Η ζωή του είναι το γράψιμο. Φαίνεται από το πλήθος των κειμένων του Δημήτρη Δημητριάδη που έχουν ήδη εκδοθεί αλλά και όσων περιμένουν τη σειρά τους στο συρτάρι του. Η διαδικασία της γραφής, ωστόσο, δεν είναι πάντα γόνιμη, ούτε ανώδυνη. Τα τελευταία 20 χρόνια (1994-2014), κάθε φορά που η δυσκολία (της μιας ή της άλλης μορφής) δεν του επέτρεπε να συνεχίσει για κάποιες ώρες την περιπέτεια με τις λέξεις, έπαιρνε κηρομπογιές και ζωγράφιζε σε τετράδια, μπλοκ, ημερολόγια – κάτι σαν χρωματιστές «σημειώσεις». Αν και καθαρά ιδιωτική υπόθεση, για την οποία ο ίδιος δεν έχει κάποια φιλοδοξία «εικαστικής» αναγνώρισης, ο Δημητριάδης αποφάσισε να εκθέσει όλο αυτό το υλικό εκατοντάδων σελίδων ως αντίδραση στο «κλείσιμο» των ανθρώπων γύρω του, στην κρυψίνοια, στην επιφύλαξη και στην ψευδολογία που διαπιστώνει τόσο στον δημόσιο λόγο όσο και στις προσωπικές σχέσεις. Την έκθεση των «Τετραδίων 1994-2014» του Δημήτρη Δημητριάδη στο Μουσείο Άλεξ Μυλωνά - Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ανέλαβε ο διευθυντής του (και διευθυντής του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης), Ντένης Ζαχαρόπουλος. Ο λόγος στον ίδιο:
«Σε μια κουβέντα με τον Δημήτρη, μου είπε ότι έχει έναν μεγάλο αριθμό τετραδίων με χρωματικές "σημειώσεις". Δεν είχε κάποια πρόθεση να τα εκθέσει, ήθελε να τα δω και να τα συζητήσουμε, χωρίς την παραμικρή πίεση από πλευράς του ή από τη δική μου.
Όπως οι λέξεις, έτσι και οι ζωγραφιές είναι μέρος του χαρτιού, που είναι γι' αυτόν ο κόσμος.
Θεώρησα ότι ήταν μια πολύτιμη εκμυστήρευση, ένα δώρο που δεν σου κάνουν συχνά, και πήγα έτοιμος να το αντιμετωπίσω όχι ως κάποιο πάρεργο αλλά ως κάτι που είχε σημασία, ίσως όχι εικαστική, αλλά νοητική, μεθοδολογική, ουσιαστική, πέρα από είδη και κατηγορίες. Η προβληματική της λευκής σελίδας, της σιωπής, του κενού, είναι τα θεμέλια της σύγχρονης γραφής, της ποίησης, της τέχνης. Έχουμε αρκετές περιπτώσεις συγγραφέων που ασχολήθηκαν με τη ζωγραφική μάλλον με τρόπο ατυχή και από εικαστικής πλευράς τελείως αδιάφορο: τον Γιάννη Ρίτσο, λ.χ., ή τον Ελύτη. Και οι δύο ήθελαν να εκθέσουν τη ζωγραφική έκφρασή τους. Του Δημητριάδη δεν ήταν αυτή η πρόθεση. Δεν θέλησε να δηλώσει οποιαδήποτε σχέση του με τη ζωγραφική – τα Τετράδια προέκυψαν από μια προσωπική πρακτική που του επιτρέπει επί μία 20ετία να συνεχίζει τη δουλειά του, το γράψιμο.
Υπάρχουν, βέβαια, και κάποιες σπάνιες περιπτώσεις συγγραφέων που κατόρθωσαν, χωρίς να χρειάζεται ποτέ να διεκδικήσουν κάποια ταυτότητα εικαστική, ακόμη και μια μουτζούρα από το μελάνι στην κόλλα χαρτί να τη μετατρέψουν σε ένα ρηξικέλευθο και πρωτότυπο εικαστικό γεγονός. Αυτή είναι π.χ. η περίπτωση του Βίκτωρος Ουγκώ, που ποτέ δεν έκανε θέμα την ενασχόλησή του με τη ζωγραφική, παρότι τα έργα του είναι σημαντικά και σήμερα θεωρείται πρόδρομος της μοντέρνας τέχνης στα τέλη του 19ου αι. Όπως οι λέξεις, έτσι και οι ζωγραφιές είναι μέρος του χαρτιού, που είναι γι' αυτόν ο κόσμος.
Έτσι και για τον Δημητριάδη, το χαρτί είναι ο κόσμος. Ζώντας σ' έναν περιορισμένο χώρο μια περιορισμένη και λιτή ζωή, σχεδόν μοναστικά, χωρίς τηλεόραση, περιτριγυρισμένος από στοίβες βιβλία, γράφει συνεχώς. Στα διαλείμματα του συγγράφειν, για να μη χάσει τη συγκέντρωσή του, συνέχιζε τη χειρονομία της γραφής με τις μπογιές, ασχολούμενος όχι πια με λέξεις αλλά με χρωματικά παιχνίδια. Χωρίς να το προβλέψει, διανύει βιωματικά όλη την ιστορία της μοντέρνας τέχνης, δίχως την παραμικρή λόγια αναφορά και, προφανώς, δίχως ούτε να τον ενδιαφέρει ούτε να τον κολακεύει κάτι τέτοιο...
Η ιδέα της έκθεσης αφορά, λοιπόν, την οπτική σκέψη του Δημητριάδη. Σε μια εποχή που μιλάμε τόσο πολύ για "εννοιολογική τέχνη", έχει μεγάλο ενδιαφέρον πώς ένας συγγραφέας που ασχολείται με τις έννοιες και τις λέξεις από το πρωί έως το βράδυ αντιπροτείνει μέσα από τις προσωπικές του ανάγκες και την απαίτηση να αντιτάξει την κυριολεξία στην περιρρέουσα πολυλογία μια σκέψη έξω από τις λέξεις, μέσα στα χρώματα και τις γραμμές, στην οποία αποτυπώνονται ο παλμός και η ροή της σιωπής, της λέξης που δεν έφτασε, του νοήματος που δεν εκφράζεται – ακόμα ή και καθόλου.
Τα Τετράδια είναι κάτι σαν ημερολόγια αυτοσυγκέντρωσης, αφοσίωσης στη γραφή, εμμονών – γιατί είναι ένας άνθρωπος που δουλεύει με τις εμμονές του, που επαναπραγματεύεται επίμονα έννοιες, ιδέες, βιώματα, τραύματα, συμπτώματα, παρορμήσεις, διαισθήσεις ή παρανοήσεις. Θα δείτε ότι στα Τετράδια υπάρχουν "μοτίβα" ή σχήματα, ίδιες γραμμές, που επαναλαμβάνει επί μέρες ή και βδομάδες, συνέχεια. Και κηλίδες, επιφάνειες, διαχύσεις που αφορούν τη γραφή, αλλά με τη μορφή αφηρημένων χρωματικών αποτυπώσεων. Σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει σιωπή, το να σκέφτεται με χρώματα είναι ένας τρόπος να ξαναβρίσκει τη σιωπή εκεί όπου οι λέξεις, σαν χείμαρρος, θα κατάπιναν τη γραφή του.
Εκτίθενται όλα τα Τετράδια. Το μουσείο έχει διαμορφωθεί σαν αναγνωστήριο που επιτρέπει την άμεση επαφή του κοινού με τα "εκθέματα". Ο Δημητριάδης δεν ήθελε να τα προστατέψει, να μπουν σε βιτρίνες ή να τα κορνιζάρουμε. Ο φετιχισμός του έργου τέχνης τού είναι τελείως ξένος. Όπως, άλλωστε, και στο θέατρο ξέρει πως τον λόγο του τον παίρνει ο ηθοποιός και τον λέει με τρόπο που ο ίδιος ίσως δεν είχε καν φανταστεί, τον οικειοποιείται, και τότε μόνο υπάρχει το έργο, όταν το αναλαμβάνει ο "άλλος". Έτσι και στην έκθεση, λοιπόν, θέλει να μπορεί ο κόσμος να τα αγγίζει, να τα ξεφυλλίσει – δεν φοβάται μην τσαλακωθούν ή φθαρούν, γιατί δεν έχει καμία περαιτέρω σκέψη αξιοποίησής τους. Είναι κάτι δικό του που θέλει να το μοιραστεί.
Με ρωτάτε αν πρόκειται για "τέχνη". Θα σας απαντήσω εμμέσως πλην σαφώς: όταν δίδασκα στη Σχολή Καλών Τεχνών της Γενεύης, τo 1987, ήρθε μια σπουδαία Αμερικανίδα ζωγράφος, η Pat Steir, και την κάλεσα να μιλήσει στα παιδιά. Η πρώτη ερώτησή τους ήταν «τι νομίζετε ότι είναι τέχνη». Η Steir έδωσε μια απάντηση που μου έκανε μεγάλη εντύπωση:
"Τέχνη είναι η μεγαλύτερη ποσότητα και ποιότητα αφοσίωσης και προσοχής που μπορεί να δώσει κανείς σε κάτι, ιδίως όταν δεν υπάρχει λόγος γι' αυτό. Καταλαβαίνουμε την αφοσίωση μιας μητέρας στο παιδί της. Ένας καλλιτέχνης, όμως, δίνει όλη του την αφοσίωση σε κάτι που δεν ανήκει σε κανέναν, που οποιοσδήποτε μπορεί να το κάνει δικό του". Σύμφωνα με αυτό τον ορισμό, τα Τετράδια του Δημητριάδη είναι τέχνη 100%. Ίσως όχι ζωγραφική, αλλά τέχνη σίγουρα».
Δημήτρης Δημητριάδης «Τετράδια 1994-2014»
Είκοσι χρόνια καθημερινές εικαστικές σημειώσεις.
Μουσείο Άλεξ Μυλωνά - Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο.
Έως 5/7.
σχόλια