«ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΜΕ όλα όσα αντιπαλεύουμε, τίποτα όμως δεν μπορεί να αλλάξει, αν δεν το πολεμήσεις», έλεγε ο πρωτοπόρος Αφροαμερικανός μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ακτιβιστής Τζέιμς Μπόλντουιν, κάτι που επιχείρησε κι εκείνος μέσα από τα γραπτά του. Η λογοτεχνία ήταν άλλωστε κι αυτή ένα από τα πολλά πολεμικά «μέτωπα», ξεκινώντας από την πρωτόλεια «Καλύβα του μπάρμπα-Θωμά» τον 19ο αιώνα και καταλήγοντας στη «στρατευμένη» μαύρη λογοτεχνία του Μπόλντουιν και της Τόνι Μόρισον.
Το παρακάτω «ράφι» περιλαμβάνει επίσης βιβλία με κείμενα και λόγους κορυφαίων ακτιβιστών όπως ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και ο Μάλκολμ Χ καθώς επίσης ενδεικτικές αναφορές σε βιβλία και μελέτες που εστιάζουν στον αντισημιτισμό και στο φαινόμενο του ρατσισμού γενικότερα.
Η καλύβα του μπάρμπα-Θωμά
της Χάριετ Μπίτσερ Στόου
Εκδόσεις Πατάκης
Κλασικό ανάγνωσμα για νεότερες, κυρίως, ηλικίες που είναι αλήθεια ότι προσεγγίζει τη θέση των μαύρων σκλάβων στις φυτείες του αμερικανικού Νότου με μια κάπως ρηχή, υπερδραματοποιημένη συμπόνοια και συναισθηματισμό, δίχως να αποφεύγει τα στερεότυπα. Προς τούτο δέχθηκε, μεταγενέστερα, σκληρή κριτική από μαύρους ακτιβιστές και διανοητές. Η νουβέλα αυτή του 1854 θεωρείται, εντούτοις, βιβλίο-σταθμός όντας το πρώτο του είδους που γνώρισε τέτοια δημοτικότητα (αλλά και εχθρότητα), ευαισθητοποιώντας ένα ευρύ κοινό για τη βαρβαρότητα του θεσμού της δουλείας.
Αόρατος άνθρωπος
του Ραλφ Έλισον
Εκδόσεις Κέδρος
Δεν πρόκειται για επιστημονική φαντασία όπως στην ομώνυμη νουβέλα του Χ. Τζ. Γουέλς αλλά για την εντελώς ρεαλιστική ιστορία ενός Αφροαμερικανού που είναι, όπως όλοι οι ομόφυλοί του, «αόρατος» για τους λευκούς ανθρώπους – «αρνούνται» να τον δουν επειδή το δέρμα του έχει διαφορετικό χρώμα. Από το φτωχικό υπόγειο με το κλεμμένο ρεύμα, όπου γεννήθηκε, στο Κολέγιο, από όπου εντέλει θα αποβληθεί για να βρεθεί ύστερα στη φωτιά μιας μεγάλης φυλετικής εξέγερσης στο Χάρλεμ. Πολυμεταφρασμένο και έντονα πολιτικοποιημένο, κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Μυθιστορήματος στις ΗΠΑ το 1953.
Ο Άλλος
του Ρίτσαρντ Καπισίνσκι
Εκδόσεις Μεταίχμιο
Τέσσερις διαλέξεις σε μορφή βιβλίου από τον διαβασμένο και κοσμογυρισμένο Πολωνό ρεπόρτερ –συγκαταλέγεται στους κορυφαίους του είδους– και συγγραφέα (1932-2007) για το πώς ο κυρίαρχος λευκός Δυτικός άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον «άλλο», είτε αυτός ανήκει σε διαφορετική φυλή είτε εθνικότητα είτε θρησκεία είτε ακόμα και σε διαφορετικό γένος ή γενιά, με ενδιαφέρουσες κοινωνιολογικές, ιστορικές, φιλοσοφικές και ανθρωπολογικές παραθέσεις και αναφορές.
Ο ξένος στο χώμα
του Γουίλιαμ Φόκνερ
Εκδόσεις Καστανιώτης
Ένας νεαρός μαύρος προσπαθεί να ξοφλήσει το ηθικό χρέος του σε έναν γηραιότερο αναλαμβάνοντας να φωτίσει μια υπόθεση δολοφονίας λευκού για την οποία ο δεύτερος κατηγορείται άδικα. «Σπουδή» στον ανθρώπινο ψυχισμό, τις φυλετικές σχέσεις και τον θεσμοποιημένο, εξτρίμ ρατσισμό του αμερικανικού Νότου μέσα από ένα καλοστημένο αστυνομικό μυθιστόρημα, «προάγγελο» του Νόμπελ Λογοτεχνίας που απονεμήθηκε στον δημιουργό του το 1948.
Γράφοντας για να σώσω μια ζωή
του Τζον Έντγκαρ Γουάιντμαν
Εκδόσεις Πόλις
Η αποτρόπαια δολοφονία και πυρπόληση, ύστερα από άγριο λιντσάρισμα, του μόλις 14χρονου Αφροαμερικανού Έμες Τιλ στον Μισισιπή, τον Αύγουστο του 1955, επειδή είχε τολμήσει να «σφυρίξει» σε ένα λευκό κορίτσι (ή έτσι είπαν), με τους υπάνθρωπους δράστες να αθωώνονται προκλητικά, αποτέλεσε σημείο καμπής για το κίνημα της φυλετικής ισότητας και των πολιτικών δικαιωμάτων στις ΗΠΑ. Συγκλονισμένος με την υπόθεση αυτή ο Γουάιντμαν συνέγραψε ένα βιβλίο-καταπέλτη που είναι ταυτόχρονα χρονικό, μυθοπλασία και αυτοβιογραφία.
Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια
της Χάρπερ Λι
Εκδόσεις Bell
Οι φυλετικές και κοινωνικές διακρίσεις στον αμερικανικό Νότιο τη δεκαετία του '30 σε ένα μυθιστόρημα που συνδυάζοντας λογοτεχνικές αρετές, κοινωνική κριτική και χιούμορ έγινε μπεστ σέλερ (βραβείο Πούλιτζερ 1961). Συνέχεια αυτού αποτέλεσε το «Βάλε έναν Φύλακα» της ίδιας συγγραφέως που ουσιαστικά προηγήθηκε, όμως ο εκδότης ενθουσιάστηκε τόσο από τα παιδικά χρόνια της κεντρικής ηρωίδας στην Αλαμπάμα ώστε το παρήγγειλε ως ξεχωριστό βιβλίο και άριστα έκανε, όπως αποδείχθηκε.
Jazz
της Τόνι Μόρισον
Εκδόσεις Παπαδόπουλος
Ένα μυθιστόρημα που ξενικά σαν μια ιστορία ακραίου ερωτικού πάθους στο Χάρλεμ του Μεσοπολέμου για να ξετυλίξει αριστοτεχνικά μέσα από αυτή όλη την καταπίεση, τις ταπεινώσεις, τους εξευτελισμούς αλλά επίσης τα όνειρα, τις προσδοκίες και τη σκληρή αλλά περήφανη καθημερινότητα των Αφροαμερικανών ανδρών και γυναικών – οι τελευταίες είχαν, επιπλέον, να διεκδικήσουν ισότητα και σεβασμό και μέσα στη δική τους κοινότητα. Γραμμένο «σαν μια σύνθεση τζαζ μουσικής», δεν είναι το μόνο βιβλίο αυτής της έξοχης συγγραφέως που καταπιάνεται με ζητήματα ρατσισμού και μαύρης ταυτότητας, είναι όμως εκείνο που (μαζί με το σύνολο του έργου της) της χάρισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1993.
Μπλε άσπρο μαύρο
του Καρίμ Αμελάλ
Εκδόσεις Πόλις
Γάλλος αλγερινής καταγωγής, ο συγγραφέας τοποθετεί τον κεντρικό του ήρωα σε μια Γαλλία που κυβερνά η Μαρίν Λεπέν. Η επικεφαλής του ακροδεξιού, ξενοφοβικού Εθνικού Μετώπου εγκαθιδρύει δίχως ιδιαίτερες αντιδράσεις ένα απροκάλυπτα αυταρχικό και ρατσιστικό καθεστώς που στοχοποιεί όχι μόνο τους «λαθρομετανάστες» αλλά ακόμα και μορφωμένους, επαγγελματικά επιτυχημένους και φαινομενικά απόλυτα ενταγμένους μετανάστες β' γενιάς, όπως εκείνος. Ο Αμελάλ χαρακτήρισε το μυθιστόρημα αυτό «απάντηση» στην «Υποταγή» του Μισέλ Ουελμπέκ και το «2084» του Σανσάλ Μπουαλέμ.
Έχω ένα όνειρο
Μάρτιν Λούθερ Κινγκ
Εκδόσεις Κοάν
Μια επιλεγμένη ανθολογία κειμένων και λόγων του χαρισματικού ηγέτη και φλογερού ρήτορα ο οποίος ταυτίστηκε με τις διεκδικήσεις της αφροαμερικανικής κοινότητας μεταπολεμικά για αξιοπρέπεια, ισονομία και ισοπολιτεία. Ένθερμος κήρυκας της μη βίας, καθότι και πάστορας, αλλά δυναμικός δικαιωματιστής, εναντιώθηκε επίσης στον Πόλεμο του Βιετνάμ και τις οικονομικές ανισότητες. Δολοφονήθηκε στη διάρκεια δημόσιας ομιλίας του στο Μέμφις τον Απρίλιο του 1968. Η έκδοση συνοδεύεται με σχόλια και πρόλογο της Κορέτα Σκοτ Κινγκ, συζύγου του Μάρτιν Λούθερ.
Η αυτοβιογραφία του Μάλκολμ Χ
του Άλεξ Χάλεϊ
Εκδόσεις Κουκκίδα
Η συναρπαστική πορεία ενός παραβατικού Αφροαμερικανού εφήβου που, αφότου προσηλυτίστηκε στο «Έθνος του Ισλάμ» (από το οποίο αργότερα απομακρύνθηκε), εξελίχθηκε σε έναν ρηξικέλευθο μαχητή που όμνυε στη Μαύρη Δύναμη, τον Μαύρο Εθνικισμό και τον Παναφρικανισμό. Σταδιακά έδωσε περισσότερο ταξική και διαφυλετική διάσταση στα κηρύγματά του και, αντίθετα με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ήταν υπέρ της βίαιης δράσης και του ένοπλου αγώνα, είχε ωστόσο το ίδιο τέλος με εκείνον (δολοφονήθηκε το '65 στη Ν. Υόρκη). Το βιβλίο βασίστηκε σε σειρά συνεντεύξεων που πήρε ο συγγραφέας από τον Χ μεταξύ 1963-1965.
Δεν είμαι ο νέγρος σου
Μια ταινία του Ραούλ Πεκ βασισμένη σε σημειώσεις του Τζέιμς Μπόλντουιν
Εκδόσεις Πόλις
Το τελευταίο βιβλίο του Τζέιμς Μπόλντουιν (1924-1987) στηριζόταν στις προσωπογραφίες τριών εμβληματικών μαύρων ακτιβιστών και φίλων του (Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Μάλκολμ Χ και Μέντγκαρ Έβερς), πέθανε όμως προτού το τελειώσει. Ανέλαβε να το ολοκληρώσει ο σκηνοθέτης Ραούλ Πεκ γυρίζοντας το 2016 μια ταινία-γροθιά στο στομάχι για τις φυλετικές διακρίσεις, την αυτοσυνειδησία και τα κινήματα των μαύρων στην Αμερική, με γνώμονα τις συνεντεύξεις, τις σημειώσεις και τις επιστολές που άφησε ο συγγραφέας. «Σπουδή» στον αντιρατσισμό είναι και το έξοχο μυθιστόρημά του «Το κουαρτέτο του Χάρλεμ» που κυκλοφορεί από τις ίδιες εκδόσεις. Ο Μπόλντουιν ήταν, επίσης, από τους πρώτους επώνυμους μαύρους που μίλησαν ανοικτά για σεξουαλική απελευθέρωση και ομοερωτικές σχέσεις.
Όταν οι Μαύροι Πάνθηρες πήρανε τα όπλα
του Μπόμπι Σιλ
Εκδόσεις Αλφειός
«Ο αγώνας μας είναι ταξικός και όχι φυλετικός...». Τον Οκτώβριο του 1966 ο Μπόμπι Σιλ και ο Χιούι Π. Νιούτον ιδρύουν το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων στο Όκλαντ της Καλιφόρνια. Ο Σιλ αφηγείται εδώ τα γεγονότα που σημάδεψαν τους πρώτους μήνες της θεαματικής εμφάνισης των Black Panthers στο προσκήνιο μέχρι τον Μάιο του 1967: Το «Πρόγραμμα των Δέκα Σημείων», το ευρύτερο αντιρατσιστικό τους μήνυμα, την αυτοοργάνωση της μαύρης κοινότητας, τις συγκρούσεις με την αστυνομία στους δρόμους, τις πρώτες ένοπλες αντιπαραθέσεις, την περίφημη είσοδο οπλισμένων Πανθήρων στο Καπιτώλιο.
Από το #BlackLivesMatter στη Μαύρη Απελευθέρωση»
Η πάλη ενάντια στον ρατσισμό στις ΗΠΑ
της Γιαμάτα Κεεάνγκα Τέιλορ
Εκδόσεις RedMarks
Η μαχητική πανεπιστημιακός, αρθρογράφος και ακτιβίστρια γράφει για την υπέρμετρη αστυνομική βία, τον «βαθύ» ρατσισμό αλλά και τη «δομική» ανισότητα στις ΗΠΑ, που ευθύνεται εν πολλοίς για την υψηλή ανεργία του μαύρου πληθυσμού και το εξίσου υψηλό αναλογικά ποσοστό μαύρων φυλακισμένων, εστιάζοντας παράλληλα στους μακροχρόνιους αγώνες της μαύρης κοινότητας, την ιστορία και τη μετεξέλιξή τους.
Εάν Αυτό είναι ο Άνθρωπος
του Πρίμο Λέβι
Εκδόσεις Άγρα
Ο αντισημιτισμός είναι από τις πιο «παραδοσιακές» μορφές ρατσισμού και τα σχετικά με αυτόν βιβλία θα απαιτούσαν ξεχωριστό αφιέρωμα. Όμως η συγκλονιστική μαρτυρία του Ιταλοεβραίου συγγραφέα από την κόλαση του Άουσβιτς αξίζει ειδική μνεία καθώς ήταν η πρώτη που έσπασε τη «συνωμοσία σιωπής» που τηρούσαν για χρόνια ακόμα και οι ίδιοι οι επιζήσαντες για τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και τη Shoah, διατυπώνοντας ταυτόχρονα με δραματικό τρόπο ένα θεμελιώδες ηθικό και φιλοσοφικό ερώτημα για την ανθρώπινη φύση.
Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής
του Φίλιπ Ροθ
Εκδόσεις Πόλις
Ο δημοφιλής «Οδυσσέας των αιθέρων», πλην όμως δηλωμένος φιλοναζί, Τσαρλς Λίντμπεργκ κερδίζει τον Θεόδωρο Ρούσβελτ στις προεδρικές εκλογές του 1940. Υπογράφει σύμφωνο φιλίας με τον Άξονα, ο αντισημιτισμός γίνεται επίσημη ιδεολογία κι ένας εφιάλτης ξεκινά για τους Εβραίους των ΗΠΑ αλλά και κάθε «μη Άριο» Αμερικανό. Ένα αλληγορικό πολιτικό θρίλερ με αρκετές δόσεις μαύρου χιούμορ που θα φάνταζε εντελώς απίθανο αν οι ΗΠΑ δεν έφταναν να εκλέξουν πρόεδρο έναν τύπο σαν τον σημερινό!
Στοιχήματα: Εθνικισμός, ρατσισμός, μετανάστευση
του Γιάννη Η. Χάρη
Εκδόσεις Γαβριηλίδης
Μια πνευματώδης ανασκόπηση που ξεκινά από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ελλάδα και τους Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ προπολεμικά για να καταλήξει στην «έκρηξη» των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών προς τη Δύση από Ανατολική Ευρώπη αρχικά, Ασία και Αφρική στη συνέχεια στα τέλη του 20ού αιώνα και τις αρχές του 21ου. Η ξενοφοβία ως lifestyle, η σημαία ως σύμβολο εθνικό ή εθνικιστικό, η «δική μας» γκετοποίηση είναι ανάμεσα στις θεματικές που θίγει.
Φυλετικές θεωρίες στην Ελλάδα
Προσλήψεις και χρήσεις στις επιστήμες, την πολιτική, τη λογοτεχνία και την ιστορία της τέχνης κατά τον 19ο-20ο αιώνα
Συλλογικό, επιμέλεια Έφη Αβδελά
Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης
Μια αξιέπαινη μελέτη πάνω στη διάχυση των φυλετικών θεωριών στην Ελλάδα. Πώς επέδρασαν στη διαμόρφωση νέων εξειδικεύσεων στο Πανεπιστήμιο, πώς τροφοδότησαν επιστημονικές κι επαγγελματικές αντιπαραθέσεις και επιχείρησαν να καθιερώσουν ευγονικές πολιτικές, πώς ενσωματώθηκαν φυλετικές θεωρίες ή εκλαϊκευμένες εκδοχές τους σε πολιτικές ιδεολογίες, πώς χρησιμοποιήθηκαν στην προώθηση εθνικών πολιτικών. Εξετάζεται επίσης η παρουσία τους σε λογοτεχνικά κείμενα, κείμενα κριτικών και ιστορικών της τέχνης καθώς επίσης η επιβίωσή τους «σε σύγχρονες εκδοχές ενός εθνικισμού που διαπλέκεται με τον ρατσισμό και τον αντισημιτισμό».
Η πάλη ενάντια στο ρατσισμό σήμερα
του Θανάση Καμπαγιάννη
Εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο
Η προέλευση, η εξέλιξη και οι σύγχρονες εκφάνσεις του ρατσισμού, η σύνδεσή του με το προσφυγικό/μεταναστευτικό, αλήθειες και ψέματα για τους μετανάστες (από την εγκληματικότητα και την αγορά εργασίας μέχρι την –ξανά επίκαιρη– θεώρησή τους ως «υγειονομικής βόμβας»), η ισλαμοφοβία, το «Δουβλίνο 2», η Χρυσή Αυγή όταν ακόμα θέριευε κ.ά. Ο Θανάσης Καμπαγιάννης είναι συνήγορος Πολιτικής Αγωγής στη δίκη της ΧΑ και η εξαιρετική του αγόρευση εκδόθηκε πρόσφατα επίσης σε βιβλίο («Με τις Μέλισσες ή με τους Λύκους», εκδ. Αντίποδες).
σχόλια