Μπαίνοντας στα γραφεία του Key Books, του εκδοτικού οίκου που γεννήθηκε στην καρδιά της κρίσης το 2013, εκδίδοντας βιβλία για ιστορίες ανθρώπων που άλλαξαν τα δεδομένα γιατί διεκδικούσαν τη ζωή αλλιώς, καταλαβαίνεις ότι δεν πρόκειται για συνηθισμένη περίπτωση.
Τα γραφεία στεγάζονται σε ένα πανέμορφο, ανακαινισμένο νεοκλασικό με χιουμοριστικές πινελιές –εξώφυλλα βιβλίων με αστεία μεμοραμπίλια, μια μπασκέτα(!) και αυτοσχέδια παιχνίδια– που δείχνουν να αντιστοιχούν στην αισθητική των δύο εκδοτών, του Βασίλη Βαρδάκα και του Βλάσση Μαρωνίτη, οι οποίοι βρέθηκαν από μια αποθήκη κάπου στον Πειραιά «και από ένα καφέ στο κέντρο της Αθήνας, όπου γίνονταν οι επαγγελματικές συναντήσεις, αφού δεν είχαμε καν γραφεία» σε αυτό το ξεχωριστό κτήριο στην καρδιά των Εξαρχείων.
Η ιστορία των δυο φίλων και εκδοτών είναι η απόδειξη ότι ακόμα και ένα απρόσμενο τσουνάμι μπορεί να εξελιχθεί σε μια ωραία θάλασσα για ένα ταξίδι στον χώρο του βιβλίου, που άρχισε και συνεχίστηκε κάπως μυθιστορηματικά.
Για την ακρίβεια όλα ξεκίνησαν το δύσκολο καλοκαίρι του 2012, όταν και ο Βασίλης και ο Βλάσσης είδαν τις δουλειές τους –αμφότεροι αρχισυντάκτες σε άλλοτε πανίσχυρους ομίλους, όπως αυτοί του Λυμπέρη και του Μπόμπολα αντίστοιχα– να χάνονται εξαιτίας της κρίσης στον χώρο των media.
Τα κακά νέα για τον Βλάσση, ο οποίος είχε γίνει τότε πατέρας τριδύμων, ήρθαν ένα ωραίο καλοκαιρινό πρωινό –«όταν ακούς να χτυπάει το τηλέφωνο το πρωί από τη δουλειά, ξέρεις ότι δεν είναι ποτέ για καλό» όπως μας λέει ο ίδιος–, οπότε του ανακοινώθηκε ότι κλείνει το περιοδικό του οποίου προΐστατο. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στον Βασίλη την ίδια ακριβώς περίοδο, ο οποίος, βλέποντας το τέλος των περιοδικών να πλησιάζει, πήρε ένα σακίδιο και ταξίδεψε μέχρι τη μακρινή Κόστα Ρίκα για να ξανασκεφτεί το μέλλον του.
Νέοι άνθρωποι που βρέθηκαν χωρίς δουλειά και άλλοι που ξεκινούσαν δουλειά σε ένα κατεστραμμένο από κάθε άποψη περιβάλλον. Σκεφτόμασταν ότι όλος αυτός ο κόσμος, όπως ακριβώς κι εμείς, ήθελε από κάπου να κρατηθεί, να εμπνευστεί, ώστε να μπορέσει να προχωρήσει. Να διαβάσει κάτι το βράδυ που θα του δημιουργήσει τη διάθεση να ξυπνήσει το πρωί και να κάνει τα όνειρά του πραγματικότητα.
Εκεί, στην άκρη του κόσμου, αποφάσισε ότι θέλει να κάνει κάτι δικό του και επιστρέφοντας το ανακοίνωσε στον Βλάσση, ο οποίος είχε αντίστοιχες σκέψεις. Καθώς η αγάπη για το βιβλίο και τη γραφή ήταν και για τους δυο δεδομένη, αποφάσισαν να τολμήσουν να ανοίξουν εκδοτικό οίκο: «Στην αρχή τα πάντα έμοιαζαν πολύ δύσκολα, αφού ξεκινήσαμε με χαμηλό προϋπολογισμό και με την πλάτη κυριολεκτικά στον τοίχο», ομολογούν.
«Εποχή κρίσης και ίσως η χειρότερη περίοδος για να ξεκινήσει κανείς έναν εκδοτικό οίκο. Παρότι, όμως, δεν είχαμε όλα τα δεδομένα για τον χώρο του βιβλίου και οι δυσκολίες έμοιαζαν σχεδόν ανυπέρβλητες, δεν σκεφτήκαμε καθόλου να γυρίσουμε πίσω, παρά τις προτάσεις που μας έγιναν. Ξέραμε καλά ότι είχαμε κάψει τα καράβια. Ίσως να βοήθησε το γεγονός ότι είχαμε επίγνωση της δυσκολίας, ότι δεν ήμασταν στο 2004, οπότε λύνονταν όλα επειδή υπήρχαν χρήματα. Και κάναμε κυριολεκτικά τα πάντα: δειγματισμό, προώθηση, πώληση, μετάφραση, επιμέλεια».
Το σενάριο μοιάζει περίπου σαν εκείνο ενός από τα πρώτα βιβλία που εξέδωσαν με τον τίτλο «Άγρια», όπου η Σέριλ Στρέιντ αφηγείται πώς αποφάσισε να ξεκινήσει μια πεζοπορία 1.800 χιλιομέτρων στην άγρια φύση για να ανακαλύψει τι είναι αυτό που πραγματικά ζητά στη ζωή της. Συμφωνούν με τη διαπίστωσή μου και σημειώνουν πως στόχος τους ήταν όχι μόνο να αλλάξουν τη ζωή τους αλλά και να εκδώσουν βιβλία που άρεσαν πρώτα στους ίδιους, με πραγματικούς ήρωες και αληθινές ιστορίες.
«Αυτό που θέλαμε ήταν να εκδώσουμε βιβλία που να διαβάζονται. Είχαμε αποκτήσει κάποιο κριτήριο από τον χώρο των media σε σχέση με το τι διαβάζει ο κόσμος και είχαμε διαπιστώσει ότι αυτά που αρέσουν σ' εμάς έχουν απήχηση ένα μεγάλο μέρος του κοινού, οπότε μάλλον πληρούσαν και το εμπορικό κριτήριο ώστε να γίνει το εγχείρημα μας βιώσιμο.
Επιπλέον, θέλαμε να μιλήσουμε σε όλους αυτούς τους ανθρώπους που, ακριβώς σαν κι εμάς, είχαν χάσει τις δουλειές τους ή είχαν δει τις ζωές τους να αλλάζουν ή να διαλύονται. Νέοι άνθρωποι που βρέθηκαν χωρίς δουλειά και άλλοι που ξεκινούσαν δουλειά σε ένα κατεστραμμένο από κάθε άποψη περιβάλλον. Όλο αυτό είχε δημιουργήσει μια ζοφερή κατάσταση την οποία βιώσαμε κι εμείς, ασχέτως του αν, λόγω ιδιοσυγκρασίας, το αντιμετωπίσαμε με διαφορετικό τρόπο.
Σκεφτόμασταν επίσης ότι όλος αυτός ο κόσμος ήθελε από κάπου να κρατηθεί, να εμπνευστεί, ώστε να μπορέσει να προχωρήσει. Να διαβάσει κάτι το βράδυ που θα του δημιουργήσει τη διάθεση να ξυπνήσει το πρωί και να κάνει τα όνειρά του πραγματικότητα. Να προχωρήσει, εν ολίγοις, στο επόμενο βήμα», μου λένε με ενθουσιασμό για την ιστορία και την ιδέα που δημιούργησε τον τίτλο Key Books. Κάτι σαν πνευματικό ξεκλείδωμα.
Εξού και οι πρώτοι τίτλοι που έβαλαν τη σφραγίδα στον εκδοτικό: «Τόσο το πρώτο μας βιβλίο, το “Κλέψε σαν καλλιτέχνης” του Όστιν Κλέον, όσο και και το “Έξω από τα δόντια” του ζωντανού θρύλου Τζορτζ Λόις ήταν βιβλία που είχαν στόχο να εμπνεύσουν τον κόσμο και να τον κάνουν να θέλει να φύγει από την κατάθλιψη. Αυτό ήταν το ζητούμενο εκείνη την εποχή, να σκεφτεί ότι μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα και να χτίσει κάτι μικρό, όπως κάναμε κι εμείς», λέει ο Βλάσσης.
Ρωτάω τον Βασίλη αν η πρόθεσή τους ήταν να βγάλουν βιβλία ανθρώπων που τους είχαν εμπνεύσει και ποιοι θα μπορούσαν να είναι αυτοί. «Σίγουρα. Ο Τζορτζ Λόις, που για εμάς που είχαμε δουλέψει στα περιοδικά είχε αποτελέσει πηγή έμπνευσης, ήταν σίγουρα μια τέτοια περίπτωση. Ήταν ένας ήρωάς μας. Πέραν τούτου, θέλαμε να βγάλουμε βιβλία που θα πέρναγαν ένα μήνυμα στους αναγνώστες αλλά και προς εμάς.
Εκτός από την “Άγρια”, το δεύτερο βιβλίο μας, που μέσα από μια αληθινή ιστορία έλεγε ότι η ζωή μπορεί να σου φέρνει ανυπέρβλητες δυσκολίες, αλλά έχεις επιλογές, ακόμα και παίρνοντας τα βουνά, σημαντικό ήταν το αμέσως επόμενο, η “Δύναμη των εσωστρεφών, στον βαθμό που, ακριβώς επειδή είμαστε κι εμείς εσωστρεφείς και ζούσαμε τότε σε μια κρίση, την οποία ο καθένας βίωνε εσωτερικά, με τον δικό του τρόπο, θέλαμε να πούμε ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με το να είναι κανείς εσωστρεφής.
Όσο για την “Τέχνη της ρουτίνας”, αυτή δεν έκανε τίποτε άλλο από το να αποκαλύψει καθημερινά τελετουργικά που ανέπτυξαν οι πιο δημιουργικοί άνθρωποι, από τον Χέμινγουεϊ μέχρι τον Φρόιντ και τον Γούντι Άλεν, τα οποία σε κάνουν να αναλογιστείς πώς είναι η καθημερινότητά σου και πώς μπορείς ακόμα και μέσα από μια ρουτίνα να είσαι δημιουργικός».
Και όχι μόνο. Όπως τονίζει ο Βλάσσης: «Τέτοια βιβλία σπάνε τα στερεότυπα που έχουμε για τους δημιουργικούς ανθρώπους ότι περιμένουν να έρθει κάπως μαγικά από το πουθενά η έμπνευση. Μάλλον το αντίθετο. Χρειάζεται πολλή δουλειά, καθώς όλοι αυτοί είχαν δομήσει μια πολύ αυστηρή ρουτίνα για να μπορέσουν να τα καταφέρουν. Τίποτα δεν προκύπτει τυχαία, ούτε ουρανοκατέβατα».
Αυτό σίγουρα ισχύει και για τους ίδιους, αφού χρειάστηκε να προσπαθήσουν πολύ σκληρά ώστε να δουν τους κόπους τους να ανταμείβονται, βγάζοντας ωστόσο διόλου τυχαία βιβλία για ανθρώπους «μεγαλύτερους από τη ζωή» όπως ο Άιρτον Σένα, η καλύτερη βιογραφία που κυκλοφορεί για τον αδικοχαμένο πιλότο της Φόρμουλα 1, και μάλιστα από έναν Έλληνα συγγραφέα, τον Βασίλη Τσακίρογλου.
Είναι ο ίδιος που κρύβεται πίσω από τη συγγραφή της αυτοβιογραφίας που προκάλεσε πολύ θόρυβο το περασμένο καλοκαίρι, της αθλήτριας Μαρίας Πολύζου, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Μην τα παρατάς», όταν εκείνη ομολόγησε ότι είχε κακοποιηθεί από τον πατέρα της.
«Η αλήθεια είναι ότι από αλλού αρχίσαμε και αλλού βρεθήκαμε. Δεν είχαμε ιδέα για την ιστορία της και γι' αυτό το γεγονός. Ξεκινήσαμε να βγάλουμε ένα βιβλίο για το τρέξιμο και στη συνέχεια, συζητώντας μαζί της, είδαμε ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το προσωπικό της παράδειγμα και τη δική της ιστορία, που είναι αξιοθαύμαστη, για να δώσουμε κουράγιο και σε άλλους. Μια κορυφαία μαραθωνοδρόμος που πέτυχε τον Φειδιππίδειο Άθλο (Αθήνα - Σπάρτη - Μαραθώνας) καλύπτοντας 524 χιλιόμετρα, κάτι που ξεπερνάει κάθε λογική. Επίσης, κατάφερε να ξεπεράσει το πιο μεγάλο εμπόδιο, αυτό του καρκίνου. Είναι σπουδαία. Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν θέλαμε να πέσει φως μόνο σε ένα σκοτεινό κομμάτι αλλά σε όλη την ιστορία της, που είναι υπέροχη, που σε παρακινεί και συγχρόνως σε προβληματίζει», επισημαίνουν και οι δύο.
Άλλωστε, όταν ξεκίνησαν δεν είχαν ιδέα ότι τα βιβλία για ανθρώπους που θαύμαζαν, όπως ο Πάτρικ Λι Φέρμορ ή οι αδελφοί Ράιτ, θα μπορούσαν να είναι προσοδοφόρα. «Δεν είναι τυχαίο ότι, μελετώντας τις ζωές αυτών των ανθρώπων, βλέπεις ότι διαπνέονταν από υψηλά κίνητρα. Αυτό που ήθελαν οι αδελφοί Ράιτ ήταν να πετάξουν, όπως κι εμείς. Γι' αυτό έμειναν στην Ιστορία, όχι γιατί έβγαλαν χρήματα», λέει ο Βλάσσης, για να συμπληρώσει ο Βασίλης πως «εξαρχής λέγαμε ότι θέλουμε να βγάλουμε χρήματα για να βγάζουμε ωραία βιβλία, για να παραφράσω τον Ντίσνεϊ».
Ωστόσο, η εμπορική επιτυχία ήρθε ανέλπιστα με το «Δώρο - Ένα τετράδιο θαυμάτων», όπως είναι ο πλήρης τίτλος του, δηλαδή με το διάσημο βιβλίο του Στέφανου Ξενάκη, το απόλυτο φαινόμενο της εποχής μας, όπως είπαν χαρακτηριστικά οι «New York Times». Μην ξεχνάμε ότι το «Δώρο» έχει κυκλοφορήσει ήδη σε τριάντα χώρες και στην Ιαπωνία, όπου κυκλοφόρησε αρχές Γενάρη, έγινε το απόλυτο μπεστ σέλερ δεκαπέντε μέρες από την έκδοσή του.
Δεν μπορώ να μην τους ρωτήσω αν περίμεναν μια τέτοια ανταπόκριση. «Να πούμε την αλήθεια, την περιμέναμε», μου λένε με μια φωνή. «Κυρίως από τη στιγμή που γνωρίσαμε τον Στέφανο Ξενάκη και γοητευτήκαμε από την προσωπικότητά του, από τις πρώτες συζητήσεις που είχαμε μαζί του. Ήμασταν σίγουροι ότι αυτή την αλήθεια που βγάζει σ' εμάς θα την περνούσε και στον κόσμο. Είδαμε την ανταπόκριση που είχε στο κοινό μέσα από τα social media που εξακολουθούν να τον ακολουθούν πιστά και καταλάβαμε ότι υπάρχει πολύς κόσμος που θέλει να δει τον κόσμο μέσα από το ίδιο βλέμμα μ' εκείνον».
Επειδή ακριβώς τα βιβλία που εκδίδουν στον Key Books μιλούν για την εποχή που ζούμε, προσπαθώντας να απαντήσουν στα όσα συμβαίνουν, οι δυο εκδότες δεν θα μπορούσαν να παραβλέψουν κρίσιμα θέματα όπως το κίνημα του #metoo με βιβλία όπως το «Είμαι επικίνδυνη», που περιλαμβάνει τις πραγματικές ιστορίες εκατό σημαντικών γυναικών, με τα έσοδα από την πώληση να διατίθενται στην αρωγή οργανισμών που υποστηρίζουν γυναίκες οι οποίες έχουν υποστεί έμφυλη βία, ενώ ετοιμάζουν και ένα δεύτερο με κορίτσια στην εφηβεία, το οποίο τους έκανε, όπως ομολογούν, να διαπιστώσουν πως «η νέα γενιά δεν έχει μάθει να ονειρεύεται», κάτι σοκαριστικό, αν το σκεφτείς. Ίσως αυτό να τους κινητοποιεί ώστε να δίνουν πλέον έμφαση στα παιδικά βιβλία, κάτι που τους έχει ενθουσιάσει.
Υπάρχουν πάντως, όπως παραδέχονται, βιβλία που έχουν αλλάξει τον δικό τους τρόπο σκέψης: «Το πάθαμε πρόσφατα με τις "Αρχές" του Ρέι Ντάλιο, που μας έκαναν να ξανασκεφτούμε το ανέφικτο του multitasking, αφού ο ίδιος λέει ότι πρέπει να συγκεντρώνεσαι σε έναν στόχο κάθε φορά, αλλιώς τα κάνεις όλα μέτρια. Δεν είναι, επίσης, τυχαίο ότι ο Ντάλιο επιμένει πως πρέπει διαρκώς να μαθαίνεις από αυτούς που ξέρουν και να ακούς. Ξεκινάει μάλιστα το βιβλίο με τη φράση "Είμαι ηλίθιος". Και όταν το λέει αυτό ένας από τους πλουσιότερους και πιο πετυχημένους ανθρώπους του πλανήτη, τότε καταλαβαίνεις ότι μάλλον έχει κάποιο δίκιο», μου λέει ο Βλάσης.
Κάπως έτσι, άλλωστε, έμαθαν κι εκείνοι, καταφέρνοντας να διανύσουν μια τεράστια απόσταση, όπως οι δρομείς τους οποίους εκδίδουν, και επιμένουν πως αν ξανάρχιζαν, με την ίδια αγάπη θα προσέγγιζαν τους συγγραφείς και τους τίτλους και το ίδιο ορμητικά θα προχωρούσαν, παρά τα λάθη.
«Δεν συνηθίζουμε να κοιτάμε πίσω, μόνο μπροστά. Και είμαστε χαρούμενοι τόσο για τα λάθη όσο και για την επιτυχία. Γιατί αυτό που κάνουμε μας δίνει ένα πράγμα: μεγάλη και αμέτρητη χαρά. Μόνο χαρά, αυτό κρατάμε».
