Πριν από μερικούς μήνες έλαβα ένα e-mail από τη Βίκυ Ρούσκα, καθηγήτρια Eλληνικών στο Μπιλμπάο της Ισπανίας ή, για την ακρίβεια, της Χώρας των Βάσκων. Το μήνυμα έλεγε ότι ανήμερα της επετείου γέννησης του Μάνου Χατζιδάκι (23 Οκτωβρίου) θα γινόταν μεγάλη συναυλία έντεχνου ελληνικού τραγουδιού στο Ωδείο της πόλης που φέρει το όνομα του συνθέτη Juan Crisóstomo de Arriaga. Στη συναυλία, μάλιστα, τα τραγούδια των Ελλήνων δημιουργών θα απέδιδαν Ισπανοί και Βάσκοι μουσικοί, ενώ θα τα τραγουδούσε η ίδια η Ρούσκα. Αποδέχτηκα την πρόταση της ξενιτεμένης συμπατριώτισσας, να γράψω δηλαδή ένα κείμενο για τη συναυλία εν είδει ιστορικού των τραγουδιών, αλλά και να μεταβώ εκεί προκειμένου να παρουσιάσω την εκδήλωση. Τόσο η εκδήλωση καθαυτή, όσο και οι λίγες μέρες στο Μπιλμπάο και στο San Sebastian αποτέλεσαν πραγματική εμπειρία, την οποία αξίζει, νομίζω, να μοιραστεί κανείς και με άλλους!
Καταρχάς, το πολύ ενδιαφέρον είναι ότι δεν μιλάμε για έναν σύλλογο φτιαγμένο από Έλληνες αλλά από Βάσκους και Ισπανούς, εξού και του αποδίδεται η ονομασία Κοινωνικοπολιτιστικός Φιλελληνικός Σύλλογος Periplo (Περίπλους). Ο «Periplo», λοιπόν, δημιουργήθηκε στο Μπιλμπάο τον Ιούνιο του 2013 από μια ομάδα έξι φίλων, δύο Ελλήνων και τεσσάρων φιλελλήνων. Η ιδέα της δημιουργίας του ωρίμασε με τον καιρό, έπειτα από αρκετές συναντήσεις μεταξύ τους, όπως και κάποιες μικρές εκδηλώσεις ελληνικού ενδιαφέροντος που οργάνωσαν, στηριζόμενοι αποκλειστικά στο μεράκι τους.
Δεν θεωρούμε τον "Periplo" έναν σύλλογο διανοουμένων, δεν έχουμε λάβει μέχρι στιγμής επιχορήγηση από κανέναν φορέα. Οι εκδηλώσεις μας απευθύνονται σε απλούς ανθρώπους, σε οποιονδήποτε μπορεί να ενδιαφέρεται να γνωρίσει κάποια πτυχή της σύγχρονης Ελλάδας.
Ο «Periplo» δραστηριοποιείται στη Βόρεια Ισπανία, και συγκεκριμένα στις περιοχές της Χώρας των Βάσκων, της Κανταβρίας και της Ναβάρας. Την προσπάθεια αυτή στηρίζουν επί του παρόντος γύρω στα 60 μέλη, στη συντριπτική τους πλειονότητα φιλέλληνες, οι οποίοι συμμετέχουν ενεργά, ανάλογα με τον χρόνο και τις δυνατότητές τους. Στόχος του συλλόγου είναι η ανάδειξη και προβολή του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού με εκδηλώσεις που καλύπτουν σχεδόν όλα τα γούστα. Μέχρι στιγμής έχουν πραγματοποιηθεί ημερίδες ελληνικών παραδοσιακών χορών, γαστρονομίας, παρουσιάσεις βιβλίων, αφιερώματα σε ποιητές, ξεναγήσεις ελληνικού ενδιαφέροντος, κύκλοι ελληνικού κινηματογράφου, εκθέσεις φωτογραφίας, συναθροίσεις κοινωνικού χαρακτήρα με αφορμή διάφορες εορτές (Χριστούγεννα, Πάσχα, Πρωτομαγιά κ.λπ.) κ.ά. Τον περασμένο Απρίλη η δραστηριότητα κορυφώθηκε με τη διοργάνωση ενός τετραήμερου φεστιβάλ ελληνικής μουσικής που περιλάμβανε συναυλία ρεμπέτικου τραγουδιού και ποικίλες ενδιαφέρουσες δραστηριότητες που χρηματοδοτήθηκαν από το δημαρχείο του Λαρέδο στην Κανταβρία.
Οι περισσότεροι Έλληνες κάτοικοι Ισπανίας εντοπίζονται στη Μαδρίτη, στη Βαρκελώνη και στη Βαλένθια. Στο Μπιλμπάο υπάρχουν λίγοι Έλληνες, ωστόσο για τους ανθρώπους του «Periplo» είναι σημαντικό να έχει ο κόσμος εκεί την ευκαιρία να γνωρίσει την Ελλάδα μέσα από τον πολιτισμό της, πέρα από τα τουριστικά στερεότυπα ή την επικαιρότητα της κρίσης. Όπως επισημαίνει ο αντιπρόεδρος Joaquín M. Mollinedo: «Δεν θεωρούμε τον “Periplo” έναν σύλλογο διανοουμένων, δεν έχουμε λάβει μέχρι στιγμής επιχορήγηση από κανέναν φορέα. Οι εκδηλώσεις μας απευθύνονται σε απλούς ανθρώπους, σε οποιονδήποτε μπορεί να ενδιαφέρεται να γνωρίσει κάποια πτυχή της σύγχρονης Ελλάδας. Κάνουμε πράγματα που έχουμε ανάγκη να μοιραστούμε, πράγματα με τα οποία εμείς οι ίδιοι νιώθουμε όμορφα και αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό από τον κόσμο που μας προσεγγίζει».
O Joaquín M. Mollinedo από το 1981 ταξιδεύει κάθε δύο χρόνια στην Ελλάδα. Είναι φίλος του σπουδαίου συγγραφέα, μεταφραστή, εκδότη και ισπανιστή Κώστα Τσιρόπουλου. Θεωρείται ο βετεράνος της παρέας. Ακούει και στο όνομα «Περιπλοτρώνης» (Κολοκοτρώνης του «Periplo» δηλαδή). Ζούσε μόνος του την αγάπη του προς τον ελληνικό πολιτισμό, την τέχνη και τη μουσική, μέχρι που εμφανίστηκαν οι Έλληνες φίλοι του στο Μπιλμπάο το 2011 και σχηματίστηκε ο πυρήνας της ομάδας. Είπε, χαρακτηριστικά, πριν από τη συναυλία έντεχνου ελληνικού τραγουδιού: «Αν μου έλεγε κάποιος πριν από 30 χρόνια ότι θα ήμασταν σήμερα εδώ, με σύλλογο δικό μας, και θα οργανώναμε συναυλία ελληνικού τραγουδιού, θα τον έπαιρνα για τρελό».
Παρεμπιπτόντως, ο Joaquín είναι λάτρης του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελύτη, αγαπά τον Θεοδωράκη και τον Χατζιδάκι, ερευνά το ρεμπέτικο τραγούδι και ανήκει σ’ αυτούς που πιστεύουν πως «ο ελληνικός πολιτισμός του 20ού αι. άφησε χνάρια ισχυρά για τα επόμενα 200 χρόνια τουλάχιστον!». Είναι να μη συγκινείσαι;
Ωστόσο, το πάθος για τη χώρα μας μοιράστηκαν και οι μουσικοί που υπηρέτησαν τα τραγούδια των Ελλήνων συνθετών, όπως η Carmen Gutierrez Aira, καθηγήτρια βιολιού και μαθήτρια της Βίκυς Ρούσκα στα ελληνικά, που δήλωσε θαυμάστρια της ποιήτριας Μαρίας Λαϊνά και της φωνής του Γιώργου Νταλάρα στα λαϊκά τραγούδια. Μια γυναίκα που σπούδασε μπαρόκ βιολί τη δεκαετία του 1970 και για την οποία –όπως φάνηκε– ποτέ δεν ήταν αργά ν’ ανακαλύψει την ελληνική κουλτούρα! Η μουσική του Χατζιδάκι, από την άλλη, μάγεψε τη βιολοντσελίστρια με το χαρακτηριστικό βασκικό όνομα Itziar Pasagoiti Azpitarte. Ήταν η μόνη που έπαιξε όλα τα κομμάτια δίχως παρτιτούρα. «Δεν τον γνώριζα καν» μου εξήγησε. «Θεωρώ όμως τη μουσική του τόσο λυρική και αισθαντική, είναι σαν να παίζω Astor Piazzolla». Η πιο αλέγκρα της ομάδας των μουσικών, η πιανίστρια Georgina Barrios Fernandez, ενθουσιάστηκε με τα κομμάτια του Μίκη: «Νόμιζα ότι ο Θεοδωράκης ήταν μόνο ο “Χορός του Ζορμπά” κι εδώ ανακάλυψα απίστευτα κομμάτια από ρυθμολογική άποψη». Ευγενική φυσιογνωμία και ο κιθαριστής Eugenio Tobalina Romeo την ώρα που έπαιζε στο μαντολίνο το «Για την Ελένη» και στην κιθάρα το «Αγάπη που ’γινες δίκοπο μαχαίρι»: «Επιτέλους, έπαιξα κι εγώ ρεμπέτικα δίχως μπουζούκι» απεφάνθη όλο ικανοποίηση. Όσο για τον φλαουτίστα Mario Clavell Larrinaga, αν και ήταν ο μόνος που επιχείρησε μια άκρως επιτυχημένη ενορχηστρωτική παρέμβαση, μετά το τέλος της συναυλίας προτίμησε να βγει στον διάδρομο του Ωδείου και να παίξει το «Black Night» των Deep Purple: «Καλή και όμορφη η ελληνική μουσική, δεν λέω, όμως εμένα αυτές είναι οι ρίζες μου!».
Πιο ικανοποιημένοι απ’ τους συντελεστές ίσως ήταν οι 140 περίπου άνθρωποι – ανάμεσά τους καμιά δεκαριά οι Έλληνες όλοι κι όλοι– που γέμισαν ασφυκτικά την αίθουσα του κονσερβατόριου, καταχειροκρότησαν την ερμηνεύτρια Βίκυ Ρούσκα και έκαναν πολλές ερωτήσεις για την ιστορία του ελληνικού έντεχνου τραγουδιού. Καλά που βρισκόταν εκεί και επαγγελματίας μεταφραστής, ο Ignasi Vancells, κι έτσι δεν υπήρξε κανένα πρόβλημα στη συνεννόηση. Ο Ignasi διάβασε στα ισπανικά και τον χαιρετισμό της Μαρίας Φαραντούρη προς τους συντελεστές και το κοινό της συναυλίας, μια κίνηση της μεγάλης ερμηνεύτριας που επευφημήθηκε. Λεπτομέρεια: Η Μαρία Φαραντούρη και η Ελευθερία Αρβανιτάκη είναι οι δύο πιο δημοφιλείς Ελληνίδες τραγουδίστριες στη Χώρα των Βάσκων. Με έπεισε γι’ αυτό μια επίσκεψη σε κεντρικό δισκοπωλείο της πόλης, όπου είδα το σύνολο σχεδόν της δισκογραφίας τους! (Στις 14 Νοεμβρίου η Φαραντούρη θα δώσει συναυλία στο Μπιλμπάο, στο πλαίσιο ενός διεθνούς φεστιβάλ τραγουδιού κατά της λογοκρισίας!).
Η Βίκυ Ρούσκα, γραμματέας του «Periplo», εργάζεται ως καθηγήτρια Νέων Ελληνικών και μεταφράστρια: «Φέτος είναι η έκτη χρονιά που διδάσκω νέα ελληνικά σε ενήλικες στο κέντρο ξένων γλωσσών “Komalingua” του Mπιλμπάο. Είναι πραγματική τύχη να έχει κανείς μαθητές με τόσο υψηλά κίνητρα για την εκμάθηση της γλώσσας. Η ενασχόλησή τους με τα νέα ελληνικά είναι αποτέλεσμα προηγούμενης γνωριμίας τους με την Ελλάδα και τους Έλληνες και γίνεται κατεξοχήν για προσωπική τους ευχαρίστηση. Οι δραστηριότητες του συλλόγου συμβάλλουν σημαντικά στο να αποκτήσουν μια πιο σφαιρική εικόνα για τον πολιτισμό μας και να διατηρήσουν την επαφή με αυτόν». Είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω κι εγώ ένα μάθημα της Ρούσκα και να γνωρίσω κάποιους μαθητές της − όλοι τους με ελληνικά ονόματα: η Carmen-Χαρά, ο Iker-Άρης και ο Miguel Angel-Μενέλαος!
«Και τι γίνεται με τους Ποδέμος;» ήταν η ερώτησή μου. «Τα είδαμε και τα δικά σας με τον Αλέξη» πήρα την απάντησή μου. «Δεν θέλουμε να είμαστε τέτοιοι αριστεροί και προτιμάμε να θεωρούμαστε ανένταχτοι ή αυτόνομοι. Όπως θες πες μας!»
Διηγείται πώς προέκυψε η συναυλία έντεχνου τραγουδιού: «Μετά το κινηματογραφικό αφιέρωμα στη Μελίνα Μερκούρη το φθινόπωρο του 2014, αρχίσαμε να σχεδιάζουμε τις δραστηριότητες για το 2015. Επρόκειτο να συμπληρωθούν 90 χρόνια από τη γέννηση του Μάνου Χατζιδάκι και πρότεινα στο διοικητικό συμβούλιο να οργανώσουμε κάτι. Έτσι προέκυψε η συναυλία-αφιέρωμα στο έντεχνο τραγούδι. Μια μαθήτριά μου είναι καθηγήτρια βιολιού στο Ωδείο Juan Crisóstomo de Arriaga του Mπιλμπάο και θα αναλάμβανε να βρει συναδέλφους της για να δουλέψουν εθελοντικά στο πρότζεκτ. Πιο δύσκολο, όμως, ήταν να βρούμε ένα άτομο να τραγουδήσει στα ελληνικά τα κομμάτια, γιατί, εκτός από τις μελωδίες, θα έπρεπε να μάθει και να προφέρει σωστά τους στίχους. Τον περασμένο Νοέμβρη μια μαθήτριά μου πήγε ταξίδι στην Αθήνα και με ρώτησε τι CD να αγοράσει. Της πρότεινα χωρίς δεύτερη σκέψη τη “Ρωμαϊκή Aγορά” του Μάνου Χατζιδάκι. Γύρισε, λοιπόν, από το ταξίδι με το CD και ακούσαμε μια μέρα λίγα κομμάτια στην τάξη. Με άκουσαν τότε εκείνοι οι δυο μαθητές μου να τραγουδάω και με ενθάρρυναν να ερμηνεύσω εγώ τα κομμάτια της συναυλίας. Πήρα το πράσινο φως από το διοικητικό συμβούλιο του “Periplo” και ξεκίνησε η περιπέτεια. Eίχα “προηγούμενα” με το τραγούδι, το αγαπάω από παιδί. Μικρή πήγαινα στην παιδική χορωδία Αγίας Τριάδας της Θεσσαλονίκης. Αργότερα, όταν σπούδαζα στο Μεταφραστικό στην Κέρκυρα, παρακολούθησα μαθήματα φωνητικής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών και είχα δώσει το 2004 μια συναυλία με αργεντίνικα τανγκό. Ήξερα ότι στη συναυλία σίγουρα δεν θα άγγιζα την επαγγελματική τελειότητα, αλλά ήθελα να πιστεύω ότι θα κερδίζαμε σε συγκίνηση, όπως και θεωρώ ότι συνέβη». Πράγματι, συνέβη αυτό και όχι με τους λιγοστούς Έλληνες αλλά με τους Βάσκους, καθώς και τους Ισπανούς που ήρθαν ακόμη και από μακρινές πόλεις της χώρας για να παρακολουθήσουν τη συναυλία.
Την επομένη ήταν προγραμματισμένη μια ημερίδα παραδοσιακών ελληνικών χορών, με ελληνικό φαγητό το μεσημέρι. Έτσι, τα μέλη του «Periplo» που μένουν πιο μακριά είχαν δύο λόγους για να ταξιδέψουν στο Μπιλμπάο. Η Sorne Lizarraga και η Yolanda de la Rúa φέτος συμπλήρωσαν 30 χρόνια ενασχόλησης με τους παραδοσιακούς χορούς της Ελλάδας και των Βαλκανίων. Ταξιδεύουν κάθε καλοκαίρι στην Ελλάδα και παρακολουθούν σεμινάρια, ενώ τον υπόλοιπο χρόνο παραδίδουν μαθήματα στην Παμπλόνα, όπου έχουν ιδρύσει τον σύλλογο «Ainara» (σημαίνει «χελιδόνι» στα βάσκικα). Ενίοτε καλούν Έλληνες δασκάλους και οργανώνουν διήμερα σεμινάρια ποντιακών, κρητικών, ηπειρώτικων και άλλων χορών. Πρόκειται για μια τρομερά αξιόλογη προσπάθεια διάδοσης των ελληνικών χορών και συγκερασμού του πολιτισμού με την παράδοση. Αν και βαριέμαι τους χορούς, παραδοσιακούς και μοντέρνους, το να μπαίνεις σε μια μεγάλη σχολική αίθουσα και να βλέπεις τόσους ξένους «πυροβολημένους» με την Ελλάδα είναι συγκινητικό, σχεδόν μέχρι δακρύων. Παρακολουθούσα Βάσκους και Ισπανούς, κυρίως γυναίκες από 10 μέχρι 70 ετών, να εξασκούνται σε ζωναράδικο χορό της Θράκης και κάθε φορά που άλλαζε ο ρυθμός να πηγαίνουν στον χάρτη και να μαρκάρουν το μέρος που «διδάχτηκαν». Η αλήθεια είναι, παρ’ όλα αυτά, πως τούτη τη στιγμή στην Αθήνα υπάρχουν τόσο πολλές σχολές φλαμένκο, όσες δεν διαθέτουν η Μαδρίτη και τα περίχωρά της, με προσγείωσε αυτομάτως ο πρόεδρος του «Periplo», Δημήτρης Ιωάννου. Χαμηλών τόνων ο Ιωάννου, αλλά εξίσου δραστήριος με τη Ρούσκα και τον Mollinedo, μου εξήγησε πως από τώρα ετοιμάζουν τις εκδηλώσεις του συλλόγου για το 2016! Σημειωτέον, μαζί με τη Lorena, τη Βάσκα σύζυγό του που μιλάει άπταιστα ελληνικά, βλέπουν συχνά στο YouTube παλιές ελληνικές κωμωδίες με τον Αυλωνίτη και τον Χατζηχρήστο. «Και;» τον ρωτάω. «Γελάει και η Lorena με τις ατάκες;». «Φυσικά» μου απαντάει. «Άλλωστε, το χιούμορ των Ελλήνων δεν απέχει από των Ισπανών, σαν άλλων λαών». Ο Δημήτρης ανέλαβε την προεδρία (Ιούνιος 2013) με απόφαση που πάρθηκε κατά την ίδρυση του συλλόγου. Η πλειονότητα προτιμούσε ένα άτομο που να μιλάει σωστά και τα ελληνικά και τα ισπανικά. Πριν ακόμα δημιουργηθεί ο σύλλογος επισκεπτόταν σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης κατόπιν πρόσκλησης καθηγητών Αρχαίων Ελληνικών για να μιλήσει με μαθητές που μάθαιναν τη γλώσσα και του έκαναν ερωτήσεις για την Ελλάδα και τους Έλληνες κ.λπ. Ο Δημήτρης είναι η «ήρεμη δύναμη» του συλλόγου, ο άνθρωπος που στηρίζει, εμψυχώνει και ταυτόχρονα αμβλύνει διαφορές που ενδέχεται να προκύψουν μεταξύ των μελών.
Αυτό, το περί χιούμορ Ελλήνων και Βάσκων, το συνειδητοποίησα κατά τη διήμερη επίσκεψή μου στο παρακείμενο San Sebastian (μία ώρα κι ένα τέταρτο με το λεωφορείο από το Μπιλμπάο), ένα από τα δυο-τρία ομορφότερα μέρη που έχω δει στη ζωή μου. Εκεί με φιλοξένησαν η Aran και ο Augus, ο σύζυγός της, μαζί με την παρέα τους, φιλέλληνες όλοι και πάλι – εννοείται. Ένθερμοι υποστηρικτές της αυτονομίας της Χώρας των Βάσκων, οι άνθρωποι αυτοί μου μίλησαν για την υποτιθέμενη ισπανική δημοκρατία που φυλακίζει ακόμα και χωρίς σοβαρό λόγο πολίτες δηλωμένους «αριστερούς». «Παλιά ήταν ο Φράνκο», είπαν, «τώρα όμως για την ισπανική κυβέρνηση όποιος είναι Βάσκος και αριστερός σημαίνει σχεδόν πως υποστηρίζει τον ΕΤΑ». «Και τι γίνεται με τους Ποδέμος;» ήταν η εύλογη ερώτησή μου. «Τα είδαμε και τα δικά σας με τον Αλέξη» πήρα την απάντησή μου. «Δεν θέλουμε να είμαστε τέτοιοι αριστεροί και προτιμάμε να θεωρούμαστε ανένταχτοι ή αυτόνομοι. Όπως θες πες μας!». Οι ίδιοι άνθρωποι μου εξήγησαν πόσο απαράδεκτες και φασιστικής νοοτροπίας είναι οι ταυρομαχίες που διαφημίζονται, δυσφημίζοντας στην ουσία την Ισπανία ολόκληρη, ενώ δεν έλειψαν και οι αναφορές στους κατοίκους του San Sebastian που... κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου, εκεί που κάποτε πρωτοστατούσαν στις διαδηλώσεις στον δρόμο. Βέβαια, δική μου απορία είναι τώρα η εξής: «Με ποια ακριβώς διάθεση να βγεις και να διαδηλώσεις σε έναν επί γης Παράδεισο που βρέχεται από θάλασσα, με κτίρια περασμένων αιώνων; Σε ένα μέρος όπου οι τιμές σε όλα τα προϊόντα, από τα σούπερ μάρκετ μέχρι τις καφετέριες, είναι δύο φορές πάνω απ’ αυτές του Μπιλμπάο; Και σ’ έναν τόπο που κοντά στους κοινούς θνητούς παραθερίζουν σταρ του σινεμά σαν τον Ρόμπερτ ντε Νίρο;». Η πραγματικότητα, μαθαίνω, είναι μία κι έτσι λύνεται η απορία μου. Τα τελευταία χρόνια στο San Sebastian μετοίκησαν πολλοί εύποροι Ισπανοί, που το τελευταίο που τους ενδιαφέρει είναι η απόσχιση της Βασκονίας από την Ισπανία. Μοιραία, λοιπόν, παρόλο που η κυβέρνηση αρνείται σταθερά τη διεξαγωγή ενός δημοψηφίσματος, το αποτέλεσμα πιθανώς να ήταν υπέρ της!».
Να μην παραλείψω στο σημείο αυτό να εξάρω την ευγένεια των Βάσκων. Δύο φορές χάθηκα στον δρόμο –δεν μιλάει και κανείς αγγλικά εκεί– και τις δύο φορές κάποιος παράτησε την παρέα του για να με οδηγήσει στο σημείο όπου ήθελα χωρίς να ανταλλάξουμε λέξη, ίσως ένα χαμόγελο οικειότητας μόνο. Οποία έκπληξις όταν η Aran περιέγραφε πώς κόλλησε με την Ελλάδα: «Ήμουν 25 ετών όταν το καράβι μάς άφησε στο λιμάνι της Πάτρας. Βλέπουμε κάτι ταμπέλες με ακαταλαβίστικα γράμματα και γυρνάω και λέω της φίλης μου: “Τι είναι εδώ πέρα που ήρθαμε;”. Όταν όμως μια γιαγιά που σκούπιζε τον δρόμο κατάλαβε ότι ήμασταν ξένες, άρχισε να φωνάζει: “Άχου, τα κοριτσάκια που ήρθαν εδώ και δεν έχουν κανέναν. Ελάτε μέσα να σας φτιάξω καφέ!”. Αυτό ήταν! Εδώ θέλω να ριζώσω για πάντα, είπα, που οι άνθρωποι είναι φωνακλάδες και ανοιχτόκαρδοι».
σχόλια