Με μια παράσταση μουσικού θεάτρου που γίνεται για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα, ένα masterclass και συναυλίες, η Στέγη και το Ωδείο Αθηνών συνεχίζουν την επιτυχημένη συνεργασία τους, τιμώντας τον κορυφαίο Έλληνα συνθέτη, ο οποίος βραβεύτηκε το 2021 με ένα από τα σημαντικότερα βραβεία σύνθεσης παγκοσμίως, το Ernst von Siemens Music Prize.
Η Στέγη συνεργάζεται και πάλι με το Ωδείο Αθηνών για ένα αφιέρωμα στο ηχητικό σύμπαν του Γιώργου Απέργη συνεχίζοντας πάνω στο έντονο αποτύπωμα που άφησε το αντίστοιχο αφιέρωμα στον Olivier Messiaen το 2019. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, από τις 17 έως τις 20 Μαρτίου, το έργο του Γιώργου Απέργη διδάσκεται από τον ίδιο και επίλεκτους συνεργάτες του σε μια νεότερη γενιά καλλιτεχνών.
Ο συνθέτης Νικόλας Τζώρτζης, ο οποίος μαθήτευσε κοντά στον Απέργη και είχε την ιδέα του συνολικού προγράμματος του αφιερώματος, καθοδηγεί μια ομάδα μουσικών, ηθοποιών και χορευτών στη δημιουργία μιας νέας εκδοχής του έργου “Énumérations” (1988), με βάση το αρχικό υλικό του Απέργη (17/3).
Η Françoise Rivalland, εκτελέστρια κρουστών και στενή συνεργάτρια του Απέργη, θα δώσει ένα masterclass πάνω σε έργα μουσικού θεάτρου και θα συμμετάσχει σε μια συναυλία για φωνή, κρουστά και ακορντεόν, μαζί με την Angèle Chemin και τον Vincent Lhermet (18 & 20/3).
Η Στέγη συνεργάζεται και πάλι με το Ωδείο Αθηνών για ένα αφιέρωμα στο ηχητικό σύμπαν του Γιώργου Απέργη συνεχίζοντας πάνω στο έντονο αποτύπωμα που άφησε το αντίστοιχο αφιέρωμα στον Olivier Messiaen το 2019. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, από τις 17 έως τις 20 Μαρτίου, το έργο του Γιώργου Απέργη διδάσκεται από τον ίδιο και επίλεκτους συνεργάτες του σε μια νεότερη γενιά καλλιτεχνών.
Η Λενιώ Λιάτσου, που έχει στο ενεργητικό της την ηχογράφηση των πιανιστικών έργων του Απέργη, θα εμφανιστεί σε ένα ρεσιτάλ (18/3), ενώ συναυλία θα δώσουν και οι συμμετέχοντες στο masterclass (19/3).
Τα έργα του Απέργη διδάσκονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Ποιος είναι ο Γιώργος Απέργης
Ο Έλληνας συνθέτης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1945, και από το 1963 ζει και εργάζεται στο Παρίσι.
Το 1971, μετά από κάποια οργανικά κομμάτια επηρεασμένα λίγο έως πολύ από τη σειραϊκή μουσική, συνθέτει το πρώτο του μουσικοθεατρικό έργο, "La tragique histoire du nécromancien Hiéronimo et de son miroir" («Η τραγική ιστορία του νεκρομάντη Ιερωνύμου και του καθρέφτη του»). Αυτό το έργο είναι το θεμέλιο του μεγαλύτερου μέρους των μεταγενέστερων διερευνήσεών του στη σχέση μεταξύ μουσικής και κειμένου, αλλά και μεταξύ μουσικής και σκηνικής ερμηνείας. Έτσι, συμμετέχει στη μεγάλη περιπέτεια του μουσικού θεάτρου που ξεκίνησε στη Γαλλία, στο Φεστιβάλ της Αβινιόν.
Το 1976, με την ίδρυση του ATEM (Ατελιέ Θεάτρου και Μουσικής), επανεφευρίσκει την προσέγγισή του στη σύνθεση με μια νέα καλλιτεχνική φόρμα εμπνευσμένη από την καθημερινή ζωή και κοινωνικά θέματα, μεταφερμένη σε έναν συχνά παράδοξο και ποιητικό κόσμο, στον οποίο μουσικοί, τραγουδιστές, ηθοποιοί και καλλιτέχνες πολυμέσων συναντιούνται σε μια ισότιμη βάση: "La bouteille à la mer" (1976), "Conversations" (1985), "Sextuor" (1993), "Commentaires" (1996).
Φεύγοντας από το ATEM το 1997, αρχίζει να γράφει έργα μουσικού θεάτρου: "Machinations" (2000), "Paysage sous surveillance" (2002), "Le petit chaperon rouge" (2003), "Luna Park" (2011).
Έκτοτε, δουλεύει πάνω σε αυτό που ο ίδιος ονόμασε «εισβολή στον ναό του θεάτρου από την αφηρημένη δύναμη της μουσικής οργάνωσης». Η μουσική του, ένας πολυφωνικός κώδικας από ήχους, δράσεις, εικόνες, λόγο και τραγούδι, έχει απόλυτα προσωπικό ύφος και συνδυάζει ένταση, αποσπασματικότητα και λεπτό χιούμορ. Συχνά, η παρτιτούρα εμπεριέχει τη σκηνοθεσία της.
Η συναυλιακή μουσική του περιλαμβάνει μια μεγάλη σειρά σολιστικών έργων για όργανα ή φωνή (ανάμεσά τους είναι και το αριστούργημά του, "Récitations", 1978), στα οποία παρεισφρύουν θεατρικά στοιχεία εδώ κι εκεί, ενίοτε ακόμα και με απλές χειρονομίες.
Οι συνθέσεις του μουσικής δωματίου, είτε για ορχήστρα, είτε για φωνή, είτε για ενόργανο σύνολο, περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό έργων για ένα ευρύ φάσμα συνόλων ερμηνείας. Σε αυτά, δεν εγκαταλείπει την προτίμησή του στον πειραματισμό, ούτε και την τάση του για κάποιου είδους πρόκληση (π.χ. "Die Wände haben Ohren", για μεγάλη ορχήστρα, 1972), αλλά σε αντίθεση με τα έργα μουσικού θεάτρου, κανένα δεν έχει ως αφετηρία το σκηνικό προσανατολισμό, καθώς όλα τους καθοδηγούνται από την ίδια τη σύνθεση.
Οι όπερές του, που συνιστούν το τρίτο πεδίο της δραστηριότητάς του, μπορούν να εκληφθούν ως μια σύνθεση ανάμεσα στα έργα του για μουσικό θέατρο και στα έργα του για κοντσέρτα. Εδώ, το κείμενο συνιστά το ενοποιητικό και αποφασιστικό στοιχείο και η φωνή που τραγουδάει είναι το κύριο διάνυσμα της έκφρασης. Ο Γιώργος Απέργης έχει συνθέσει επτά λυρικά έργα, στα οποία συγκαταλέγονται το "Pandemonium" (1973), εμπνευσμένο από τα γραπτά του Ιουλίου Βερν, το "Liebestod" (1981), από μια επιστολή της Μπετίνα Μπρεντάνο στον Γκαίτε, το "Tristes tropiques" (1996), από το ομώνυμο έργο του Κλωντ Λεβί-Στρως («Θλιβεροί Τροπικοί»), το "Les Boulingrin" (2010), από το ομώνυμο έργο του Georges Courteline.
Ωστόσο, από τις αρχές του 21ου αιώνα, η ταξινόμηση των έργων του Γιώργου Απέργη σε αυτά τα τρία πεδία είναι περισσότερο από ποτέ δύσκολη, λόγω ακριβώς της ιδιαίτερης φύσης τους. Μια σειρά από έργα, όπως το "Die Hamletmaschine" (2001), ένα ορατόριο βασισμένο στο ομώνυμο έργο του "Heiner Müller" («Μηχανή Άμλετ»), το "Dark Side" (2004), ένα «μονόδραμα» βασισμένο στην «Ορέστεια» του Αισχύλου, η όπερα "Avis de tempête" (2004), ακόμα ίσως και το "Wölfli Kantata" (2006), μια καντάτα εμπνευσμένη από τα γραπτά του Adolf Wölfli, ή το "Happiness Daily" (2009), για σοπράνο, μέτζο-σοπράνο και ενόργανο σύνολο, όλα αυτά θέτουν προκλήσεις στα ζητήματα του δράματος, της ερμηνείας, της σκηνοθεσίας, ενώ συγχρόνως αποτελούν παραδείγματα της ελευθερίας με την οποία ο Γιώργος Απέργης παίζει με την ταξινόμηση και τα είδη, τόσο στις παραστατικές τέχνες όσο και στο θέατρο.
Γόνιμος συνθέτης με αδιάκοπη επινοητικότητα, ο Γιώργος Απέργης έχει χτίσει ένα πολύ προσωπικό corpus από έργα, που είναι συγχρόνως σοβαρά και διασκεδαστικά, το οποίο εδράζεται στην παράδοση αλλά συνάμα είναι ελεύθερο από θεσμικούς περιορισμούς. Ανοίγοντας συνειδητά απρόσμενους ορίζοντες ζωτικότητας και ευκολίας για τους ερμηνευτές των έργων του, συμφιλιώνει με μαεστρία τον ήχο και την εικόνα, όπως επίσης αγγίζει ακροθιγώς ζητήματα που αντανακλούν τραγικές ή και γελοίες πλευρές της εποχής του.
Ανάμεσα στις πολλές διακρίσεις με τις οποίες έχει τιμηθεί είναι το βραβείο Mauricio Kagel (2011), ο Χρυσός Λέοντας στην Μπιενάλε Μουσικής της Βενετίας (2015), το βραβείο Frontiers of Knowledge του BBVA Foundation στην κατηγορία της σύγχρονης μουσικής (2016) και το βραβείο Ernst von Siemens Music Prize (2021).
Το πρόγραμμα αναλυτικά
Πέμπτη 17 Μαρτίου
18:00 - Συζήτηση με τους Γιώργο Απέργη, Νικόλα Τζώρτζη και Χρήστο Καρρά (συντονισμός) για το συνθετικό έργο του Απέργη
20:00 - Γιώργος Απέργης: “Énumérations” ** για μουσικούς, τραγουδιστές, ηθοποιούς και χορευτές, από τις συμμετέχουσες στο εργαστήριο για το ανέβασμα του έργου υπό την καθοδήγηση του Νικόλα Τζώρτζη.
Με τις: Μυρτώ Ακρίβου, Ανθή Δαμβουνέλη, Χρυσιάννα Καραμέρη, Νίκη Κρασάκη, Ισαβέλλα Μαργάρα, Ηρώ Μενέγου, Έφη Μεράβογλου, Θεανώ Παπαδάκη, Θάλεια Παπαδοπούλου, Βίκυ Σαχπάζη, Ελίζα Ελεονώρα Φραγγελάκη, Ρωξάνη Χατζηδημητρίου, Justine Goussot
Συμμετέχει η Λορέντα Ράμου.
Για το “Énumérations”
Το 1988, ο Γιώργος Απέργης γράφει τις «Énumérations», ένα μουσικοθεατρικό θέαμα στα πλαίσια του ΑΤΕΜ που ο ίδιος είχε ιδρύσει στα μέσα της δεκαετίας του '70. Στο έργο αυτό βρίσκουμε αρκετούς χαρακτηριστικούς τρόπους δουλειάς του συνθέτη που τον συνοδεύουν ακόμα και σήμερα και φανερώνουν πώς κατασκευάζει τα θεάματά του. Στην εισήγηση παρουσιάζονται αποσπάσματα από την παρτιτούρα και γίνεται λόγος για το πώς ο συνθέτης εργαζόταν με τους/τις ερμηνευτές /-τριες, την συμβολή τους στην τελική μορφή της σύνθεσης, την συνεργατική πτυχή και την ανοιχτή πλευρά που χαρακτήριζε τα θεάματα του ΑΤΕΜ. Στο τέλος, προβάλλονται αποσπάσματα της ταινίας του Hugo Santiago πάνω στο θέαμα, ώστε να κατανοηθεί καλύτερα η αισθητική της εποχής και ο τρόπος με τον οποίο αυτή υπάρχει ακόμα στα πιο πρόσφατα θεάματα του συνθέτη.
Ο Γιώργος Απέργης μας συστήνει το “Tingel Tangel” (1990, 35’) για φωνή, κρουστά και ακορντεόν, ως «ένα συναυλιακό έργο που επινοεί εκ νέου το καμπαρέ της δεκαετίας του 1930, ιδιόμορφο, εξπρεσιονιστικό, παρανοϊκό και ανεξέλεγκτο».
Ο συνθέτης δέχτηκε την πρόσκληση να προσαρμόσει το αρχικό υλικό του έργου “Énumérations” [Απαριθμήσεις] στις ιδιαιτερότητες της ελληνικής γλώσσας. Είναι η πρώτη φορά που έργο του μεταφέρεται στα ελληνικά, καθώς και η πρώτη φορά που το συγκεκριμένο έργο παρουσιάζεται στην Ελλάδα.
Το “Énumérations” έχει γίνει επίσης ταινία από τον Απέργη και τον Hugo Santiago. Μέσα σε ένα μισοερειπωμένο σπίτι, κατεστραμμένο από κάποιον κατακλυσμό, άνδρες και γυναίκες αποφασίζουν να κάνουν μια απαρίθμηση των ηχητικών συντριμμιών της μνήμης τους, κατά τη διάρκεια μιας μουσικής τελετής, ως απόπειρα εξορκισμού αυτής της καταστροφής.
Στην παράσταση θα συμπεριληφθούν και έργα νέων συνθετών της ομάδας του σεμιναρίου, όπου θα γίνεται χρήση αντίστοιχων τεχνικών με αυτές του Απέργη.
Παρασκευή 18 Μαρτίου
10:30-13:00 & 15:00-18:00 - Masterclass της Φρανσουάζ Ριβαλάν σε έργα Γιώργου Απέργη και έργα μουσικού θεάτρου
20:00 - Ρεσιτάλ πιάνου της Λενιώς Λιάτσου
Oliver Messiaen: “Canteyodjaya” για πιάνο (1950), 13΄
Γιώργος Απέργης: “Les secrets élémentaires” για πιάνο (1998), 14΄
Μάνος Τσανγκάρης: “ATHINA RETURNS” (2020) * για πιάνο, 12΄
Διάλειμμα
Γιώργος Απέργης: “Conversations X” ** για φωνή και προετοιμασμένο πιάνο (1985), 3΄
Matthew Shlomowitz: “See my logic/Popular Contexts” ** για πιάνο (2010), 4΄
Γιώργος Απέργης: “Simata” για ξεκούρδιστο/προετοιμασμένο πιάνο (1970), 20΄
Συμμετέχει η ηθοποιός Αθηνά Αλεξοπούλου
Σάββατο 19 Μαρτίου
18:30-19:30 - Συζήτηση με θέμα την ερμηνεία των έργων του Γιώργου Απέργη, με τους Γιώργο Απέργη, Φρανσουάζ Ριβαλάν, Λενιώ Λιάτσου.
Συντονίστρια: Λορέντα Ράμου
20:00 - Συναυλία των συμμετεχόντων στο masterclass της Φρανσουάζ Ριβαλάν
Vinko Globokar: “Toucher” για κρουστά (1973), 10΄
Θοδωρής Βαζάκας: κρουστά
Γιώργος Απέργης: “Récitation 9” για γυναικεία φωνή (1977-1978), 6΄Άννα Παγκάλου: μέτζο-σοπράνο
Γιώργος Απέργης: “Retrouvailles” για δύο κρουστούς ηθοποιούς (2013), 13΄
Παναγιώτης Ζιάβρας & Eιρήνη Αμανατιάδου: κρουστά
Γιώργος Απέργης: “Quatre pièces fébriles” για μαρίμπα και πιάνο (1995), 17΄
Κώστας Σερεμέτης: κρουστά
Θάλεια Παπαδοπούλου: πιάνο
Γιώργος Απέργης: “Récitation 8” για γυναικεία φωνή (1977-1978)
Δανάη Μπλέτσα, σοπράνο
Γιώργος Απέργης: “Fuzzy trio” για βιολί, κρουστά και πιάνο (2008), 10΄
Κompass Ensemble
Swaantje Kaiser: βιολί
Henry Heizmann: κρουστά
Έλενα Ράλλη: πιάνο
Κυριακή 20 Μαρτίου
18:30 - Προβολή βίντεο
Γιώργος Απέργης: «Η Κοκκινοσκουφίτσα», μουσικό θέατρο για παιδιά και έξι εκτελεστές (2001), 40΄
20:00 - Γιώργου Απέργη:
“Le corps à corps” ** (1978) για zarb
“Ligne de fissure” ** (2008) για cymbalum
“Merry go round” ** (2019) για ακορντεόν
“Tingel Tangel” ** (1990) για φωνή, cymbalum και ακορντεόν
Angèle Chemin: σοπράνο
Françoise Rivalland: zarb, cymbalum
Vincent Lhermet: ακορντεόν
* Πρώτη παγκόσμια παρουσίαση
** Ελληνική πρεμιέρα
Συντελεστές
Γενική επίβλεψη αφιερώματος: Γιώργος Απέργης
Σχεδιασμός: Γιώργος Απέργης, Νικόλας Τζώρτζης, Françoise Rivalland
Συντονισμός: Λορέντα Ράμου
Συντονισμός για το Ωδείο Αθηνών: Νίκος Αθηναίος
Συμμετέχουν: Γιώργος Απέργης, Νικόλας Τζώρτζης (διδασκαλία σεμιναρίου), Françoise Rivalland (κρουστά/cymbalum/διδασκαλία masterclass), Angèle Chemin (σοπράνο), Vincent Lhermet (ακορντεόν), Λενιώ Λιάτσου (πιάνο), Αθηνά Αλεξοπούλου (ηθοποιός), Άγγελος Μίτσιος (ηχητική επεξεργασία)
Πληροφορίες:
ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΚΤΟΣ ΣΤΕΓΗΣ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΑΠΕΡΓΗ
Αποκρυπτογραφώντας το σύμπαν του
17 – 20.3.2022 | Ωδείο Αθηνών
(Ρηγίλλης & Βασιλέως Γεωργίου Β΄ 17-19, Αθήνα)
