Έγνοιες, ανησυχίες, άγχος, δυσκολίες και φόβος. Ζούμε σε μια περίοδο αλλεπάλληλων κρίσεων και ραγδαίων μετατοπίσεων. Η δίνη της πανδημίας και των μολυσματικών ασθενειών, η κλιματική και ενεργειακή κρίση, ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο ατομικισμός και η έννοια του απροσδόκητου συνθέτουν το πορτρέτο της εποχής μας. Αυτές τις σκέψεις είχα στο μυαλό μου καθώς πήγαινα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο για να συναντήσω τον καθηγητή Ψυχολογίας και πρόεδρο του Τμήματος Ψυχολογίας, Αναστάσιο Σταλίκα.
Αναρωτιόμουν με ποιους τρόπους μπορούμε να έχουμε θετική ψυχολογία εν μέσω αρνητικών και δυσοίωνων εξελίξεων. Ο διακεκριμένος καθηγητής θεωρείται ο «πατέρας» της θετικής ψυχολογίας στην Ελλάδα και αυτός ήταν ο λόγος που τον αναζήτησα προκειμένου να μας πει τους τρόπους που η θετική ψυχολογία βοηθά τους ανθρώπους να γίνουν καλύτεροι και πιο ευτυχισμένοι. Να θυμίσουμε ότι η θετική ψυχολογία είναι ο κλάδος της Ψυχολογίας που ασχολείται με την προαγωγή της ευζωίας, της ευημερίας και της ανάπτυξης των ανθρώπων, ώστε αυτοί να απολαμβάνουν όσο το δυνατό περισσότερο τη ζωή τους.
Η ευτυχία είναι αυτό που γεννιέται στη στιγμή. Και όσο περισσότερο την κυνηγάς, τόσο πιο δυστυχισμένος γίνεσαι.
Στη συνάντησή μας είναι ιδιαίτερα ευδιάθετος, αφού την επόμενη μέρα θα έφευγε για τις καλοκαιρινές διακοπές. Ο ευφυής τρόπος που αναπτύσσει τη σκέψη και τα επιχειρήματά του στη διάρκεια της συνομιλίας μας αποδεικνύει γιατί συγκαταλέγεται στους πιο χαρισματικούς και σαγηνευτικούς συνομιλητές. Έχει διδάξει σε πληθώρα πανεπιστημίων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Είναι πτυχιούχος Ψυχολογίας του Concordia University στο Moντρεάλ, διδάκτορας Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Oτάβα, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Θετικής Ψυχολογίας, σύμβουλος επιχειρήσεων καθώς και κλινικός ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζουν στη μελέτη των τρόπων με τον οποίο οι άνθρωποι «ανθίζουν» ψυχικά μέσω της εφαρμογής των δυνατών σημείων του χαρακτήρα τους, της βίωσης θετικών συναισθημάτων, της εύρεσης νοήματος στη ζωή και της ανάπτυξης της ψυχολογικής τους ανθεκτικότητας.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για τη δύναμη των θετικών συναισθημάτων, τους νέους, την ελληνική κοινωνία, τα social media, την ευτυχία, την αυτοπραγμάτωση αλλά και το τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.
— Τι εποχή είναι αυτή που ζούμε;
Ζούμε σε μια εποχή διαρκών προκλήσεων. Είναι μια περίοδος παρατεταμένης αβεβαιότητας, φόβου και έλλειψης. Το παράλογο έχει γίνει κανονικότητα. Συγχρόνως, όλα αλλάζουν γύρω μας κι εμείς έχουμε την αίσθηση ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Νομίζω ότι τελικά ο κόσμος είναι αποκοιμισμένα ανήσυχος.
— Γέννησε βία και επιθετικότητα η πανδημία;
Η πανδημία λειτούργησε ως επιταχυντής μιας ήδη τεταμένης κατάστασης. Γίναμε ακόμα πιο επιθετικοί, πιο χειριστικοί και πιο βίαιοι. Επίσης, ήταν ο λόγος που σταμάτησαν τα σχέδια, τα όνειρα και οι προγραμματισμοί. Παγώσαμε, θορυβηθήκαμε, αμφισβητήσαμε και τρομάξαμε με όλη αυτή την πρωτόγνωρη συνθήκη που ζήσαμε. Γι’ αυτό φοβάμαι τι θα γίνει όταν ο κόσμος ξυπνήσει από αυτήν τη νυσταλέα κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Διότι σε αυτές τις περιπτώσεις γεννιούνται ο συντηρητισμός, ο ρατσισμός και ο λαϊκισμός.
— Η νέα γενιά ζει σήμερα σε παρένθεση. Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει στην ψυχική της υγεία; Σύμφωνα με τους «Financial Times», είναι η ηλικιακή ομάδα που βγαίνει περισσότερο αγχωμένη από την υγειονομική κρίση;
Νομίζω ότι η νέα γενιά είναι εκείνη που της έχουν δοθεί οι λιγότερες ευκαιρίες συγκριτικά με τις παλαιότερες. Είναι μια γενιά πιο κυνική που οδηγείται σε αντιπαραγωγικό μαρασμό, πιο εγωιστική, που επιβιώνει χωρίς ιδεώδη και ηθικούς ενδοιασμούς. Ταυτόχρονα, είναι και μια ευέλικτη γενιά, η οποία προσαρμόζεται σε πολυάριθμες αντιξοότητες. Πρόκειται για άτομα τα οποία οι δυσκολίες τα βοήθησαν να χτίσουν πιο γρήγορα την ψυχική τους ανθεκτικότητα. Συνεπώς, τα συλλογικά τραύματα πυροδότησαν τη δημιουργική τους αντοχή.
— Αν μιλούσαμε ανοιχτά για μερικά βαθιά και διαχρονικά τραύματα της ελληνικής κοινωνίας, ποια θα ήταν αυτά;
Πάσχουμε από σύνδρομο καταδίωξης. Θεωρούμε ότι όλοι είναι εναντίον μας. Επομένως, βλέπουμε τον υπόλοιπο κόσμο με αμυντική ματιά. Επίσης, είμαστε φιλόπονοι. Μας αρέσει να πονάμε, μας διακατέχει μια υπερβολή. Έχουμε την τραγωδία μέσα μας. Είμαστε καχύποπτοι με τις επιτυχίες των άλλων και βιώνουμε τις χαρές μας συνωμοτικά. Λογοκρίνουμε τις αποτυχίες μας. Ζηλεύουμε και φθονούμε. Ουσιαστικά, πιστεύω ότι μας αρέσει να αφηγούμαστε καθημερινά τη δραματικότητά μας.
— Πώς μπορεί ένας άνθρωπος με διαρκές άγχος και έγνοιες να ζήσει μια ανέμελη ζωή; Μήπως είναι ουτοπικό να ζεις χωρίς στρες;
Αναμφίβολα, είναι βασικό μέρος της ταυτότητάς μας. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς άγχος και στρες. Το ζήτημα είναι πώς τα διαχειρίζεσαι. Η παρατεταμένη δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση δημιουργεί στον οργανισμό αυτοάνοσα, φλεγμονές και επηρεάζει αρνητικά τη σωματική υγεία. Επομένως, είναι σημαντικό να μπορούμε να προσαρμοζόμαστε στις δύσκολες καταστάσεις και να καταφέρνουμε να ξεπερνάμε τις προκλήσεις. Προφανώς, δεν διαγράφονται οι στενοχώριες από τη ζωή μας, αλλά είναι διαφορετικό το παθολογικό άγχος από το δημιουργικό. Αυτό που χρειάζεται είναι να μην κάνουμε έναν διαγωνισμό ταλαιπωρίας και φεστιβάλ αυτολύπησης. Είναι άλλο η συνειδητότητα και άλλο η ανεμελιά. Να ξέρεις δηλαδή τι είναι αυτό που ζεις και να αποκτάς μεθόδους θετικής ψυχολογίας. Να μοιράζεσαι, να συζητάς με τους φίλους σου, να δίνεις απλόχερα και ν’ ασχολείσαι με πράγματα τα οποία δίνουν νόημα στη ζωή.
— Ποια είναι η δύναμη των θετικών συναισθημάτων;
Καθημερινά, υπάρχουν τρόποι για να χαλαρώνουμε. Μπορείς, αν θες να γαληνέψεις, να θέτεις μικρούς στόχους και κυρίως να βιώνεις θετικά συναισθήματα τα οποία έχει αποδειχθεί ότι μπορούν να λειτουργήσουν θεραπευτικά. Ως εκ τούτου, όταν μπορείς να πάρεις μια ψυχική ανάσα μέσα στη μέρα, αλλάζει ο τρόπος λειτουργίας των νευροδιαβιβαστών.
— Και πώς χτίζεις την ψυχική ανθεκτικότητα;
Όπως σας είπα, η βίωση θετικών συναισθημάτων επηρεάζει όχι μόνο την ορμονική μας υπόσταση αλλά και την εγκεφαλική μας λειτουργία. Όταν λέμε ότι απέναντι σε κάθε δυσκολία απαιτείται να σκέφτεσαι θετικά δεν σημαίνει ότι απωθείς διά παντός τα δυσάρεστα συναισθήματα. Ωστόσο, όταν νιώθεις χαρά, ενθουσιασμό, ηρεμία, ευτυχία, ικανοποίηση, ευθυμία, ευγνωμοσύνη, αγάπη, ενεργοποιείς όλες τις βιολογικές και ψυχολογικές διαδικασίες που λειτουργούν ευεργετικά για τον οργανισμό μας. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν αγοράζεται αλλά χτίζεται. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να έχουμε κοινωνικούς δεσμούς, να πηγαίνουμε έναν περίπατο ή να στοχαζόμαστε.
— Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αλλοιώσει τις ανθρώπινες σχέσεις;
Προφανώς, όπως και η τηλεόραση τη δεκαετία του ’60. Ειλικρινά, όμως, αυτό που δεν καταλαβαίνω είναι γιατί όταν εμείς περνάμε καλά, πρέπει να το ανεβάσουμε ως story στο Instagram. Επηρεάζουν, χωρίς αμφιβολία, την ψυχολογική μας διάθεση. Ένα like, ένα follow, ένα μήνυμα είναι ικανά για να διαταράξουν την καθημερινότητά μας. Πολλοί άνθρωποι υποκαθιστούν τις κοινωνικές σχέσεις με τις εικονικές. Δυσκολεύονται να δημιουργήσουν σχέσεις που έχουν βάθος και νόημα. Ωστόσο, θεωρώ ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα κάνουν κι αυτά την περιστροφή τους και μετά θα δούμε την καθοδική τους πορεία. Οι άνθρωποι, στη διάρκεια του χρόνου, χτίζουν πάντοτε αντιστάσεις.
— Επίσης, έχουν ενισχύσει τον πανσεξουαλισμό;
Μέσα σε αυτό το διαδικτυακό περιβάλλον η πλειονότητα αναζητά ερωτικούς συντρόφους και αναπτύσσει τη σεξουαλικότητά της. Είναι ωραίο να εξερευνάς πτυχές της σεξουαλικότητάς σου, αλλά είναι αρνητικό όταν αυτό εξελίσσεται σε μια καταναλωτική συνήθεια. Ειδικότερα όταν ένα άτομο μετατρέπεται σε ένα πράγμα για σεξουαλική χρήση των άλλων.
— Γιατί δεν τολμάμε να είμαστε δημιουργικοί στις σχέσεις μας, αφού ζούμε σε κοινωνίες που δεν είναι απαγορευτικές;
Νομίζω ότι παύουμε να δίνουμε τροφή στις σχέσεις μας όταν εισχωρήσουν σε αυτές η βολή, η συνήθεια, οι υποχρεώσεις. Ξεχνάμε να εκτιμάμε την παρουσία του άλλου. Δεν συζητάμε. Χανόμαστε μέσα στις κοινωνικές συνθήκες και οδηγούμαστε σε καταπιεστικές συμπεριφορές, σε φαινόμενα κτητικότητας όπου κυριαρχούν η μονοτονία και η μιζέρια. Αναπόφευκτα υπάρχει μια εξοικείωση με τον συμβιβασμό και ακολουθούν οι κρίσεις και τα δυσάρεστα συναισθήματα, όπως ανασφάλεια, άγχος, απογοήτευση. Δυστυχώς, δεν μαθαίνουμε πώς να γινόμαστε καλύτεροι στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Δίνουμε εξετάσεις για να πάρουμε το δίπλωμα οδήγησης, αλλά όχι για το αν είμαστε κατάλληλοι για γονείς.
— Σε μια εποχή που η επικοινωνία είναι πιο εύκολη από ποτέ η μοναξιά αποτελεί μια σκληρή πραγματικότητα. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;
Το χειρότερο είδος μοναξιάς είναι όταν βρίσκεσαι με κάποιον άλλον και δεν έχετε κοινά ενδιαφέροντα για να τα συζητήσετε. Η επαναληπτικότητα επιφέρει την ημερομηνία λήξης. Αναμφίβολα, η μοναξιά είναι ένα μεγάλο πρόβλημα της εποχής μας. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν χάσει την αίσθηση του νοήματος στη ζωή τους. Δημιουργούν προσωρινούς δεσμούς και αναζητούν τη λύτρωση στο εφήμερο. Αν δεν έχεις την επιθυμία της διασύνδεσης, δεν μπορείς να έχεις και την επιθυμία της συνέχειας. Μεγαλώνει η απογοήτευση και όλο και περισσότεροι άνθρωποι απομονώνονται. Πάντως, όπως λέει και η παροιμία: «Μοναχός σου ούτε στον Παράδεισο».
— Πώς ορίζετε την ευτυχία;
Ευτυχισμένος άνθρωπος είναι αυτός που ονειρεύεται και που ζει σύμφωνα με τα δικά του θέλω. Όταν βιώνει μικρά, φευγαλέα θετικά συναισθήματα. Άλλωστε, η ευτυχία είναι αυτό που γεννιέται στη στιγμή. Και όσο περισσότερο την κυνηγάς, τόσο πιο δυστυχισμένος γίνεσαι.
— Φοβάστε τον θάνατο;
Ελπίζω, όταν έρθει, να μπορώ να πω στον εαυτό μου: «Ωραία, περάσαμε».
— Ποιος είναι ο μεγαλύτερός σας φόβος;
Μήπως χάσω την αξιοπρέπειά μου.
— Ποια βιβλία σάς έχουν καθορίσει;
Ο μαγικός ρεαλισμός των μυθιστορημάτων του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και οι φιλοσοφικές ιδέες του Μάρτιν Χάιντεγκερ. Επίσης, ένα βιβλίο που με έχει αγγίξει, μου έχει δημιουργήσει εικόνες καθώς το διάβαζα και με συνέδεσε με τον ανθρώπινο νου είναι του νέου εικαστικού Νίκου Καζή με τίτλο «Όλα τα έχουν πει οι Μοίρες». Τέλος, πάντα στους φοιτητές μου προτείνω να διαβάσουν τα «Απομνημονεύματα του Αδριανού» της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ και το «Δωμάτιο του Τζοβάνι» του Τζέιμς Μπόλντουιν.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Τα ταξίδια, την κοινωνικότητα και τη γενναιοδωρία. Να δίνεις απλόχερα, να αμφισβητείς τον εαυτό σου και να μαθαίνεις διαρκώς.
