Πολλά έχουν γραφτεί για το άλμπουμ ''Τα Πέριξ'' (1974) του Μάνου Χατζιδάκι, τα οποία είναι ανούσιο να ανακυκλώνονται συνεχώς. Υπάρχει και η μεγάλη συνέντευξη που η ερμηνεύτρια των ''Πέριξ'', Βούλα Σαββίδη, είχε παραχωρήσει στο LIFO.gr τον Νοέμβριο του 2014, επομένως στο άρθρο αυτό λέω να ασχοληθώ με κάτι πρωτοφανές που έχει συμβεί - πρωτοφανές αναφορικά με το ότι τα 'Πέριξ'' δεν είναι ένας όποιος κι όποιος δίσκος, αλλά έχουν περίοπτη θέση μεσ' στην εργογραφία του Μάνου Χατζιδάκι και τις επόμενες εβδομάδες μάλιστα πρόκειται να δοθούν ως premium CD (γι'ακόμη μία φορά) με την εφημερίδα ''Επένδυση''.
Μέσα στα ''Πέριξ'', λοιπόν, υπάρχει ένα τραγούδι που λέγεται ''Εγώ πονώ - εσύ γελάς''. Είναι το μοναδικό - υποτίθεται - του Χιώτη Κώστα Καπλάνη (1920 ή 1921 - 1997) δίπλα στα υπόλοιπα, διασκευασμένα από τον Χατζιδάκι, ρεμπέτικα των Βασίλη Τσιτσάνη, Μάρκου Βαμβακάρη, Ευάγγελου Παπάζογλου, Γιάννη Παπαϊωάννου και Στέλιου Κηρομύτη. Το ακούμε εδώ με τη Βούλα Σαββίδη:
Ο μουσικολόγος και ερευνητής της λαϊκής παράδοσης, Μάρκος Φ. Δραγούμης, στο ένθετο των ''Πέριξ'' υποστηρίζει την πατρότητα του τραγουδιού από τον Καπλάνη. Γράφει χαρακτηριστικά: Κι οι ομορφιές αυτές με κάνουν ν' αγαπάω το ρεμπέτικο μ' όλο και περισσότερο πάθος και μου εδραιώνουν την πίστη πως σε πλούτο εμπνεύσεως και ποικιλίας μορφών δεν έχει τίποτα να ζηλέψει ακόμα κι απ' τα πιο θαυμάσια σύνολα τραγουδιών που παρήγαγε κατά καιρούς η ανθρωπότητα όπως είναι π.χ. τα γερμανικά ρομαντικά lieder, τα ιταλικά και αγγλικά μαδριγάλια και γαλλικά ''chansons'' της Αναγεννήσεως και τα νέγρικα ''spirituals'' και ''blues''. Και μέσα σ' αυτά τα αριστουργήματα δε διστάζω να συμπεριλάβω τα περισσότερα, αν όχι όλα τα τραγούδια αυτού του δίσκου, βάζοντας πάνω απ' όλα το "Για σένανε παράτησα (Εγώ πονώ - εσύ γελάς)" του Καπλάνη και το ''Πικραμένο αγόρι'' των Τσιτσάνη - Τσαουσάκη.
Πριν από τρία χρόνια, ο χρήστης 1iakov ανέβασε στο youtube τη φερόμενη ως πρώτη εκτέλεση του τραγουδιού με άλλο τίτλο (''Κακούργα μάνα έγινα''), με χρονιά ηχογράφησης το 1956 και με βασική ερμηνεύτρια τη Βούλα Γκίκα, γνωστή από τα σιγόντα της στον Γρηγόρη Μπιθικώτση την επόμενη δεκαετία. Στις δεύτερες φωνές, πάντα σύμφωνα με τη συγκεκριμένη ''πηγή'' στο youtube, ακούμε τη Μαίρη Αστέρη και τον Πάνο Γαβαλά, αλλά το σημαντικό είναι ότι ως συνθέτης αναφέρεται ο Σπύρος Περιστέρης και ως στιχουργός ο Μίνωας Μάτσας. Αν ισχύει αυτό, ''ακυρώνεται'' η πατρότητα του τραγουδιού από τον Κώστα Καπλάνη, που του είχαν αποδώσει στα ''Πέριξ'' το ΄74 ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Μάρκος Φ. Δραγούμης, αλλά και ο Ηλίας Πετρόπουλος, μερικά χρόνια νωρίτερα, όπως θα δούμε παρακάτω. Ακούστε το κομμάτι με τη Βούλα Γκίκα (αν όντως - το λέω με κάθε επιφύλαξη - πρόκειται για τη Βούλα Γκίκα):
Επικοινώνησα με τον φίλο και συνάδελφο Κώστα Μπαλαχούτη, τον οποίο θεωρώ αυθεντία στο λαϊκό τραγούδι της δεκαετίας 1955 - 65: ''Το γνωρίζω το τραγούδι'' μου απάντησε, ''αλλά θεωρώ λίγο περίεργο να είναι η πρώτη εκτέλεση της Βούλας Γκίκα, εφόσον η συγκεκριμένη τραγουδίστρια ξεκίνησε να φωνογραφεί βασικά μετά το '59 και πάντα δεύτερες εκτελέσεις τραγουδιών. Το μοναδικό στοιχείο που ίσως δικαιώνει αυτόν που ανέβασε το κομμάτι στο διαδίκτυο είναι πώς, πράγματι, η Βούλα Γκίκα ξεκίνησε στο τραγούδι ως δεύτερη φωνή στον Πάνο Γαβαλά, πριν τη Ρία Κούρτη, και μαζί με τη Μαίρη Αστέρη επίσης που αναφέρεται κι εδώ. Πιθανώς, λοιπόν, να πρόκειται για πρώτη εκτέλεση σε κάποιο flip side από δισκάκι του Γαβαλά εκείνης της χρονιάς''. Μάλιστα...Όσο για την πατρότητα του τραγουδιού, και ο Μπαλαχούτης υποστήριξε την εκδοχή να ανήκει στον Περιστέρη. Πάντως, υπάρχουν πολλά ηχογραφημένα ντουέτα του Πάνου Γαβαλά με τη Βούλα Γκίκα που καλύπτουν μία περίοδο αρκετών ετών, αρχής γινομένης από τη διετία 1956 - 57: τραγούδια σαν τα ''Κληρωτάκι, φύλλο πορείας'', ''Αν φύγεις θα πεθάνω'', ''Ψεύτικε κόσμε'' κ.α. με κορυφαίους τους ''Γλάρους'' του Νίκου Μεϊμάρη.
Τα πράγματα φαινομενικά περιπλέκονται με μία ακόμη δισκογράφηση του τραγουδιού με ερμηνεύτρια την Αφροδίτη Μάνου. Στα credits του ζωντανά ηχογραφημένου δίσκου των Αφροδίτης Μάνου - Ελένης Ροδά με τίτλο ''Άτακτη ζωή'' (Lyra, 2001), ως δημιουργοί του τραγουδιού αναφέρονται στους στίχους ο Σπύρος Περιστέρης και κάποια Πιπίτσα Οικονόμου και στη μουσική ο Ζακ Ιακωβίδης, παρακαλώ! Την εκδοχή του συνθέτη Ιακωβίδη δε βρήκα να την υποστηρίζει κανένας άλλος κατά τη διάρκεια της μίνι ''έρευνας'' που έκανα γι'αυτό το άρθρο, αν και υπάρχουν αρκετά άλλα τραγούδια του σε στίχους της Οικονόμου. Όσο για την Πιπίτσα Οικονόμου, μισό λεπτό, κάτι νέο προκύπτει: Σύμφωνα με τον migoleon, έναν άλλο χρήστη του youtube, που επίσης ανέβασε μόλις δύο μήνες πριν το ''Κακούργα μάνα έγινα'' στο youtube, ερμηνευτές είναι το τρίο Βούλα Γκίκα - Μαίρη Αστέρη - Πάνος Γαβαλάς, η χρονιά ηχογράφησης το ΄56 και ως συνθέτης φέρεται ο Σπύρος Περιστέρης και πάλι, με την Πιπίτσα Οικονόμου στους στίχους. Πολύ απλά, όμως, το ''Πιπίτσα Οικονόμου'' δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ένα ψευδώνυμο του Μίνωα Μάτσα! Συνέβαιναν αυτά! Θυμίζω ότι και ο Νίκος Γκάτσος είχε υπογράψει ως ''Βασίλης Καρδής'' τα τραγούδια ''Μυρτιά'' και ''Έλα πάρε μου τη λύπη'' των Μίκη Θεοδωράκη και Μάνου Χατζιδάκι αντιστοίχως, όπως και ως ''Ν. Γεωργίου'' το ''Είχα φυτέψει μια καρδιά'' του Μίκη Θεοδωράκη.
Για την εγκυρότητα του άρθρου, δεν θα μπορούσα να μη δώσω το λόγο και στον Μάρκο Φ. Δραγούμη, τον άνθρωπο που είχε επιμεληθεί κατά κάποιο τρόπο ''Τα Πέριξ'' του Μάνου Χατζιδάκι. Η μαρτυρία του παρουσιάζει ενδιαφέρον: "Δεν είχα ακριβώς επιμεληθεί το δίσκο, ο Μάνος απλά θυμόταν κάποιες μελωδιές και τα λόγια ρεμπέτικων τραγουδιών που του άρεσαν κι εγώ ανέλαβα να του βρω τους δημιουργούς. Αναφέρω τώρα ως πηγή μου τον Ηλία Πετρόπουλο. Εκείνος μου παρέδωσε μέσα στη χούντα, το 1969 πρέπει να ήταν - μία πενταετία πριν βγουν Τα Πέριξ - μία ταινία μαγνητοφώνου με παλιά ρεμπέτικα τραγούδια. Απ' όσο θυμάμαι, μού'χε πει ότι του τα μετέγραψε κι εκείνου κάποιος φοιτητής, χωρίς όμως να υπάρχουν στοιχεία για τα τραγούδια. Όλα τα άλλα ήταν πιο γνωστά και πολυακουσμένα, για το Εγώ πονώ - εσύ γελάς υιοθέτησα την άποψη του Πετρόπουλου ότι συνθέτης ήταν ο Κώστας Καπλάνης (σ.σ. Μία άποψη που δεν υπάρχει στην οριστική έκδοση του βιβλίου ''Ρεμπέτικα τραγούδια'' του Ηλία Πετρόπουλου που κυκλοφόρησε από τον Κέδρο το 1979, αλλά που, σύμφωνα πάντα με τον Δραγούμη, είχε δημοσιευθεί σ' ένα από τα προγενέστερα βιβλία του Πετρόπουλου για το ρεμπέτικο). ''Και τώρα τι έχετε να πείτε για τα στοιχεία που υπάρχουν και που χρεώνουν την πατρότητα του τραγουδιού στον Σπύρο Περιστέρη;'' ρωτάω τον φίλτατο Δραγούμη. ''Τον Πετρόπουλο ψάξτε...Τι να σας πω, μου μυρίζει κομπίνα στη μέση'' μου απαντάει και βάζουμε τα γέλια.
Έχω μια μικρή επιφύλαξη, τη διατύπωσα και παραπάνω, για το αν όντως η πρώτη εκτέλεση ανήκει στη Βούλα Γκίκα. Όχι για άλλο λόγο, αλλά γιατί η ηχογράφηση μού ''κάνει'' για αρκετά παλαιότερη από το 1956. Πάλι, όμως, ακούμε δίσκο 45 στροφών, οπότε κανείς δε μπορεί να ξέρει με βεβαιότητα. Το θέμα της πατρότητας, πάντως, το λύσαμε: Η μουσική είναι του Σπύρου Περιστέρη και οι στίχοι της Πιπίτσας Οικονόμου (δηλαδή του Μίνωα Μάτσα). Πόσω μάλλον όταν στο διαδίκτυο, στο μερακλίδικο site ''rebetiko.sealabs.net'' έχουν διαρρεύσει και οι κωδικοί της συγκεκριμένης δισκογραφικής έκδοσης: "Odeon Ελλάδος GA - 7901".
Επομένως, μια φορά του Κώστα Καπλάνη δεν είναι το τραγούδι. Το επιβεβαιώνει εμμέσως πλην σαφώς και ο Δραγούμης όταν υποστηρίζει πως στη μπομπίνα με τη συλλογή ρεμπέτικων που τού'χε δώσει ο Πετρόπουλος, δεν υπήρχαν τα credits του εν λόγω τραγουδιού. Άσε, που κατά μία δική μου εικασία, τον τίτλο "Εγώ πονώ - εσύ γελάς" ίσως τον απέδωσε ο Μάνος Χατζιδάκις: Είναι πολύ πιο επιτυχημένος, εφόσον επαναλαμβάνεται αρκετές φορές ενώ, αντίθετα, τον άλλο τίτλο, το ''Κακούργα μάνα έγινα'', πού'ναι και ο πραγματικός, τον ακούμε μόνο μία φορά μεσ' στο κομμάτι.
Ίσως, λοιπόν, είναι μια καλή ευκαιρία μέσα στις τόσες επανεκδόσεις των "Πέριξ" να αντικατασταθεί το όνομα του Κώστα Καπλάνη από τα ονόματα του Σπύρου Περιστέρη στη σύνθεση και του Μίνωα Μάτσα (Πιπίτσα Οικονόμου) στους στίχους. Έτσι, για την αποκατάσταση της πραγματικότητας. Όποιος έχει αντίθετη άποψη με στοιχεία μαζί, ας μας την καταθέσει και θα την αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον.
σχόλια