Χυδαιότητα, ένα ελάττωμα της εποχής μας

Χυδαιότητα, ένα ελάττωμα της νεωτερικότητας Facebook Twitter
Διόλου τυχαία το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης κοσμεί μια ναπολεόντεια προτομή με τη μορφή του Τραμπ, υπογραμμίζοντας πως έχουμε εισέλθει οριστικά στην επικράτεια της χυδαιότητας.
0


TO 2016 ΕΝΑΣ ΜΕΓΙΣΤΑΝΑΣ των κτηματομεσιτικών, τηλεοπτικός παραγωγός και πρωταγωνιστής ριάλιτι καταφέρνει να εκλεγεί Πρόεδρος των ΗΠΑ. Από τότε η χοντροκοπιά, η ωμότητα, η προκλητικότητα και η αλαζονεία θα διακρίνουν κάθε δημόσια παρουσία του, ενώ μια λέξη θα επαναλαμβάνεται συχνά για να χαρακτηρίσει τη συμπεριφορά του: «χυδαιότητα». Πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει γίνει κοινός τόπος για την εποχή της νεωτερικότητας και βρίσκει τον ιδανικό εκφραστή του στο πρόσωπο του Ντόναλντ Τραμπ: αυτό της χυδαιότητας.

Το δοκίμιο Νεωτερικότητα και χυδαιότητα του Γάλλου συγγραφέα Μπερτράν Μπιφόν (Παρίσι, 1969) που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ποταμός σε μετάφραση Ορέστη Χρυσικόπουλου επιχειρεί μια εις βάθος ανάλυση του φαινομένου της χυδαιότητας που στην εποχή μας έχει εξαπλωθεί παντού. Διόλου τυχαία το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης κοσμεί μια ναπολεόντεια προτομή με τη μορφή του Τραμπ, υπογραμμίζοντας πως έχουμε εισέλθει οριστικά στην επικράτεια της χυδαιότητας.

Ο Μπερτράν Μπιφόν διδάσκει στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού, ενώ από το 1994 ως το 2007 εργάστηκε ως ειδικός μελετητής στη γαλλική Εθνοσυνέλευση και από το 2004 ως το 2007 υπήρξε λογογράφος υψηλόβαθμων κυβερνητικών αξιωματούχων.

Το φαινόμενο της χυδαιότητας, ασφαλώς, δεν είναι καινούργιο αλλά ορισμένα στοιχεία της νεωτερικότητας όπως ο ατομικισμός, ο υλισμός, ο ωφελιμισμός και ο εξισωτισμός έχουν οδηγήσει στον εκτροχιασμό του, διαπιστώνει ο Μπιφόν.

Το βιβλίο του Νεωτερικότητα και χυδαιότητα είναι μια εξαιρετικά οξυδερκής πραγματεία που παρουσιάζει με εύληπτο για τον αναγνώστη τρόπο τα αίτια της ανόδου της χυδαιότητας και γιατί αυτή αποτελεί κατεξοχήν «νεωτερικό ελάττωμα», όπως τη χαρακτηρίζει, πραγματοποιώντας μια συναρπαστική διαδρομή στις ρίζες της και διερευνώντας τις μεταμορφώσεις που υπέστη στην πορεία προς τη νεωτερικότητα. Κι αυτό το επιτυγχάνει μέσα από πληθώρα παραδειγμάτων, αποσπασμάτων και βιβλιογραφικών αναφορών από τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την τέχνη, από τον 19ο αι. –αλλά και παλιότερα– και μέχρι και σήμερα.

μπιφον
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: 
Μπερτράν Μπιφόν, 
Νεωτερικότητα και χυδαιότητα, Μτφρ: Ορέστης Χρυσικόπουλος, εκδόσεις Ποταμός

Στόχος του είναι, αφού ανιχνεύσει τις διαφορετικές χρήσεις του όρου στο πέρασμα των αιώνων, να εντοπίσει τις αρχές πάνω στις οποίες δομείται η χυδαιότητα, ώστε, αφού κατανοήσει την εξέλιξή της, να καταλήξει στα μέσα με τα οποία μπορεί κανείς να την αποφύγει. Μια θρυλική γυναικεία μορφή της γαλλικής λογοτεχνίας έχει την τιμητική της στις αναφορές του, η Μαντάμ ντε Σταλ, η οποία στο βιβλίο της Περί λογοτεχνίας χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τη λέξη «χυδαιότητα» στα γαλλικά (vulgarité) και αναδύεται ως μια πνευματώδης και οξύνους φωνή του 19ου αι. που περιέργως εξηγεί πολλά για την εποχή μας. Όπως απρόσμενα επίκαιροι αποδεικνύονται για τον Μπιφόν και πολλοί άλλοι συγγραφείς: ο Προυστ, ο Σταντάλ, ο Μπαλζάκ, ο Μολιέρος, ο Θεόφιλος Γκοτιέ, ο Χένρι Τζέιμς, ο Άλντους Χάξλεϊ κ.ά.

«Συμπεριφορά αγελαία, χονδροειδής, ατημέλητη, ανήθικη, μέτρια, αχαλίνωτη, κακόγουστη, υλιστική, εγωιστική, αλαζονική»: είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που συνιστούν τη χυδαιότητα. Τι είναι όμως αυτό που τη διαφοροποιεί σήμερα; Η ειδοποιός διαφορά όσον αφορά τον νεωτερικό άνθρωπο, συμπεραίνει ο Μπιφόν, είναι το γεγονός πως έχει πλέον συνείδηση της χυδαιότητάς του και νιώθει περήφανος γι’ αυτήν. Δεν κρύβει τα ελαττώματά του όπως οι προγενέστεροι, αντίθετα τα επιδεικνύει. Η χυδαιότητα, επιπλέον, σήμερα «έγκειται στο συναίσθημα της απόλυτης αυτάρκειας που χρωματίζει αυτή την αλαζονεία» συνεχίζει.

Ή αλλιώς: «χυδαίο είναι το άτομο του οποίου η προσωπικότητα, οι τρόποι ή οι ιδέες έχουν χαρακτηριστικά μετριότητας, έλλειψης λεπτότητας ή ποταπότητας, και που παρ’ όλα αυτά φανερώνει δείγματα αλαζονείας ή επιδειξιομανίας γιατί, όντας νομιμοποιημένο ως προς την ύπαρξή του και τα κίνητρά του, θεωρεί τον εαυτό του αυτάρκη και κύριο του εαυτού του». Η υπεροψία, η «επιτηδευμένη αυτοπεποίθηση» και η ανερυθρίαστη επίδειξη των αδυναμιών μας είναι οι αδιαμφισβήτητοι βασιλείς της νεωτερικότητας.

Ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει με αυτή την επισήμανση όταν η αγένεια, η χοντροκοπιά, οι άξεστοι τρόποι, η αλαζονεία, φαίνεται να ευδοκιμούν παντού γύρω μας; Από σελέμπριτι και σταρ της σόου μπιζ που κάνουν λάβαρο τη χυδαιότητά τους μέχρι ανθρώπους της διπλανής πόρτας που σκόπιμα εκτίθενται και εξευτελίζονται σε βιντεάκια στο TikTok, καθώς και στην τηλεόραση, στη διαφήμιση, σε ριάλιτι, στα ΜΜΕ, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στο διαδίκτυο. Ποιος θα περίμενε, ωστόσο, πως έργα του 19ου και του 20ού αι. θα μπορούσαν να προσφέρουν ερμηνείες για σύγχρονους slang όρους όπως το «φλεξάρισμα» ή το «brat» και το «demure», trend που κατέκλυσαν φέτος το Instagram. Τα κακομαθημένα παιδιά της νεωτερικότητας επιδεικνύουν αυτάρεσκα τους κακούς τρόπους τους, σε αντίθεση με τη σεμνότητα και την ταπεινότητα που λοιδορούνται και θυμίζουν παρωχημένες ηθικές αξίες περασμένων εποχών. Ο αναγνώστης του βιβλίου αρκετά συχνά θα μπει στον πειρασμό να παραλληλίσει και να συγκρίνει συμπεριφορές αριστοκρατών ή αστών του παρελθόντος με σύγχρονα brat «παλιόπαιδα» της ποπ κουλτούρας.

Το φαινόμενο της χυδαιότητας, ασφαλώς, δεν είναι καινούργιο αλλά ορισμένα στοιχεία της νεωτερικότητας όπως ο ατομικισμός, ο υλισμός, ο ωφελιμισμός και ο εξισωτισμός έχουν οδηγήσει στον εκτροχιασμό του, διαπιστώνει ο Μπιφόν. Όσο η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση και η χειραφέτησή του, σύμφωνα με τη νεωτερική αντίληψη, η εξειδίκευση, η εμμονή με την αποδοτικότητα αλλά και η τυποποίηση και η ομοιομορφία γνώριζαν μεγαλύτερη διάδοση, τόσο η χυδαιότητα κέρδιζε έδαφος. Σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση της χυδαιότητας θα παίξει το νέο δημοκρατικό καθεστώς που ευνοεί την ατομικιστική φιλοσοφία και η άνοδος της αστικής τάξης, με τη χαρακτηριστική αυτοπεποίθηση των εκπροσώπων της που θα τη συνοδέψει.

Το κρίσιμο σημείο για τον αναγνώστη, διαβάζοντας το συγκεκριμένο δοκίμιο, είναι να κατανοήσει πόσο πολλές εκφάνσεις του σύγχρονου βίου σχετίζονται με τη χυδαιότητα, αν και ίσως δεν τις είχε αντιληφθεί μέχρι τώρα υπό αυτό το πρίσμα. Συνειδητοποιούμε πλέον πως η χυδαιότητα είναι παντού, με όλη της τη σφοδρότητα, σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις, στην εμφάνιση, στη συμπεριφορά, στη γλώσσα, στα κίνητρα, στην ιδιωτική αλλά και στη δημόσια σφαίρα και μας επηρεάζει όλους. Αφορά όλες τις κοινωνικές τάξεις, τόσο τις μάζες όσο και τις ελίτ. Η νέα χυδαιότητα είναι πολύ πιο επιθετική, δεν ορρωδεί προ ουδενός, δεν νιώθει ντροπή, αντίθετα έχει αποθρασυνθεί.

Συνεπώς, ο αγώνας ενάντια στη χυδαιότητα είναι σήμερα πιο επίκαιρος από ποτέ. Υπάρχει, όμως, τελικά αντίδοτο για τη χυδαιότητα, και ποιο είναι αυτό; Ο Μπιφόν τονίζει πως το γεγονός ότι η χυδαιότητα εξακολουθεί να προκαλεί απέχθεια και να στηλιτεύεται σημαίνει πως αντιβαίνει σε κάτι σημαντικό για μας. Και ίσως εκεί να βρίσκεται και η λύση. Οι αρχές που διέπουν τη νεωτερικότητα και ευνοούν τη χυδαιότητα, όπως η ισότητα και η ελευθερία, μπορούν να μας προστατεύσουν από αυτήν αν χρησιμοποιηθούν με άλλο πνεύμα. Και επικαλείται το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύγχρονης αλαζονείας απέναντι στη φύση: την κλιματική κρίση. Η σχέση μας με τον κόσμο αλλάζει και αν δεν επιβραδύνουμε την αχαλίνωτη ροπή μας προς τη χυδαιότητα, οδηγούμαστε στην καταστροφή. Ο άνθρωπος πρέπει να ξεπεράσει την υποκειμενικότητά του, δίνοντας προσοχή στη φύση, και να προκρίνει την ταπεινότητα και την αυτοσυγκράτηση ως μια επιτακτική ανάγκη.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τζόναθαν Κόου

I was there / Τζόναθαν Κόου: «Το να είσαι κυνικός δείχνει τεμπελιά στη σκέψη»

Ο διάσημος Βρετανός συγγραφέας βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε για τη συγγραφή ως «πολυτέλεια για λίγους», την εκλογή Τραμπ ως «έκφραση απόγνωσης» και τη «woke» κουλτούρα ως πράξη ενσυναίσθησης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πολ Όστερ (1947-2024): Ο Mr. Vertigo των ονειρικών μας κόσμων

Σαν σήμερα  / Πολ Όστερ: «Οι χαμένες ευκαιρίες αποτελούν μέρος της ζωής στον ίδιο βαθμό με τις κερδισμένες»

Σαν σήμερα 30 Απριλίου, το 2024 πεθαίνει ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας και μετρ της σύμπτωσης, που κατάφερε να συνδυάσει την προοπτική των άπειρων φανταστικών κόσμων με το ατελείωτο κυνήγι των ευκαιριών και τη νουάρ ατμόσφαιρα με τα πιο ανήκουστα αυτοβιογραφικά περιστατικά.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ηλίας Μαγκλίνης: «Η ανάκριση»

Το Πίσω Ράφι / «Γιατί δεν μου μιλάς ποτέ για τον εφιάλτη σου, μπαμπά;»

Η «Ανάκριση» του Ηλία Μαγκλίνη, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πεζά των τελευταίων χρόνων, φέρνει σε αντιπαράθεση έναν πατέρα που βασανίστηκε στη Χούντα με την κόρη του που «βασανίζεται» ως περφόρμερ στα χνάρια της Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Πέντε κλασικά έργα που πρέπει κανείς να διαβάσει

Βιβλίο / 5 κλασικά βιβλία που κυκλοφόρησαν ξανά σε νέες μεταφράσεις

Η κλασική λογοτεχνία παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη, κι αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς ανατρέχοντας στους τίτλους της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής και σε έργα των Τζόις, Κουτσί, Κάφκα, Αντρέγεφ και Τσβάιχ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τάσος Θεοφίλου: «Η φυλακή είναι το LinkedΙn των παρανόμων» ή «Το πορνό και το Κανάλι της Βουλής είναι από τα πιο δημοφιλή θεάματα στη φυλακή»

Βιβλίο / Τάσος Θεοφίλου: «Όταν μυρίζω μακαρόνια με κιμά θυμάμαι τη φυλακή»

Με αφορμή το βιβλίο-ντοκουμέντο «Η φυλακή», ο Τάσος Θεοφίλου μιλά για την εμπειρία του εγκλεισμού, για τον αθέατο μικρόκοσμο των σωφρονιστικών ιδρυμάτων –μακριά απ’ τις εικόνες που αναπαράγουν σειρές και ταινίες– και για το πώς η φυλακή λειτουργεί σαν το LinkedIn των παρανόμων.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Βιβλίο / Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Chanel, Dior και πολλοί ακόμα οίκοι υψηλής ραπτικής «ντύνουν» τα shows τους με τη μουσική του. Στο «Remixed», την αυτοβιογραφία-παλίμψηστο των επιρροών και των εμμονών του, ο ενορχηστρωτής της σύγχρονης catwalk κουλτούρας μας ξεναγεί σε έναν κόσμο όπου μουσική και εικόνα γίνονται ένα.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Βιβλίο / Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Λίγοι είναι οι ποιητικά γραμμένοι εκκλησιαστικοί στίχοι που δεν φέρουν τη σφραγίδα αυτού του ξεχωριστού υμνωδού και εκφραστή της βυζαντινής ποιητικής παράδοσης που τίμησαν οι σύγχρονοί μας ποιητές, από τον Οδυσσέα Ελύτη μέχρι τον Νίκο Καρούζο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Βιβλίο / Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Η τελευταία μεγάλη μορφή της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας που πίστευε πως «η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα» έφυγε την Κυριακή σε ηλικία 89 ετών. Ξεχωρίσαμε πέντε από τα πιο αξιόλογα μυθιστορήματά του.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
bernhard schlink

Πίσω ράφι / «Φανταζόσουν ότι θα έβγαινες στη σύνταξη ως τρομοκράτης;»

Το μυθιστόρημα «Το Σαββατοκύριακο» του Μπέρνχαρντ Σλινκ εξετάζει τις ηθικές και ιδεολογικές συνέπειες της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας, αναδεικνύοντας τις αμφιλεγόμενες αντιπαραθέσεις γύρω από το παρελθόν και το παρόν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Φοίβος Οικονομίδης

Βιβλίο / Φοίβος Οικονομίδης: «Είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια»

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γιακαράντες», ο Φοίβος Οικονομίδης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς συγγραφείς της νεότερης γενιάς, μιλά για τη διάσπαση προσοχής, την αυτοβελτίωση, τα κοινωνικά δίκτυα, το βύθισμα στα ναρκωτικά και τα άγχη της γενιάς του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το ηθικό ζήτημα με τις μεταθανάτιες εκδόσεις με αφορμή το ημερολόγιο της Τζόαν Ντίντιον

Βιβλίο / Μεταθανάτιες εκδόσεις και ηθικά διλήμματα: Η Τζόαν Ντίντιον στο επίκεντρο

Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τις προσφάτως ανακαλυφθείσες «ψυχιατρικές» σημειώσεις της αείμνηστης συγγραφέως, προκαλώντας ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία της μεταθανάτιας δημοσίευσης έργων ενός συγγραφέα χωρίς την επίσημη έγκρισή του.
THE LIFO TEAM