«Διανύουμε συγκυρία μεγίστης εθνικής ευθύνης», είπε ο Παπαδήμος. «Οι όποιες διαφωνίες είναι ήσσονος σημασίας μπροστά στην πρόκληση της διάσωσης της οικονομίας. Βρισκόμαστε ουσιαστικά όχι υπό την επιτήρηση της τρόικας, αλλά υπό την επιτήρηση της Ιστορίας». Με άλλα λόγια, αυτό σημαίνει ότι, για άλλη μια φορά, στην ίδια χώρα διαπράττονται ακριβώς τα ίδια σφάλματα. Λέμε χώρα, ενώ θα έπρεπε να μιλήσουμε για προτεκτοράτο. Προτεκτέ σημαίνει προστατεύω. Στα εκατόν ογδόντα περίπου χρόνια που το κρατίδιο απέκτησε σύνορα, σημαία, βασιλιάδες και πολιτικούς, νόμισμα και κόμματα, οικονομία και παιδεία, φυλακές και πανεπιστήμια, το κύριο στοιχείο αφορούσε την ξένη προστασία.
Η αρχή είναι η δυστυχία και ενίοτε η ευτυχία του παντός. Όταν κατακλύστηκε ο Μοριάς από ετοιμοπόλεμους Ρωμιούς που πάτησαν πόδι στη χώρα για να διεκδικήσουν τα πολιτικά πρωτεία, κανείς δεν φανταζόταν την εξέλιξη των πραγμάτων. Εμφανίζεται, λοιπόν, μια σειρά ερωτήσεων. Γιατί η Ελληνική Επανάσταση ήταν η μόνη που δεν είχε «αρχηγό»; Γιατί ο Κάνινγκ δήλωσε ότι «μας χρειάζεται μια Ελλάδα»; Τι ακριβώς φρονούσαν οι Φαναριώτες για την απελευθέρωση της Ελλάδας; Όσον αφορά την προστασία, αυτή τουλάχιστον παραμένει προφανής. Η Βρετανία είχε ανάγκη ένα προγεφύρωμα προς Ανατολάς, οπότε μια χώρα-νησί σαν την Ελλάδα ήταν πρώτης τάξεως προτεκτοράτο. Δεν είναι τυχαίο ότι άφησαν τον Αγώνα ν’ αποτύχει και κατόπιν παρενέβησαν. Άλλωστε, δεν αναμείχθηκαν στα ελληνοτουρκικά αυθαίρετα. Ανέμεναν τον Ιμπραήμ, κι όταν ο Μοριάς κάηκε και η Επανάσταση πνίγηκε στο αίμα, εμφανίστηκαν ως σωτήρες. Το «αίτημα προστασίας» προς τη Μεγάλη Βρετανία ήταν, θα λέγαμε, η ιδρυτική πράξη του κρατιδίου, καθότι με αυτή βρέθηκε στα βαθιά νερά.
Ο Γιώργος Ρωμαίος αφιερώνει το βιβλίο του στην Ελλάδα των δανείων και των χρεοκοπιών. Λόγω της επικαιρότητας, ο αναγνώστης θα απολαύσει το γενικό σχήμα και τις λεπτομέρειες, οι οποίες συχνά είναι πιο ενδιαφέρουσες.
Α) Τα δάνεια της ανεξαρτησίας (1924-25) που οδήγησαν σε εμφύλιο και στην πρώτη χρεοκοπία.
Β) Η δεύτερη χρεοκοπία αφορά τη βασιλεία του Όθωνα με ιστορικό διάκοσμο την προσάρτηση της Θεσσαλίας.
Γ) Η τρίτη χρεοκοπία συμπυκνώνεται στην ιστορική φράση του Τρικούπη «Δυστυχώς, επτωχεύσαμεν». Τότε επεβλήθη ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος που ασκήθηκε επί μισόν αιώνα.
Δ) Το 1932 σήμανε το πολιτικό τέλος του Ελ. Βενιζέλου και άνοιξε τον δρόμο στη δικτατορία του Μεταξά.
Η τελευταία χρεοκοπία είναι βέβαια αυτή που ζούμε τώρα και πιθανότατα θα κρατήσει περισσότερο από τις άλλες, με άγνωστες για την ώρα συνέπειες. Εκείνο, πάντως, που πρέπει να ξέρει ο αναγνώστης είναι ότι η βρετανική «παρέμβαση» δεν έγινε αυθαιρέτω δικαιώματι, αλλά κατόπιν ικετευτικής προτάσεως των αγωνιζομένων. Το Ελληνικόν ΄Εθνος θέτει εκουσίως την ιεράν παρακαταθήκην της ιδίας ελευθερίας, ανεξαρτησίας και πολιτικής του υπάρξεως υπό την μοναδικήν υπεράσπισιν της Α.Μ. του Γεωργίου του Δ’. Η παρούσα πράξις να διευθυνθή εις την κυβέρνησιν της Αυτού Βρετανικής Μεγαλειότητος. Με άλλα λόγια, είμαστε μια χώρα που πάντα είχε τον τρόπο να «μεγαλοπιάνεται» λόγω παρελθόντος και φυσικά λόγω γεωγραφικής θέσεως.
Η ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΤΡΙΚΟΥΠΗ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι θυμίζει σε πολλά τη σημερινή κατάσταση. Το δίδυμο Τρικούπη-Δηλιγιάννη, μάλιστα, ταυτίζεται χρονικά με τον μετασχηματισμό των κυρίαρχων οικονομικών και κοινωνικών δομών της χώρας. Εμφανίζεται η ντόπια βιομηχανία αλευρόμυλων και νηματουργείων. Αθήνα και Πειραιάς αυξάνουν τον πληθυσμό τους - από 36.000 το 1853, σχεδόν διπλασιάστηκε μέσα σε μια εικοσαετία. Όσο για τις εξαγωγές της σταφίδας (το κατεξοχήν τότε εξαγώγιμο προϊόν), από2.800 τόνους το 1852 άγγιξαν τις 54.000 το 1887. Ένα το κρατούμενο: μέχρι το 1875, το ένα τέταρτο του μη αγροτικού ενεργού πληθυσμού ζούσε, και μάλιστα «πλούσια», από το κράτος. Έχουμε και λέμε: δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι 10.000, στρατιωτικοί 20.000, εισπράκτορες φόρων 10.000. Εύστοχα ο Ρωμαίος παραπέμπει στον Γκομπινό και στον Κάρολο Τσέστον. «Δεν παρατηρείται πουθενά αλλού το φαινόμενο μιας ολόκληρης κοινωνίας που να λειτουργεί πάνω στη βάση του γεγονότος ότι μόνο το κράτος διαθέτει χρήματα, τα οποία πρέπει να αποσπαστούν με τη μορφή παροχής υπηρεσιών». «Μία εκ των τάσεων του ελληνικού πνεύματος, ήτις δέον να ληφθή υπ’ όψιν παρά παντός επιθυμούντος να εξετάση την κατάστασιν της χώρας από οικονομικής απόψεως, είναι ο πόθος ον οι Ελληνες έχουσιν, όπως αποφεύγουσιν την απότισιν των φόρων».
Ο Τρικούπης ενσάρκωνε τον πολιτικό του μέλλοντος, ο Κουμουνδούρος (και κατόπιν ο Δηλιγιάννης) αντλούσαν τους ψηφοφόρους τους από τις δυνάμεις της συντήρησης. Ωστόσο, οι «χρυσοκάνθαροι» και οι «χαβιαρόχανοι», ήτοι οι μεγαλοεπιχειρηματίες Έλληνες που δραστηριοποιούνταν στην Πόλη, τη Μασσαλία και την Οδησσό, μετακινούμενοι στον ελληνικό χώρο, μονοπώλησαν, φυσικά, τις επενδύσεις στα μεγάλα έργα υποδομής και στα παιχνίδια του Χρηματιστηρίου που ιδρύθηκε το 1876. Συγγρός, Ζάππας, Ζαρίφης, Ζωγράφος κ.ά. αντιμετώπιζαν τον κρατικό μηχανισμό τόσο ως πηγή πλουτισμού όσο και ως μεσάζοντα για την προώθηση των συμφερόντων τους. Είναι εξόχως χαρακτηριστικό ότι οι παρακινήσεις του Τρικούπη για επενδύσεις και ίδρυση επιχειρήσεων σκόνταφταν στα ακλόνητα επιχειρήματα των χρυσοκάνθαρων. Μια επιχείρηση είναι αμφιβόλου κέρδους (μόνο 6%), ενώ η αγορά κρατικών ομολόγων αποδίδει 12% χωρίς άλλες σκοτούρες. Τα καυστικά σχόλια του Ροΐδη χαρακτήριζαν τους ομογενείς «σπείρα μεγαροκτιστών», που σαν άλλοι Ηρακλειδείς επέδραμον εις την Αθήνα εκ του Χαβιαροχάνου (την Κωνσταντινούπολη). Ψωμάρπαγες, σαρκοβόροι και μάλιστα τρεφόμενοι εκ κρέατος αυτοχθόνων...».
Ο Τρικούπης έλεγε (όπως πολλοί άλλοι) ότι ήθελε να κάνει την Ελλάδα «μικρά Αγγλία». Αντίθετα, ο Δηλιγιάννης πρέσβευε τον «ειρηνικό εθνικισμό» που πήγαζε από την εξάρτηση της χώρας. Πράγματι, το τρικουπικό αγγλικό μοντέλο εφαρμόστηκε κατά το δυνατόν σε όλους τους τομείς. Ειδικά στο ζήτημα των φόρων, ο Μεσολογγίτης πολιτικός ήταν ασυμβίβαστος, ενώ ο Δηλιγιάννης ταύτισε το όνομά του με το σύνθημα «κάτω οι φόροι». Όσο για τον πόλεμο του 1897, θα δώσει τη χαριστική βολή στα σχέδια του Δηλιγιάννη και θα επαναφέρει τον Τρικούπη. Σημειωτέον ότι το μέγα ζήτημα του κοινοβουλευτισμού ήταν (όπως και σήμερα) η αποδοχή της ευρείας περιφέρειας που θα περιόριζε τον ρόλο των κομματαρχών και το ρουσφέτι!
Οι σελίδες που αφιερώνει ο Ρωμαίος στην πτώχευση της χώρας λόγω της πολιτικής του Τρικούπη είναι μεστές και διαφωτιστικές για την κατάσταση της χώρας. Με τη φορολογική του πολιτική και τον προστατευτισμό του ο Τρικούπης οδήγησε τα πράγματα σε αδιέξοδο. Κατά τον Ζολώτα, δημιουργήθηκαν πολλές μικρές και ελλιπείς βιομηχανικές μονάδες με πρόσωπα ακατάρτιστα, «τα οποία εν περιπτώσει άρσεως των υψηλών δασμών θα απολέσουν αυτομάτως την υπόστασίν των». Στα 1887 δήλωνε στη Βουλή: «Επειδή η Ελλάς είναι κράτος πτωχόν, έπεται ότι και ο Έλλην είναι πτωχός. Αλλά τα δύο ταύτα είναι πάντη αδιάφορα. Η Ελλάς βεβαίως είναι κράτος μικρόν και κράτος πτωχόν, αλλ’ ουδεμίαν έχομεν απόδειξιν οτι ο Έλλην είναι πενέστερος του πολίτου άλλου κράτους. Οι πλείστοι των Ελλήνων είναι γαιοκτήμονες, διότι ο πληθυσμός του κράτους σχετικώς προς τον κτηματικόν πλούτον αυτού είναι πολύ μικρότερος κι επομένως η αναλογία του κτηματικού πλούτου προς έκαστον πολίτην είναι μεγαλυτέρα παρ’ ημίν ή αλλαχού διότι αυτή η γη είναι παρθένος παρ’ ημίν, ενώ αλλαχού είναι εξαντλημένη... Ηκούσθη ποτέ Έλλην μεταβαίνων εις ξένην χώραν προς καλλιέργειαν κτημάτων ή ως εργάτης δημοσίων έργων;». Με την μετανάστευση που ξεκίνησε λόγω του σταφιδικού, ο Τρικούπης θ’ αναδειχτεί σε προφήτη από την ανάποδη.
Σε γενικές γραμμές ο τρικουπισμός κατέληξε σε χρεοκοπία, οπότε η αναζήτηση δανείων, η γνώμη των ξένων και οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές θυμίζουν έντονα τη σημερινή κατάσταση. Κατέφθασαν στην Ελλάδα ο Άγγλος Νταφ, ο Γάλλος Ορνστέιν και ο Γερμανός Στάεβι. Το σχόλιο της γαλλικής εφημερίδας «Temps» τα λέει όλα: «Η διαγωγή μερικών πολιτικών κύκλων και της Αυλής θυμίζει τη μερίδα εκείνη των αρχαίων Αθηναίων που έδιναν σήματα από την κορυφή του Υμηττού στους Πέρσες, για να τους καθοδηγήσουν πού ήταν το καταλληλότερο έδαφος για την απόβασή τους!». Επίσης, ο Ρωμαίος έχει αλιεύσει και τα «γκρικ στατίστικ» της εποχής. Ο αντιπρόσωπος της Αυστρίας είχε ζητήσει στατιστικές πληροφορίες από το υπουργείο Οικονομικών. Ανάλογες πληροφορίες ζήτησε και ο Άγγλος αντιπρόσωπος. Όταν όμως έγινε η παραβολή των δύο πινάκων, οι αριθμοί του πρώτου ήταν τερατωδώς διάφοροι εκείνων του δευτέρου.
σχόλια