Ο όμορφος κοσμοπολιτισμός της Παλμύρας μέσα από ένα ενδιαφέρον βιβλίο

Ο όμορφος κοσμοπολιτισμός της Παλμύρας μέσα από ένα ενδιαφέρον βιβλίο Facebook Twitter
H Παλμύρα υπήρξε το πιο εύγλωττο και αδιάψευστο κομμάτι της ρωμαϊκής πολυπολιτισμικότητας.
0

Το έγκλημα που συντελέστηκε στον μυθικό αυτό τόπο, στην όαση που ξεχώριζε, σαν θείο δώρο, στην καρδιά της ερήμου και στην πόλη που δέσποζε εκεί θριαμβευτικά ανά τους αιώνες δεν είναι μόνο τεράστιο, αλλά και ανυπολόγιστων συνεπειών. Κανείς δεν μπορεί να αποτιμήσει το μέγεθος της συμβολικής και πραγματικής απώλειας από την καταστροφή του ναού του Βαάλ, τη λεηλασία του μουσείου, το γκρέμισμα των αγαλμάτων με βαριοπούλες και τη θυσία 25 Σύριων μπροστά στις κάμερες μέσα στο ρωμαϊκό θέατρο της Παλμύρας από τους εξτρεμιστές του ISIS. Οι εικόνες προκαλούν πόνο και νοερές μαχαιριές σαν αυτές που ένιωθε ο βαθύς γνώστης της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας Πωλ Βεν όταν έγραφε το συναρπαστικό βιβλίο του Παλμύρα - Ένας αναντικατάστατος θησαυρός που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις της Εστίας σε μετάφραση Ειρήνης Μητούση και επίμετρο του Τάκη Αναστασόπουλου. Το πέπλο του θανάτου έχει σκεπάσει σήμερα τα μέρη όπου συνήθιζαν να ξαποσταίνουν τα αρχαία χρόνια οι ταξιδιώτες κατά το μακρύ ταξίδι τους από την Κίνα και να χαίρονται τη «νύφη της ερήμου», όπως αποκαλούσαν την Παλμύρα – τη δροσιά από τους φοίνικες, τα λιόδεντρα και τα αμπέλια. Από εδώ, ως γνωστόν, περνούσε ο δρόμος του μεταξιού, η πανάρχαια οδική αρτηρία που έκανε την περιοχή περίοπτη, αναδεικνύοντάς την αργότερα, τον καιρό της Ζηνοβίας, σε ζείδωρη νησίδα πολιτισμού για ολόκληρο τον κόσμο. Αναγνωρίζοντας, λοιπόν, την ύψιστη σφραγίδα του κοσμοπολιτισμού που δεν επέτρεψε στην πόλη αυτή να έχει μονοδιάστατη ταυτότητα, ο Πωλ Βεν την κατατάσσει, στη συνέχεια, στις σπουδαίες ηγεμονικές πόλεις των ρωμαϊκών χρόνων και της αποδίδει ελληνορωμαϊκό μάλλον, παρά ανατολίτικο χαρακτήρα. Λόγω του αναγνωρίσιμου ελληνορωμαϊκού χαρακτήρα της, των επιβλητικών ναών και της λεωφόρου των κιόνων, η πόλη ξεκούραζε και καθησύχαζε τους επισκέπτες της ακριβώς γιατί δεν είχε τίποτα ασυνήθιστο ή άγνωστο σε σχέση με τις υπόλοιπες.

Και μπορεί από τα αρχαία χρόνια οι κάτοικοι της Παλμύρας να μιλάνε αραμαϊκά, η κοσμοπολίτικη ματιά της όμως αποκαλύπτει, στη συνέχεια, ελληνικές και ρωμαϊκές επιρροές, αφού πολλές από τις επιγραφές γράφονταν και στις δύο γλώσσες.


Με το γνωστό ταμπεραμέντο και το ταλέντο του μοναδικού και ιδανικού αφηγητή, ο 86χρονος σήμερα Πωλ Βεν αφουγκράζεται τη σπουδαιότητα της Παλμύρας, παρακολουθώντας τον τρόπο που αντιδρούσαν οι κάτοικοί της, ανιχνεύοντας τις μικρές λεπτομέρειες που μόνο αυτός, ο αυθεντικός και ανυπότακτος πανεπιστημιακός, καταφέρνει να εντοπίσει, εντοπίζοντας πολιτισμικές διαφορές ακόμα και στον τρόπο μελέτης των μικροβίων! Χτισμένη στη συριακή έρημο κι ενώνοντας τις «φιλόξενες όχθες του Ευφράτη με τα εύφορα εδάφη της Περσίας», η Παλμύρα υπήρξε καταρχάς ένας σημαντικός σταθμός για τις διαδρομές των καραβανιών που έρχονταν από τη Μεσόγειο και κατευθύνονταν προς τον Ευφράτη. Αυτό εξηγεί και τον πλούσιο χαρακτήρα της, καθώς οι διερχόμενοι αναγκάζονταν να πληρώσουν στην πόλη τελωνειακούς φόρους αλλά και να αναζητήσουν, όπως τονίζει ο Βεν, τις συμβουλές των ντόπιων καμηλιέρηδων, οι οποίοι παράλληλα αναλάμβαναν να μεταφέρουν εγγυημένα τα εμπορεύματά τους. Αυτό τους μετέτρεψε σε εμπόρους που μπορούσαν «να διαπραγματεύονται με Έλληνες συναδέλφους τους στη Σελεύκεια του Τίγρη» και να αναδειχτούν στους καλύτερους «συνοδιάρχες». Και μπορεί από τα αρχαία χρόνια οι κάτοικοι της Παλμύρας να μιλάνε αραμαϊκά, η κοσμοπολίτικη ματιά της όμως αποκαλύπτει, στη συνέχεια, ελληνικές και ρωμαϊκές επιρροές, αφού πολλές από τις επιγραφές γράφονταν και στις δύο γλώσσες. Χαρακτηριστικό είναι το περίφημο «δασμολόγιο της Παλμύρας» –που αυτήν τη στιγμή βρίσκεται στο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης– το οποίο είναι γραμμένο στα ελληνικά αλλά και στην τοπική διάλεκτο. Εξελληνισμένοι ήταν και οι άρχοντες, καθώς «τα παιδιά τους μάθαιναν ελληνικά από τους μύθους του Αισώπου (ανακαλύφθηκαν στην Παλμύρα πλάκες ενός μαθητή που τους αντέγραφε), ενώ οι ίδιοι έφεραν τους επίσημους αυτοκρατορικούς τίτλους και ανήκαν στους κυρίαρχους του κόσμου», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Βεν.


Αλλά αυτή που ανέδειξε την περιοχή όσο καμία είναι μια γυναίκα, η Ζηνοβία. «Τώρα που έγινε η Ζηνοβία βασίλισσα πολλών χωρών μεγάλων, τώρα που τη θαυμάζει όλη η Ανατολή και τη φοβούνται και οι Ρωμαίοι ακόμη, γιατί το μεγαλείο της να μην είναι πλήρες;» αναρωτιόταν στο ποίημά του ο δικός μας Καβάφης που γνώριζε τη σπουδαιότητά της αλλά και την αδυναμία της να καταστεί η νέα ηγέτιδα της Ρώμης. Η γυναίκα που κληρονόμησε από τον δολοφονηθέντα σύζυγό της Οδαίναθο «το βασίλειο, τον στρατό και τους οπαδούς του» είναι εκείνη που πίστεψε ότι η Παλμύρα μπορεί να γίνει η νέα αυτοκρατορία. Και ως φέρελπις Ρωμαία αυτοκράτειρα θεώρησε ότι στο επίκεντρό της η πόλη πρέπει να έχει τη γνώση: «Σαν ελληνιστική βασίλισσα, περιβάλλεται από λογίους. Ο Καλλίνικος, Άραβας γεννημένος στην Πέτρα που κατείχε τη δημόσια έδρα της ρητορικής στην Αθήνα, της αφιερώνει ένα βιβλίο, όπου την παραλληλίζει με την Κλεοπάτρα. Η ανώτερη τάξη οφείλει να βρίσκεται σε επαφή με όλες τις σχολές Φιλοσοφίας. Έχει τον δικό της φιλόσοφο, τον πλατωνιστή Λογγίνο» γράφει με θαυμασμό και πάθος ο Πολ Βεν. Μετά τη Ζηνοβία ήρθε το τέλος μιας τέτοιας πόλης, που για τον Γάλλο ιστορικό αποτελεί υπόδειγμα όλων, αφού η Παλμύρα υπήρξε το πιο εύγλωττο και αδιάψευστο κομμάτι της ρωμαϊκής πολυπολιτισμικότητας. Σε αυτή την πολύφερνη κόρη της Συρίας, σε ένα μυθικό παρελθόν που όριζαν οι θεϊκές φιγούρες της γνώσης και των άστρων και σε μια πόλη που τόλμησε να επιτρέψει σε μια γυναίκα να τη διαφεντέψει φώλιασαν όλες οι δημιουργικές επιρροές του αστικού μεγαλείου.

Ο όμορφος κοσμοπολιτισμός της Παλμύρας μέσα από ένα ενδιαφέρον βιβλίο Facebook Twitter
Freer Gallery of Art | Arthur M. Sackler Gallery Library

Γι' αυτό και ο Βεν εξακολουθεί να την επικαλείται ως κατεξοχήν ιδανικό παράδειγμά του: «Η ιστορία της Παλμύρας θα μείνει ως η ιστορία μιας μικρής κοινωνίας που ζούσε στη μεθόριο του μεγάλου πολιτισμού, από τον οποίο είχαν επηρεαστεί, λιγότερο ή περισσότερο, οι τοπικές της ελίτ, γεγονός που είχε οδηγήσει στη δημιουργία μιας μεικτής κουλτούρας. Διατρέχοντας με το βλέμμα τον χάρτη της αυτοκρατορίας, δεν βλέπουμε σε ποιο άλλο σημείο θα μπορούσαν να διασταυρωθούν τόσο πολλές επιδράσεις: η παλιά Μεσοποταμία, η αρχαία αραμαϊκή Συρία, η Φοινίκη, λίγο Περσία, περισσότερο Αραβία, με αρμό όλων αυτών την ελληνική κουλτούρα και το ρωμαϊκό πλαίσιο». Όπως γράφει ο Έρνεστ Βιλ: «Ο πολιτισμικός σοβινισμός, επινόηση του 19ου αιώνα, δεν ίσχυε στην αρχαιότητα». Κι αυτό ακριβώς κρατάει ο σπουδαίος αυτός συγγραφέας και ιστορικός, ο οποίος διαπιστώνει πως ο εθνικισμός είναι ένα νεόκοπο, σχετικά, κατασκεύασμα για να αποδοθεί ως χαρακτηρισμός στην Παλμύρα και πως η ελευθερία, ο κοσμοπολιτισμός και ο σεβασμός της κουλτούρας του άλλου έφτασαν εδώ στο απόγειό τους. Από την αυγή του ρωμαϊκού κόσμου, η γη της Παλμύρας στάθηκε πηγή ανεξάντλητης γοητείας, για να φτάσει να είναι σήμερα πηγή θλίψης, καθώς τα δοξασμένα σύμβολά της διαδέχτηκαν ο θρησκευτικός ρεβανσισμός και το μίσος.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΕΞ Λευτέρης Αναγνώστου, ένας μεταφραστής

Λοξή Ματιά / Λευτέρης Αναγνώστου (1941-2024): Ένας ορατός και συγχρόνως αόρατος πνευματικός μεσολαβητής

Ο Λευτέρης Αναγνώστου, που έτυχε να πεθάνει την ίδια μέρα με τον Θανάση Βαλτινό, ήταν μεταφραστής δύσκολων και σημαντικών κειμένων από τη γερμανική και αυστριακή παράδοση.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Βιβλίο / Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Ο Ιωάννης Στεφανίδης, καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στη Νομική του ΑΠΘ και επιμελητής του τρίτομου έργου του ιστορικού Νίκου Πετσάλη-Διομήδη, εξηγεί γιατί πρόκειται για ένα κορυφαίο σύγγραμμα για την εποχή που καθόρισε την πορεία του έθνους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μανώλης Ανδριωτάκης: «Δεν φοβάμαι τις μηχανές, τους ανθρώπους φοβάμαι»

Βιβλίο / Μανώλης Ανδριωτάκης: «Δεν φοβάμαι τις μηχανές, τους ανθρώπους φοβάμαι»

Με αφορμή το τελευταίο του μυθιστόρημα «Ο θάνατος του συγγραφέα» ο δημοσιογράφος μιλά για την τεχνητή νοημοσύνη, την εικονική πραγματικότητα και την υπαρξιακή διάσταση της τεχνολογίας.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Η συγγραφέας που έδωσε στον Στάινμπεκ το υλικό για «Τα σταφύλια της οργής» καταδικάζοντας το δικό της βιβλίο στην αφάνεια

Βιβλίο / Η συγγραφέας που έδωσε στον Στάινμπεκ το υλικό για «Τα σταφύλια της οργής» καταδικάζοντας το δικό της βιβλίο στην αφάνεια

Η Σανόρα Μπαρμπ είχε περάσει πολύ καιρό στους καταυλισμούς των προσφύγων από την Οκλαχόμα που είχαν πληγεί από την Μεγάλη Ύφεση και την ξηρασία, προκειμένου να γράψει το μυθιστόρημά της. Έκανε όμως το λάθος να δείξει την έρευνά της στον διάσημο συγγραφέα, ο οποίος την πρόλαβε.
THE LIFO TEAM
Μαρξ - Βάγκνερ - Νίτσε: Oι σπουδαιότερες μορφές του 19ου αιώνα

Βιβλίο / Μαρξ - Βάγκνερ - Νίτσε: Oι παρεξηγημένοι του 19ου αιώνα

Το βιβλίο του Γερμανού θεωρητικού και πανεπιστημιακού Χέρφριντ Μίνκλερ αναλαμβάνει να επαναπροσδιορίσει το έργο τους, που άλλαξε τα δεδομένα του αστικού κόσμου από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το κρητικό φαγητό είναι πολιτισμικός πλούτος, κληρονομημένη γνώση, καταστάλαγμα εμπειριών, και πηγή έμπνευσης

Βιβλίο / Mια ζωή αφιερωμένη στην καταγραφή της κρητικής παράδοσης και κουζίνας

Ο Νίκος Ψιλάκης ερευνά και μελετά την κρητική παράδοση εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Τα βιβλία του είναι μνημειώδεις εκδόσεις για το φαγητό, τις λαϊκές τελετουργίες και τα μοναστήρια της Κρήτης που διασώζουν και προωθούν τον ελληνικό πολιτισμό.
M. HULOT
«Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Βιβλίο / «Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Ένα νέο βιβλίο επιχειρεί να καταρρίψει τους μισογυνιστικούς μύθους για τις αυτοκρατορικές γυναίκες της Ρώμης, οι οποίες απεικονίζονται μονίμως ως στρίγγλες, ραδιούργες σκύλες ή λάγνες λύκαινες.
THE LIFO TEAM
Γιώργος Συμπάρδης: «Ήθελα οι ήρωές μου να εξαφανίζονται, όπως οι άνθρωποι στη ζωή μας»

Βιβλίο / Γιώργος Συμπάρδης: «Ήθελα οι ήρωές μου να εξαφανίζονται, όπως οι άνθρωποι στη ζωή μας»

Σε όλα τα έργα του πρωταγωνιστούν οι γυναίκες και μια υπόγεια Αθήνα, ενώ ο ίδιος δεν κρίνει τους ήρωές του παρά το αφήνει σε εμάς: Μια κουβέντα με τον χαμηλόφωνο συγγραφέα του «Άχρηστου Δημήτρη» και της «Πλατείας Κλαυθμώνος».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ρίτα Κολαΐτη: «Με θυμώνει που δεν βλέπεις σχεδόν κανέναν να διαβάζει ένα βιβλίο στο μετρό»   

Βιβλίο / Ρίτα Κολαΐτη: «Με θυμώνει που σχεδόν κανείς δεν διαβάζει βιβλίο στο μετρό»   

Η πολυβραβευμένη μεταφράστρια μιλά για την προσωπική της διαδρομή στον χώρο της λογοτεχνίας, για το στοίχημα της καλής μετάφρασης και εξηγεί τι σημαίνει να δουλεύεις πάνω σε κορυφαία έργα του Φλομπέρ, του Καμί, του Μαρκήσιου ντε Σαντ και της Ανί Ερνό. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Ρουφιανεύοντας τον εαυτό μου»: Τα απομνημονεύματα του Αλ Πατσίνο

Βιβλίο / «Ρουφιανεύοντας τον εαυτό μου»: Τα απομνημονεύματα του Αλ Πατσίνο

Ο 84χρονος ηθοποιός κοιτάζει προς τα πίσω και βλέπει τα δύσκολα παιδικά χρόνια, την καταθλιπτική μητέρα του, τον Τσέχoφ, τις σχέσεις που δεν έφτασαν ποτέ στον γάμο, τις έντονες αναταράξεις μιας πολυκύμαντης διαδρομής.
THE LIFO TEAM
Πέτρος Τατσόπουλος: «Η οργή σε κάποιες περιπτώσεις επιβάλλεται γιατί είναι απελευθερωτική»

Πέτρος Τατσόπουλος / «Δεν τα έχω με τους πιστούς αλλά με τους απατεώνες ρασοφόρους»

Μια χειμαρρώδης συνέντευξη με τον γνωστό συγγραφέα, δημοσιογράφο, παρουσιαστή και πρώην βουλευτή Πέτρο Τατσόπουλο, με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο «Το παιδί του διαβόλου - Μια αληθινή ιστορία», όπου εστιάζει στη μεγάλη δύναμη της Εκκλησίας στην Ελλάδα, στη διαπλοκή της με την πολιτεία και στις σκοταδιστικές απόψεις που κατά κανόνα πρεσβεύει καθώς και στην ιδιαίτερα επικερδή «μπίζνα» που έχει στηθεί γύρω από ιερά λείψανα, ιερά κειμήλια, «άγιους» γέροντες και «θαύματα» για κάθε χρήση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Μαργκερίτ Ντιράς: Ζωή σαν μυθιστόρημα»

Το Πίσω Ράφι / To βιβλίο για τη Μαργκερίτ Ντιράς που προκάλεσε σάλο στη Γαλλία

Η προσωπικότητα που αναδύθηκε για τη συγγραφέα του «Εραστή» μέσα από το βιβλίο της δημοσιογράφου Λορ Αντλέρ είναι αμφιλεγόμενη, καθώς η πολιτική και προσωπική διαδρομή της εμφανίζουν αρκετά σκοτεινά σημεία.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ