Μπορεί να είναι η έρευνα άλλοθι για την κατοχή παρανόμου πορνογραφικού υλικού;

Τα ηθικά όρια της έρευνας και η δεοντολογία της (συν-)γραφής Facebook Twitter
Ο ερευνητής θα χρειαστεί κάποιες φορές να περιορίσει τους ερευνητικούς στόχους του προκειμένου να προστατεύσει από ενδεχόμενη έκθεση σε κινδύνους τα υποκείμενα της έρευνάς του.
0

ΗΤΑΝ 2009 ΟΤΑΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΤΟ ΦΙΛΜ με τίτλο «Μαύρο πάνω σε λευκό: Ένα οδοιπορικό στη Γερμανία των ναζί», συμπαραγωγής της Δυτικογερμανικής Ραδιοφωνίας και του ARTE. Το φιλμ στηριζόταν σε ένα συγκαλυμμένο (undercover) ρεπορτάζ του διάσημου συγγραφέα και δημοσιογράφου Günter Wallraff.

Ο Wallraff έχει τιμηθεί πολλές φορές για το έργο του, μεταξύ άλλων για τη γενναία στάση ανοιχτής διαμαρτυρίας εναντίον του χουντικού καθεστώτος στην Ελλάδα τον Μάιο του 1974, πράξη για την οποία είχε φυλακιστεί από την απριλιανή χούντα.

Στο φιλμ, είχε μεταμορφωθεί σε έναν μαύρο μετανάστη από τη Σομαλία που επί μήνες διέσχιζε τη Γερμανία, συλλέγοντας εμπειρίες ξενοφοβίας και ρατσισμού στην επαφή του με νεοναζιστές, χούλιγκαν αλλά και καθημερινούς ανθρώπους διαφορετικών κοινωνικών χαρακτηριστικών και στάτους, όπως και με θεσμούς της τοπικής διοίκησης και της αστυνομίας.

Έχοντας τη βοήθεια μιας ομάδας επαγγελματιών, από make-up artists μέχρι τεχνικούς και βοηθούς που είχαν συγκεκριμένους ρόλους σε αυτό το σκηνοθετημένο οδοιπορικό, το φιλμ κατέγραψε στάσεις, εκφράσεις και συμπεριφορές του λευκού γηγενούς πληθυσμού απέναντι σε έναν μαύρο μετανάστη.

Παρότι το φιλμ ήταν αποκαλυπτικό, η συγκαλυμμένη μέθοδος καταγραφής που χρησιμοποιήθηκε αντιμετωπίστηκε με αιχμηρή κριτική. Σοβαρά μέσα ενημέρωσης και άτομα με μεταναστευτικό υπόβαθρο θεώρησαν πως το φιλμ και η τεχνική Wallraff, αντί να αποτυπώνουν τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, αναδεικνύουν σκηνοθετημένες πτυχές τους αναπαράγοντας τα ίδια μοτίβα προκαταλήψεων μέσα στα οποία διακρίσεις απέναντι στον οιονδήποτε άλλο, από τον μετανάστη μέχρι τον γηγενή διευκολύνονται να αναδειχθούν.

Η εισαγωγή στον δημόσιο διάλογο, λοιπόν, μιας τέτοιας επιχειρηματολογίας καθιστά αναγκαία τη συζήτηση για την καλύτερη τήρηση των πρωτοκόλλων που διέπουν την έρευνα.

Πώς όμως φθάνει κανείς στην παραγωγή πρωτογενούς υλικού προκειμένου να αποτυπώσει, μελετήσει ή/και παρουσιάσει δημόσια ένα θέμα; Μέχρι πού και με ποια μέσα μπορεί να διεισδύσει σε περιοχές του ερευνητικού του ενδιαφέροντος ένας/μια επιστήμονας, δημοσιογράφος ή συγγραφέας;

Το ερώτημα επικαιροποιήθηκε στην ελληνική δημοσιότητα με την υπόθεση γνωστού συγγραφέα παιδικών βιβλίων ο οποίος έχει προφυλακιστεί για κατοχή αρχείων παιδικής πορνογραφίας που εντοπίστηκαν στον ηλεκτρονικό υπολογιστή του. Παρά το σοκ που έχει προκληθεί και το οποίο αυτονοήτως συμμερίζομαι όσον αφορά το ενδεχόμενο μια τέτοια πράξη να έχει πράγματι συντελεστεί, δεν θα ήθελα να υπαινιχθώ οτιδήποτε αφορά το ποινικό σκέλος της δικαστικής υπόθεσης.

Σε ό,τι αφορά, όμως, τον ισχυρισμό του συγγραφέα ότι «το υλικό που βρέθηκε και κατασχέθηκε στον σκληρό δίσκο (του υπολογιστή του) αποτελεί πρώτη ύλη για βιβλίο» του που είναι υπό συγγραφή και έχει ως θέμα του «το Internet, τους κινδύνους που εγκυμονεί υπό το πρίσμα της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης των ανηλίκων», είναι ένα θέμα που δεν χρειάζεται να προηγηθεί κάποια δικαστική απόφαση για να μας προβληματίσει.

Προσωπικά, συγκλονίζομαι από το ότι θα μπορούσε να εκληφθεί ως άλλοθι η κατοχή ενός τέτοιου παράνομου υλικού, εφόσον αποδεικνυόταν ότι αυτό θα χρησιμοποιούνταν ως βάση για την κατανόηση ενός τόσο σκληρού και διαστροφικού φαινομένου.

Και μόνο η εισαγωγή στον δημόσιο διάλογο, λοιπόν, μιας τέτοιας επιχειρηματολογίας καθιστά αναγκαία τη συζήτηση για την καλύτερη τήρηση των πρωτοκόλλων που διέπουν την έρευνα, είτε αυτή γίνεται για αμιγώς επιστημονικούς είτε για ευρύτερους συγγραφικούς, δημοσιογραφικούς κ.ά. σκοπούς. 

Εκκινώντας από το ζήτημα της επικαιρότητας που αφορά τη χρήση υλικού παιδικής πορνογραφίας έστω για συγγραφικούς λόγους, είναι σημαντικό να είμαστε απόλυτα αυστηροί στον κανόνα δεοντολογίας και ηθικής, ότι δηλαδή ορισμένα είδη έρευνας, πρωτίστως εκείνα που αφορούν παιδιά, «απαιτούν ειδική μέριμνα» (Alan Bryman), κάτι που πολύ πιθανόν να περιορίζει το τι και με ποια μέσα μπορεί να ερευνηθεί ένα θέμα που αγγίζει την ανηλικότητα.

Μπορεί κάποιος να θέλει να μελετήσει συμπεριφορές που προκαλούν κοινωνική ή και προσωπική απαξία, ωστόσο αυτό δεν πρέπει να χαλαρώνει τα δικά του κριτήρια τόσο όσον αφορά το πώς θα χειριστεί τους ανθρώπους που μελετά όσο και το πώς θα προσεγγίσει το υπό μελέτη φαινόμενο.

Η μη πρόκληση άμεσης ή έμμεσης βλάβης στους ανθρώπους στους οποίους εστιάζει η έρευνα, η ενήμερη συγκατάθεσή τους όσον αφορά το περιεχόμενο της έρευνας και η μη παραπλάνησή τους εφόσον θα χρειαστεί να εισφέρουν (π.χ. με συνεντεύξεις), η σχολαστική διαφύλαξη της ιδιωτικότητας των υποκειμένων στα οποία η έρευνα εστιάζει, αποτελούν θεμελιώδεις κανόνες που οφείλει να τηρεί οποιοσδήποτε ιδιώτης εμπλακεί σε μια κάποια ερευνητική διαδικασία.

Η χρήση συγκαλυμμένων ερευνητικών μεθόδων, όπως και μεθόδων που παρακάμπτουν τα αναγνωρισμένα στάδια μιας ερευνητικής διαδικασίας, παραβιάζουν την ηθική και τη δεοντολογία της έρευνας, υπονομεύοντας το ίδιο το ερευνητικό αποτέλεσμα.

Ο ερευνητής θα χρειαστεί κάποιες φορές να περιορίσει τους ερευνητικούς στόχους του προκειμένου να προστατεύσει από ενδεχόμενη έκθεση σε κινδύνους τα υποκείμενα της έρευνάς του. Πλέον, η επιστημονική έρευνα έχει θωρακιστεί αρκετά, ενώ τόσο η χρηματοδότησή της όσο και η δημοσίευση των ερευνητικών ευρημάτων ελέγχονται αυστηρά για την πιστή τήρηση των κανόνων ηθικής και δεοντολογίας.

Βέβαια, ο χώρος του διαδικτύου από τον οποίο αντλούνται δεδομένα εγκυμονεί νέους κινδύνους και οδηγεί σε παραβίαση καθιερωμένων κανόνων. Η τήρησή τους είναι ούτως ή άλλως χαλαρότερη σε άλλες περιοχές της γραπτής και πνευματικής έκφρασης, στις οποίες πραγματοποιείται τυπικά ή άτυπα κάποιο είδος ερευνητικής διαδικασίας.

Συνολικά ο εκδοτικός χώρος στην Ελλάδα θα πρέπει να υιοθετήσει τα σχετικά πρωτόκολλα ηθικής και δεοντολογίας με τρόπο που να τα καθιστούν ουσιαστικά κριτήρια και προϋποθέσεις για την ολοκλήρωση του εκδοτικού προϊόντος και sine qua non για την πρότασή του στο αναγνωστικό κοινό.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τζέφρι Σακς: «Η κατάληψη των πανεπιστημίων από τον Τραμπ δεν θα πετύχει»

Οπτική Γωνία / Τζέφρι Σακς: «Η κατάληψη των πανεπιστημίων από τον Τραμπ δεν θα πετύχει»

Ο καθηγητής Οικονομικών και διευθυντής του Κέντρου για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια σχολιάζει στη LiFO τη σύγκρουση που έχει ξεσπάσει μεταξύ της κυβέρνησης Τραμπ και των αμερικανικών πανεπιστημίων και πώς βλέπει την επόμενη μέρα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Αθήνα: Τα ηλεκτρικά πατίνια και το χάος της μικροκινητικότητας/ Πώς θα μπει τάξη στο χάος με τα ηλεκτρικά πατίνια στην Αθήνα;/ «Δεν γίνεται να μην έχουμε πατίνια γιατί είναι επικίνδυνο να κυκλοφορήσουν»

Ρεπορτάζ / Τι θα γίνει επιτέλους με τα ηλεκτρικά πατίνια στην Αθήνα;

Τα ηλεκτρικά πατίνια είναι η νέα τάση μετακίνησης στην πόλη αλλά προς το παρόν δημιουργούν αρκετά προβλήματα και προκαλούν αντιδράσεις. Πώς θα μπουν όρια στην άναρχη κυκλοφορία τους και τη στάθμευσή τους και ποιες υποδομές χρειάζονται;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Τα μεγάλα έργα που αλλάζουν τη χώρα: Ποια προχωρούν και ποια καθυστερούν

Ρεπορτάζ / Τα μεγάλα έργα που αλλάζουν τη χώρα: Ποια προχωρούν και ποια καθυστερούν

Νέοι αυτοκινητόδρομοι, νέες γραμμές μετρό, νοσοκομεία, σιδηρόδρομοι, αεροδρόμια. Στις μακέτες όλα φαίνονται φανταστικά. Πότε όμως στ' αλήθεια παραδίδονται, πόσο κοντά στις μακέτες θα είναι η πραγματικότητα; Και ποια οφέλη μπορεί να προσφέρουν στην κοινωνία και την οικονομία;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Απειλείται η οικονομία από νέο κραχ;

Οπτική Γωνία / Έρχεται νέο παγκόσμιο κραχ;

Εμπορικοί πόλεμοι, γεωπολιτικές απειλές και ο κίνδυνος παγκόσμιας ύφεσης. Πόσο θα επηρεαστεί η Ελλάδα από τη νέα εποχή Τραμπ; Ο καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, Κώστας Μήλας, μιλά στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή; 

Οπτική Γωνία / Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή; 

Υπάρχει τελικά ασυμβίβαστο μεταξύ χριστιανισμού και φεμινισμού; Μπορούν οι δύο ταυτότητες να συνυπάρξουν ή πρόκειται για έναν αδύνατο συνδυασμό; Δύο γυναίκες παραθέτουν τα επιχειρήματα κάθε πλευράς.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Το πράσινο της Αθήνας και τα πάθη του

Ρεπορτάζ / Το πράσινο της Αθήνας και τα πάθη του

Το πράσινο της πόλης μπορεί να είναι περιορισμένο, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις είναι αξιόλογο - και η άνοιξη το φέρνει ξανά στο προσκήνιο, μαζί με τα προβλήματά του. Λύσεις υπάρχουν· το ζητούμενο είναι να εισακουστούν.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ζωή, όπως Ζορό

Βασιλική Σιούτη / Ζωή, όπως Ζορό

Τιμωρός του κατεστημένου ή εκπρόσωπος μιας δήθεν αντισυστημικής ελίτ που παίζει με τα σπίρτα; Η δημοσκοπική εκτόξευσή της είναι γεγονός και όλοι προσπαθούν να μαντέψουν πόσο θα κρατήσει και ποιες θα είναι οι συνέπειες.   
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Πράγματι, μεγάλος αριθμός των Ένορκων Διοικητικών Εξετάσεων καταλήγουν σε απαλλακτικά πορίσματα»

Οπτική Γωνία / Οι ΕΔΕ στην Ελλάδα: Πόσες καταλήγουν σε απαλλακτικά πορίσματα;

Πότε διενεργείται μια Ένορκη Διοικητική Eξέταση; Είναι αλήθεια ότι μεγάλος αριθμός ΕΔΕ καταλήγουν στο αρχείο και τι πρέπει να αλλάξει στο ρυθμιστικό πλαίσιο; Μιλά στη LiFO ο δικηγόρος στον Άρειο Πάγο, Νίκος Βιτώρος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ακαρνανικά Όρη: Ενεργειακές Κοινότητες-«μαϊμού» και διά της πλαγίας

Ρεπορτάζ / Ακαρνανικά Όρη: Ενεργειακές κοινότητες-«μαϊμού» και διά της πλαγίας

Μια κραυγαλέα κατάχρηση του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων στα Ακαρνανικά Όρη αμαυρώνει τον θεσμό, παρακάμπτει την περιβαλλοντική νομοθεσία και αποκαλύπτει την αδυναμία της διοίκησης να ελέγξει την επιχειρηματική δραστηριότητα που βλάπτει το περιβάλλον και την οικονομία.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ