Το πρωινό είναι ηλιόλουστο και παγωμένο καθώς περνώ την κεντρική πύλη της Πανεπιστημιούπολης στην οδό Ούλωφ Πάλμε. Στο πρώτο κτίριο βρίσκεται το γραφείο του καθηγητή Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Τμήμα Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και διευθυντή ερευνών στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ), Αριστείδη Χατζή.
Η συνάντησή μας γίνεται εξ αφορμής της έκδοσης του νέου του βιβλίου με τίτλο «Ο ενδοξότερος αγώνας – Η Ελληνική Επανάσταση του 1821», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Ο ίδιος έχει τιμηθεί με ακαδημαϊκά βραβεία, εργασίες του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά και σε συλλογικούς τόμους, ενώ έχει διδάξει και έχει δώσει πλήθος διαλέξεων στην Ευρώπη, στη Βόρεια Αμερική, στην Αφρική και στην Άπω Ανατολή.
Στις πρώτες μας κουβέντες σχολιάζουμε τις εικόνες παραμέλησης που κυριαρχούν στο εμβληματικό campus των Ιλισίων αλλά και τα προβλήματα των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα. Ο ίδιος ανήκει στους πανεπιστημιακούς που πάντοτε επιδιώκουν την υπέρβαση μιας στερεοτυπικής ανάλυσης και γι’ αυτό αρκετές φορές έχει βρεθεί στο στόχαστρο της κριτικής. Παράλληλα, τα μαθήματα του –είναι ευρέως γνωστό– προσελκύουν μεγάλο αριθμό φοιτητών, ενώ πριν ξεσπάσει η πανδημία τα αμφιθέατρα ήταν ασφυκτικά γεμάτα σε κάθε του διάλεξη.
Με την πολυσέλιδη ιστορική μελέτη του έχει σκοπό να απευθυνθεί σε ένα ευρύ κοινό και όχι απαραιτήτως στους επαγγελματίες της Ιστορίας. Χρησιμοποιώντας τις τεχνικές της αμερικανικής pop history, επιτυγχάνει μια σαγηνευτική αφήγηση, η οποία, χωρίς επιστημονικές εκπτώσεις, διαβάζεται ως μια πλούσια ιστορική έρευνα με μυθιστορηματικές αρετές. Στον τόμο αυτόν ο συγγραφέας παρουσιάζει αρχεία, μαρτυρίες, πηγές και αδημοσίευτα έγγραφα που συγκροτούν μια δεξαμενή γνώσης για την Ελληνική Επανάσταση. Στις σελίδες του αναδεικνύονται προσωπικότητες όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Ιωάννης Καποδίστριας, ενώ το βιβλίο ολοκληρώνεται χρονολογικά στις αρχές του 1823.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο γνωστός καθηγητής μιλά για τον «Ενδοξότερο Αγώνα», την πανδημία, την Ιστορία, τους μύθους, τα πανεπιστήμια, τα προβλήματα της εκπαίδευσης αλλά και το τι θεωρεί επαναστατικό σήμερα.
Ακόμη και την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης αρκετοί πρωταγωνιστές ξέρουμε ότι πέθαναν από διάφορες επιδημίες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, ο οποίος είχε βρεθεί στην Ιταλία προκειμένου να προσεγγίσει τον Πάπα –το ελληνικό κράτος του είχε δώσει λευκή εντολή– ώστε να διαπραγματευτεί τη σύνδεση της ελληνικής Εκκλησίας με τον παπικό θρόνο. Και, τελικά, το 1826, πεθαίνει εξαιτίας της επιδημίας του τύφου που είχε εμφανιστεί τότε στο Ναύπλιο.
— Ποια είναι η μεγάλη πρόκληση της εποχής μας;
Προφανώς, σε οικουμενικό επίπεδο, το ζήτημα της πανδημίας είναι η πρώτιστη προτεραιότητα. Ο κορωνοϊός κυριαρχεί και τα τελευταία δύο χρόνια έχει ρίξει τη βαριά σκιά του στις ζωές μας. Ευτυχώς, βέβαια, όλο αυτό έχει συμβεί σε μια εποχή που η ανθρωπότητα διαθέτει τα μέσα για να τον αντιμετωπίσει. Είναι φανερό ότι η επιστήμη διαθέτει το ευεργετικό δώρο των εμβολίων προκειμένου να αναχαιτίσει την εξάπλωση της πανδημίας. Ωστόσο, είναι χαρακτηριστικό ότι ο αριθμός των νεκρών είναι δυσανάλογος της μεταδοτικότητάς του και, επίσης, έχουμε πολύ λιγότερο αριθμό νεκρών συγκριτικά με πανδημίες του προηγούμενου αιώνα όπως η ισπανική γρίπη. Τώρα, το τι επιφυλάσσει το μέλλον κανείς δεν το ξέρει. Αν, όμως, ανατρέξουμε στο παρελθόν, θα δούμε ότι ο μαύρος θάνατος αφάνισε το 1/3 του ευρωπαϊκού πληθυσμού κατά την περίοδο του Μεσαίωνα. Ωστόσο, τότε υπήρχαν δύο ουσιαστικές διαφορές. Αφενός, οι άνθρωποι δεν μετακινούνταν τόσο γρήγορα όπως συμβαίνει στην εποχή μας, με αποτέλεσμα αυτό να καθυστερεί τότε τη μετάδοση της πανδημίας. Αντιθέτως, τώρα μπορεί να εμφανιστεί ένα στέλεχος στην Αφρική και εντός 24 ωρών να εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Επίσης, εκείνη την περίοδο οι άνθρωποι ήταν πολύ πιο εξοικειωμένοι με τον θάνατο και τις επιδημίες. Μάλιστα, ακόμη και την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης αρκετοί πρωταγωνιστές ξέρουμε ότι πέθαναν από διάφορες επιδημίες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, ο οποίος είχε βρεθεί στην Ιταλία προκειμένου να προσεγγίσει τον Πάπα –το ελληνικό κράτος του είχε δώσει λευκή εντολή– ώστε να διαπραγματευτεί τη σύνδεση της ελληνικής Εκκλησίας με τον παπικό θρόνο. Και, τελικά, το 1826, πεθαίνει εξαιτίας της επιδημίας του τύφου που είχε εμφανιστεί τότε στο Ναύπλιο.
— Σήμερα, πώς εξηγείτε τη μεγάλη άρνηση πολλών διεθνώς απέναντι στην επιστήμη;
Δεν είναι κάτι που με εντυπωσιάζει. Πάντα ερχόμασταν αντιμέτωποι με παρόμοιες συμπεριφορές και αντιδράσεις και θα εξακολουθούμε να τις συναντάμε και στο μέλλον. Αναλογιστείτε μόνον ότι στην Ελλάδα είμαστε πρωταθλητές στην Ευρώπη όσον αφορά την πίστη στο «κακό μάτι». Χαρακτηριστικά είναι τα ευρήματα από την πρόσφατη έκθεση του αμερικανικού ερευνητικού κέντρου Pew, από τα οποία προκύπτει ότι το 59% των Ελλήνων πιστεύει στη μοίρα ενώ το 66% πιστεύει ότι υπάρχει «κακό μάτι». Μάλιστα, η αντίληψη αυτή είναι διαδεδομένη και σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Λετονία και η Ουκρανία, η Αρμενία (59%), η Μολδαβία (57%), η Ρωσία (56%) και η γειτονική μας Βουλγαρία με ποσοστό 55%. Επίσης, προτείνω στους αναγνώστες σας να διαβάσουν το εξαιρετικό βιβλίο του Μάικλ Σέρμερ με τίτλο «Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα. Ψευδοεπιστήμες, προλήψεις και άλλες πλάνες του καιρού μας» το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Εκεί θα κατανοήσουν απόλυτα γιατί τόσοι άνθρωποι πιστεύουν στην τηλεπάθεια, στους μάγους, στις προηγούμενες ζωές, στις απαγωγές από εξωγήινους και στα φαντάσματα. Ειδικότερα, ο συγγραφέας αναρωτιέται γιατί στην εποχή αυτή, την, υποτίθεται, επιστημονικά φωτισμένη, μοιάζουμε να βρισκόμαστε σε μεγαλύτερη και πιο επικίνδυνη σύγχυση παρά ποτέ. Δυστυχώς, στην εποχή μας καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η δύναμη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Κάποτε, βρισκόσουν σε ένα καφενείο, έλεγες τα σαχλά επιχειρήματά σου και έφευγες. Τώρα, νιώθεις ότι είσαι μέρος μιας μεγάλης κοινότητας, και αυτές οι κοινότητες κατευθύνονται και ενθαρρύνονται με πολιτικά κίνητρα από ανθρώπους που εκμεταλλεύονται τους διάφορους αφελείς που ασπάζονται θεωρίες συνωμοσιολογίας και είναι υπερασπιστές ανόητων ισχυρισμών. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν αφειδώς την ευκαιρία να αποκτούν λόγο οι πάντες, και μάλιστα, στηριζόμενοι στην ασπίδα της ανωνυμίας, να διακινούν ανεξέλεγκτα ακραίες απόψεις και αντιεπιστημονικές θεωρίες. Κι έτσι οι ορθολογικές σκέψεις πνίγονται μέσα στον θόρυβο και τον παραλογισμό. Από την άλλη, είναι οφθαλμοφανές ότι επικρατεί και μια δειλία ανάμεσα σε ανθρώπους που κατέχουν υπεύθυνες θέσεις, όπως γιατροί, διευθυντές σχολείων ή εστιατορίων, οι οποίοι αρνούνται να πάρουν μια ξεκάθαρη θέση διότι φοβούνται ότι κάποιοι μπορεί να γίνουν ακόμη και επικίνδυνοι απέναντί τους.
— Το 2021 είχαμε την επέτειο των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση. Πώς κρίνετε τους εορτασμούς;
Όσον αφορά τους εορτασμούς, ανήκω σε εκείνους που επιθυμούσαν να γίνουν ακόμη περισσότεροι διότι θεωρώ ότι εμπεριέχουν έναν ιδιαίτερο συμβολικό χαρακτήρα. Είναι βασικό χαρακτηριστικό της εθνικής μας μνήμης και μια ευκαιρία για να κάνουμε μια χρήσιμη αναδρομή αλλά και να αναστοχαστούμε. Επιπροσθέτως, ποτέ στη διάρκεια των περασμένων ετών δεν καταφέραμε να εορτάσουμε όπως πρέπει την εθνική μας επέτειο, ούτε στα 100 χρόνια, παρά με μία εξαίρεση, το 1871. Δυστυχώς, η πανδημία ανέτρεψε όλους τους σχεδιασμούς. Ευελπιστώ, ότι το 2030, 200 χρόνια από την επίσημη ίδρυση του ελληνικού κράτους, θα καταφέρουμε να γιορτάσουμε όπως αρμόζει σε ένα τόσο καταλυτικό γεγονός. Παρ' όλα αυτά, πάντως, έγιναν κάποια πράγματα, όπως το ότι κυκλοφόρησαν περίπου 150 επιστημονικές εκδόσεις, όπως ενδεικτικά το αρχείο του Μιαούλη από το Μουσείο Μπενάκη.
— Ποιο είναι το στίγμα που θέλετε να αφήσετε με την κυκλοφορία του δικού σας βιβλίου με τίτλο «Ο ενδοξότερος αγώνας – Η Ελληνική Επανάσταση του 1821»;
Η αρχική μου φιλοδοξία ήταν να γράψω ένα εύχρηστο βιβλίο προκειμένου να κάνω γνωστή την Ελληνική Επανάσταση στο διεθνές κοινό. Συγχρόνως, επιδίωκα να παρουσιάσω και στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό το ιστορικό αυτό γεγονός της Εθνικής Παλιγγενεσίας με έναν διαφορετικό τρόπο. Ταυτόχρονα, χρησιμοποιώντας αφηγηματικές τεχνικές που είναι γνωστές στο εξωτερικό (popular history, κατά την αμερικάνικη μέθοδο), ήθελα να δημιουργήσω ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα το οποίο να εστιάζει στη συγκλονιστική ιστορία των ανθρώπων πίσω από την Επανάσταση του 1821, είτε αυτοί είναι Έλληνες διανοούμενοι, προεστοί, ιεράρχες, στρατιωτικοί, είτε ξένοι ρομαντικοί συγγραφείς, δημοσιογράφοι, στρατηγοί ή αυτοκράτορες. Νομίζω ότι όλα τα ευρήματα που εμπεριέχονται στο βιβλίο, όπως το υλικό από τις βρετανικές εφημερίδες, δίνουν στο ευρύ κοινό μια ρεαλιστική εικόνα της Επανάστασης του 1821.
— Κατά τη διάρκεια της έρευνάς σας, τι είναι αυτό που σας προσωπικά σας εντυπωσίασε;
Το γεγονός ότι πολλά τα πρόσωπα της Επανάστασης που είχαν ένα αξιόλογο έργο παρέμειναν στη συνείδηση του ευρέος κοινού ως οι άγνωστοι ήρωες. Ωστόσο, χωρίς αυτούς είναι βέβαιο ότι δεν θα είχε πετύχει η Επανάσταση. Μάλιστα, ο Φίνλεϊ αναφέρει ξεκάθαρα ότι «η επιτυχία του Αγώνα ανήκει στον ελληνικό λαό». Επίσης, με εντυπωσίασε το ότι όλοι όσοι συνέβαλαν ώστε αυτή η εξέγερση να εξελιχθεί σε Επανάσταση ήταν άτομα που αντιλαμβάνονταν τη θέση τους στην ιστορία. Τους ενδιέφερε η νίκη αλλά και να πετύχει όσο τίποτε άλλο η εθνική ανεξαρτησία.
— Σήμερα, τι μας διδάσκει η επέτειος του 1821;
Το ότι ακόμη κι όταν δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την επιτυχία ενός γιγαντιαίου σκοπού, αν τελικά πραγματικά το θέλεις κι είσαι έτοιμος να θυσιάσεις τα πάντα –ακόμη και τη ζωή σου– τότε θα πετύχεις. Όλες οι σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής εκείνης πίστευαν ότι οι Έλληνες δεν ήταν έτοιμοι και ότι ο Αγώνας θα κατέληγε σε σφαγή. Την ίδια στιγμή ο Μέτερνιχ έλεγε: «Διακόσιες χιλιάδες παλουκωμένοι κι όλα θα τελειώσουν». Έχει ενδιαφέρον ότι κάποια στιγμή, ο Ιωάννης Καποδίστριας, καθώς συζητάει με τον στενό συνεργάτη του Νικόλαο Δραγούμη, κουρασμένος και απελπισμένος, θα χαρακτηρίσει την Επανάσταση ένα παράλογο εγχείρημα και θα ασκήσει σκληρή κριτική στη Φιλική Εταιρεία, χαρακτηρίζοντας ανεύθυνους τους Φιλικούς. Καθώς τα έλεγε, κατέληξε φωνάζοντας: «Αυτά εκάματε κι εβγάλατε τα μάτια σας». Ο Καποδίστριας θεωρούσε ότι η διεθνής συγκυρία το 1821 ήταν η χειρότερη δυνατή, καθώς η μεταναπολεόντεια Ευρώπη ελεγχόταν από την Ιερά Συμμαχία που ήταν έτοιμη να καταπνίξει κάθε επαναστατικό κίνημα. Δεν ήταν ο μόνος που το πίστευε. Όλες οι σημαντικές προσωπικότητες του ελληνισμού συμφωνούσαν μαζί του, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας ή ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Αλλά και έμπειρα στελέχη της Φιλικής Εταιρείας, όπως ο Χριστόφορος Περραιβός ή οι σώφρονες προεστοί και μητροπολίτες του Μοριά. Οι μεγάλες αυτές μορφές του νέου ελληνισμού δεν μπόρεσαν, στη συγκεκριμένη συγκυρία, να εκτιμήσουν όσα είχε ήδη πετύχει ο νεοελληνικός Διαφωτισμός. Επίσης, ο δεύτερος λόγος για τον οποίο η Επανάσταση ήταν μετέωρη ήταν εξαιτίας της πλήρους αποκοπής της από το Πατριαρχείο. Συγχρόνως, ξεκινά μία Επανάσταση χωρίς ουσιαστικά κάποια εξωτερική στήριξη για ένα έθνος που δεν υπάρχει ακόμα ως μια συγκροτημένη συλλογική οντότητα. Όμως, ξαφνικά, αγρότες, κτηνοτρόφοι, ναυτικοί, οι οποίοι πολεμούν ασταμάτητα για πάνω από έξι χρόνια, έρχονται να συμβάλουν καταλυτικά, υπό την καθοδήγηση δύο τεράστιων μορφών της Επανάστασης, του Κολοκοτρώνη και του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, επιτυγχάνοντας τη σταθεροποίηση της Επανάστασης. Έτσι, οι Έλληνες πετυχαίνουν κάτι εξαιρετικά δύσκολο. Πρώτον, διότι επιδεικνύουν μία εκπληκτική αντοχή στο στρατιωτικό επίπεδο και δεύτερον επειδή ασκούν μία πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Έχει, λοιπόν, ιδιαίτερη σημασία να αναφέρουμε ότι η Ελληνική Επανάσταση, παρά την αρνητική συγκυρία, τις φοβερές ανατροπές ή τα μεγάλα λάθη, τελικά, ήταν μια επιτυχημένη επανάσταση.
— Ποιες είναι οι αθέατες πτυχές της Επανάστασης;
Είναι πάρα πολλές κι ο αναγνώστης θα έχει τη δυνατότητα στο βιβλίο να τις ανακαλύψει. Προσωπικά, θα σταθώ στο μεγάλο ζήτημα του ρόλου της Ρωσίας ως προς την οργάνωση της Επανάστασης και τις δραστηριότητες της Φιλικής Εταιρείας. Αναμένω με ενδιαφέρον τη διερεύνηση των ρωσικών αρχείων για εκείνη την περίοδο. Μια άλλη σκοτεινή ή παρεξηγημένη πτυχή είναι η εξωτερική πολιτική που ασκεί ο Μαυροκορδάτος, η οποία είναι ευφυής και πολυδιάστατη. Είναι το πρόσωπο που έχει την απόλυτη ευθύνη της εξωτερικής πολιτικής μέχρι την άνοιξη του 1823 και ανεπίσημα τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 1826. Όλες οι κινήσεις και οι επιλογές του είχαν σκοπό να πείσουν τους Βρετανούς, τους Γάλλους, ακόμα και τους Αυστριακούς, ότι η Επανάσταση δεν ελέγχεται από τους Ρώσους, ούτε οργανώθηκε από τέκτονες, και το καταφέρνει πείθοντας τους Ευρωπαίους με τη μετριοπάθεια και τη σύνεσή του.
— Στο παρελθόν είχατε βρεθεί στο στόχαστρο της κριτικής επειδή είχατε χαρακτηρίσει τον Καποδίστρια ως «δικτάτορα». Ποιος ήταν ο ρόλος αυτής της μεγάλης προσωπικότητας;
Κάποιος που θα διαβάσει το βιβλίο θα αντιληφθεί ποια είναι η γνώμη μου και πόσο εκτιμώ τον Καποδίστρια. Ήταν ένας άνθρωπος συντηρητικός, ο οποίος, προφανώς, παρά τις όποιες αδυναμίες του και τα λάθη που έκανε, ήταν η καλύτερη εναλλακτική που υπήρχε για την Ελλάδα εκείνης της εποχής. Όμως, στη δεύτερη φάση, όταν ο ίδιος αναλαμβάνει την ηγεσία της χώρας, είναι αυταρχικός και είναι αστείο να μιλάμε για έναν φιλελεύθερο Καποδίστρια. Ασκεί έναν συγκεκριμένο τρόπο διοίκησης, εμπιστεύεται ελάχιστα άτομα και κλείνεται στον εαυτό του. Αδιαμφισβήτητα, ήταν ένας φωτισμένος άνθρωπος, θυσιάζει τα πάντα για να έρθει στην Ελλάδα και πολλοί χαρακτηρίζουν, ορθά, τη διακυβέρνησή του ως πεφωτισμένη δεσποτεία. Αλλά πεφωτισμένη δεσποτεία σημαίνει ότι ήταν και δεσποτεία. Προφανώς, όταν ο Φίνλεϊ ή ο Απόστολος Βακαλόπουλος χρησιμοποιούν τη λέξη «δικτατορικό» για τον τρόπο διακυβέρνησής του δεν εννοούν μια δικτατορία τύπου Πινοσέτ αλλά μια αυταρχική διακυβέρνηση στην οποία είναι παντοδύναμος. Και ο Καποδίστριας κυβερνά με συγκεντρωτικό τρόπο, έχει δίπλα του τους δικούς του ανθρώπους (Επτανήσιους), ελέγχει ή κλείνει τον Τύπο, φυλακίζει ανθρώπους και καταδιώκει αντιπάλους. Άλλωστε, είναι ένας άνθρωπος που έχει μάθει να λειτουργεί αυταρχικά και από την προϋπάρχουσα πολιτική εμπειρία του.
— Πιστεύετε ότι οι Έλληνες σήμερα γνωρίζουν Ιστορία ή ακόμη γοητευόμαστε από τους μύθους;
Νομίζω ότι το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού δεν γνωρίζει Ιστορία. Επίσης, κάποιοι νομίζουν ότι γνωρίζουν και δεν γνωρίζουν, αφού στηρίζονται σε γνώσεις λαϊκότροπης ιστοριογραφίας. Το ζήτημα, για μένα, είναι να γνωρίζουν την Ιστορία οι άνθρωποι που τη διδάσκουν. Και δυστυχώς σε σχολικό επίπεδο δεν γίνεται καλή δουλειά. Νομίζω ότι η διδασκαλία της Ιστορίας στο σχολείο πάσχει και πολλές φορές θα έλεγα ότι ακολουθείται από αμφίβολης προέλευσης ιστορική γνώση. Στο δημόσιο σχολείο έχουμε πολλούς καλούς δασκάλους αλλά και πολλούς κακής ποιότητας εκπαιδευτικούς, οι οποίοι είναι ανεύθυνοι και αδιάφοροι δάσκαλοι που τους νοιάζει μόνο να παίρνουν τον μισθό.
Η συζήτηση για το άσυλο στα πανεπιστημιακά ιδρύματα είναι μια σαχλαμάρα. Το άσυλο, την περίοδο της δικτατορίας, είχε έναν συμβολικό χαρακτήρα. Ήταν άσυλο ιδεών. Σήμερα, έχει εξελιχθεί σε ένα εργαλείο τραμπούκων οι οποίοι θέλουν να επιβάλουν τις απόψεις τους με τη βία, τρομοκρατώντας καθηγητές και φοιτητές στα πανεπιστήμια.
— Έχει αποδώσει η κατάργηση του ασύλου στα πανεπιστήμια;
Η συζήτηση για το άσυλο στα πανεπιστημιακά ιδρύματα είναι μια σαχλαμάρα. Το άσυλο, την περίοδο της δικτατορίας, είχε έναν συμβολικό χαρακτήρα. Ήταν άσυλο ιδεών. Σήμερα, έχει εξελιχθεί σε ένα εργαλείο τραμπούκων οι οποίοι θέλουν να επιβάλουν τις απόψεις τους με τη βία, τρομοκρατώντας καθηγητές και φοιτητές στα πανεπιστήμια. Δείτε ως παράδειγμα την Πανεπιστημιούπολη στην οποία βρισκόμαστε σήμερα, που είναι εντελώς παραμελημένη. Μάλιστα, το ίδιο το πανεπιστήμιο δεν έχει την ικανότητα να την ελέγξει. Η παραβατικότητα που υπάρχει στους χώρους της είναι αδιανόητη. Καθημερινά γίνονται κλοπές, είτε εντός του πανεπιστημίου είτε εντός των λεωφορείων που μεταφέρουν τους φοιτητές, και η αστυνομία δεν μπορεί να επέμβει. Επίσης, παραβιάζονται τα αυτοκίνητα που είναι παρκαρισμένα, φοιτητές μου ζητούν να μη βάζω τα μαθήματά μου αργά το απόγευμα γιατί φοβούνται να φεύγουν βραδινές ώρες, ενώ φυσικά είμαστε αντιμέτωποι και με φαινόμενα όπως το κόψιμο δέντρων χωρίς κανείς να μπορεί να κάνει κάτι. Αυτό, λοιπόν, δεν είναι άσυλο. Αλλά φοβάμαι ότι τίποτα δεν πρόκειται να γίνει για να διορθωθεί αυτή η κατάσταση. Το βλέπουμε και με την πανεπιστημιακή αστυνομία, για την οποία να σας πω ότι δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θα έλυνε το θέμα. Δεν μπορώ να φανταστώ τι θα είχε συμβεί αν είχαμε συγκρούσεις μεταξύ αστυνομικών και ανθρώπων που εμπλέκονται με τη μαφία, όπως στην ΑΣΟΕΕ. Η ίδια η κοινότητα πρέπει να κινητοποιηθεί και να τους εκδιώξει από τους κόλπους της. Το πανεπιστήμιο ανήκει στο προσωπικό που εργάζεται εκεί, στους φοιτητές και τις φοιτήτριές του. Οι πανεπιστημιακές αρχές πρέπει να παίξουν δηλαδή καθοριστικό ρόλο, ενώ φοιτητές και φοιτήτριες είναι απαραίτητο να συμβάλουν στην προστασία των ιδρυμάτων.
— Πείτε μου μια ελληνική παθογένεια που σας ενοχλεί.
Πολλές. Αλλά η κυρίαρχη, για μένα, είναι η αδυναμία μας να ακολουθήσουμε τους κανόνες προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος. Μας αρέσει να τους περιφρονούμε. Είναι τόσο δύσκολο, φέρ’ ειπείν, να φοράς τη μάσκα σου σε έναν κλειστό χώρο, όπως απαιτούν οι υγειονομικοί κανονισμοί; Και δυστυχώς αυτή η αδυναμία μετατρέπεται από αρκετούς σε μια πράξη επαναστατική. Κι όταν δεν υπάρχουν κανόνες σε μια χώρα, οδηγούμαστε σε μια κοινωνία αυθαιρεσίας, βίας, τραμπουκισμού και αναισθησίας, δηλαδή, σε μια απολίτιστη κοινωνία.
— Έλληνας γεννιέσαι ή γίνεσαι;
Και τα δύο. Ως φιλελεύθερος προφανώς και πιστεύω ότι μπορείς να γίνεις Έλληνας, με λογικές προϋποθέσεις όμως, διότι τώρα είναι φοβερά δύσκολο να τα καταφέρεις. Είναι δυνατόν άνθρωποι που ζουν τόσα χρόνια και γεννήθηκαν στην Ελλάδα να μην έχουν αποκτήσει υπηκοότητα; Τους θέλουμε αυτούς τους ανθρώπους. Και τιμά την Ελλάδα ότι έχουν επιλέξει τη χώρα μας για να ζουν εδώ.
— Τι θεωρείτε επαναστατικό σήμερα;
Πάντοτε πίστευα ότι η επέκταση της ελευθερίας του ατόμου είναι μια επαναστατική πράξη. Ουσιαστικά, το γνησίως αυτόνομο άτομο είναι κύριος του εαυτού του, ο φυσικός δηλαδή ιδιοκτήτης του σώματός του. Και η μεγιστοποίηση της ελευθερίας οδηγεί και στη μεγιστοποίηση της ευτυχίας.
— Τι είναι αυτό που θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Αρχικά, θα σας πω την οικογένεια. Και σε γενικό πλαίσιο, να μπορείς να κάνεις πάντα αυτό που σου αρέσει. Κι είμαι τυχερός στη ζωή διότι κατόρθωσα να κάνω αυτό που ήθελα.
