Η απλούστευση των θεωριών, φιλοσοφικών ή άλλων, μπορεί να είναι αρεστή στο πλατύ κοινό για ευνόητους λόγους, πλην όμως είναι και τυφλοσούρτης, ο οποίος, αποσκοπώντας στη δημοκρατικότητα της νόησης, τελικά τα κάνει μούσκεμα διότι διδάσκει άλλα αντ' άλλων. Όταν λέμε συχνά για κάτι ότι δεν θέλει και πολλή φιλοσοφία, ουσιαστικά ομολογούμε ότι η φιλοσοφία είναι κατιτίς δύσκολο, που πρέπει να σπάσεις το κεφάλι σου για να βρεις την άκρη. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι η ημετέρα εκπαίδευση, που έχει σε υψίστη εκτίμηση φιλοσόφους όπως ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και ο Πλωτίνος, ουσιαστικά δεν τους διδάσκει, ομολογώντας του λόγου το αληθές. Αν πάλι επιλέγει κάποιο βατό χωρίο, ουσιαστικά κάνει το ίδιο – διδάσκει το εύκολο, υποκαθιστώντας έτσι το δύσκολο. Είμαστε οι μόνοι που κάνουμε παρόμοιες απλουστεύσεις; Περιέργως πώς, οι ξένοι και τα ισχυρά πανεπιστήμιά τους ουδέποτε αρνήθηκαν κάποια, τέλος πάντων, απλοποίηση. Ο Βάρμπουρτον, ιδιότυπος φιλοσοφών με αρκετά βιβλία στο ενεργητικό του, είναι προφανές ότι αφιερώνει τις σελίδες του σε αδιάβαστους, οι οποίοι έχουν τη διάθεση και την ειρωνική στάση να αποδεχτούν τον «τυφλοσούρτη», όχι για να συνεχίσουν τη φιλοσοφία αλλά για να μην πιάνονται κορόιδα και σκράπες σε συζητήσεις και συναναστροφές καλλιεργημένων.
Όσον αφορά τη φιλοσοφία, που δεν είχε τίποτα το θεσμικό στην αρχαία Αθήνα (όπως η τραγωδία και η ρητορική), επινοήθηκε από τον Σωκράτη, ο οποίος προέβαλλε την ηθική και τον ορισμό με απλούστατο τρόπο, σάμπως να ήταν κατιτίς προφανές και χειροπιαστό. Όπως γράφει ο Διογένης ο Λαέρτιος, καθώς ο Σωκράτης σεριάνιζε στην αγορά και ρωτούσε τους πάντες για τα πιο «απλά» πράγματα, του τύχαινε συχνά να λογομαχεί αλλά και να τρώει ξύλο. «Έλεγέ τε τους μεν άλλους άνθρωπους ζην ίν' εσθίοιεν, αυτός δε εσθίειν ίνα ζώη». Το λέμε ακόμα και σήμερα: δεν ζω για να τρώω, τρώω για να ζω. Γενικά, αν σήμερα, μετά από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, ο Σωκράτης απολαμβάνει μέγιστη και εκτυφλωτική φήμη, το οφείλει στον εαυτό του βέβαια, αλλά κυρίως στην προστασία του μαθητή του Πλάτωνα, ο οποίος κατέστησε αθάνατο και ιδρυτή της ηθικής τον γιο του Σωφρονίσκου.
Κάθε κεφάλαιο αφιερωμένο σε κάποιον φιλόσοφο (με χρονολογική σειρά) εξαντλείται σε μερικές σελίδες (τέσσερις, πέντε ή έξι). Σχετικά με τον Πλάτωνα αναφέρονται το σπήλαιο, η θεωρία των ιδεών και η Πολιτεία (δηλ. η πολιτική), αλλά αποσιωπούνται πλείστα όσα πράγματα: το αττικόν άλας (καθόσον διαβάζει τους διαλόγους στην αττική διάλεκτο), η επινόηση του διαλόγου, το μίσος για τη δημοκρατία, η άρνηση της τραγωδίας και του Ομήρου, η απέχθεια για τους σοφιστές, ακόμα και η άρνηση του γέλιου.
Το σημείωμα για τον Αριστοτέλη δεν λέει τίποτε ιδιαίτερο, για να μην πούμε ότι είναι εντελώς ασήμαντο, ενώ τα περί Πύρρωνος είναι ενδιαφέροντα, μια και αναφέρονται στον σκεπτικισμό. «Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τίποτα», δηλώνει ο Πύρρων, «κατά συνέπεια πρέπει να αγνοούμε τα ένστικτα και τα αισθήματά μας σχετικά με το τι είναι επικίνδυνο». Ο Βάρμπουρτον επιδεικνύει ιδιαίτερη συμπάθεια για τους σκεπτικιστές φιλοσόφους, για τους ανθρώπους της μίας σκέψης που κατηύθυνε τον βίο τους, τους ήρωες, με άλλα λόγια, του πνεύματος που –σωστά ή λανθασμένα– έκαναν το παν για να καταστεί η σκέψη τους αιώνια αρχή. Ο Επίκουρος, για παράδειγμα, που δόξασε την αισθησιακή ηδονή, στο άλλο άκρο της βιοθεωρίας του δεν παρέλειψε να διδάξει ότι ο θάνατος δεν πρέπει να εμπνέει φόβο. Ο λόγος; Ο θάνατος δεν είναι κάτι που συμβαίνει σ' εμάς τους ίδιους. Όταν επέρχεται, εμείς δεν είμαστε παρόντες. Παραλλαγή του Βιτγκενστάιν: ο θάνατος δεν είναι ένα γεγονός στη ζωή!
Στον Αυγουστίνο ο Βάρμπουρτον αναγνωρίζει ένα μέγεθος σπάνιο και έναν προάγγελο της νεωτερικής σκέψης. Έκανε ατάσθαλο και ακόλαστο βίο, χρίστηκε άγιος και επίσκοπος Ιππώνος. Ο ιστορικός δεν ασχολείται με το αν το cogito ανακαλύφθηκε από τον Αυγουστίνο και όχι από τον Καρτέσιο, αντίθετα επιμένει στο γιατί ο Θεός επέτρεψε το κακό στον κόσμο. Ο μανιχαϊσμός δεν αποτέλεσε ισχυρό επιχείρημα γι' αυτόν, αντίθετα υπερασπίστηκε με επιτυχία την Ελεύθερη Βούληση. Βοήθιος, Άνσελμος και Ακινάτης σχολιάζονται κατά το δοκούν, ωσότου έλθει η σειρά του Μακιαβέλι και του ξακουστού Ηγεμόνα. Από το 1532 που εκδόθηκε ο Ηγεμόνας μέχρι σήμερα δεν παύει να σκανδαλίζει ηθικώς τον αναγνώστη, μέχρι σημείου να θεωρείται «εγχειρίδιο για κακοποιούς». Ο Καίσαρας Βοργίας –νόθο τέκνο του πάπα Αλέξανδρου ΣΤ' και ήρωας του Μακιαβέλι– ουδέποτε ορρωδούσε προ της απάτης και του φόνου.
Κανονικά, όλες οι ιστορίες της φιλοσοφίας, όταν φτάνουν στην εποχή του Καρτέσιου, υποχρεωτικά αλλάζουν σημαία, θα λέγαμε, καθότι –όπως γράφει ο Χέγκελ– για πρώτη φορά οι ταξιδιώτες βλέπουν γη! Ήτοι το σταθερό έδαφος του υποκειμένου.
Ο Μπλαιζ Πασκάλ –το μέγα καμάρι των Γάλλων– και ο Μπαρούχ Σπινόζα –ο διανοητής που ταύτισε τον Θεό με τον κόσμο– περιγράφονται με ένα είδος ενθουσιασμού, καθώς αυτοί οι δύο φιλόσοφοι, πέρα από την αναζήτηση της αλήθειας, ήταν συνταρακτικές μορφές που άφησαν ανεξάλειπτο χνάρι. Μπορεί κανείς να είναι ασυμπάθιστος άνθρωπος, αλλά να έχει συλλάβει κάποια ισχυρή αλήθεια (όπως ο Μακιαβέλι), από την άλλη μπορεί κανείς να είναι ιδιάζουσα προσωπικότητα (όπως ο Πασκάλ) ή μοναδική περίπτωση διανοητή (όπως ο Σπινόζα), ο οποίος δεν πέρασε απαρατήρητος από κανέναν, σύγχρονο ή κατοπινό.
Τζον Λοκ, Τζόρτζ Μπέρκλεϊ, Βολταίρος, Λάιμπνιτς, Χιουμ, Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, αποτελούν μια εξαμελή συντροφιά συντριπτικής διασημότητας, που είτε θετικά είτε αρνητικά βοήθησαν τη σκέψη της εποχής τους, ο καθένας στον τομέα του. Όλοι μαζί, βέβαια, δεν φτιάχνουν τον Ιμμάνουελ Καντ. Αντιγράφουμε μία παράγραφο: «Ο ίδιος ο νους του Καντ ήταν πολύ τυποποιημένος και λογικός. Όπως, άλλωστε, και η ζωή του. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, ενώ κάθε μέρα ακολουθούσε ένα αυστηρό πρόγραμμα. Για να μη χάνει χρόνο, έβαζε τον υπηρέτη του να τον ξυπνάει στις πέντε το πρωί. Έπινε τσάι, κάπνιζε πίπα και στρωνόταν στη δουλειά. Ηταν τρομερά παραγωγικός – έγραψε πολλά βιβλία και δοκίμια. Ύστερα έδινε διαλέξεις στο πανεπιστήμιο. Το μεσημέρι έκανε έναν περίπατο στις 4:30 –την ίδια ώρα κάθε μέρα–, κατά τον οποίο ανεβοκατέβαινε τον δρόμο όπου έμενε ακριβώς οχτώ φορές. Μάλιστα, οι κάτοικοι της πόλης αυτής, του Κένιξμπεργκ (σημερινό Καλίνινγκραντ), ρύθμιζαν τα ρολόγια τους σύμφωνα με τον περίπατό του». Σημειωτέον ότι μόνο μία φορά αθέτησε το ραντεβού του, εξαιτίας της Γαλλικής Επαναστάσεως... Το γεγονός και μόνο ότι το κείμενο για τον Καντ περιλαμβάνει δύο κεφάλαια αποδεικνύει ότι στην περίπτωσή του και μόνο ο Βάρμπουρτον αναγνωρίζει –έστω, σιωπηλά– την αυθεντική περίπτωση του φιλοσόφου, την τέλεια συμφωνία διανοητή και καθημερινού ανθρώπου, του ανθρώπου με χαρακτήρα και υψηλό ήθος.
Παρά το γεγονός ότι ο Βάρμπουρτον «κρύβεται» πίσω από τη συντομία των κεφαλαίων του και ούτε μια φορά δεν αποφασίζει να εκτεθεί, εμβαθύνοντας σε κάποιο φιλοσοφικό πρόβλημα τελικά, παρακολουθώντας τη σειρά των φιλοσόφων που αναφέρονται (ή δεν αναφέρονται, όπως ο Χούσερλ και ο Χάιντεγγερ....), συμπεραίνουμε ότι ο ίδιος ευφραίνεται με τους υπερμοντέρνους Αμερικανούς και Εγγλέζους.
Αναφέρουμε ένα παράδειγμα από τα επιχειρήματα της Τζούντιθ Τζάρβις Τόμσον: «Υπάρχει ένας διάσημος βιολιστής με πρόβλημα στα νεφρά. Η μόνη πιθανότητα να ζήσει είναι να συνδεθεί με ένα άτομο που ανήκει στην ίδια σπάνια ομάδα αίματος. Εσείς ανήκετε σε αυτήν τη σπάνια ομάδα. Ένα πρωί ξυπνάτε και βρίσκετε ότι ενώ κοιμόσασταν, οι γιατροί τον έχουν συνδέσει με τα νεφρά σας». Η Τόμσον υποστηρίζει ότι σε μία τέτοια περίσταση δεν έχετε το καθήκον να τον έχετε συνδεδεμένο πάνω σας, ακόμα κι αν ξέρετε πως θα πεθάνει, αν τραβήξουν τους σωλήνες. Κατά τον ίδιο τρόπο, υποστηρίζει, αν μια γυναίκα μείνει έγκυος παρότι χρησιμοποιεί αντισύλληψη, το έμβρυο δεν έχει το αυτόματο δικαίωμα να χρησιμοποιεί το σώμα της. Το έμβρυο είναι σαν τον βιολιστή».
Είναι όντως;
σχόλια