ΚAI TI ΔΕΝ ΕΧΕΙ γραφτεί γι’ αυτόν τον πίνακα, την «Άσχημη Δούκισσα» του Massys: ότι ήταν μια σταγόνα ρεαλισμού στην καρδιά της Αναγέννησης, ότι ήταν ένα μανιφέστο –από τότε– για το δικαίωμα των πιο ηλικιωμένων γυναικών στην καλλιτεχνική απεικόνιση, ότι η γυναίκα του πίνακα (πιο πρόσφατο εύρημα αυτό) έπασχε από τη νόσο του Paget και γι’ αυτό τα οστά στο πρόσωπό της ήταν τόσο διογκωμένα...
Μόνο που, απ’ ό,τι φαίνεται, ο Φλαμανδός καλλιτέχνης κάτι άλλο ήθελε να πει στο κοινό του (και αν κάπως μπορούσε να πληροφορηθεί όλες αυτές τις εικασίες για το έργο του, κάπου κρυμμένος θα γελούσε): η γυναίκα του πίνακα είναι... άνδρας. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει με θέρμη μία από τις πλέον κορυφαίες στην αναγεννησιακή τέχνη, η Emma Capron, επιμελήτρια της νέας έκθεσης «The Ugly Duchess: Beauty and Satire in the Renaissance» στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.
Συγκεκριμένα, η Capron δήλωσε στον «Guardian» ότι «πιθανότατα πρόκειται για άνδρα. Έναν cross-dresser που αγαπά το παιχνίδι με το φύλο του».
Οι συντηρητικοί στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ είναι μερικοί από τους πρωταγωνιστές πίσω από αυτή την εκστρατεία δυσφήμισης της τρανς ορατότητας, ενώ κεντρικό σημείο αυτής της εκστρατείας είναι ο ισχυρισμός ότι το να είσαι τρανς είναι μια πρόσφατη, καθοδηγούμενη από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μόδα.
Η ίδια αναφέρθηκε μάλιστα στο ενδιαφέρον του Massys, ως καλλιτέχνη, για τις καρναβαλικές γιορτές και τους άνδρες που υποδύονταν τις γυναίκες με τις ενδυμασίες και την παραλλαγμένη συμπεριφορά τους.
Αυτή η φαινομενικά απλή εξήγηση θα έβγαζε απόλυτο νόημα, ακόμα και για κάποιον που κοιτά αυτόν τον 500 ετών πίνακα έστω και για λίγο, αν δεν στεκόταν η ματιά πάνω στο πλούσιο ντεκολτέ της «Άσχημης Δούκισσας». Τι έχει να πει γι’ αυτό η επιμελήτρια;
«Το μπούστο, αυτό το θρασύτατο και σκανδαλώδες ντεκολτέ, δεν είναι παρά μια φαντασίωση του Massys».
Ωστόσο, οι θεωρίες για τον πίνακα και την ταυτότητα της «Δούκισσας» δεν είναι καινούργιες. Το 2008 ένας καθηγητής χειρουργικής είχε ισχυριστεί ότι απέδειξε οριστικά πως το βασικό θέμα του πίνακα δεν ήταν καν η γυναίκα, αλλά η νόσος του Paget (μια χρόνια διαταραχή του σκελετού που χαρακτηρίζεται από διογκωμένα και παραμορφωμένα οστά σε μία ή περισσότερες περιοχές του ανθρώπινου σώματος).
Αλλά η Capron δεν δέχεται αυτόν τον ισχυρισμό. «Δεν πρόκειται για τη νόσο Paget, ούτε για κάποια άλλη πάθηση, όπως ο νανισμός ή η ελεφαντίαση. Και επίσης, είμαι πραγματικά απρόθυμη να έχουμε γιατρούς να βολτάρουν σε γκαλερί και εκθέσεις και να προχωρούν σε διαγνώσεις».
Η παρατήρησή της είναι δίκαιη, αν σκεφτεί κανείς ότι η ιστορία της τέχνης και η χειρουργική είναι δύο πολύ διαφορετικές επιστήμες. Ένας χειρουργός, για παράδειγμα, μπορεί να έχει μια επιστημονική άποψη πάνω σε αυτό που βλέπει, όμως είναι επίσης πολύ πιθανό να μην κατανοεί το ιστορικό πλαίσιο ενός πίνακα. Η Capron εξήγησε περαιτέρω ότι οι εικόνες στην έκθεση που επιμελήθηκε είναι «μερικές φορές γκροτέσκες, μερικές φορές απλώς φανταστικές» και «εν μέρει αποτελούν μεταφορές για την κοινωνική αταξία της εποχής».
«Και επίσης, ας αναφέρουμε ότι έχουμε να κάνουμε και με καλλιτέχνες που απλώς διασκεδάζουν», πρόσθεσε η Capron.
Κάπου εδώ ας σημειωθεί ότι η «Άσχημη Δούκισσα» είναι επίσης γνωστή επειδή αποτέλεσε την έμπνευση πίσω από την εικονογράφηση της Δούκισσας από τον John Tenniel στις «Περιπέτειες της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων» του Lewis Carroll, ένα διάσημο queer κείμενο.
Και μετά, η επανεκτίμηση του πίνακα έρχεται σε μια εποχή κατά την οποία η μη συμμόρφωση με το φύλο και οι πορείες και οι ζωές των τρανς ατόμων δαιμονοποιούνται ευρέως. Οι συντηρητικοί στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ είναι μερικοί από τους πρωταγωνιστές πίσω από αυτή την εκστρατεία δυσφήμισης της τρανς ορατότητας, ενώ κεντρικό σημείο αυτής της εκστρατείας είναι ο ισχυρισμός ότι το να είσαι τρανς είναι μια πρόσφατη, καθοδηγούμενη από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μόδα.
Η ερμηνεία της Capron για το πλαίσιο του πίνακα, λοιπόν, χρησιμεύει ως ζωτικής σημασίας αντεπίθεση ενάντια σε αυτό και αποδεικνύει ότι, ακόμα και σε έναν από τους πιο αυστηρούς χώρους τέχνης της Ευρώπης, οι αποδείξεις για την ύπαρξη ατόμων που αμφισβητούσαν τη δυαδικότητα του φύλου ή έστω βρίσκονταν σε ανοιχτό διάλογο με αυτό –καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας– είναι άφθονες.
Με στοιχεία από Guardian, Them.us