Με αφορμή την παραγγελία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών «Το Ταξίδι του Ιωνάθαν», που θα παρουσιαστεί την 1η Μαρτίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ο πολυσχιδής και πολυβραβευμένος πιανίστας, συνθέτης και ραδιοφωνικός παραγωγός Χρίστος Παπαγεωργίου μιλά για την έμπνευση, τη μοναξιά και την αγάπη αναζητώντας τον ρόλο τους στη ζωή και τη δημιουργία.
— Πώς νιώθετε για την παραγγελία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών; Ποια η γνώμη σας για την Ορχήστρα;
Είναι μεγάλη τιμή και ευθύνη διότι το έργο μου παρουσιάζεται από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών μαζί με κορυφαία έργα του ρεπερτορίου. Ευτυχής λοιπόν αλλά και με αγωνία, επειδή με όλους σχεδόν τους μουσικούς γνωριζόμαστε πολλά χρόνια, ανήκουν στην καλύτερη ορχήστρα της Ελλάδος και θέλω να μείνουν ικανοποιημένοι.
– Γιατί επιλέξατε το μυθιστόρημα «Ο γλάρος Ιωνάθαν Λίβινγκστον» ως πηγή έμπνευσης για τη σύνθεσή σας;
Ο «Ιωνάθαν» μου ασκεί την ίδια συγκλονιστική επίδραση κάθε φορά που το διαβάζω εδώ και περισσότερο από τριάντα χρόνια. Αυτό μου δημιούργησε προσθετικά την ανάγκη να ανταποδώσω-εκτονώσω κάποια στιγμή αυτή τη συγκίνηση. Βέβαια, δευτερευόντως, συνηγορεί θετικά και το ότι αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο αλλά η επιλογή έγινε κυρίως για τον πρώτο λόγο.
Είναι σαν μια σύντομη σουίτα, δηλαδή μια ακολουθία από αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα από μια φανταστική πλήρη ταινία ή μια φανταστική ολοκληρωμένη μουσική αφήγηση έτσι όπως θα την ήθελα εγώ.
— «Ο γλάρος Ιωνάθαν Λίβινγκστον» είναι ένα αλληγορικό μυθιστόρημα με σαφείς φιλοσοφικές και υπαρξιακές αναζητήσεις. Μέσα από ποιους δρόμους εκφράστηκε αυτό συνθετικά;
Επέλεξα την κινηματογραφική ροή αφήγησης. Περιγραφική και συμβολιστική με πολλά leitmotiv. Θέματα και μοτίβα για: Θάλασσα και Γλάρους, Ιωνάθαν, Κραυγή/Κάλεσμα του Σμήνους, Μοναξιά του Ιωνάθαν, Άνοδο/Aνάβαση, Χαρά της Πτήσης, Τυφώνες και Κινδύνους.
Είναι σαν μια σύντομη σουίτα, δηλαδή μια ακολουθία από αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα από μια φανταστική πλήρη ταινία ή μια φανταστική ολοκληρωμένη μουσική αφήγηση έτσι όπως θα την ήθελα εγώ, αν είχα όλο το χρόνο στη διάθεσή μου.
— Θα πρέπει να έχει κάποιος διαβάσει το βιβλίο για να κατανοήσει το έργο;
Σίγουρα βοηθάει αλλά δεν επαφίεμαι σε αυτό γιατί δεν είναι πάντα εξασφαλισμένο και το έργο πρέπει να στέκει ως μουσική ανεξάρτητα του βιβλίου. Ας πούμε ότι ακόμα και αν δεν γνωρίζει τίποτα ο ακροατής, αρκεί να κοιτάξει τη σύντομη διάρθρωση των γεγονότων η οποία θα βρίσκεται στα σχόλια του προγράμματος της συναυλίας, για να μπορέσει να παρακολουθήσει τη ροή της μουσικής. Αλλά και αν δεν παίξει αυτό το παιχνίδι των μουσικών ταυτοποιήσεων θα βρει πιστεύω κάτι άλλο πιο προσωπικό που είναι και το τελικό ζητούμενο στη μουσική.
— Είστε διεθνώς καταξιωμένος πιανίστας και συνθέτης, με πλήθος διακρίσεων και παρουσία στις πιο σημαντικές αίθουσες παγκοσμίως. Ποια η θέση του πιάνου σε αυτό το έργο;
Στο πιάνο γράφω τη μουσική μου, αλλά αυτή τη φορά θέλησα να δώσω βάρος στα άλλα όργανα και το έχω βάλει κυρίως σαν ενίσχυση όπου μου ταίριαξε το χρώμα του. Εκτός βέβαια από ένα κομβικό σημείο που ο Ιωνάθαν χρειάστηκε βοήθεια για να ξαναπετάξει και εκεί ο ήχος του για προφανείς λόγους μου ενέπνεε ασφάλεια και σιγουριά και του έδωσα κύριο ρόλο.
— Έχετε νιώσει όπως ο γλάρος Ιωνάθαν; Την ανάγκη αναζήτησης υψηλού νοήματος στη ζωή με όποιο κόστος;
Ως προς το κόστος θα έλεγα ότι η ανάγκη μας για το οτιδήποτε μας αποκαλύπτει άμεσα και το ακριβές μέγεθος της αντικαταβολής. Το υψηλό νόημα είναι εκεί που μπορεί να δει ο καθένας μας, συνήθως ένα σκαλί παραπάνω από εκεί που είμαστε εμείς, όχι οι άλλοι. Είναι ο «καζαντζάκειος» ανήφορός μας και εκεί είμαστε –και πρέπει να είμαστε– μόνοι. Η αποξένωση σε βοηθάει να δεις καλύτερα το νόημα. Αυτό είναι το κοινό που έχω νιώσει σίγουρα.
Επίσης συμφωνώ με τον Ιωνάθαν στο ότι αξίζει να ζούμε κάνοντας αυτό που μας ευχαριστεί. Στην ουσία ο γλάρος αυτός το κάνει γιατί περνάει καλά. Η αυτοπραγμάτωσή του είναι προσωπική χαρά του όχι καθήκον απέναντι σε κάποιον πατέρα, λαό, σύζυγο, τέκνο, έρωτα κ.λπ. Δεν θυσιάζεται για κάποιον για αυτό και το τελευταίο μάθημα είναι η αγάπη (αυτό δεν υπάρχει στο έργο μου – σταμάτησα στη μοναξιά) που δεν την γνωρίζει διότι σε όλο το βιβλίο αυτό χτυπιέται αλύπητα να φτάσει στα όρια του θανάτου του Χριστού για το κέφι του!
Αυτό με συγκινεί και αυτό ήθελα να βγάλω μέσα από τη μουσική: Μοναξιά και θάρρος. Επιπλέον είμαι πεπεισμένος ότι αν αποφασίσεις να κάνεις κάτι με οποιοδήποτε κόστος είναι σίγουρο ότι κάποια στιγμή θα το καταφέρεις. Είναι νομοτελειακό. Όλοι θα φτάσουμε αργά η γρήγορα. Ο Ιωνάθαν είναι ταγμένος, εγώ είμαι ευδαιμονιστής.
— Είναι η ικανότητα για αγάπη η ύψιστη υπεροχή;
Σε συνέχεια των παραπάνω, λέω λογικά ναι. Αλλά αυτό είναι μόνο η αρχή και το έχουν πολλοί χωρίς να έχουν υπεροχή. Η υπεροχή βρίσκεται στην ικανότητα να αντιμετωπίζεις επιτυχώς κυρίως τις αρνητικές συνέπειες της αγάπης που είναι η αχαριστία, η απώλεια,η απόρριψη, το μίσος, ο χλευασμός, η παραφθορά, το πάθος, η θυσία, ο πόνος και αυτό είναι το μάθημα του Ιωνάθαν στα επόμενα στάδια –και κρυφό δίδαγμα του βιβλίου– επειδή η αγάπη είναι καταστροφή, εξαφάνιση του εγώ με πόνο αφόρητο συχνά και μετατροπή του σε προσφορά. Αυτό λέει η λογική μου αν και πρακτικά απέχω μακράν και δεν μπορώ να ξέρω από πρώτο χέρι.
— Λαμβανομένων των παραπάνω να περιμένουμε ένα έργο βαθιά συναισθηματικό;
Ναι, είναι και ελπίζω να βγει και στη συναυλία έτσι.
— Είστε ένας καλλιτέχνης που δεν επαναπαύεται ποτέ, συνεχώς ασχολείστε με νέα projects. Η ενασχόλησή σας με ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές τι σας έχει διδάξει;
Ότι η τέχνη είναι περισσότερο άλλοθι για επικοινωνία και δευτερευόντως λόγος για την πρωτογενή αισθητική ευχαρίστηση που πηγάζει από αυτήν. Ότι δηλαδή η ανάγκη του κόσμου να επικοινωνήσει γενικά με κάθε τρόπο, μπορεί να επισκιάσει και την ίδια τη μουσική και τα οποιαδήποτε νοήματά της.
— Η επικοινωνία με τους ακροατές σας έχει επηρεάσει και αν ναι, με ποιο τρόπο;
Ναι, μέσω της κριτικής στην οποία υπόκειμαι καθημερινά, ως προς την διαχείριση της ύψιστης τέχνης του μέτρου.
— Διατελέσατε και διευθυντής του ιστορικού Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ. Πόσο δύσκολη είναι η συνύπαρξη καλλιτέχνη και «μάνατζερ»; Ποιος από τους δύο υπερισχύει συνήθως;
Ο καλλιτέχνης είναι καπετάνιος και αρχηγός στο καράβι πρωτίστως του εαυτού του. Ο μάνατζερ είναι και έμπορος, διαχειριστής και εξισορροπιστής, ένας παντός καιρού πολιτικός. Έχουν διαφορετικό στόχο αλλά –όπως όλα– είναι αλληλοεξαρτώμενοι.
Τα σπουδαία σύνολα απαρτίζονται από άξια μεμονωμένα άτομα που αδερφοποιούνται μόνο όταν και επειδή συναντιούνται στις κορυφές. Προτιμώ τη μοναξιά του καλλιτέχνη που όποιος μπορεί τον ακολουθεί. Αυτός βρίσκω ότι είναι ο κύριος νόμος –όχι κάθε τέχνης αλλά μόνο– της μεγάλης τέχνης την οποία υπηρετεί η κλασική μουσική. Απλός, αδυσώπητος και τίμιος.
— Πέρα από τον Μπαχ ποιος είναι ο αγαπημένος σας συγγραφέας; Σκέφτεστε κι άλλους τέτοιους διαλόγους λογοτεχνίας-μουσικής;
Ο Όμηρος, ο Καζαντζάκης, ο Λόντον, ο Κίπλινγκ. Αλλά ουσιαστικά δεν προτιμώ συγκεκριμένους συγγραφείς, αλλά έργα. Πρόσφατα διάβασα ένα βιβλίο ιδιοφυές του Γιώργου Κατσούλα «Το πιόνι απέναντι στον βασιλιά». Επίσης, ο Αύγουστος Κορτώ με έχει εντυπωσιάσει με τη συνθετική του δεξιότητα και ο Απόστολος Δοξιάδης με την πρωτότυπη σκέψη του, η Κική Δημουλά με την ανατρεπτική πυκνότητά της αλλά δεν διατίθεμαι προς το παρόν τουλάχιστον να παρεισφρήσω στα κείμενά τους, μια χαρά στέκουν μόνα τους.
— Στον εξαιρετικά απαιτητικό και ανταγωνιστικό διεθνή καλλιτεχνικό στίβο που κινείστε, μπορεί κάποιος να νοιώσει ικανοποιημένος από τον εαυτό του;
Η απάντηση διαφέρει ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του καθενός μας. Αυτό που έχει γούστο –διότι είναι πάντα σταθερό– είναι το επίρρημα που συνοδεύει και τις δύο πιθανότητες και είναι το «δυστυχώς». Εάν νιώσεις ικανοποιημένος, δυστυχώς χαλαρώνεις για λίγο και σε πιάνει στον ύπνο ο επόμενος λυσσασμένος να διακριθεί που σε αφήνει πίσω αδιάβαστο.
Αν δεν είσαι ικανοποιημένος δυστυχώς περνάς μια ζωή σαν τον κυνηγημένο, χωρίς να έχεις πει: «Είμαι χορτάτος». Ο έσω-έλεγχος είναι μάλλον το θέμα. Ο Κίπλινγκ στο «Αν» έχει μια φράση που μεταξύ άλλων αναγράφεται και στην αίθουσα αναμονής των φιναλίστ του Γουΐμπλεντον, εκεί που κάθονται οι τενίστες λίγο πριν βγουν για τον τελικό: «... Αν μπορείς να συναντιέσαι με τον θρίαμβο και τη συμφορά και το ίδιο να φέρεσαι στους δύο αυτούς απατεώνες...»
— Ποιος ο αγαπημένος σας συνθέτης; Αυτός που έχει εγγραφεί εντός σας;
Ο Μπετόβεν. Μόλις τον άκουσα με προσοχή σε ηλικία 10 χρόνων είπα ότι είναι το σημαντικότερο και ωραιότερο πράγμα που υπάρχει στη ζωή. Η μεγαλύτερη παρηγοριά και νουθεσία. Το μαγικό φίλτρο που σε κάνει ανίκητο. Όλα τα άλλα γύρω του είναι δευτερεύοντα, συνοδευτικά. Η επόμενη στάση ήταν ο Σοπέν και έκτοτε λιγότερα και πλέον «όλοι από λίγο και πάρα πολύ κανένας» για να αναφέρω και πάλι τον Κίπλινγκ.
Επίσης διάφορες μουσικές με έχουν επηρεάσει έντονα και ανήκουν στους Γουόλτον, Προκόφιεφ, Στραβίνσκι, Τζον Γουΐλιαμς, Μπρους Μπρότον, Άαρον Τζέι Κέρνις, Γκριγκ, Μπάρι Γουάιτ, ΑΒΒΑ, Τζέρι Γκόλντσμιθ, Ξενάκη, Στράους, Βάγκνερ, Μπιζέ, Άντριου Λόιντ Βέμπερ, Θεοδωράκη, Χατζηδάκη, Χιώτη, Παραδοσιακά, Σιμπέλιους Τσαϊκόφσκι, Κιθ Τζάρετ Μάλερ, Τζέιμς Χόρνερ, Ένιο Μορικόνε.
— Ως πατέρα, σας απασχολεί να αποτελείτε πρότυπο για τα παιδιά σας;
Ως πατέρας αναγκαστικά αποτελώ πρότυπο. Το θέμα μου είναι τι είδους πρότυπο είμαι και εκεί τρέμω διότι τα παιδιά βλέπουν καθαρά τα πάντα – θετικά και αδυναμίες. Θα ήθελα κάποια στιγμή στο μέλλον να με δει ο γιος μου ως συνθέτη, που σε αυτό νιώθω καλύτερος, γιατί προς το παρόν εκτός από τον Μότσαρτ όλους τους άλλους τους βρίσκει απλά χάλια...
Info
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης
Παρασκευή 1 Μαρτίου 2019
Ώρα: 20:30
σχόλια