«ΚΑΘΕ ΓΛΩΣΣΑ ΕΧΕΙ την ικανότητα να αφηγείται την ιστορία του κόσμου και την ιστορία ενός ατόμου» πιστεύει, και θεωρεί ότι «μετά το 2016 μοιάζουμε να ζούμε σε άλλο κόσμο και άλλη εποχή». Στη συνέχεια αναρωτιέται: «Υπάρχει ημερομηνία λήξης προς τα πίσω;» – «Μπορεί το παρελθόν να βιωθεί ή να αρθρωθεί εκ νέου; Και χρειάζεται; Πόσο παρελθόν μπορεί στην πραγματικότητα να σηκώσει στους ώμους του ένας άνθρωπος; Μπορούμε να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω και να ζήσουμε ή να ξαναζήσουμε σε μια περασμένη εποχή;»
Όλα αυτά αποτελούν σκέψεις του Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, ενός από τους πιο διάσημους και διεθνώς αναγνωρισμένους Βούλγαρους συγγραφείς. Στο βιβλίο του «Χρονοκαταφύγιο», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος, διερευνά το τέρας του παρελθόντος και πώς αυτό επηρεάζει μια ζωή με αβέβαιο μέλλον.
Γεννημένος το 1968, ανήκει στους πιο μεταφρασμένους Βούλγαρους συγγραφείς μετά το 1989, ενώ συγκαταλέγεται στους πιο εφευρετικούς και τολμηρούς λογοτέχνες της Ευρώπης. Το πρώτο του βιβλίο «Φυσικό μυθιστόρημα» (Ίκαρος, 2020) κυκλοφόρησε το 1999, έγινε διεθνές best-seller, μεταφράστηκε σε 24 γλώσσες και χαρακτηρίστηκε από το «New Yorker» ως ένα «αναρχικό-πειραματικό ντεμπούτο».
Ο διάσημος Βούλγαρος συγγραφέας μάς προσφέρει μια συναρπαστική περιπλάνηση στον χρόνο και τη μνήμη, σκιαγραφώντας τη μελαγχολική έλξη της νοσταλγίας.
Το δεύτερο μυθιστόρημά του, το «Περί φυσικής της μελαγχολίας» (Ίκαρος, 2018), κέρδισε πολλά βραβεία. Το τρίτο του μυθιστόρημα, «Χρονοκαταφύγιο» (Ίκαρος, 2021), κυκλοφόρησε το 2020. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος στη Βουλγαρία (2021), το βραβείο Strega Europeo (2021) και φέτος συμπεριλήφθηκε στη βραχεία λίστα του διεθνούς βραβείου Booker 2023.
Στο «Χρονοκαταφύγιο» ο αφηγητής συναντά τον Γκαουστίν, το alter-ego του συγγραφέα, έναν περιπλανώμενο στον χρόνο ταξιδιώτη, που έχει αποσυνδέσει τη ζωή του από τη σύγχρονη πραγματικότητα και έχει δημιουργήσει την «κλινική για το παρελθόν».
Πρόκειται για ένα ίδρυμα που προσφέρει μια πρωτότυπη θεραπεία για τους πάσχοντες από Αλτσχάιμερ: κάθε όροφος αναπαράγει λεπτομερώς μια δεκαετία του περασμένου αιώνα. Οι ασθενείς χάνουν την αίσθηση του παρόντος και του μέλλοντος και μεταφέρονται πίσω στον χρόνο, ξεκλειδώνουν και αναβιώνουν τις αναμνήσεις τους.
Ουσιαστικά, ο διάσημος Βούλγαρος συγγραφέας μάς προσφέρει μια συναρπαστική περιπλάνηση στον χρόνο και τη μνήμη, σκιαγραφώντας τη μελαγχολική έλξη της νοσταλγίας. Πρόκειται για ένα σαγηνευτικό μυθιστόρημα με δοκιμιακά χαρακτηριστικά που αφορά την επίδραση του παρελθόντος και πώς αυτό ορίζει το παρόν μας. Με τρυφερότητα, χιούμορ και ενσυναίσθηση παρατηρεί τη σύγχρονη Ευρώπη και δημιουργεί δύο παράλληλες χώρες: το παρελθόν και το μέλλον.
Το βιβλίο είναι μια αλληγορική ματιά στην ταυτότητα της Ανατολικής Ευρώπης αλλά και ένα μυθιστόρημα-στοχασμός για τους κινδύνους της νοσταλγίας. Αναμφίβολα, ένα καθηλωτικό συγγραφικό δημιούργημα για τους μοναχικούς καιρούς που ζούμε. Μάλιστα, στην κριτική τους οι «New York Times» περιέγραψαν το βιβλίο ως «συγκινητικό και έξυπνο» και τόνισαν την αριστοτεχνική ικανότητά του να γράφει έξυπνα, στρέφοντας την προσοχή μας στη βία που ασκεί το παρελθόν στο παρόν μας.
Μιλάμε για έναν συγγραφέα ο οποίος μεγάλωσε με τις ιστορίες της γιαγιάς του, λάτρευε τα βιβλία του Μάρκες και του Μπόρχες, ενώ εξακολουθεί να πορεύεται με την ιδέα ότι οι ίδιες οι ιστορίες όχι μόνο μπορούν να παρηγορήσουν αλλά μερικές φορές και να σώσουν μια ζωή.
O ίδιος, μια σημαντική και μοναδική φωνή της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, σε λίγες μέρες θα βρεθεί στη χώρα μας και θα συναντήσει για πρώτη φορά το ελληνικό κοινό στο πλαίσιο της συμμετοχής του στη 19η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Με αυτή την αφορμή συνομιλήσαμε μαζί του για την εποχή μας, τη συγγραφή, το παρελθόν, τον χρόνο αλλά και την υποψηφιότητά του για το διεθνές Booker το 2023.
— Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε στις μέρες μας;
Νομίζω πως οι μεγαλύτερες προκλήσεις αφορούν το γεγονός ότι πορευόμαστε σε μια εποχή που διαρκώς αναρωτιόμαστε πώς είναι δυνατό να ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου οι ερμηνείες είναι πιο δυνατές από τα γεγονότα, η αλήθεια δεν έχει σημασία και, δυστυχώς, οι λαϊκιστές είναι καλύτεροι αφηγητές απ’ τους ειδικούς και τους εμπειρογνώμονες.
— Πώς αισθάνεστε που είστε υποψήφιος στη βραχεία λίστα του διεθνούς βραβείου Booker 2023; Τι σημαίνει για σας;
Είναι πραγματικά απίστευτο. Είμαι πολύ χαρούμενος, όπως και άλλοι στη χώρα μου, τη Βουλγαρία. Από την άλλη, συνδέεται με τη μακρά ενασχόληση με τη συγγραφή μου, ειδικά με τη θεματολογία που προσπάθησα να διατηρήσω σε όλα μου τα βιβλία και ειδικά σε αυτό που είναι υποψήφιο, το «Χρονοκαταφύγιο». Ειλικρινά, δεν σκέφτομαι καθόλου τη νίκη. Υπάρχουν μερικές περιπτώσεις που η υποψηφιότητα είναι τόσο πολύτιμη όσο και το ίδιο το βραβείο, και το International Booker είναι μία από αυτές.
— Πώς μπορεί κάποιος στην εποχή μας να αποσυνδέσει τη ζωή του από τη σύγχρονη πραγματικότητα;
Κανείς δεν μπορεί να το κάνει αυτό πραγματικά. Η μόνη ιδέα που είχα (ή ο ήρωάς μου, ο Γκαουστίν) ήταν να φτιάξω «καταφύγια χρόνου». Αλλά αφηγούμενος τελικά ολόκληρη την ιστορία, έγινε φανερό στο τέλος του μυθιστορήματος πόσο απατηλή και επικίνδυνη θα μπορούσε να είναι αυτήν τη φορά η επιχείρηση δημιουργίας καταφυγίου.
— Γράφετε στο βιβλίο ότι «παράγουμε συνεχώς παρελθόν». Είναι η νοσταλγία εμπόδιο για το μέλλον;
Νομίζω ότι δεν είναι πλέον θέμα «νόστου» αλλά κυρίως χρόνου, μια ροή γεγονότων που κυλάει αδιάκοπα και αναπότρεπτα. Τώρα κάθε μέρος είναι προσιτό και προσβάσιμο. Σήμερα η νοσταλγία μας είναι περισσότερο για άλλες εποχές και όχι για άλλα μέρη. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να το ονομάσουμε «χρονοσταλγία». Αλλά έτσι κι αλλιώς, η νοσταλγία είναι για μένα ένα ψευδεπίγραφο καταφύγιο.
— Ποια είναι η σημασία της λογοτεχνίας στη ζωή μας;
Η λογοτεχνία εμπεριέχει πολύ περισσότερη τεχνογνωσία και επάρκεια τόσο σε ορατές όσο και σε αόρατες, πολιτικές ή προσωπικές κρίσεις που περνάμε. Η λογοτεχνία ήταν πάντα υποτιμημένη, δυστυχώς, και παράγει δύο από τα πιο ελλειμματικά πράγματα της ζωής μας, ενσυναίσθηση και μνήμη.
— Μέσα από το γράψιμο έχετε μάθει πράγματα για τον εαυτό σας, τα οποία δεν γνωρίζατε;
Όλα όσα ξέρω για τον εαυτό μου αλλά και για τον κόσμο τα έμαθα αρχικά μέσω της ανάγνωσης και ύστερα μέσω της συγγραφής.
— Τι τροφοδοτεί την ανάγκη σας να λέτε ιστορίες;
Ο χρόνος, ένα άδειο δωμάτιο και ίσως ένα κάποιο ανεξήγητο άγχος.
— Το τελευταίο σας βιβλίο που κυκλοφορεί στην Ελλάδα είναι μια συλλογή ποίησης με τον τίτλο «Εκεί όπου δεν είμαστε». Ποια είναι η θέση της ποίησης στη σύγχρονη εποχή;
Ξέρετε, δεν διαχωρίζω την ποίηση από την πεζογραφία. Ωστόσο, η ποίηση είναι που στέκεται στην αρχή και στο τέλος της παγκόσμιας ιστορίας. Και στην εποχή μας, που είναι εποχή κρίσεων και τεκτονικών αλλαγών, η ποίηση θα έχει μια ξεχωριστή θέση.
— Τι χρειάζεται για να γράψεις ποίηση; Ένα δυνατό συναίσθημα; Μια αξέχαστη εμπειρία;
Είναι πιο εύκολο να εξηγήσεις την πηγή ενός μυθιστορήματος παρά ενός ποιήματος. Είναι ένα πολύ έντονο συναίσθημα το οποίο απαιτεί αφοσίωση και συγκέντρωση για μια πολύ σύντομη στιγμή.
— Πόσο σας ενδιαφέρει ο χρόνος;
Προσπαθώ να τον υπολογίσω σε λεπτά, ώρες, ημέρες. Δεν έχει κανένα νόημα να τον μετράς με τα χρόνια.
— Πείτε μας μια ανάμνηση από την παιδική σας ηλικία που ακόμα κυριαρχεί στη μνήμη σας.
Είναι τόσο πολλές. Κάτι συγκεκριμένο αφορά τον πρώτο εφιάλτη που είχα όταν ήμουν περίπου έξι-επτά χρονών και έβλεπα νύχτες ατελείωτες. Δεν τολμούσα να τον πω στη γιαγιά μου, με την οποία ζούσα. Μια μέρα, λοιπόν, βρήκα ένα κομμάτι χαρτί και το χάραξα κρυφά με τα παιδικά μου γράμματα. Και το θαύμα συνέβη - δεν είδα ποτέ ξανά αυτόν τον εφιάλτη, αλλά δεν τον ξέχασα ποτέ.
— Για ποιο πράγμα έχετε μετανιώσει;
Αν γύριζα τον χρόνο πίσω, το σίγουρο είναι ότι δεν θα είχα γίνει ποτέ συγγραφέας.
Ο κορυφαίος Βούλγαρος συγγραφέας θα συναντήσει για πρώτη φορά το ελληνικό κοινό την Παρασκευή 5 Μαΐου στις 18:00, στον χώρο της 19ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης (Περίπτερο 13, Αίθουσα Cosmos), συνομιλώντας για το «Χρονοκαταφύγιο» αλλά και το σύνολο του έργου του με τη μεταφράστρια των μυθιστορημάτων του Αλεξάνδρα Ιωαννίδου.
Τη συζήτηση θα συντονίσει ο Δημήτρης Καργιώτης, καθηγητής Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Η είσοδος στην εκδήλωση είναι ελεύθερη και θα υπάρχει ταυτόχρονη διερμηνεία από τα βουλγαρικά.