Οι πολλές χρονικές συμπτώσεις δεν είναι συμπτώσεις: Στις 16 Φεβρουαρίου, η σκηνοθέτις Ελίνα Ψύκου ανεβάζει στο facebook την αφίσα του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα κορμιά», ενόψει της προβολής στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης: κάτω από την ανάρτηση ξεκινούν άγριες λεκτικές επιθέσεις από αγανακτισμένους ελληνορθόδοξους και, λίγο αργότερα (26/2/2024), ο βουλευτής Πιερίας της «Νίκης» Κ. Δελβερούδης απευθύνει επίκαιρη ερώτηση στην υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ζητώντας νέα λογοκριτική επέμβαση της Πολιτείας, στο πρότυπο αυτής κατά της Γεωργίας Λαλέ.
Ακολουθεί παρέμβαση του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Φιλόθεου (6/3) και, την ίδια μέρα, κάλεσμα του ακροδεξιού Ιερού Λόχου σε συγκέντρωση στις 12 Μαρτίου έξω από τον κινηματογράφο «Ολύμπιον», το οποίο προβάλλουν οι καταληψίες της Μονής Εσφιγμένου. Θυμίζοντας την ύπαρξη του ΛΑΟΣ, ο νέος πρόεδρός του, Φίλιππος Καμπούρης, καταθέτει μήνυση κατά της Ψύκου με βάση τον αντιρατσιστικό νόμο 4285/2014 (13/3). Ο Καμπούρης δεν πρωτοτυπεί: τη χρήση της αντιρατσιστικής νομοθεσίας ως εργαλείο λογοκρισίας είχαν εγκαινιάσει τοn Νοέμβριο του 2015 οι βουλευτές της Χρυσής Αυγής Σαχινίδης, Αϊβατίδης και Χατζησάββας, με αναφορά στον Άρειο Πάγο κατά του Νίκου Φίλη, για δηλώσεις του για το Ποντιακό.
Έχει σημασία να μην αγνοήσουμε τις αποχρώσεις: Η πλατεία Αριστοτέλους δεν είναι προφανώς στα χέρια της Ακροδεξιάς, όπως έδειξε η μεγάλη αντιφασιστική συγκέντρωση, λίγες μόλις ώρες μετά την επίθεση κατά των τρανς. Ούτε όμως και η Θεσσαλονίκη είναι «εξωτικό φρούτο», όπως τη θέλει μια υπεροπτική ματιά ορισμένων μέσων ενημέρωσης
Η επίθεση του όχλου στα δύο τρανς άτομα στην πλατεία Αριστοτέλους το βράδυ της 9ης Μαρτίου δεν πτοεί τους διαμαρτυρόμενους κατά της Ψύκα – «θεσμικούς» και μη· για κάποιους είναι μάλλον ευκαιρία. Απτόητοι με τις 21 συλλήψεις στις 9 Μαρτίου δείχνουν και ορισμένοι από τους δράστες, που την επομένη δοκιμάζουν (ανεπιτυχώς) να επιτεθούν στην αντιφασιστική συγκέντρωση της Αριστοτέλους, για να ακολουθήσει νέος προπηλακισμός του ενός από τα δύο τρανς άτομα που επιβίωσαν της πρώτης επίθεσης. Σύμπτωση; Για τον προπηλακισμό αυτόν, στις 11 Μαρτίου, θα συλληφθεί 32χρονος άνδρας με ιστορικό οπαδικής βίας. Μετά δε την επίθεση της 9ης Μαρτίου, τον γύρο του διαδικτύου κάνουν παλιότερα βίντεο από το tik-tok, με ομάδες ανηλίκων να φωνάζουν «πουτάνας γιοι αναρχικοί» (στη Ναυαρίνου) ή «προκαλούμε την Αθήνα» (στην πλατεία Αριστοτέλους): στη δεύτερη περίπτωση, νεαροί με κουκούλες κραδαίνουν καδρόνια και επιδεικνύουν ελληνική σημαία με χρυσό δικέφαλο αετό (εδώ).
Ανταγωνισμός για την ηγεμονία
Βάζοντας τα γεγονότα στη σειρά, γίνεται ευκολότερα κατανοητό: όσα συμβαίνουν τις τελευταίες μέρες στη Θεσσαλονίκη δεν εκπορεύονται απαραίτητα από το ίδιο «καθοδηγητικό κέντρο», ούτε προϋποθέτουν τον ίδιο βαθμό οργάνωσης. Αντίθετα, ο ανταγωνισμός διαφορετικών κέντρων καταλήγει σε μια «συνάντηση» που πολλαπλασιάζει τη δυναμική των επιμέρους εστιών. Κάθε «συνιστώσα» –πολιτική και θρησκευτική, κομματική ή «αυτόνομη»/ενάντια στα κόμματα– βάζει τον πήχη ψηλότερα από την προηγούμενη στα θέματα κοινού ενδιαφέροντος, διεκδικώντας την ηγεμονία στοn χώρο όπου κινείται η ίδια και, αποκεί, σε ολόκληρη την πόλη: μια ανέκαθεν πολιτικά παρεμβατική Μητρόπολη, απέναντι στην πολιτική εξουσία, που εδρεύει στην πρωτεύουσα· παλαιοημερολογίτες, σε αντιπαράθεση με το Άγιο Όρος και την επίσημη Εκκλησία· νεοφασίστες του ΠΑΟΚ κατά του «κράτους των Αθηνών» και των αντιφασιστών οπαδών· ακροδεξιά κόμματα και πολιτευτές εναντίον της ΝΔ και αλλήλων· «ακρίτες» του Ιερού Λόχου απέναντι στα παρακλάδια τους, όπως η Εθνικιστική Νεολαία Θεσσαλονίκης (ΕΝΕΘ)· μεταμορφώσεις της Χρυσής Αυγής (στέκι Σάρισα, Μέτωπο Νεολαίας, «Αντεπίθεση») και οπαδοί του Ηλία Κασιδιάρη. Η ανταγωνιστική συμβίωση όλων αυτών έχει αναδείξει καιρό τώρα τη Θεσσαλονίκη σε πρότυπο «εργαστήρι» της ελληνικής Ακροδεξιάς – τίτλο που κατείχε νωρίτερα η Αθήνα, στα χρόνια της ασυδοσίας της Χρυσής Αυγής ως τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα (2009–2013). Στη συμπρωτεύουσα, παρά τη δολοφονία του Άλκη Καμπανού, το σπιράλ βίας και ακροδεξιών προκλήσεων συνεχίζεται.
Η μία όψη του νομίσματος
Έχει σημασία να μην αγνοήσουμε τις αποχρώσεις: Η πλατεία Αριστοτέλους δεν είναι προφανώς στα χέρια της Ακροδεξιάς, όπως έδειξε η μεγάλη αντιφασιστική συγκέντρωση, λίγες μόλις ώρες μετά την επίθεση κατά των τρανς (10/3). Ούτε όμως και η Θεσσαλονίκη είναι «εξωτικό φρούτο», όπως τη θέλει μια υπεροπτική, «οριενταλιστική» ματιά ορισμένων μέσων ενημέρωσης: η παρουσία ακροδεξιών στο «Ολύμπιον» (12/3) ήταν ισχνή, όπως ήταν και το το 2021, στις συγκεντρώσεις υποστήριξης των φασιστών της Σταυρούπολης. Η κερκίδα του ΠΑΟΚ διεκδικείται από μια δραστήρια αντιφασιστική πτέρυγα (πράγμα που επιβεβαιώθηκε στον αγώνα του ΠΑΟΚ με την κροατική Ντιναμό Ζάγκρεμπ στις 14/3). Είναι δε ενδεικτικό, σε ό,τι αφορά τη «μεγάλη εικόνα», ότι, μαζί με το πέρασμα της διοίκησης στα χέρια της Κεντροαριστεράς, οι ακροδεξιοί σχηματισμοί «Θεσσαλονίκη Πόλη Ελληνική» και «Ενωμένοι Μακεδόνες» απέτυχαν να εκλέξουν συμβούλους. Ενδεικτική, τέλος, ήταν η «πόρτα» που έδειξαν οι Δήμοι Καλαμαριάς και Μενεμένης-Αμπελοκήπων στον Ιερό Λόχο, τον Απρίλιο του 2019, ακυρώνοντας το φεστιβάλ «Makedonian Pride» υπό την πίεση των τότε ανακοινωμένων αντιφασιστικών διαδηλώσεων.
Η σκοτεινή άλλη όψη
Τίποτα από τα παραπάνω, όμως, δεν αναιρεί την άλλη όψη: την οικοδόμηση –από τα πάνω και με σχέδιο, αλλά και «αυθόρμητα»: στην πλατεία, το γήπεδο, το σχολείο, το tik-tok–, μιας πολύμορφης Ακροδεξιάς, «ειρηνικής» και επικίνδυνα βίαιης.
Οι πιο κοντινές στον χρόνο «ρίζες» αυτής της διαδικασίας οικοδόμησης πηγαίνουν πίσω στο 2016: στην κυβέρνηση βρίσκεται ο ΣΥΡΙΖΑ, την πόλη διοικεί η Κεντροαριστερά υπό τον Μπουτάρη, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας είναι στα χέρια του Τζιτζικώστα (πολιτικού μετριοπαθέστερου από τον προκάτοχό του, Παναγιώτη Ψωμιάδη), ενώ στη ΝΔ έχει μόλις εκλεγεί, ως «κεντρώος», ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Η δίκη της Χρυσής Αυγής έχει περιορίσει δραστικά τη νεοναζιστική βία σε όλη τη χώρα. Κι ενώ οι μεγάλες αντιμνημονιακές διαδηλώσεις είναι πια παρελθόν, τη σκυτάλη έχει πάρει η αλληλεγγύη στους πρόσφυγες.
Στο κλίμα αυτό, η Μητρόπολη Θεσσαλονίκης υπό τον ακροδεξιό Άνθιμο, καθώς και «ορθόδοξα χριστιανικά σωματεία», οργανώνουν εκδήλωση στο Βελλίδειο «κατά της προϊούσας ισλαμοποίησης της Ελλάδος (προσφυγικό, μεταναστευτικό, δημογραφικό)». Κεντρικός ομιλητής σε αυτή την εκδήλωση, με άρρητο στόχο την «ανακατάληψη» χώρου εις βάρος της Αριστεράς και της Κεντροαριστεράς, είναι ο στρατηγός ε.α. Φράγκος Φραγκούλης, προαλειφόμενος επικεφαλής του κόμματος του Τάκη Μπαλτάκου (14/2/2016). Πρόκειται για το δυναμικό που θα πρωτοστατήσει, λίγο αργότερα, στην πρώτη φάση των κινητοποιήσεων κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών, που σημαδεύονται από βίαια έκτροπα.
«Αντίσταση στον εξισλαμισμό» ή ελληνορθόδοξη τζιχάντ;
Η εκδήλωση βάζει τον πήχη ψηλά: στόχος των διοργανωτών είναι να συγκροτήσουν μια κοινωνικοπολιτική συμμαχία «αντιστεκόμενων», με τον εύγλωττο τίτλο «Μένουμε Έλληνες και Ορθόδοξοι» (βλ. το ρεπορτάζ της ΕφΣυν και το ντοκιμαντέρ «Σε μια στιγμή κινδύνου» της δημοσιογραφικής ομάδας του Alterthess). Η αντίσταση παραπέμπει σε σύγκρουση με ένα κυρίαρχο σύστημα, που υποτίθεται ότι είναι η παγκοσμιοποίηση· στην πραγματικότητα πρόκειται για τους πρόσφυγες, που αποκαλούνται συλλήβδην «μετανάστες». «Ὅταν τά κύματα τῶν μεταναστῶν ἀπειλοῦν νά μετατρέψουν τήν Εὐρώπη σέ μιά ἀπέραντη κόλαση ἰσλαμικῆς τρομοκρατίας […] Μήπως κάποιοι πρέπει νά ἀντισταθοῦμε καί νά βροντοφωνάξουμε: “Μένουμε Ἕλληνες καί Ὀρθόδοξοι”;».
Το προσφυγικό υποδεικνύεται, έτσι, ως νέος πόλος συσπείρωσης της τοπικής Δεξιάς και Ακροδεξιάς: τον Ιούλιο του 2016, η Μητρόπολη πετυχαίνει την εκκένωση της κατάληψης του Ορφανοτροφείου της Τούμπας που στεγάζει πρόσφυγες. Ριζοσπαστικοποιώντας το μήνυμα της Μητρόπολης, στο διάστημα 2016–2017 ο Ιερός Λόχος θα πρωτοστατεί σε αντιπροσφυγικές διαδηλώσεις και επεισόδια έξω από το 1ο Δημοτικό Σχολείο Ωραιοκάστρου, απαιτώντας (μάταια) να διωχτούν τα προσφυγόπουλα. Η αντίφαση βοά: οι ακροδεξιοί καταγγέλλουν το Ισλάμ ως απειλή για την ελευθερία στη χώρα, οι ίδιοι όμως επιτίθενται σε πολιτικές ελευθερίες – επιτιθέμενοι κάθε χρόνο στο Thessaloniki Pride ή συγκρουόμενοι με την αστυνομία έξω από το θέατρο Αριστοτέλειον, προσπαθώντας, μαζί με τη Χρυσή Αυγή, να διακοπεί η παράσταση «Η Ώρα του Διαβόλου» (στα επεισόδια ξεχωρίζει ο τηλεπρόβλητος ρασοφόρος Εσφιγμενίτης Κλεομένης).
Την ίδια αντίφαση βρίσκουμε τώρα και στα υβριστικά σχόλια στο facebook κατά της Ψύκου: «Θα γινόταν ανεκτό αν μια αντίστοιχη αφίσα χλεύαζε τον Mωάμεθ;», ρωτά την υπουργό Πολιτισμού ο Δελβερούδης της Νίκης. Ο Στέφανος Χίος το επαναλαμβάνει, φιλοξενώντας τον «Πρόεδρο» του Ιερού Λόχου, Ανδρέα Γενιά, στους «Ραδιομακελάρηδες», μετά την απαγόρευση της συγκέντρωσής του στις 12 Μαρτίου: «Αν αυτό γινόταν σε χώρα του Ισλάμ, παρουσιαζόταν ο Μωάμεθ τσίτσιδος, τι θα γινότανε, αγαπητέ κύριε;».
«No Politica»: Ακροδεξιά εναντίον αριστερών, αναρχικών και… όλων
Το 2016 συγκροτείται και η Εθνικιστική Νεολαία Θεσσαλονίκης (ΕΝΕΘ), κατόπιν διάσπασης του «Ιερού Λόχου». Παρότι τα μέλη του τελευταίου επιδεικνύουν τη στρατιωτική εκπαίδευσή τους, στο πρότυπο της Χρυσής Αυγής (προβάλλουν μάλιστα τη σχέση με τους καταδικασμένους βουλευτές της ΧΑ, Α. Γρέγο και Η. Παναγιώταρο), τα μεγαλύτερα σε ηλικία μέλη φαίνεται να αρνούνται «περισσότερο επιθετικές και βίαιες δράσεις» που θέλουν οι νεότεροι. «Έχουμε μια ιδεολογική βάση η οποία μας κρατάει ενωμένους, πιστεύουμε στο αίμα», εξηγεί αργότερα μέλος της ΕΝΕΘ στο ιστολόγιο «Μαύρος Κρίνος». «Κάποιοι δηλώνουν εθνικοσοσιαλιστές, άλλοι εθνικιστές, κάποιοι άλλοι απλά πατριώτες […] Έχουμε επαφές με την ομάδα ΚΙΝΗΜΑ από την Θεσσαλονίκη, την ομάδα PROPATRIA από την Αθήνα και πολύ στενές επαφές με τα παιδιά από τη DEFEND KATERINI, οι οποίοι μας έχουν στηρίξει αρκετές φορές».
Την επαύριο των επιθέσεων στη Σταυρούπολη, η οργάνωση μιλά για «νέα εποχή του εθνικισμού»: «Τα γεγονότα της Σταυρούπολης απέδειξαν με τον καλύτερο τρόπο ότι οι αυτόνομοι εθνικοσοσιαλιστές στέκονται όρθιοι και θα συνεχίσουν να αποτελούν τη μόνη πηγή αντίστασης […] Η φλόγα της αυτόνομης αντίστασης άναψε και σύντομα θα κάψει όλο τον αριστεροδεξιό βόθρο» (4/10/2021).
Παρά τους επιθετικούς τόνους κατά των «πολιτικάντηδων», η Αντιτρομοκρατική διερευνά εμπλοκή της ΕΝΕΘ σε επιθέσεις σε άτομα του αναρχικού-αντιεξουσιαστικού χώρου, και διασυνδέσεις με τους οργανωμένους οπαδούς του ΠΑΟΚ (Καθημερινή, 4/2/2023). Στη γνωστότερη παρέμβαση των τελευταίων κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών, λίγους μήνες μετά τον εμπρησμό της κατάληψης Libertatia, ο Σύνδεσμος Φιλάθλων Τούμπας θα δηλώσει: «Ενημερώνουμε τους κυβερνώντες πως τους περιμένουμε λοιπόν τη Δευτέρα να τους υποδεχτούμε όπως τους αρμόζει και τους υποσχόμαστε ότι όχι μόνο δεν θα λάβει χώρα μία τέτοια εξευτελιστική προπαγανδιστική εκδήλωση στην Τούμπα. ΥΓ 1: Αλήτες Προδότες Πολιτικοί» (24/6/2018).
Τα επεισόδια τη μέρα της συγκέντρωσης του ΣΥΡΙΖΑ, που μεταφέρεται εντέλει στο Βελλίδειο, είναι από τα χειρότερα των κινητοποιήσεων κατά των Πρεσπών. Με ό,τι έχει μεσολαβήσει αυτή την εξαετία, η ακροδεξιά δράση εναντίον αναρχικών και αριστερών, αν και ρητά «μη πολιτική», δεν ήταν παρά προοίμιο της δράσης εναντίον των μέτρων κατά της πανδημίας, των διαδηλώσεων ΛΟΑΤΚΙ (με καθιερωμένες πια τις επιθέσεις κατά του Thessaloniki Pride) και των «βλάσφημων» καλλιτεχνών.
Αντίσταση στο «κράτος των Αθηνών»
Το χρονολόγιο αυτών των «πολύμορφων» δράσεων της Ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη μετά το 2016 (βλ. εδώ) διαψεύδει τους ισχυρισμούς του Κυριάκου Βελόπουλου, την επομένη της επίθεσης κατά των τρανς, ότι «το παρακράτος του Κολωνακίου επιχειρεί μια στοχοποίηση όλης της Θεσσαλονίκης» για «μεμονωμένα περιστατικά» (11/3/2024). Μια ορισμένη εκδοχή του αθηναϊκού κέντρου, εξάλλου, υπήρξε αβρότατη με τους πρωταγωνιστές της ακροδεξιάς βίας, κοινωνικής και πολιτικής: Το Μακελειό μίλησε για ξύλο σε «τραβεστί», ρωτώντας το κοινό του αν συμφωνεί ή διαφωνεί με αυτήν (10/3/2024). Το ProNews αναρωτήθηκε: «Ο τρανσέξουαλ που δημοσιεύει αγγελίες για παροχή σεξουαλικών υπηρεσιών πληρώνει εφορία; Έχει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος;» (12/3/2024). Στη σοβαρότερη Εστία, ο Μανώλης Κοττάκης απαξιώνει το θύμα ως «περιθώριο» ελάχιστα πιο κομψά: «Στό διαδίκτυο ἤδη κυκλοφοροῦν εἰκόνες του στά "τέσσερα" ἀπό σελίδες γνωριμιῶν μέ τό κινητό του, στίς ὁποῖες συστήνεται ὡς "ἐνεργοπαθητικός" πού ἀναζητᾶ πελάτες. Ἡ συμπαράσταση σέ κάποιον πού προπηλακίζεται εἶναι αὐτονόητη. Ἡ ἀποθέωση σέ κάποιον πού ἐκφυλίζεται καί θέλει καί ISO, ὅμως, ὄχι.» (13/3/2024). Και παίρνοντας τη σκυτάλη στο Βήμα, ο Ι.Κ. Πρετεντέρης προειδοποιεί ότι πραγματικά επικίνδυνη δεν είναι η Ακροδεξιά που ασχημονεί στην Αριστοτέλους ή ενισχύεται στις δημοσκοπήσεις, αλλά εκείνη «στην οποία πρωτοστατούν και πολλοί από εκείνους που διαδηλώνουν εναντίον της [και που] μεταλλάσσεται από το μαύρο στο κόκκινο και αντίστροφα» (17/3/2024). Το πρόβλημα δεν είναι μόνο στη Θεσσαλονίκη.
