Ήταν το βράδυ της 7ης Νοέμβρη του 2016 όταν ο Λέοναρντ Κοέν άφησε την τελευταία του πνοή πάνω σε αυτή τη γη. Έφυγε στον ύπνο του μετά από ένα πέσιμο αλλά η υγεία του ήταν ήδη κλονισμένη από την λευχαιμία που υπέφερε τα τελευταία χρόνια. Στα 82 του, ένιωθε ότι ο θάνατος τον παραμόνευε στη γωνία και γνώριζε ότι ο χρόνος του ήταν περιορισμένος. Παρόλα αυτά, ξυπνούσε πριν από την αυγή και συνέχιζε να γράφει ποιήματα και να συνθέτει τραγούδια μέχρι το τέλος. Στο μικρό σαλόνι του σπιτιού όπου κατοικούσε και δούλευε στο Λος Άντζελες, είχε δυο ακουστικές κιθάρες, ένα συνθεσάιζερ, δυο λάπτοπ και ένα μικρόφωνο για να ηχογραφεί τη φωνή του. Και κάπως, με αυτό τον τρόπο, γεννήθηκε το υλικό για το «You Want it Darker» που κυκλοφόρησε μόλις 19 ημέρες πριν τον θάνατο του.
Είχε πει εκείνο το διάστημα στη συνέντευξη που έδωσε λίγο πριν φύγει από τον μάταιο αυτό κόσμο στο «New Yorker» ότι: «Δεν νομίζω πως θα είμαι ικανός να ολοκληρώσω αυτά τα τραγούδια. Μπορεί όμως, ποιος ξέρει; Και ίσως κερδίσω έναν δεύτερο γύρο ακόμα. Δεν το γνωρίζω αυτό. Αλλά ωστόσο δεν τολμώ να δεσμεύσω τον εαυτό μου με οποιαδήποτε πνευματική στρατηγική. Δεν τολμώ να το κάνω. Έχω τόση πολλή δουλειά να κάνω. Διάφορα πράγματα που πρέπει να τακτοποιήσω. Είμαι έτοιμος να πεθάνω. Ελπίζω να μην είναι άβολο αυτό που λέω. Νομίζω πως περίπου μέχρι εδώ ήταν για μένα».
Παρά την δικαιολογημένη καχυποψία, το «Thanks For the Dance» αποδεικνύεται ως ο ιδανικός επίλογος στην πορεία ενός ανήσυχου δημιουργού, εμπλουτίζοντας τον μύθο που περιβάλλει το όνομα του όλα αυτά τα χρόνια.
Η «θεϊκή φωνή» του, όμως, δεν φαίνεται ότι θα σιγούσε ακριβώς τότε. Θα συνέχιζε να «πληρώνει το ενοίκιο της» για λίγο ακόμη στον «Πύργο του Τραγουδιού». Ο μεγάλος τραγουδοποιός δεν θα μας αποχαιρετούσε τόσο γρήγορα.
Το «Thanks For the Dance» που βγήκε πρόσφατα, επομένως, είναι το επίσημο 15ο άλμπουμ του. Έρχεται δύο χρόνια μετά το θάνατό του και περιέχει προσχέδια από τραγούδια και ποιήματα του που ο γιος του, Άνταμ Κοέν, κατάφερε να ολοκληρώσει στο γκαράζ του παλιού σπιτιού που έμενε ο Λέοναρντ. Είχε το πολυτιμότερο εφόδιο που θα μπορούσε να του έχει αφήσει ως κληρονομιά ο πατέρας του, την προηχογραφημένη φωνή του. «Αν είχαμε περισσότερο χρόνο και αν ήταν πιο γερός, θα τα είχαμε τελειώσει. Κουβεντιάζαμε σχετικά με τη σύνθεση και το συναίσθημα που θα ήθελε να βγαίνει από αυτό – δυστυχώς, ήταν αναπόφευκτο να τα τελειώσω χωρίς αυτόν». Για την ενορχήστρωση και για να αποτυπώσει επακριβώς το όραμα του πατέρα του, ο Άνταμ βρήκε πολύτιμη βοήθεια από μια πλειάδα γνωστών μουσικών, από τον Beck, τον Daniel Lanois, τον Damien Rice, μέχρι τη Feist και τον Javier Mas.
Leonard Cohen - The Story of Thanks for the Dance
Κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι ένα μέρος των ηχογραφήσεων έγινε στην Ελλάδα και βοήθησε σε αυτό η Κατερίνα Καφεντζή aka Kafka μας έγραψε ένα χρονικό της γνωριμίας της με τον Adam Cohen που εξηγεί και πως κατέληξε το όνομα της να είναι στις ευχαριστίες που βρίσκονται στο οπισθόφυλλο του άλμπουμ.
«Τον Δεκέμβριο του 2011, ο Άνταμ Κοέν φτάνει στην Αθἠνα. Λίγες ώρες πριν τo live του στο Barouge Club, περνάει από το Κορωπί, στις εγκαταστάσεις του τότε Eν Λευκώ, για μια συνέντευξη. Καθ' όλη τη διάρκεια της κουβέντας αποφεύγω ν᾽ αναφερθὠ στα αυτονόητα και περιζήτητα θέματα, προτιμώ να διαφοροποιηθώ σε σχέση με όσες συνεντεύξεις του Άνταμ έχουν πέσει στην αντίληψή μου μέχρι εκείνη τη στιγμή. Θέλω να τιμήσω τον δικό του δίσκο, τη δική του προσπάθεια. Γενικώς μια αξέχαστη συζήτηση μ᾽έναν γενναιόδωρο άνθρωπο.
Τον Απρίλιο του 2018, ο Άνταμ ζητάει τη γνώμη και τη βοήθειά μου για κάτι. Μιλάμε στο τηλέφωνο, μου εξηγεί αυτό το κάτι, το(ν) ακούω με συγκίνηση. Σκέφτομαι λίγο τα ζητούμενα, κάνω μια έρευνα αγοράς και τελικώς τηλεφωνώ στον Θοδωρή Πολυχρονόπουλο (Theodore). Του εξηγώ πως ο Άνταμ Κοέν ψάχνει ένα studio ηχογράφησης στην Αθήνα με συγκεκριμένες προϋποθέσεις, θεωρώ πως το δικό του θα ήταν ιδανικό. Ο Theodore δίνει αυθόρμητα ένα μεγάλο "ναι", με ρωτάει περί τίνος πρόκειται, του απαντάω πως θα του εξηγήσει σύντομα ο Άνταμ. Έκτοτε, ξεχνάω ή δεν θέλω να μιλήσω για όλα τα παραπάνω, ούτε σε δικούς μου ανθρώπους. Και η ζωή συνεχίζεται.
Τον Σεπτέμβριο του 2019, αλλάζω μήνα στην Πάρο. Είναι πρωί και και κατά μια αστεία σύμπτωση, κάθομαι και ρεμβάζω στο γνωστό παγκάκι στο λιμάνι του Δρυού, σ᾽ αυτό που, λίγες μέρες μετά το θάνατο του Λέοναρντ Κοέν, κάποιος/α έγραψε νύχτα τ᾽ όνομα του Καναδού καλλιτέχνη με λευκή μπογιά στην ξὐλινη πλάτη του καθίσματος. Το κινητό μου χτυπάει, έχω μήνυμα από τον Άνταμ. Μου γράφει αν προτιμώ το Kafka ή το κανονικό μου όνομα να μπει στον δίσκο του πατέρα του. Του λέω να κάνει ό,τι θέλει. Κλείνω το τηλέφωνο, σηκώνομαι από το παγκάκι και σκέφτομαι μἠπως μου έριξαν ψυχοδηλωτικά στο ποτό, όταν ἠμουν μικρή, και μου ἐμεινε το κουσούρι σε μορφή συγχρονικότητας».
Thanks For the Dance
Όταν μια τόσο εμβληματική προσωπικότητα όπως ο Λέοναρντ Κοέν πεθαίνει, έχοντας ήδη αφήσει ένα κύκνειο έργο πίσω του, είναι δύσκολο να αποδεχτεί κανείς ολοκληρωτικά ένα άλμπουμ που δημιουργήθηκε κατά την απουσία του. Παρά τη δικαιολογημένη καχυποψία, το «Thanks For the Dance» αποδεικνύεται ως ο ιδανικός επίλογος στην πορεία ενός ανήσυχου δημιουργού, εμπλουτίζοντας τον μύθο που περιβάλλει το όνομά του όλα αυτά τα χρόνια. Ένα άλμπουμ όπου ο ήλιος δύει και ανατέλλει ταυτόχρονα. Ο Λέοναρντ Κοέν ανά στιγμές ακούγεται καυστικός, πολιτικός, αυτοσαρκαστικός, νοσταλγικός, και εύθραυστος, χωρίς να ξεφεύγει ούτε λεπτό από το βαθύτερο νόημα των πραγμάτων. Είναι οι τελευταίες του στιγμές. Ο δίσκος κλείνει με την φωνή του να απαγγέλλει το ποίημα, «Listen to the Hamming Bird», το ύστατο που έγραψε, πάνω από μια απλή γαλήνια μελωδία στα πλήκτρα και το τελευταίο αντίο προς το λατρεμένο κοινό του δεν θα μπορούσε να ειπωθεί με πιο στοχαστικό και άμεσο τρόπο, όπως έκανε εξάλλου πάντα μέσα από την μουσική του.
Listen to the hummingbird
Whose wings you cannot see
Listen to the hummingbird
Don't listen to me.
Listen to the butterfly
Whose days but number three
Listen to the butterfly
Don't listen to me.
Listen to the mind of God
Which doesn't need to be
Listen to the mind of God
Don't listen to me.
Listen to the hummingbird
Whose wings you cannot see
Listen to the hummingbird
Don't listen to me.
Listen to the Hummingbird