Όταν εκδόθηκε το βιβλίο «Carnival Strippers» της φωτογράφου Susan Meiselas το 1976, κανένας δεν είχε δώσει σημασία. Aνήκε στην ίδια γενιά με τη Susan Sontag, την Gloria Steinem και τη Flo Kennedy, αλλά το βιβλίο της επικρίθηκε για το γεγονός ότι «ωραιοποιούσε» τη σκληρή δουλειά των στρίπερ.
«Το κίνημα τότε», θα έλεγε χρόνια αργότερα η Meiselas, «εστίαζε στις εμπειρίες των γυναικών της ανώτερης τάξης. Εγώ ήθελα να εκθέσω τις κοινωνικές και οικονομικές επιλογές των γυναικών που χόρευαν στο "The Girls Show" και οι γυναίκες που συνάντησα περιέγραφαν λεπτομερώς την κακοποίηση και την περιθωριοποίηση που υπέστησαν προκειμένου να κερδίσουν χρήματα».
Η αναδρομική έκθεση «Susan Meiselas: Mediations» είναι η πρώτη αναδρομική στη Γερμανία με το έργο της φωτογράφου του Magnum που μετρά πάνω από 50 χρόνια – από τα πρώιμα πορτρέτα των γειτόνων της μέχρι τις προσωπικές λήψεις των στρίπερ και τις εμβληματικές φωτογραφίες της από τις κρίσεις και τις εμπόλεμες ζώνες.
Τα έργα της Αμερικανίδας φωτογράφου, πολλά από τα οποία είναι μακροχρόνιες μελέτες, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και χωρών και εφιστούν την προσοχή σε μειονότητες και συγκρούσεις που συχνά παραβλέπονται από το παγκόσμιο κοινό.
Σήμερα, η Meiselas θεωρείται ότι άνοιξε τον δρόμο όχι μόνο για τους πολιτικά δεσμευμένους φωτογράφους που καταγράφουν προσεκτικά, προβληματίζονται και πλαισιώνουν το έργο τους, αλλά και για τους φωτογράφους που επίμονα εργάζονται σε συνεργασία με τα θέματά τους.
Για παράδειγμα, η Meiselas με τις σειρές της «44 Irving Street» (1971) και «Porch Portraits» (1974) εξερεύνησε διαφορετικές πραγματικότητες της ζωής στις Ηνωμένες Πολιτείες, με τα έργα της, δύο δεκαετίες μετά την έναρξη του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ, να απεικονίζουν την επιμονή της στις ανισότητες. Στο φωτογραφικό της δοκίμιο «Carnival Strippers» (1972-1975) υιοθέτησε μια προσέγγιση ευαίσθητη και διαδραστική, απεικονίζοντας την καθημερινή ζωή των γυναικών που κέρδιζαν τα προς το ζην ως χορεύτριες στριπτίζ σε πανηγύρια στις βορειοανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες.
Μέχρι σήμερα, η Susan Meiselas επιδιώκει την άμεση επαφή και τον διάλογο με τους ανθρώπους που απεικονίζει. Η προσέγγισή της είναι συνεργατική και περιλαμβάνει την οπτική των υποκειμένων της. Πραγματοποιεί οπτικές μελέτες πεδίου, μερικές φορές για περιόδους πολλών ετών, στις οποίες οι φωτογραφίες σπάνια στέκονται μόνες τους.
Στη μακροχρόνια μελέτη της «Prince Street Girls» (1975-1992) κατέγραψε τη ζωή μιας ομάδας κοριτσιών προεφηβικής ηλικίας στη Νέα Υόρκη, ακολουθώντας τις κατά την εφηβεία και την ενηλικίωση. Με τα «Αρχεία Κακοποίησης» (1991-1992) και το «Ένα δικό τους δωμάτιο» (2015-2017), η Meiselas δημιούργησε έργα που αντιτίθενται στην ενδοοικογενειακή βία. Στο μακροχρόνιο έργο της «Κουρδιστάν: Στη σκιά της ιστορίας», που ξεκίνησε το 1991, κατέγραψε τη γενοκτονία του κουρδικού πληθυσμού στο βόρειο Ιράκ, υπό το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν, και στη συνέχεια συγκέντρωσε ένα οπτικό αρχείο με ποικίλο ιστορικό υλικό για να απεικονίσει εκατό χρόνια κουρδικής διασποράς.
Μέχρι σήμερα, η Susan Meiselas επιδιώκει την άμεση επαφή και τον διάλογο με τους ανθρώπους που απεικονίζει. Η προσέγγισή της είναι συνεργατική και περιλαμβάνει την οπτική των υποκειμένων της. Πραγματοποιεί οπτικές μελέτες πεδίου, μερικές φορές για περιόδους πολλών ετών, στις οποίες οι φωτογραφίες σπάνια στέκονται μόνες τους. Αντίθετα, εμφανίζονται μαζί με συνεντεύξεις, ηχογραφήσεις, βίντεο, αρχειακό υλικό και σημειώσεις.
Αυτά τα εννοιολογικά κολάζ όχι μόνο αποκαλύπτουν τα υποκείμενα συμφραζόμενα των εικόνων, αλλά και προσκαλούν σε προβληματισμό για την ίδια τη φωτογραφική πρακτική, για τη μαρτυρία, για τις ιεραρχίες στη φωτογραφική πράξη και για την υποδοχή και τη διάδοση των εικόνων.
Στην έκθεση θα παρουσιαστούν περίπου 250 φωτογραφίες και εγκαταστάσεις βίντεο από τη δεκαετία του 1970 έως σήμερα. Παράλληλα με την έκθεση κυκλοφόρησε το βιβλίο «Carnival Strippers Revisited», το οποίο εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Steidl Verlag.
Γεννημένη στη Βαλτιμόρη το 1948, η Susan Meiselas σπούδασε στο Sarah Lawrence College και έκανε μεταπτυχιακό στην εκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη από τη δεκαετία του 1970. Εντάχθηκε στο φωτογραφικό πρακτορείο Magnum Photos το 1976 ως μία από τις λίγες γυναίκες μέλη του. Έγινε διεθνώς γνωστή για την κάλυψη της επανάστασης στη Νικαράγουα (1978-1928).
Το 1972 ήταν μια εικοσιτετράχρονη Νεοϋορκέζα που ήθελε να καταγράψει τη ζωή των Αμερικανίδων κατά τη διάρκεια της περιόδου των τεράστιων κοινωνικών αλλαγών που είχε δημιουργήσει το δεύτερο φεμινιστικό κίνημα, που ήταν τότε στην ακμή του.
Η Gloria Steinem είχε μόλις εκφωνήσει την ομιλία της προς τις Αμερικανίδες στο National Women's Political Caucus της Ουάσινγκτον το 1971 και η Flo Kennedy είχε πρόσφατα κυκλοφορήσει το θεμελιώδες βιβλίο της για τις αμβλώσεις, «Abortion Rap», ένα από τα πρώτα βιβλία για το θέμα που είχαν εκδοθεί εκείνη την εποχή.
Η Meiselas είχε ξεκινήσει εκείνη τη χρονιά να εργάζεται σε ένα αυτοχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα, φωτογραφίζοντας πολιτειακά πανηγύρια στη Νέα Αγγλία, την Πενσυλβάνια και τη Νότια Καρολίνα. Τις πρώτες εβδομάδες αυτού του έργου, παρατήρησε μια σκηνή που ονομαζόταν «The Girls Show», όπου μέσα γυναίκες χόρευαν και έκαναν στριπτίζ. Ήταν ένα θέαμα που την εξέπληξε.
«Ήταν στη μέση του κινήματος για την απελευθέρωση των γυναικών», λέει, «και αυτό με έκανε να συνειδητοποιήσω πόσο διαφορετικά επηρέαζε ο φεμινισμός τη ζωή των γυναικών από διαφορετικά οικονομικά στρώματα στην Αμερική».
Η Meiselas αποφάσισε να διερευνήσει αυτή την έλλειψη ισοτιμίας και πέρασε τα καλοκαίρια της μεταξύ του 1972 και του 1975 ταξιδεύοντας σε όλη τη χώρα και φωτογραφίζοντας τις γυναίκες του «The Girls Show». Μιλούσε με κάθε γυναίκα που φωτογράφιζε, απομαγνητοφωνώντας στο σημειωματάριό της, που υπάρχει στην έκθεση, τις πολύωρες συζητήσεις τους και δημοσιεύοντάς τες στο βιβλίο «Carnival Strippers».
Οι συνεντεύξεις που είχε πάρει ήταν εξίσου σημαντικές με τις φωτογραφίες της. Οι φωνές αυτών των γυναικών έπρεπε να ακουστούν. Η Meiselas διερεύνησε την κατασκευή της σεξουαλικότητας που έπρεπε να είναι «σύμφωνη με τα ταξικά πρότυπα και τις υποθέσεις των πελατών». Τα «The Girls Show» αποτελούσαν ένα είδος δημόσιας σεξουαλικότητας, ταξικής και έμφυλης.
Μπορεί τότε το βιβλίο της να μη γνώρισε επιτυχία, ήταν όμως το διαβατήριό της για τη Magnum Photos. Η ίδια νιώθει ευγνώμων που κατάφερε να μάθει πώς να καταγράφει τη γυναικεία εμπειρία. Την εποχή που φωτογράφισε τις στρίπερ, οι εργασιακές επιλογές αυτών των γυναικών ήταν λιγοστές. Τα αφεντικά τούς έβαζαν χέρι, είτε δούλευαν σε εργοστάσια είτε σε φαγάδικα, δεν μπορούσαν να ξεφύγουν από έναν κακοποιητικό γάμο και η ελευθερία αποτελούσε απλώς μια φαντασίωση.
Το στριπτίζ ήταν ένας τρόπος για να συντηρηθούν και μια επιλογή έντιμη αν και πολύ διαφορετική από αυτή που θα έκανε μια γυναίκα που είναι οικονομικά ασφαλής. «Δεν νομίζω ότι θα σκεφτόντουσαν να συνδικαλιστούν ή κάτι τέτοιο. Σκεφτόντουσαν την προσωπική τους ελευθερία και ήθελαν να ελέγχουν τη ζωή τους, ήταν ένα κομμάτι της εργατικής τάξης του ‘70» λέει η Meiselas.
Η σειρά αυτών των φωτογραφιών τη συνόδευσε σε όλη τη διάρκεια της καριέρας της, έτσι, όταν θέλησε να πάει στη Νικαράγουα να φωτογραφίσει τις γυναίκες, κανένας δεν την προσέλαβε. Αποφάσισε να το κάνει μόνη της.
Δεν σταμάτησε ποτέ να δίνει φωνή στις γυναίκες, όσο λίγοι φωτογράφοι, ακόμα και σε επόμενα έργα της όπως το «A Room of Their Own», το οποίο απεικονίζει τις εμπειρίες των γυναικών σε ένα καταφύγιο γυναικών στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Black Country, μια περιοχή στα West Midlands της Αγγλίας.
Όταν στις 16 Ιουλίου 1979, μια μέρα πριν ο πρόεδρος Αναστάσιο Σομόζα εγκαταλείψει τη Νικαράγουα και οι εξεγερμένοι Σαντινίστας αποκτήσουν τον έλεγχο της χώρας, πάτησε το κλείστρο της μηχανής της και απαθανάτισε τον Pablo de Jesus «Bareta» Araúz που ήταν έτοιμος να πετάξει μια μολότοφ, δημιούργησε μια εμβληματική εικόνα της επανάστασης. Το 2016, το περιοδικό «Time» ανακήρυξε τη φωτογραφία, γνωστή ως «Molotov Man», ως μία από τις 100 φωτογραφίες με τη μεγαλύτερη επιρροή όλων των εποχών.
Η Meiselas κέρδισε το 2019 το βραβείο του Deutsche Börse Photography Foundation για τα πενήντα χρόνια της καριέρας της. Τιμήθηκε ως παράδειγμα δημιουργού φωτογραφικών βιβλίων που έχουν εμπνεύσει και έχουν ασκήσει διαρκή επίδραση τόσο στους συναδέλφους τους καλλιτέχνες όσο και στην πρακτική της δημιουργίας εικόνων.
Μιλώντας για το έργο της γράφει: «Δεν ξέρεις πάντα πώς θα ξεκινήσεις ένα έργο – η διαδικασία περιλαμβάνει τη γνωριμία με ένα θέμα, η οποία μπορεί να διαρκέσει πολλές δεκαετίες ή σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Αντίθετα, όταν καλύπτεις τρέχοντα γεγονότα, καθοδηγείσαι εγγενώς από τις καταστάσεις στις οποίες βρίσκεσαι. Με τη δουλειά μου στην Κεντρική Αμερική τα πράγματα άλλαζαν καθημερινά, οπότε η δυναμική ήταν πολύ πέρα από αυτό που μπορούσα να φανταστώ. Ανταποκρινόμουν όσο καλύτερα μπορούσα σε μια συνεχώς εξελισσόμενη κατάσταση. Δεν μπορείς πραγματικά να προβλέψεις τι πρόκειται να αντιμετωπίσεις, οπότε είναι πολύ διαισθητική δουλειά. Πρέπει να είσαι όσο το δυνατόν περισσότερο εκτεθειμένος στις προκλήσεις του να είσαι μάρτυρας».
Ενώ έχει καλύψει ένα τεράστιο εύρος θεμάτων, επέστρεψε στην Τιχουάνα του Μεξικού το 2018, και επανέφερε μνήμες από τους μετανάστες που προσπαθούσαν να διασχίσουν τα σύνορα ΗΠΑ – Μεξικού το 1989.
«Πήγα στην Τιχουάνα για σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, ακριβώς στο μεταίχμιο της άφιξης του καραβανιού των μεταναστών και με επίκεντρο το τείχος και τις συζητήσεις για τη μετανάστευση», λέει. «Ήταν οδυνηρό για μένα να θυμάμαι ότι μόλις 20 χρόνια πριν, ήταν μόνο ένας συρμάτινος φράχτης στα σύνορα. Όταν υπάρχει η ευκαιρία, η επανάληψη μιας ιστορίας έχει ιδιαίτερη σημασία για μένα».
Η Susan Meiselas πιστεύει ότι κάθε έργο έχει τη δική του ζωή πέρα από τον δημιουργό του. «Από τη στιγμή που οι εικόνες κυκλοφορούν εκεί έξω, χάνονται και δεν είναι πια εντελώς δικές σου», λέει. «Προτιμώ να είναι σε ανταλλαγή και διάλογο, ώστε να μοιράζονται. Αλλά οι φωτογράφοι δεν έχουν πάντα τον έλεγχο του τι συμβαίνει, οπότε μπορείς απλώς να αντιδράσεις με αντι-αφηγήσεις ή να ελπίζεις να επαναπροσδιορίσεις το πλαίσιο, αν χρειαστεί».
«Δουλεύεις πάντα με τις δικές σου σκέψεις, τα δικά σου συναισθήματα και την αξιολόγηση των στιγμών», λέει. «Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεις τον εαυτό σου και η εμπλοκή σου με το θέμα σου είναι το πιο ουσιαστικό. Δεν είναι μόνο αυτό που κουβαλάς στο μυαλό σου, είναι και αυτό που κουβαλάς στο σώμα σου. Συχνά χρησιμοποιώ μία φωτογραφική μηχανή, μερικές φορές έναν φακό, και το κρατάω όσο πιο απλό γίνεται».
Η έκθεση «Susan Meiselas: Mediations» θα διαρκέσει από τις 30 Απριλίου έως τις 9 Σεπτεμβρίου στην γκαλερί C/O στο Βερολίνο.
