Το πείραμα στη μουσική δεν είναι αυτοσκοπός, είναι δημιουργία. Είναι η κατ’ εξοχήν δημιουργία. Βασικά, είναι η χάραξη καινούριων διαδρομών, οι οποίες, αφού καθοριστούν επαρκώς, γίνονται στην πορεία κτήμα όλου του κόσμου. Θέλω να πω πως ενώ στην αρχή το πείραμα μοιάζει αποξενωμένο από τα… μίση και τα πάθη του κόσμου τούτου, στην πορεία αποκτά πλείστα όσα δημοφιλή, δηλαδή λαϊκά χαρακτηριστικά.
Οι μουσικές του John Cage, για παράδειγμα, απασχολούσαν, κάποτε, έναν κλειστό κύκλο πρωτοποριακών συνθετών και πανεπιστημιακών, ενώ σήμερα σαμπλάρονται από τους DJs. Ο Xenakis είναι μεγαλύτερο «θέμα συζήτησης» σήμερα στις παρέες των 25χρονων, παρά σ’ εκείνους που μεγάλωσαν με την avant των sixties… στα seventies και πέρα απ’ αυτά. Το ίδιο συμβαίνει και με τον πειραματικό κινηματογράφο, τα αντίστοιχα εικαστικά κ.ο.κ. Με το να ενσωματώνονται οι ρηξικέλευθες προτάσεις μιας εποχής στο άμεσο μελλοντικό καθημερινό έργο ολοκληρώνουν την αποστολή τους. Ξεκινώντας από ένα ακροαματικό περιθώριο στην πορεία γίνονται ποπ.
Το πείραμα στη μουσική είναι η χάραξη καινούριων διαδρομών, που, αφού καθοριστούν επαρκώς, γίνονται στην πορεία κτήμα όλου του κόσμου. Οι μουσικές του John Cage απασχολούσαν κάποτε έναν κλειστό κύκλο συνθετών-ακροατών, ενώ σήμερα σαμπλάρονται από τους DJs. Ο Xenakis είναι μεγαλύτερο θέμα συζήτησης σήμερα στις παρέες των 25χρονων, παρά σ' εκείνους που μεγάλωσαν με την avant των sixties. Την ίδιαν ώρα ο πειραματικός συνθέτης είναι «υποχρεωμένος» να ανοίξει νέες ατραπούς, να αναζητά μονίμως το αχαρτογράφητο, και να το καταγράφει. Η Holotype Editions είναι μία σημερινή ελληνική πειραματική ετικέτα, που κινείται προς αυτή την κατεύθυνση τυπώνοντας τα ανάλογα βινύλια...
Την ίδιαν ώρα ο πειραματικός συνθέτης, κινηματογραφιστής κ.λπ. είναι «υποχρεωμένος» να ανοίξει νέες ατραπούς, να αναζητά μονίμως και διακαώς το αχαρτογράφητο. Και αυτό πράττει.
Όσον αφορά στη μουσική; Οι ετικέτες πειραματικής μουσικής δεν απουσιάζουν πια (εδώ και χρόνια δηλαδή) και από την Ελλάδα, φιλοξενώντας στο ρόστερ τους έλληνες και αλλοδαπούς δημιουργούς, αναστατώνοντας την ακοή μας με πρωτόφαντα ηχογραφήματα. Μια τέτοια εταιρεία είναι και η Holotype Editions του Μιχάλη Μοσχούτη, με τρεις βινυλιακές κυκλοφορίες έως ώρας…
Ας τις δούμε κάπως αναλυτικότερα…
DANAESTEFANOU: [herewith] [HOLO1]
Δεν ξέρω πόσοι γνωρίζουν την πιανίστα Δανάη Στεφάνου. Κανονικά θα έπρεπε να την γνωρίζουμε όλοι, λόγω της εξαιρετικής μετάφρασής της στο κλασικό βιβλίο του Michael Nyman «Πειραματική Μουσική», που κυκλοφόρησε στο τέλος του 2011 από τις εκδόσεις Οκτώ. (Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα μουσικά βιβλία –για να μην πω το καλύτερο– που τυπώθηκαν τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα). Επίσης, μπορεί να υπάρχουν κάποιοι που να τη γνωρίζουν όχι μόνο από το συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά και από το ντούο Acte Vide, τη συνεργασία της δηλαδή με τον ηλεκτρονικάριο Γιάννη Κοτσώνη, που έχει και αυτό δραστηριότητα. Περαιτέρω, η Δανάη Στεφάνου εκτός από πιανίστα είναι και μουσικολόγος, μέλος του διδακτικού προσωπικού του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με αντικείμενο τον πειραματισμό και τον αυτοσχεδιασμό.
Το “[herewith]” είναι ένα το πρώτο της βινύλιο για σόλο πιάνο. Για πειραματικό σόλο πιάνο, στην παράδοση, ας πούμε, που έχει οικοδομήσει στην Ελλάδα, βασικά, ο Σάκης Παπαδημητρίου. Λέω «ας πούμε», γιατί ανάμεσα σ’ έναν πιανίστα-αβαντγκαρντίστα, ανάμεσα σ’ έναν πειραματιστή και ανάμεσα σ’ έναν τζαζ-αυτοσχεδιαστή δεν υπάρχουν αναγκαστικές ταυτίσεις. Ο αβαντγκαρντίστας, που μπορεί να είναι ο πιο «απομακρυσμένος» από τους τρεις, θα μπορούσε να συνθέτει για… σώμα-πιάνου, έχοντας κατά νου ένα κάποιο concept. Απεναντίας ο πειραματιστής, αλλά κατά βάση και ο τζαζ-αυτοσχεδιαστής, «συνθέτει» για την ανάγκη της στιγμής. Επιχειρεί να ελέγξει δηλαδή το έργο του τη στιγμή, ακριβώς, που το παράγει. Γίνεται με άλλα λόγια, ταυτοχρόνως, δημιουργός και ακροατής. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, καθώς αποτελεί βασικό στοιχείο διάκρισης ανάμεσα στον πειραματιστή και τον, εν γένει, πρωτοποριακό συνθέτη.
Η Δανάη Στεφάνου είναι μια πειραματίστρια, για να έλθουμε στα του άλμπουμ της, που παράγει ήχους της στιγμής μόνον από το πιάνο της. Αυτοσχεδιάζει, λοιπόν, εκμεταλλευόμενη όλο το σώμα του πιάνου (εσωτερικό-εξωτερικό), παράγοντας ποικίλες στάθμες θορύβου. Υπάρχουν tracks εντυπωσιακής έντασης (κυρίως εκείνα που αναδύονται μέσα από τον «βασανισμό» των χορδών) και άλλα που ακούγονται κάπως σαν ιντερμέτζο, με μηχανιστικές παρεμβολές ή και με μιαν έγχορδη περιγραφικότητα.
Διακρίνεται, με άλλα λόγια, τόσο το noisy περιβάλλον, όσο και ένα «κοσμικό», που μοιάζει σαν να είναι ηλεκτρονικώς επεξεργασμένο (“a folded post-it wedged”, “we are the pronouns that you leave”). Στην πραγματικότητα, όμως τίποτα δεν έχει επισυμβεί επί των ηχογραφήσεων πέραν της μείξης και του mastering. Όλα είναι παράγωγα της στιγμής, άκρως εντυπωσιακού αποτελέσματος… και φέρω ως παραδείγματα τα “unspecified” και “by densities of foreground noise”, που αποτελούν μνημεία «ταξιδευτικού θορύβου».
Ηχογραφημένο τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2014, στο Y2 Studio στην Αθήνα, σε παραγωγή του Μιχάλη Μοσχούτη, το “[herewith]” είναι ένα ιδιότροπο, αλλόκοτο μα εν τέλει απολαυστικό πειραματικό LP, που θα μπορούσε να ψαρέψει ακροατές όχι μόνον από το «πείραμα» γενικώς, αλλά και από το πειραματικό ροκ (ή το krautrock ειδικώς).
LAWRENCE ENGLISH + WERNER DAFELDECKER: Shadow of the Monolith [HOLO2]
Φαίνεται πως για όλα υπάρχει πρώτη φορά, κι εγώ, εξ όσων νομίζω και θυμάμαι, πρώτη φορά ακούω μουσική ηχογραφημένη σε βάσεις τις Ανταρκτικής (Marambio, Esperanza), και μάλιστα μουσική πειραματική, την οποίαν διαχειρίζονται ο Αυστραλός (μάλλον) Lawrence English και ο Αυστριακός Werner Dafeldecker. Τις ηχογραφήσεις τους, υπό τον τίτλο “Shadow of the Monolith” αποτυπώνει σε βινύλιο (300 αντίτυπα) η Holotype Editions. Το “Shadow of the Monolith” περιλαμβάνει τέσσερα tracks ανά πλευρά, τα οποία ηχογραφήθηκαν στον Νότιο Πόλο το 2010, για να τα επεξεργαστούν οι δύο πειραματιστές στο Brisbane (Αυστραλία) λίγο αργότερα.
Το έργο τους είναι εντυπωσιακό, υπό την έννοια πως παρατίθεται μία «πλήρης» αφήγηση της φύσης και της ζωής σ’ έναν απομονωμένο τόπο, που σε κάνει ανά διαστήματα να τα χάσεις. Το λέω επειδή άκουσα τη συγκεκριμένη ηχογράφηση με ακουστικά –γενικώς δεν ακούω με ακουστικά, αφού θέλω ο ήχος να γεμίζει το δωμάτιο, αλλά μερικές εγγραφές ταιριάζουν περισσότερο σ’ αυτήν την κάπως… περιοριστική ακρόαση– ένα γεγονός εν τέλει που με βοήθησε να αντιληφθώ κάτι από την μοναδικότητα του χώρου (πολύ περισσότερο θα έλεγα, από τις φωτογραφίες ή τα ντοκιμαντέρ που σχετίζονται με την Ανταρκτική και που κατά καιρούς έχω παρακολουθήσει ).
Ο ήχος έχει αυτή τη δυνατότητα. Να σε μεταφέρει νοερώς οπουδήποτε και μάλιστα χωρίς την πιεστική συμβολή της εικόνας, μεγεθύνοντας τη φαντασία και υποβάλλοντας ταυτοχρόνως ένα κλίμα (εν προκειμένω) αποξένωσης και φόβου. Η μουσική των English και Dafeldecker το πράττει. Πλέει μέσα σ’ ένα επίβουλο περιβάλλον, συνδυάζοντας ήχους τής… ανταρκτικής πραγματικότητας από τη μια μεριά και της μεταστοιχείωσής της σε κάτι άλλο (στο στούντιο πια) από την άλλη, με το οριστικό αποτέλεσμα, αναλόγως του σημείου από το οποίο εκκινεί ο καθείς, να χαρακτηρίζεται ως κοσμογονικό, αρχέγονο, τελετουργικό, καθαρτήριο, σκοτεινό…
Δεν ξέρω αν ήταν το αναμενόμενο, αλλά μετά τις απανωτές ακροάσεις του “Shadow of the Monolith” έβαλα στο πικάπ το “Eskimo” των Residents. Και καθώς κυλούσαν οι πρώτες νότες από το “The Walrus Hunt” ένιωσα να ξαναβγαίνω στο φως…
MARINOS KOUTSOMICHALIS: Ereignis [HOLO3]
Πειραματιστής με ηχογραφήματα του οποίου (“Trevor Jones Studio Sessions Vol.1”, “Peripatetic”, «Ηχοπερίπατος στη Λίμνη Βιστωνίδα») έχω έλθει σ’ επαφή και στο παρελθόν, ο Μαρίνος Κουτσομιχάλης έχει και αυτός νέο LP (300 κόπιες) στην Holotype Editions, που αποκαλείται “Ereignis”.
Για όσους έχουν μιαν επαφή με τη φιλοσοφία του Martin Heidegger (1889-1976) –αν γνωρίζετε καλύτερα πείτε και σ’ εμάς περισσότερα– η λέξη “ereignis” εκφράζει μιαν ύστερη αντίληψη στο έργο και τις ιδέες τού γερμανού φιλοσόφου που αφορά στο «είναι», το οποίον «είναι» εμπεριέχεται κατ’ ουσίαν σ’ «εκείνο που γίνεται». Το «συμβαίνει» δηλαδή είναι ένας ευρύτερος φιλοσοφικός στοχασμός, που δρα σ’ ένα μεταφυσικό επίπεδο καθώς είναι έτσι επινοημένος ώστε να απορροφά το «ον», δηλαδή την ίδια την «ύπαρξη».
Πάνω σ’ αυτή τη θεωρητική βάση ο Κουτσομιχάλης δημιουργεί ένα πειραματικό ηλεκτρονικό έργο, ολάκερο περασμένο σ’ ένα Serge Modular συνθεσάιζερ (αναλογικό εννοείται), το οποίον αποτελείται από δύο μέρη.
Στο πρώτο μέρος, που τιτλοφορείται “Ereignis #1” και καταλαμβάνει την πρώτη πλευρά του δίσκου, ο δημιουργός, το «ον» να πούμε, στέκεται απέναντι από τη μηχανή, επιχειρώντας να επιβάλλει τη δική του «άποψη». Η μηχανή αντιδρά… και όλη η πλευρά μοιάζει με μιαν αντιπαράθεση ανάμεσα στο «είναι» και το «συμβαίνει». Χοντρικά, θα έλεγα πως ο Κουτσομιχάλης επιχειρεί να συνθέσει μιαν αφήγηση, κατανοητή από το «ον», καθώς «εμποδίζεται» από το ίδιο το μηχάνημα για να την ολοκληρώσει. Έτσι, ο ήχος αποκτά όλο και πιο αφηρημένα χαρακτηριστικά, που δεν μπορεί εύκολα να επεξηγηθούν.
Στη δεύτερη πλευρά, την “Ereignis #2”, η πανωλεθρία τού «είναι» είναι πια ολοκληρωτική, όσο και τελεσίδικη. Η μηχανή, που συμβολίζει εκείνο που «συμβαίνει», έχει απορροφήσει εντελώς το «ον», το οποίον αδυνατεί να ελέγξει έστω και το παραμικρό. Ο ήχος, εν προκειμένω, αποκτά μιαν αυτονομία, όντας απεξαρτημένος από το υποκείμενο, υπάρχοντας, έτσι όπως υπάρχει, πέραν των διαθέσεων της στιγμής. Το «αντικειμενικό» δηλαδή έχει κατατροπώσει το «υποκειμενικό», καθώς η δημιουργία νοείται μόνον ως βυθιζόμενη στην ανατροφοδοτούμενη επανάληψη και τη μονοτονία.
Παράξενο άκουσμα το δίχως άλλο, με σοβαρό θεωρητικό υπόβαθρο και (πάντα) ενδιαφέρον πρακτικό.
Συζητούμε με τον Μιχάλη Μοσχούτη, τον άνθρωπο που βρίσκεται πίσω από τις Holotype Editions…
— Πόσο σημαντική είναι η αποτύπωση (σε βινύλιο) μιας ηχογράφησης πειραματικής μουσικής, για τον ίδιο τον πειραματιστή πρώτα-πρώτα; To βινύλιο πώς επηρεάζει το προφίλ της;
Εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχει μια τεράστια άνοδος του βινυλίου και νομίζω ότι είναι εξίσου έντονη σε όλα τα μουσικά είδη. Κατά την άποψη μου ένας βασικός λόγος, πέρα από το φετιχισμό και τη γενικότερη μανία με το οτιδήποτε vintage, είναι η ανάγκη μας να σχετιστούμε και με κάτι που να έχει υλική διάσταση, που έχει μια συγκεκριμένη εικόνα, αφή και μυρωδιά. Και αυτήν την επιθυμία την καλύπτει το βινύλιο και η κασέτα πολύ καλύτερα από το CD. Είναι ξεκάθαρο ότι η αναβίωση του βινυλίου, αλλά και της κασέτας ήρθε ως συνέπεια του downloading, αλλά και στην συνέχεια του streaming. Υπάρχει μιαν ανεκπλήρωτη επιθυμία, όταν έχεις στη διάθεση σου όποιο άλμπουμ θες μ’ ένα κλικ στον υπολογιστή… Θέλω να πιστεύω ότι όλα αυτά δεν είναι έτσι επειδή απλά ζούμε σε μια υλιστική κοινωνία, αλλά και επειδή η σύλληψη ενός ολοκληρωμένου έργου, πολλές φορές, αφορά και στη τελική του υλική υπόσταση.
— Τι δυνατότητες υπάρχουν σήμερα στη χώρα για την παρουσίαση της πειραματικής μουσικής;
Παρόλο που υπάρχει η έλλειψη κάποιου χώρου σαν την Knot ή το Μικρό Μουσικό Θέατρο, τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε πολλές πρωτοβουλίες για νέες δράσεις και events σε διάφορα πλαίσια και διάφορους νέους και παλιούς χώρους. Επομένως έχω την αίσθηση ότι υπάρχουν αρκετές δυνατότητες.
— Πώς βλέπετε το κοινό της πειραματικής μουσικής στην Ελλάδα, εν σχέσει με παλιότερα;
Υπάρχει το μικρό και πιστό κοινό, που βλέπουμε σταθερά στις συναυλίες, αλλά πολλές φορές ανάλογα με τις περιστάσεις βλέπουμε και νέα πρόσωπα. Έχω την αίσθηση ότι διαμορφώνεται ένα νέο κοινό από ανθρώπους, που απλά είναι ανοιχτοί και θετικοί σε κάτι διαφορετικό.
— Το διαδίκτυο πόσο έχει βοηθήσει στο να γίνει περισσότερο «κατανοητή» από το μέσο αυτί η πειραματική μουσική;
Σίγουρα, το να μπορεί κανείς μ’ ένα κλικ στον υπολογιστή ν’ ακούσει τα πάντα δίνει τη δυνατότητα να ακούσει και πειραματική μουσική. Το βασικό όμως με το διαδίκτυο είναι ότι φέρνει κοντά ανθρώπους απ’ όλες τις γωνίες του πλανήτη, που έχουν κοινά μουσικά γούστα.
— Ποια είναι τα όρια, ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε κάτι πειραματικό και σε κάτι που «μοιάζει» με πειραματικό;
Ο καθένας ορίζει το πειραματικό με τα δικά του προσωπικά κριτήρια. Πολλές φορές κάποιος μου λέει ότι κάτι είναι πειραματικό, που στα δικά μου αυτιά μπορεί να είναι σχεδόν ποπ. Δεν με πειράζει και δεν το βρίσκω καθόλου κακό. Σημασία έχει να διευρύνουμε τα προσωπικά μας όρια και να είμαστε περισσότερο ανοιχτοί στο να δεχτούμε το διαφορετικό. Δεν νομίζω ότι κανείς έχει την ανάγκη να αναγνωριστεί ως ο γνήσιος πειραματιστής, ενώ ο άλλος θα είναι ο ιμιτασιόν.
Πάντως πολλές φορές είναι ο τρόπος που παρουσιάζεται κάτι, οι επιλογές που κάνει κάποιος καλλιτέχνης και ο τρόπος που κινείται πέρα από τα καθαρά ηχητικά κριτήρια, που τον καθορίζουν ως πειραματιστή. Κάποτε πειραματικό ήταν κάτι που δεν είχε μελωδία και είχε αρκετό θόρυβο, αν συνεχίζαμε να είχαμε το ίδια κριτήρια τώρα θα λέγαμε ότι η μισή σύγχρονη δισκογραφία είναι πειραματική.
— Είναι αλήθεια πως ανάμεσα στην πειραματική μουσική και την avant-garde υπάρχει διαφορά, όπως υποστηρίζει ο Michael Nymanας πούμε;
Η αλήθεια είναι ότι οι ταμπέλες δεν με απασχολούν πάρα πολύ. Ο όρος πειραματικό και ο όρος avant-garde σημαίνουν δύο διαφορετικά πράγματα, αλλά πολλές φορές κάτι μπορεί να είναι και πειραματικό και avant-garde ταυτόχρονα. Απλά ο όρος avant-garde έχει χρησιμοποιηθεί περισσότερο για συγκεκριμένες μουσικές τάσεις του περασμένου αιώνα.
— Ποιο είναι το όραμα, ο στόχος της Holotype και ποια τα μελλοντικά σχέδιά της;
Όραμα και στόχος της Holotype Editions είναι η αναζήτηση νέων ηχητικών περιπετειών και η συνεχής εξερεύνηση νέων τάσεων στις πρακτικές του ήχου στη μουσική και τις υπόλοιπες τέχνες. Η δισκογραφία μάς απασχολεί όσο μας απασχολεί και η ζωντανή περφόρμανς, και για αυτό το λόγο παράλληλα με τις κυκλοφορίες προσπαθούμε να διοργανώνουμε και άλλες δράσεις. Έτσι το φθινόπωρο θα έχουμε τη νέα κυκλοφορία του Jacob Kirkegaard, αλλά και τη νέα έκδοση του INMUTE Festival που γίνεται τα τελευταία τρία χρόνια στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και αφορά τη κινούμενη εικόνα και τη σύγχρονη μουσική.
σχόλια