Είναι γνωστό πως το ελληνικό τραγούδι έχει υποφέρει τα πάνδεινα από τη λογοκρισία. Και γύρω απ’ αυτό το θέμα, που κάποτε αξίζει να γίνει βιβλίο, έχουν διαρρεύσει ουκ ολίγες παράδοξες και ευτράπελες ιστορίες. Ίσως από τις πιο απίστευτες απόπειρες λογοκρισίας να ήταν εκείνη που επιχείρησε, κάποτε, ο Αλέξανδρος Πατσιφάς, ο αείμνηστος ιδρυτής της εταιρείας Lyra, σε στίχους του Οδυσσέα Ελύτη!
Όπως όλοι γνωρίζουμε, ή υποπτευόμαστε, στη διαδικασία ολοκλήρωσης ενός τραγουδιού υπάρχουν (υπήρχαν) διάφορα στάδια και περιπτώσεις λογοκρισίας. Βασικά, οι δυσκολίες ξεκινούσαν από τη στιγμή που θα προσέγγιζες, με το τραγούδι σου, μιαν εταιρεία. Ακόμη και αν είχες ήδη αυτολογοκριθεί ως δημιουργός, ο παραγωγός είχε τον πρώτο λόγο για το στίχο σου (και σχεδόν ποτέ για τη μουσική, καθότι, συνήθως, δεν κατείχε από πεντάγραμμα), μιας και ο ίδιος γνώριζε καλύτερα από τον καθένα πώς λειτουργούσαν οι επιτροπές του Υπουργείου Προεδρίας. Έτσι, έκοβε κατά το δοκούν, στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει τη σχετική άδεια τάχιστα, χωρίς αναπάντεχες τριβές και καθυστερήσεις.
Το 1972 ο Οδυσσέας Ελύτης αποφασίζει να γράψει στίχους για τραγούδια. Εννοώ στίχους, που δεν είχαν προϋπάρξει ως ποιήματα, και που γράφτηκαν ειδικά για να μελοποιηθούν από τον Λίνο Κόκοτο. Πρόκειται φυσικά για το πασίγνωστο άλμπουμ «Το Θαλασσινό Τριφύλλι» [Lyra] με το εξώφυλλο του Μποστ και τις ερμηνείες του Μιχάλη Βιολάρη και της Ρένας Κουμιώτη.
Είναι αλήθεια, δηλαδή, πως μια πρώτη «δουλειά» γινόταν πριν το τραγούδι φθάσει στην επιτροπή, η οποία (επιτροπή) σχεδόν πάντα έδινε την άδεια, αφού το κράτος θα έπρεπε να εισπράξει και το σχετικό παράβολο. Τα τραγούδια, εννοώ, κουτσουρεύονταν πρώτα από τον παραγωγό κι έπειτα από το λογοκριτή. Όλοι κάτι κόβανε… Άλλοι για λόγους προκαταβολικής «προστασίας», και άλλοι απλώς για να δικαιολογήσουν τη δουλειά τους. Ενίοτε, δε, και για τους δύο λόγους ταυτοχρόνως.
Άιντε και κυκλοφορούσε, τελικά, το τραγούδι. Τίποτα δεν εξασφάλιζε, ακόμη και τότε, την απρόσκοπτη μετάδοσή του. Το επόμενο στάδιο λογοκρισίας ελάμβανε χώρα στους ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς θαλάμους της ΕΡΤ και της ΥΕΝΕΔ. Δίσκοι σταμπάρονταν και καταστρέφονταν επειδή –αν και διέθεταν άδεια κυκλοφορίας, έχοντας τυπωθεί κανονικά– δεν γέμιζαν το μάτι κάποιου διευθυντή ή παραγωγού. Έτσι, τους έτρωγε και πάλι το μαύρο σκοτάδι.
Τώρα, γιατί «κόβονταν» τα τραγούδια, όλοι το γνωρίζουμε. Οι λόγοι μπορεί να ήταν άλλοτε πολιτικής φύσεως και άλλοτε (τις περισσότερες φορές) αισθητικής. Παραγωγοί και λογοκριτές δεν γούσταραν, ο καθένας για τους λόγους του, κάποιες λέξεις, κάποιους στίχους, κάποιες στροφές. Κι έπαιρναν το μαχαίρι…
Το 1972 ο Οδυσσέας Ελύτης αποφασίζει να γράψει στίχους για τραγούδια. Εννοώ στίχους, που δεν είχαν προϋπάρξει ως ποιήματα, και που γράφτηκαν ειδικά για να μελοποιηθούν από τον Λίνο Κόκοτο. Πρόκειται φυσικά για το πασίγνωστο άλμπουμ «Το Θαλασσινό Τριφύλλι» [Lyra] με το εξώφυλλο του Μποστ και τις ερμηνείες του Μιχάλη Βιολάρη και της Ρένας Κουμιώτη.
Όπως είχε πει ο ίδιος ο Οδυσσέας Ελύτης σε μια συνέντευξή του στον Γιώργο Πηλιχό, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Τα Νέα», την 27/1/1973 (λίγο καιρό μετά την έκδοση του δίσκου):
«Η Ποίηση, όπως γίνεται σήμερα, είναι για να διαβάζεται. Το πολύ για να απαγγέλλεται. Όχι για να γίνεται μουσική. Ωστόσο, άρεσε η παρουσία δυο-τριών συνθετών με μεγάλο ταλέντο για να ανατρέψη τη βάση. Εγώ, που αγαπώ το τραγούδι, θέλησα να αντιδράσω στη νεοελληνική σοβαροφάνεια και έγραψα στίχους με ειδική πρόβλεψη να μελοποιηθούν. Δηλαδή, με ισοσύλλαβα μέτρα, ομοιοκαταληξία και εύληπτα νοήματα. Το περίεργο είναι όμως, ότι και μερικές απόπειρες πάνω στην άλλη μου ποίηση, πέτυχαν ως ένα σημείο. Κι’ ως εκ θαύματος, θα έπρεπε να προσθέσω».
Παρακάτω γίνεται αναφορά μόνο στο «Άξιον Εστί»… Παρά ταύτα ένα πρώτο λογοκριτικό ψαλίδι δεν το απέφυγε ακόμη και ο Οδυσσέας Ελύτης.
Στο περιοδικό «Panderma» (τεύχος 4, Φλεβάρης 1973) δημοσιεύεται ντοκουμέντο αρχικώς επιχειρούμενης λογοκρισίας του τραγουδιού «Ο ταχυδρόμος», το οποίο θα τραγουδούσε η Ρένα Κουμιώτη (Γυν., δηλαδή γυναικεία φωνή) στο «Θαλασσινό Τριφύλλι».
Ο Αλέξανδρος Πατσιφάς έχει «κυκλώσει» δύο δίστιχα από τα κουπλέ, σημειώνοντάς τα μ’ ένα μεγαλοπρεπέστατο… «να φύγουν»(!), ενώ φαίνεται πως είχε γνώμη και για τα ρεφρέν του τραγουδιού, σημειώνοντάς τα μ’ ένα «R». Πιθανώς, δε, να ήταν κι εκείνος που αποφάσισε ν’ ακουστεί το συγκεκριμένο τραγούδι από γυναικεία φωνή!
Έχω ακούσει και διαβάσει πολλές ιστορίες για τον σημαντικότατο, οπωσδήποτε, ιστορικό ιδρυτή και παραγωγό της Lyra (κάποιες είναι διαθέσιμες και στο δίκτυο) πως έκανε εν ολίγοις ό,τι ήθελε σε δίσκους, τραγούδια, τίτλους κ.ο.κ. Ήταν το αφεντικό, και, οπωσδήποτε, το εννοούσε.
Και με τον «Ταχυδρόμο»; Τι συνέβη τελικά με τον «Ταχυδρόμο»;
Το τραγούδι μπήκε δεύτερο στην πρώτη πλευρά του άλμπουμ. Το τραγούδησε… Γυν., είχε τα ρεφρέν που σημείωσε ο Πατσιφάς στο χαρτί, αλλά οι στίχοι του Ελύτη, εν τέλει, δεν «κόπηκαν».
Δεν θα ήταν έξω από την πραγματικότητα αν υποθέταμε πως ο ποιητής… άσκησε βέτο, το οποίο και πέρασε.
σχόλια