ΟΙ ΔΙΣΚΟΙ ΤΟΥ 1974, 50 χρόνια πριν, έχουν μια ιδιομορφία, και θα είναι παράλειψη αν αυτή δεν επισημανθεί. Ιδιόμορφο ήταν το ίδιο το 1974 κατ’ αρχάς, και αυτό ακριβώς περνάει και στη δισκογραφία. Είναι, λοιπόν, οι δίσκοι που κυκλοφορούν επί δικτατορίας (έως και τον Ιούλιο του ’74), και είναι οι δίσκοι που κυκλοφορούν από τον Αύγουστο και μετά, επί μεταπολίτευσης πια.
Το όριο της 24ης Ιουλίου 1974, όταν πέφτει η χούντα και έρχεται ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, έχει μεγάλη σημασία όχι μόνο για την πολιτικοκοινωνική ιστορία του τόπου, αλλά και για τα καλλιτεχνικά ζητήματα γενικότερα. Το θέατρο βεβαίως, σίγουρα τον κινηματογράφο, τις εκθέσεις εικαστικών, την ελληνική μουσική και το τραγούδι κ.λπ.
Αν στο πρώτο επτάμηνο του ’74 ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ουσιαστικά απών από τη δισκογραφία, από τον Αύγουστο και μετά δεν είναι απλώς παρών, είναι πανταχού παρών, χτίζοντας με τα απαγορευμένα επί επταετίας τραγούδια του, αλλά και με τα πιο καινούρια, τη βάση του πολιτικού τραγουδιού της πρώιμης μεταπολίτευσης. Άρα, και μόνο γι’ αυτό το λόγο το πρώτο κομμάτι του ’74, επί χούντας Ιωαννίδη, δεν έχει ουδεμία σχέση με το δεύτερο, επί μεταπολίτευσης. Ο Θεοδωράκης, από μόνος του, είναι αυτός που κάνει τη μεγάλη διαφορά.
Πριν από την μεταπολίτευση, και πάντα μέσα στο 1974, θα έβγαιναν στην αγορά τουλάχιστον δύο δίσκοι του Μάνου Χατζιδάκι. Ο ένας ήταν «Ο Οδοιπόρος, Το Μεθυσμένο Κορίτσι και Ο Αλκιβιάδης» και ο άλλος «Τα Πέριξ».
Η ελληνική δισκογραφία στο ιστορικό κομμάτι της έχει κενά, και αυτά φαίνονται (και) στους δίσκους του 1974 – καθότι τα αρχεία των εταιρειών δεν είναι ενημερωμένα, ή χάθηκαν τέλος πάντων οι λεπτομέρειες στην πορεία, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν επίσημα ντοκουμέντα για πολλά άλμπουμ (LP) εκείνου του έτους, σε σχέση με την ημερομηνία κυκλοφορίας τους. Βλέπουμε, εννοώ, ένα «1974» στο label ή στο οπισθόφυλλο, αλλά «κανείς» δεν ξέρει ποιο μήνα ή και ποια ημέρα βγήκε, τελικά, ο δίσκος – τον Μάρτιο, τον Ιούλιο ή τον Δεκέμβριο; Και αν βγήκε τον Ιούλιο, αυτό συνέβη πριν από τις 24 ή την τελευταία εβδομάδα εκείνου του μήνα;
Πρέπει να ξέρουμε, θέλω να πω, τι κυκλοφόρησε στο πρώτο επτάμηνο του ’74, γιατί από ’κει μπορεί να διαπιστωθούν διάφορα – για παράδειγμα, τα όρια «ανοχής» του δικτατορικού καθεστώτος. Τι επιτρεπόταν, τέλος πάντων, και υπό ποιους (λογοκριτικούς) όρους, και τι όχι. Κάτι που είναι οπωσδήποτε πολύ σημαντικό, για την ιστορική γνώση.
Το 1974, πριν από 50 χρόνια, ο Γιάννης Μαρκόπουλος κυκλοφορεί τρία πολύ σημαδιακά άλμπουμ στην Columbia. Τη «Θητεία», τους «Μετανάστες» και το «Θεσσαλικό Κύκλο». Αν πάρεις το LP «Θητεία» και το περιεργαστείς θα δεις, απλά, στο label, ένα «1974». Ακόμη και στην CD-επανέκδοση του 2011 [EMI-Η Καθημερινή], με το πολυσέλιδο ένθετο, εκείνο που διαβάζουμε είναι το «πρώτη έκδοση δίσκου: 1974». Διαβάζουμε, όμως, και κάτι άλλο, στο σημείωμα του δημοσιογράφου Γιώργου Νοταρά, στο ένθετο. Το εξής: «Άκουσα για πρώτη φορά τη Θητεία από το ραδιόφωνο τον Αύγουστο του ’74, στην αρχή της μεταπολίτευσης, κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών». Απ’ αυτό το παράθεμα θα μπορούσε κάποιος να νομίσει πως η «Θητεία» είναι δίσκος της μεταπολίτευσης, αλλά στην πράξη το ιστορικό αυτό LP κυκλοφορεί περί τον Μάρτη του ’74, δηλαδή επί δικτατορίας ακόμη.
Τώρα, αν παίζονταν από το ραδιόφωνο και τις διαφημιστικές εκπομπές της Columbia (ή και γενικότερα) τα «Λόγια και τα χρόνια», το «Κι είδα γυναίκες» και τα «Μαλαματένια λόγια» (όλα σε στίχους Μάνου Ελευθερίου) δεν μπορώ να το πω με σιγουριά. Ο δίσκος, όμως, κυκλοφορούσε κανονικά στα καταστήματα.
Πριν από την μεταπολίτευση, και πάντα μέσα στο 1974, θα έβγαιναν στην αγορά τουλάχιστον δύο δίσκοι του Μάνου Χατζιδάκι. Ο ένας ήταν «Ο Οδοιπόρος, Το Μεθυσμένο Κορίτσι και Ο Αλκιβιάδης» [Νότος] (περί τον Μάρτιο του ’74) και ο άλλος «Τα Πέριξ» [Πολύτροπον] (λίγο πιο μετά). Οι δύο αυτοί δίσκοι είναι επίσης πολύ σημαντικοί – ιδίως ο πρώτος, που περιλαμβάνει, πρωτότυπα τραγούδια, γιατί ο άλλος περιλαμβάνει διασκευές σε ρεμπέτικα και λαϊκά. Ιδιάζουσες διασκευές οπωσδήποτε, ενταγμένες μέσα στο κλίμα της ρεμπετοαναβίωσης της εποχής, αλλά σε κάθε περίπτωση διασκευές. Δίσκος μεταιχμίου, ανάμεσα στα δύο τμήματα του ’74, δείχνει να είναι και το σάουντρακ του Χατζιδάκι από την ταινία του Dušan Makavejev “Sweet Movie”. Δύσκολα όμως μπορώ να πω με σιγουριά, αυτή τη στιγμή, αν τυπώθηκε πριν ή μετά από την πτώση της δικτατορίας.
Γιάννης Δημητράς - Η μπαλάντα του οδοιπόρου
Στο ξεκίνημα του ’74 βρίσκονται στις προθήκες των καταστημάτων μερικοί πολύ σημαντικοί δίσκοι. Κατ’ αρχάς το άλμπουμ της Δόμνας Σαμίου «Έχε Γεια Παναγιά» [Columbia], που κάνει τη μεγάλη διαφορά στις παραδοσιακές κυκλοφορίες, δίνοντας νέα πνοή σε κλασικούς δημοτικούς σκοπούς και τραγούδια («Γιάννη μου το μαντήλι σου», «Ο μπαρμπα-Μαθιός», «Ρούσα παπαδιά», «Ζωναράδικος χορός Θράκης» κ.λπ.), έπειτα το θρυλικό θεατρικό και οπωσδήποτε με αντιδικτατορικές νύξεις σάουντρακ «Το Μεγάλο μας Τσίρκο» [Columbia] με τις μουσικές του Σταύρου Ξαρχάκου και τους στίχους του Ιάκωβου Καμπανέλλη (μπορεί να φαίνεται απίστευτο σε ορισμένους, αλλά ο δίσκος κυκλοφορεί όντως στην αρχή του ’74) και ακόμη το ιστορικό άλμπουμ του Μάνου Λοΐζου, σε στίχους Δημήτρη Χριστοδούλου, «Καλημέρα Ήλιε» [Minos], με τα καταπληκτικά τραγούδια (πέρα από το γνωστό τοις πάσι) «Θα έρθει μόνο μια στιγμή», «Μια καλημέρα», «Ας μην είχες τόσα λάθη», «Ποιος το ξέρει», «Κανένας δεν μου μίλησε» κ.λπ. Φυσικά το άλμπουμ του Λοΐζου με «Τα Τραγούδια του Δρόμου», που είχε ισχυρά πολιτικά μηνύματα, θα κυκλοφορούσε στο τέλος της χρονιάς.
Πολύ μεγάλοι, δηλαδή σημαντικότατοι δίσκοι κυκλοφορούν από την άνοιξη έως και την αρχή του καλοκαιριού του 1974 – και σε κάθε περίπτωση επί χούντας Ιωαννίδη ακόμη. Ανάμεσά τους το συγκλονιστικό LP του Νίκου Ξυλούρη «Συλλογή» [Columbia], με τα τραγούδια ύμνους του Ξαρχάκου (σε στίχους των Κώστα Κινδύνη, Κώστα Φέρρη, Νίκου Γκάτσου και Βασίλη Ανδρεόπουλου) «Πώς να σωπάσω», «Ήτανε μια φορά», «Παλληκάρι στα Σφακιά», «Γυρνάν αμίλητα παιδιά», «Ράβε ξύλωνε», «Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη», «Γεια σου χαρά σου Βενετιά», «Το παραμύθι», συν το «Πάνω στ’ αργυρό σκαμνί» του Χάλαρη... Είναι δύσκολο να πιστέψεις πως όλα αυτά τα κομμάτια ήταν χαραγμένα σ’ ένα δίσκο, που δεν ήταν συλλογή με την τυπική έννοια, και ας είχε τέτοιο τίτλο.
Νίκος Ξυλούρης - Πώς να σωπάσω
Έπειτα, είναι το ανατριχιαστικό LP του Σταύρου Κουγιουμτζή «Μικρές Πολιτείες» [Minos], με τον Γιώργο Νταλάρα και την Άννα Βίσση να λένε μόνον αριστουργήματα («Να ’μουν ο Μεγαλέξαντρος», «Ήταν πέντε ήταν έξη», «Του κάτω κόσμου τα πουλιά», «Σ’ αγαπώ», «Τώρα που θα φύγης», «Δίψασα στην πόρτα σου» κτλ.), ενώ, την ίδια εποχή, πρέπει να κυκλοφορεί και η βυζαντινή «Ακολουθία» [Columbia] του Χριστόδουλου Χάλαρη, σε στίχους Γιάννη Κακουλίδη, με Δήμητρα Γαλάνη, Νίκο Ξυλούρη και Χρύσανθο, και με το άλμπουμ να περιλαμβάνει το εξώκοσμο «Του θάνατου παράγγειλα», το «Μοιρολόι», την «Ώρα τούτη» και όλα τα υπόλοιπα και εν πολλοίς απίστευτα κομμάτια, μιας εντελώς ιδιόρρυθμης τραγουδοποιίας.
Άνοιξη προς καλοκαίρι του ’74 και σίγουρα πριν από την 24η Ιουλίου κυκλοφορεί και το καταπληκτικό LP του Γιώργου Χατζηνάσιου «Άσπρο Μαύρο» [Minos] (με το... αντιβασιλικό εξώφυλλο) σε στίχους Σώτιας Τσώτου, με Γιάννη Πάριο, Δημήτρη Κοντολάζο, Κώστα Σμοκοβίτη, Άννα Βίσσυ και Χάρι Αλεξίου, συνδυάζοντας «έντεχνες» και ελαφρολαϊκές φόρμες. «Τι ταλαιπωρία» λεγόταν ένα από τα ωραιότερα τραγούδια του δίσκου και δεν ταλαιπωρείσαι καθόλου, ακόμη και αν το ακούσεις καμιά δεκαριά φορές σερί...
Τι ταλαιπωρία (1974) – Χάρις Αλεξίου
Νωρίτερα, το ’74, είχε βγει από την Columbia και το σάουντρακ του Χατζηνάσιου για την ταινία του Ερρίκου Ανδρέου «Ψυχή και Σάρκα (Εσύ κι’ Εγώ)», με Κώστα Πρέκα και Κορίνα Τσοπέη, ένα δεύτερο θεατρικό σάουντρακ, μετά «Το Μεγάλο μας Τσίρκο», που δεν ήταν άλλο από τη μουσική του Γιάννη Σπανού για τον «Μορμόλη» [Standard] της παιδικής σκηνής των Γιάννη Φέρτη-Ξένιας Καλογεροπούλου, το πολύ ενδιαφέρον «Λουκιανού Νεκρικοί Διάλογοι» [Philips] του Μίμη Πλέσσα, σ’ ένα στυλ ροκ όπερας, σε στίχους Κώστα Βίρβου, το σπουδαίο «Χαμένο Τίποτα δεν Πάει...» [Philips] του φολκ-ροκ ντουέτου Λήδα-Σπύρος, η συλλογή «Νιάτα» από τον διαγωνισμό τραγουδιού, που είχαν συνδιοργανώσει η Minos με το περιοδικό «Επίκαιρα» (το «βραβείο Χατζιδάκι» είχε δοθεί από τον συνθέτη στο τραγούδι «Άννα» του Πάνου Τσαπάρα, που θα έλεγε ο Δάκης), η συλλογή «Χρυσός Δίσκος 1974», από έναν ανάλογο διαγωνισμό της Columbia με το περιοδικό «Ο Ταχυδρόμος» και ακόμη ένα LP-έμβλημα της ελληνικής ηλεκτρονικής μουσικής, το «Ελληνική Ηλεκτρονική Μουσική -1» [His Master’s Voice], με έργα των Μιχάλη Αδάμη, Δημήτρη Τερζάκη, Στέφανου Βασιλειάδη, Νίκου Μαμαγκάκη, Χάρη Ξανθουδάκη και Γιάννη Βλαχόπουλου.
Εκείνη την περίοδο η χώρα παραληρούσε με τον Γιώργο Κοινούση και το άλμπουμ του «3» [Zodiac] και βασικά με το τραγούδι «Οι πιτσιρίκοι» (που κυκλοφορούσε σε 45άρι από το τέλος του ’73), σίγουρα πολλοί ακούν και το δισκάκι με το «Κρασί, θάλασσα και τ’ αγόρι μου», που είχε πει η Μαρινέλλα στην Eurovision 1974, ενώ για τις πιο... βαριές καταστάσεις θα απευθυνόσουν –σε ποιον άλλον;– στον Στέλιο Καζαντζίδη και στον δίσκο του «Η Ζωή μου Όλη» [Minos], με τα «ιάματα» βασικά των Άκη Πάνου και Χρήστου Νικολόπουλου, που βρισκόταν στα καταστήματα από την αρχή του έτους...
Όλα αυτά τα θαυμαστά έως και την 24η Ιουλίου 1974. Για τα μετέπειτα, έως και το τέλος εκείνης της ξεχωριστής χρονιάς, θα τα πούμε άλλη φορά...
Καζαντζίδης - Μίσος
