Είναι γνωστό πως ο Παύλος Σιδηρόπουλος (1948-1990) είχε καλή σχέση με το γράψιμο. Έγραφε διάφορα πράγματα τακτικά, συχνά ή συνεχώς ανά περιόδους. Στίχους για να γίνουν τραγούδια, ποιήματα, όπως και άλλα κείμενα, αυτοβιογραφικά πεζά για παράδειγμα, καταγράφοντας επίσης σκέψεις του για πολιτικοκοινωνικά ζητήματα κ.λπ.
Κάποια απ' αυτά τα κείμενα (και τα ποιητικά-στιχουργικά και τα άλλα) έχουν δει το φως της δημοσιότητας μέσα στα χρόνια – κάτι που συνέβη και ενόσω ζούσε ο Π. Σιδηρόπουλος και μετά το θάνατό του.
Προσφάτως μάλιστα (2018) κυκλοφόρησε κι ένα βιβλίο από τις πατρινές εκδόσεις OPPORtUNA υπό τον τίτλο Παύλος Σιδηρόπουλος Έχω μια θλίψη για τα μακρινά αριστουργήματα / Ποιήματα, στο οποίο ανθολογούνται πεζά και κυρίως ποιήματα και στίχοι, που προορίζονταν να γίνουν τραγούδια (από τον ίδιον). Εννοούμε πως κάποια από τα στιχουργήματα, που διαβάζουμε στο βιβλίο, είναι εντελώς προφανές πως γράφτηκαν για να μελοποιηθούν. Αλλά πάλι, όχι.
Δεν είναι εύκολο το εγχείρημα να πάρεις άγνωστους στίχους του Παύλου Σιδηρόπουλου και να συνθέσεις καινούρια τραγούδια για όλο τον κόσμο, που να στέκονται αυτοδύναμα, όχι μιμούμενα το στυλ του (το στυλ του Σιδηρόπουλου εννοώ).
Απ' αυτό το βιβλίο, λοιπόν, ο νέος, καλός συνθέτης Δημήτρης Καρράς επέλεξε μερικά στιχουργήματα (με τη βοήθεια της Στεφανίας Φιλιπποπούλου) για να τα μετατρέψει ο ίδιος σε τραγούδια. Αυτά τα τραγούδια, μαζί και με κάποιες απαγγελίες, τα συμπεριέλαβε σ' ένα άλμπουμ, την «Εξακρίβωση», που αποτελεί συμπαραγωγή του Studio Pazl, του Ogdoo Music Group και της B-Other Side Records και που κυκλοφορεί τώρα σε digital, CD και δίσκο βινυλίου.
Για το εν λόγω πρότζεκτ ο Καρράς έβαλε τα δυνατά του, ώστε να προκύψει ένα άλμπουμ που να τιμά τον Παύλο Σιδηρόπουλο – να τιμά, δηλαδή, τα τραγούδια που εκείνος άφησε ενόσω ζούσε. Είχε κάποιες σκέψεις προς τούτο, ο Καρράς, πέρα από τις μελοποιητικές, και αυτές τις σκέψεις τις υλοποίησε μ' έναν συγκεκριμένο τρόπο.
Ζήτησε, ας πούμε, την βοήθεια πολύ γνωστών ερμηνευτών, για να αποδώσουν τις μελωδίες του, προσδίδοντας μια βαρύτητα στο εγχείρημά του. Επίσης ζήτησε από ορισμένα πρόσωπα να απαγγείλουν κάποια από τα ποιήματα του Σιδηρόπουλου, «ρίχνοντας» τις απαγγελίες (ο Καρράς) σε διάφορα σημεία του δίσκου, ανάμεσα στα τραγούδια.
Οι απαγγελίες δεν είναι πάρα πολλές, αλλά είναι αρκετές. Από τα 19 κομμάτια του άλμπουμ τα έξι είναι απαγγελίες και είναι τα εξής: «Κρυμμένος» (Γιώργος Κιμούλης), «Βελούδινο Μαύρο» (Λίλιαν Χαριτάκη-Άσιμου), «Αθήνα» (Αγγελική Σεΐδου), «Ακινησία» (Σωτήρης Καλυβάτσης), «Δεν προλαβαίνω» (Στεφανία Φιλιπποπούλου), «Θα 'ρθει» (Δημήτρης Βραχνός). Άρα στην περίπτωση της «Εξακρίβωσης» έχουμε ένα κανονικό, ένα πλήρες άλμπουμ δεκατριών τραγουδιών – συν τις έξι απαγγελίες.
Μια πρώτη κρίση για τις απαγγελίες είναι πως δεν προσφέρουν κάτι ιδιαίτερο στο πρότζεκτ. Είναι ωραία και ταιριαστή η εισαγωγή με τον Γιώργο Κιμούλη στον «Κρυμμένο», αλλά από 'κει κάτω οι απαγγελίες σπάνε τον ρυθμό του άλμπουμ – κάτι που, προσωπικά, δεν με παραξενεύει μιας και το θεωρούσα αναμενόμενο.
Ας μείνουμε λοιπόν στα τραγούδια και ας τα δούμε ένα προς ένα – κάτι που έχει οπωσδήποτε και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Δύο γενικές παρατηρήσεις για την αρχή.
Η πρώτη. Το άλμπουμ «Εξακρίβωση» δεν είναι ένα ροκ άλμπουμ, ένα άλμπουμ του ελληνικού ροκ αν θέλετε, σαν αυτά τα τέσσερα («Φλου», «Εν Λευκώ», «Zorba the Freak», «Χωρίς Μακιγιάζ»), που έδωσε ο Παύλος Σιδηρόπουλος (με τα συγκροτήματα Σπυριδούλα και Απροσάρμοστοι) ενόσω ζούσε. Και αυτό ίσως να παραξενεύει. Η «Εξακρίβωση» είναι, βασικά, ένα σύγχρονο «έντεχνο» άλμπουμ. Τούτο δεν το λογαριάζω ούτε ως πλεονέκτημα, ούτε ως μειονέκτημα. Απλώς, και αρχικά, το γράφω σαν διαπίστωση.
Να σημειώσω, ακόμη, προκειμένου να προλάβω ορισμένες απορίες, πως μετά θάνατον ο Σιδηρόπουλος και τα τραγούδια του αγαπήθηκαν περισσότερο από το «έντεχνο» κοινό και λιγότερο έως καθόλου από το πιο νέο ροκ (και ιδίως το αγγλόφωνο). Όλο το «έντεχνο» των nineties, από τον Φοίβο Δεληβοριά και τον Μίλτο Πασχαλίδη, μέχρι τον Χρήστο Θηβαίο και τον Πάνο Μουζουράκη, έπινε και πίνει νερό στ' όνομά του. Εξάλλου, να μην το ξεχνάμε αυτό, πως και ο ίδιος ο Σιδηρόπουλος δεν έκοψε ποτέ τις γέφυρές του με το «έντεχνο», τραγουδώντας μέσα στα χρόνια Γιάννη Μαρκόπουλο, Μίκη Θεοδωράκη, Γιώργο Χατζηνάσιο και ξανά Γιάννη Μαρκόπουλο.
Η δεύτερη παρατήρηση. Οι στίχοι του Παύλου Σιδηρόπουλου, από τεχνικής πλευράς, δεν ήταν δουλεμένοι στην εντέλειά τους. Προφανώς ο άνθρωπος έγραφε, διόρθωνε, κάπου κατέληγε κ.λπ. Τούτο αφήνεται να εννοηθεί και από την αδελφή του Μελίνα Σιδηροπούλου, στον πρόλογο του βιβλίου με τα ανέκδοτα γραπτά του εκεί όπου διαβάζουμε: «Το υλικό –αν και σκόρπιο και λειψό πολλές φορές– διαπνέεται(...)» κ.λπ., και πιο κάτω «τα ποιήματα και τα πεζά αυτού του βιβλίου δόθηκαν ακριβώς όπως τα έγραψε ο ίδιος, χωρίς καμία παρέμβαση και δίχως χρονολογίες –εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων– γιατί δεν υπήρχαν».
Το σημειώνω τούτο, γιατί συχνά υπάρχουν μικροπαρεμβάσεις στα λόγια, προκειμένου να ταιριάξουν αυτά, καλύτερα, με τα μουσικά μέτρα. Κάτι που το βρίσκω θεμιτό. Το να «φας», εννοώ, έναν σύνδεσμο ή να προσθέσεις ένα επίρρημα κ.λπ., χωρίς να αλλοιωθεί το νόημα, προκειμένου να χωρέσεις τα λόγια στο πεντάγραμμο.
Το πρώτο τραγούδι του άλμπουμ είναι το «Χαμένο αγόρι», που το αποδίδει η Δήμητρα Γαλάνη. Να υπενθυμίσω πως η Γαλάνη έλεγε, μαζί με τον Σιδηρόπουλο το τραγούδι του «Η ώρα του stuff» από το «Φλου» [Harvest, 1979], άρα και κατά μίαν έννοια δικαιούται να πει το πρώτο τραγούδι του δίσκου. Οι στίχοι του Σιδηρόπουλου είναι αρκετά καλοί («Κι όπως στεκόσουν σιωπηλός / έμοιαζες τόσο μακρινός / χαμένο αγόρι σε γιορτή / σε μια πλατεία αδειανή»), τραγουδιστικοί από τη φύση τους και γι' αυτό δίνουν το σπρώξιμο στον Δημήτρη Καρρά ώστε να ετοιμάσει μια ωραία μπαλάντα – την οποία αποδίδει πειστικά η Δήμητρα Γαλάνη. Μια αρκετά καλή εισαγωγή.
Δήμητρα Γαλάνη - Χαμένο Αγόρι
«Ο φράχτης ήταν ανοιχτός» είναι το επόμενο κομμάτι. Τραγουδούν οι Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας. Δεν ξέρω αν ο Καρράς, όταν έγραφε τις μουσικές, είχε κατά νου συγκεκριμένες φωνές, αλλά ο «φράχτης» ταιριάζει γάντι στους Κατσιμιχαίους. Το τραγούδι μού θυμίζει τον «Φάνη» από τα «Ζεστά Ποτά» [ΕMI / Columbia, 1985], καθώς μοιάζει σαν prequel εκείνου.
Το φερώνυμο τραγούδι με τον τίτλο του δίσκου («Εξακρίβωση»), το λέει η Ελένη Βιτάλη. Οι σκοτεινοί στίχοι του Παύλου Σιδηρόπουλου δίνουν την ευκαιρία στον Καρρά να γράψει μιαν ενδιαφέρουσα μπαλάντα, που την αποδίδει φορτισμένα (όπως αρμόζει δηλαδή) η Βιτάλη.
Το «Στην Σαλονίκη», που ερμηνεύει ο Δημήτρης Ζερβουδάκης, είναι αντικειμενικά ένα από τα δυο-τρία ωραιότερα τραγούδια του άλμπουμ και για μένα το ωραιότερο – στο δε βιβλίο καταγράφεται ως «Με τον Δημήτρη Πουλικάκο». Ο Σιδηρόπουλος εκφράζει, εδώ, την αγάπη του προς τον φίλο και συνεργάτη του Πουλικάκο, μαζί και με την αναγνώριση όλων εκείνων που έπραξε σε σχέση με το ελληνικό ροκ ο «θείος-Νώντας» στα χρόνια του '60 και του '70. Υπάρχουν αναφορές στο κλαμπ Hobby, στο Rodeo (όταν κυριαρχούσε σ' αυτό ο Διονύσης Σαββόπουλος), στο δισκάδικο Pop Eleven κ.λπ, και κάπως έτσι καταγράφεται, με ωραία και απλά λόγια, μια ολόκληρη εποχή. Ο Καρράς έφτιαξε ένα πράγματι πολύ καλό τραγούδι, με τον Ζερβουδάκη να είναι εξαιρετικός και με την κατακλείδα να εκτοξεύει το κομμάτι. «Άκουσα νέα δυσάρεστα / για σένα Δημητράκη / πως μόνος ολομόναχος πια τώρα την περνάς / Δεν ξέρω αν κλαις ή αν χαίρεσαι / ή αν άλλαξες λιγάκι / κείνο που ξέρω σίγουρα είναι πως τραγουδάς».
Δημήτρης Ζερβουδάκης - Στη Σαλονίκη
Όμως και το «Του Άη Γιαννιού», που λέει ο Μίλτος Πασχαλίδης, είναι ένα πολύ καλό τραγούδι. Ο Σιδηρόπουλος γράφει λόγια αυτοβιογραφικά. Πάει πίσω στην παιδική ηλικία του, όταν έμενε στην οδό Βλαβιανού και Πάτμου στα Πατήσια. Θυμάται τις φωτιές του Αγιαννιού, περιγράφοντας το πώς εκείνες αντικαταστάθηκαν, μέσα στα χρόνια, από κάποιες άλλες φωτιές... θανατηφόρες. Ο Πασχαλίδης ερμηνεύει με το γνωστό στεντόρειο και κάπως δραματικό στυλ του, δίνοντας ένα ξεπέταγμα σ' αυτό το ωραίο, «έντεχνο» πάντα, τραγούδι (στο οποίο ακούγεται και σαντούρι).
Η πρώτη πλευρά του δίσκου θα ολοκληρωθεί με το «Αναφορά στον ετερόφωτο», που αποδίδει η Βιολέτα Ίκαρη. Εδώ έχουμε να κάνουμε μ' ένα κατά βάση λαϊκό τραγούδι (και όχι επειδή στην ενορχήστρωση χρησιμοποιούνται μπουζούκι και μπαγλαμάς). Τα υπαρξιακά λόγια του Σιδηρόπουλου, πάντως, δεν είναι εύκολο να τα αποκρυπτογραφήσει ούτε η ερμηνεία, ούτε η μελωδία.
Το πρώτο τραγούδι της δεύτερης πλευράς είναι το «Απόψε πάλι»με τον Λεωνίδα Μπαλάφα. Ο Σιδηρόπουλος γράφει προσωπικά λόγια, κάπου ανάμεσα στην ικεσία και την απόγνωση, που θυμίζουν στίχους από το «Φλου». Ο Καρράς και πάλι κάνει καλή δουλειά, με τον Μπαλάφα ν' ακούγεται «σωστός», σ' ένα φορτισμένο σε κάθε περίπτωση άσμα.
«Μικρό παιδί στα δώδεκα» έχει τίτλο το τραγούδι, που επιλέγεται να πει ο Χρήστος Θηβαίος (μαζί με την Νατάσα Καμπαστάνα στη δεύτερη φωνή). Πρόκειται για ένα rock / blues, με τα λόγια να παίζουν ανάμεσα στη νοσταλγία της παιδικότητας και τη διάψευση της ενηλικίωσης. Συμπαθητικό.
Στο «Εν αρχή ην ο άνθρωπος» τραγουδά η Angelika Dusk. Εδώ έχουμε την πιο ποπ στιγμή, στους πιο μεταφυσικούς, ίσως, στίχους του Σιδηρόπουλου που καταγράφονται στον δίσκο. Υπάρχει μια αντίστιξη κατά μίαν έννοια εδώ, όμως και η ποπ τού «κάθεται» του Καρρά, καθώς βγάζει κι ένα πολύ ωραίο ρεφρέν. Από τα τραγούδια «έκπληξη» του άλμπουμ.
Εν Αρχή Ην Ο Άνθρωπος - Angelika Dusk
Να κι ένα τραγούδι στην «Εξακρίβωση», που το αποδίδει ο ίδιος ο συνθέτης (του). Λέμε για το «Εσύ μετράς με λόγια». Ο Δημήτρης Καρράς φέρνει στη μνήμη μου τον ίδιο τον Σιδηρόπουλο, έτσι όπως τραγουδά. Εμένα τουλάχιστον μού τον θυμίζει. Σε πιο ροκ και φανκ μονοπάτια, το «Εσύ μετράς τα λόγια» είναι ένα ακόμη καλό κομμάτι.
Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου είναι εκείνος που θα ερμηνεύσει την «Άπονη ζωή». Ένα κοινωνικό τραγούδι του Σιδηρόπουλου, που πρέπει να το έγραψε στη δεκαετία του '80 – ίσως στο πρώτο μισό της. Έχει να κάνει μ' έναν σύζυγο (και πατέρα), που έχει πάρει... πολύ σοβαρά τον εαυτό του, με αποτέλεσμα όλοι οι άλλοι γύρω του να υποφέρουν. Το τραγούδι είναι πιο κοντά στο ροκ (δίχως, όμως, εξαλλοσύνες). Ο Βασ. Παπακωνσταντίνου, όπως πάντα, «σωστός» στο ρόλο του.
Το προτελευταίο τραγούδι τού δίσκου είναι το «Διανοούμενοι της πέρα χώρας», το οποίον αποδίδει ο Ορφέας Περίδης (πάλι με δεύτερη φωνή την Νατάσα Καμπαστάνα). Εδώ ο Σιδηρόπουλος τα χώνει στους διανοούμενους, που εμφανίζονται με έτοιμες λύσεις, αλλά δεν βρίσκουν ευήκοα ώτα. Το ακροατήριο είναι χειραφετημένο και τους βάζει στη θέση τους. Σαν τραγούδι διατηρεί κάποια folk στοιχεία και είναι συμπαθές.
Το «Άγνωστοι εσείς» είναι το τελευταίο τραγούδι τής «εξακρίβωσης» και το ερμηνεύει ο Φοίβος Δεληβοριάς. Μυστικοί στίχοι από τον Σιδηρόπουλο –θυμηθείτε κάτι από το «Τω αγνώστω Θεώ» από το «Φλου»– ελαφρώς αφηγηματική η φόρμα και με τον Δεληβοριά να επιχειρεί σ' ένα δύσκολο από τη φύση του κομμάτι.
Στην «Εξακρίβωση» συμμετέχουν κάποιοι βασικοί οργανοπαίκτες, όπως ο Αλέξανδρος Δανδουλάκης κιθάρες, ο Γιώργος Θεοδωρόπουλος πλήκτρα, ο Βασίλης Νισόπουλος μπάσο, ο Στέφανος Σακελλαρίου ντραμς και διάφοροι άλλοι, ανάλογα και με τις απαιτήσεις κάθε κομματιού. Οι ενορχηστρώσεις (Αλέξανδρος Δανδουλάκης, Κώστας Κυριακίδης, Δημήτρης Καρράς) είναι απλές, σταθερές, δίχως να θέλουν να εντυπωσιάσουν εις βάρος των στίχων των κομματιών και των ερμηνειών. Γενικά, πρόκειται για μια ισορροπημένη δουλειά, με χαμηλό μάλλον προφίλ (παρά τα μεγάλα ονόματα που συμμετέχουν), με ενδιαφέρον εικαστικό (Φώτης Φωτίου) και καλή παραγωγή.
Δεν είναι εύκολο το εγχείρημα να πάρεις άγνωστους στίχους του Παύλου Σιδηρόπουλου και να συνθέσεις καινούρια τραγούδια για όλο τον κόσμο, που να στέκονται αυτοδύναμα, όχι μιμούμενα το στυλ του (το στυλ του Σιδηρόπουλου εννοώ).
Ο Δημήτρης Καρράς δοκίμασε σ' ένα μάλλον δύσκολο πεδίο και τα κατάφερε μια χαρά. Και μπράβο του.
