Τέλεια κοστουμαρισμένος, απόλυτη αυτοπεποίθηση, παγωμένο βλέμμα. Ο Ντάνιελ Μέντελσον, ο πιο πρόσφατος μεταφραστής του Κ.Π. Καβάφη στα αγγλικά, γνωστός στην Ελλάδα για το βιβλίο του Χαμένοι, σε ανοιχτή συζήτηση περί Καβάφη στην κεντρική σκηνή της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών. Συνομιλητής του ο Δημήτρης Παπανικολάου.
Η συζήτηση διεξάγεται στα αγγλικά, με παράλληλη μετάφραση στα ελληνικά μέσω ακουστικών. Ο Μέντελσον, Αμερικανοεβραίος κλασικιστής, ξεκινάει την αφήγησή του για το πώς «ανακάλυψε» τον Καβάφη με μια γοητευτική ιστορία. Φοιτητής ακόμα, ταξίδεψε στην Ελλάδα ένα καλοκαίρι για να κάνει ένα summer school στην Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή και καθημερινά ξυπνούσε ξημερώματα ώστε να ακολουθήσει τους υπόλοιπους συναδέλφους του σε ανασκαφές στις Μυκήνες. Με τα πολλά, κατάλαβε πολύ σύντομα ότι έπληττε θανάσιμα κι ότι δεν τον ενδιέφερε καθόλου η αρχαιολογία. Σε μια στάση του λεωφορείου που τους πήγαινε στην ανασκαφή, «για να δούμε τον εκατοστό μυκηναϊκό τάφο», σταματήσανε κάπου για «πιπί». Εκεί ζήτησε με τα πενιχρά του ελληνικά από ένα μικρό μπακάλικο-καφενείο να αγοράσει κάτι για διάβασμα. Το μόνο που είχε να του δώσει ο καφετζής ήταν μια παλιά, ξεφτισμένη έκδοση ποιημάτων του Καβάφη. «Ο Καβάφης μού έσωσε το μυαλό εκείνο το καλοκαίρι» αναπολεί σήμερα ο διάσημος πια καβαφιστής. «Όλοι οι φοιτητές που επιλέγουμε κλασικές σπουδές μαγνητιζόμαστε από τα γυμνά αγάλματα και τις πονηρές ιστορίες για τους θεούς των Ελλήνων» λέει με χιουμοριστική διάθεση.
Λίγο αργότερα, ο σπουδαίος ελληνολάτρης καθηγητής του των νέων ελληνικών στο Πρίνστον, Ρίτσαρντ Μπέρτζι, τους έβαζε να αποστηθίσουν ποιήματα του Καβάφη. Εκεί κόλλησε οριστικά με τον ποιητή. Ερώτηση: «Έχει σημασία, τελικά, ότι τον ενδιαφέρει τόσο πολύ ο Καβάφης, επειδή είναι ο ίδιος ανοιχτά γκέι;». Στραβομουτσουνιάζει. «Αυτό είναι που με ενοχλεί με τους γκέι φίλους μου στη Νέα Υόρκη. Αρνούνται να δουν τα υπόλοιπα ποιήματά του, όπως οι ιστορικοί έλκονται μόνο από τα ιστορικά του ποιήματα, ενώ ουσιαστικά το ένα δεν ξεχωρίζει από το άλλο». «Ποιο ήταν το μεγαλύτερό σας πρόβλημα στην απόδοση των ποιημάτων στα αγγλικά;» ρωτάει ο Παπανικολάου. «Η καθαρεύουσα. Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο στα αγγλικά». «Και γιατί μεταφράσατε και τα “ατελή” του ποιήματα;». «Μα, γιατί μετά από εκατό χρόνια το σώμα του έργου ενός ποιητή ανήκει στους αναγνώστες του».
Μιάμιση ώρα διήρκησε η συζήτηση ανάμεσα στους δύο ακαδημαϊκούς και μετά ήρθε η ώρα του κοινού να θέσει ερωτήσεις. Ακούστηκε ουκ ολίγες φορές ο χαρακτηρισμός «διανοούμενος», σε σημείο που νόμιζες ότι λίγο τον ειρωνεύονται. «Ο Μαλάνος λέει ότι ολόκληρη η ποίηση του Καβάφη επικεντρώνεται στην ομοφυλοφιλία του. Τι λέτε;» σχολιάζει κάποιος ακροατής. «Όπως σε όλους, η προσωπικότητά μας δεν μπορεί να διαχωριστεί από το έργο μας. Αλλά είναι κρίμα να επιμένουμε σε μία μόνο πλευρά μας. Είμαστε το ένα, αλλά είμαστε και το άλλο». «Επηρεαστήκατε από τον Καβάφη όταν γράφατε για τους χαμένους από το Ολοκαύτωμα συγγενείς σας;» ρωτάει μια άλλη κυρία. «Μου πήρε 12 χρόνια να ολοκληρώσω τη μετάφραση του συνόλου των ποιημάτων του Καβάφη. Κατά τη διάρκειά της, έγραψα και τους Χαμένους. Αναπόδραστα με επηρέασε ο Καβάφης, που έτσι κι αλλιώς ενδιαφέρεται για τους losers της Ιστορίας». «Τι έχετε να πείτε για όλα όσα του καταλογίζουν; Ότι δεν είναι και τόσο σπουδαίος ποιητής τελικά, ότι έχει κι αυτός τις αδυναμίες του και τα τρωτά του στοιχεία;» λέει ένας άλλος, ενδεχομένως θέλοντας να του βάλει τρικλοποδιά ή να επιβεβαιώσει τις όποιες αντιρρήσεις έχουν ειπωθεί κατά καιρούς. «Μα, δεν είμαι ούτε ατζέντης του, ούτε θα πάρω ποσοστά από το έργο του. Εμένα μου πηγαίνει. Με “διάλεξε” ο Καβάφης, όπως και τόσους άλλους έξυπνους ανθρώπους στους οποίους κάτι έχει να πει» απαντάει και πέφτει χειροκρότημα και πολύ γέλιο. «Πώς συνδυάζετε τις κλασικές σπουδές, τον Καβάφη και την αρθρογραφία σας που έχει να κάνει με θέματα ποπ κουλτούρας, όπως η ταινία Troy ή η τηλεοπτική σειρά “Game of Τhrones”;» ρωτάει μία δημοσιογράφος που συγχρόνως κρατάει σημειώσεις.
Ο Ντάνιελ Μέντελσον είναι όντως ένας «διανοούμενος»-celebrity του Μανχάταν και συχνά δημοσιεύει δοκίμια λογοτεχνικά αλλά και κριτική για θέματα μαζικής κουλτούρας σε διάφορα σημαντικά περιοδικά της Νέας Υόρκης. «Γράφω για ό,τι με ενδιαφέρει και θα σας έλεγα ότι το κλασικό μου υπόβαθρο με βοηθάει να κατανοώ ακόμα περισσότερο τη σύγχρονη ζωή. Άλλωστε, τι άλλο είναι η ενασχόληση με την αρχαιότητα παρά η ανακάλυψη της ζωής των ανθρώπων άλλων εποχών»… Καταιγισμός ερωτήσεων, αλλά κάποτε έπρεπε να τελειώσει η εκδήλωση.
Ο Παπανικολάου του ζητάει να απαγγείλει ένα ποίημα του Αλεξανδρινού – το αγαπημένο του. Δεν πρόλαβε να τελειώσει την παράκλησή του και ο Μέντελσον έσπευσε να μας διαβεβαιώσει ότι ξέρει ποιο είναι το αγαπημένο του κι ότι θα μας το πει αμέσως. Και ξεκινά να απαγγέλλει από μνήμης σε άπταιστα ελληνικά το «Απ’ τες εννιά». Άκρα του τάφου σιωπή! Το ακροατήριο καθηλώθηκε, άκουγε με κομμένη την ανάσα. Μετά τον τελευταίο στίχο «Πώς πέρασαν τα χρόνια» ακολουθεί κύμα χειροκροτημάτων και πολλοί σηκώνονται όρθιοι βουρκωμένοι. Ο Ντάνιελ Μέντελσον αποχαιρέτησε το κοινό του σαν ένας σταρ που ξέρει να κλείνει μία παράσταση με θριαμβευτικό φινάλε
σχόλια