Μία από τις πιο χαρακτηριστικές φιγούρες του βρετανικού πανκ, ο Don Letts παραμένει μέχρι και σήμερα πιστός στο πνεύμα εκείνης της εποχής.
Ήταν αναπόσπαστο κομμάτι του και η συμβολή του καθοριστική στη διαμόρφωση του ήχου της βρετανικής μουσικής τα επόμενα χρόνια. Με τα DJ sets του στο ιστορικό Roxy, που ήταν γεμάτα αφρο-καραϊβικούς ρυθμούς, έμαθε σε μια γενιά λευκών μουσικών τη ρέγκε.
Κινηματογραφιστής, DJ, μουσικός, αποτύπωσε σε ταινίες όλη τη σκηνή. Κολλητός των Clash, σκηνοθέτησε όλα τους τα βίντεο, ενώ έκανε ντοκιμαντέρ για τους Gil-Scott Heron και George Clinton.
Έφτιαξε τους Big Audio Dynamite με τον Mick Jones, αν και δεν ήξερε να παίζει κιθάρα, και συνεχίζει μέχρι σήμερα να βάζει μουσική στο ραδιόφωνο του BBC και να περιοδεύει ανά τον κόσμο, κάνοντας DJ sets, όπως τότε.
Γεννήθηκε στο Λονδίνο. Ως παιδί Τζαμαϊκανών μεταναστών που μεγάλωσε στη Βρετανία του '60, αντιπροσωπεύει μια πλευρά της βρετανικής ιστορίας που δεν είναι ευρέως γνωστή έξω από τα σύνορα της χώρας του.
Εξαιτίας ενός λάθους στην ώρα τον παίρνω τηλέφωνο νωρίτερα απ' ό,τι είχαμε συμφωνήσει. Η συνέντευξη γίνεται με αφορμή την ερχομό του στην Αθήνα για μια ομιλία και ένα DJ set που τελικά ακυρώνεται λόγω ασθένειας.
Δεν ξέρω πόσο επαναστάτη σε κάνει το να θέλεις να είσαι στα βραβεία του MTV ή να περπατήσεις στο κόκκινο χαλί. Τον 21ο αιώνα τα πάντα έχουν να κάνουν με νέες αξίες. Αν δεν θέλεις να είσαι μέσα σε όσα προσφέρει το σύστημα, τότε ο κόσμος είναι ένα συναρπαστικό μέρος.
Αν και αρχικά ακούγεται κάπως ενοχλημένος, τελικά δέχεται να μου μιλήσει. Είναι αρκετά φιλικός και με όρεξη για κουβέντα. Έχει την πιο καθαρή αγγλική προφορά που έχω ακούσει ποτέ. Στο τέλος, μάλιστα, προσφέρεται να μου στείλει παλιές φωτογραφίες σχετικά με αυτά που συζητάμε.
Ξεκινάω να του μιλάω για το Brexit και ακούγεται κάπως απαισιόδοξος και σκασμένος με την κατάσταση που επικρατεί στον κόσμο (μισεί τον Τραμπ) − με παρακαλεί ευγενικά η συζήτησή μας να μην αφορά μόνο την πολιτική.
Όσον αφορά τη μουσική, τονίζει ότι δεν ζει στο παρελθόν, κάτι που διαπιστώνεις όταν ακούς την εκπομπή του «Culture Clash» στο BBC Radio 6, που είναι γεμάτη νέες μουσικές και καλλιτέχνες.
«Πρέπει πάντοτε να προχωράς μπροστά» αναφέρει. «Μπορείς όμως να σέβεσαι το παρελθόν. Υπάρχουν ενδιαφέροντα πράγματα σήμερα στη μουσική. Στις μέρες μου, όμως, είχαμε κινήματα, τώρα έχουμε μόνο στιγμές. Αυτό είναι ένα πρόβλημα». Ευτυχώς, η εμφάνισή του στο ΚΠΙΣΝ θα οριστεί εκ νέου κάποια στιγμή τους επόμενους μήνες.
— Ποια είναι η άποψή σας για όσα συμβαίνουν με το Brexit σήμερα στη Βρετανία;
Είναι ένα τεράστιο λάθος. Όσοι θέλουν να φύγουν από την Ευρώπη είναι απλώς ηλίθιοι. Είναι μια νοοτροπία «νησιώτικη» που δεν πρόκειται να λειτουργήσει τη σημερινή εποχή.
Είμαστε μαζί σε αυτό το πράγμα: ή όλοι ή κανένας. Πρέπει να παραμείνουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή η κατάσταση έχει προκαλέσει πόλωση στον κόσμο, έχει βγάλει τη χειρότερη πλευρά των Βρετανών.
Έχουμε άνοδο της ακροδεξιάς γι' ακόμη μία φορά και το πρόβλημα είναι ότι αυτό δεν συμβαίνει μόνο στη Βρετανία. Το παρατηρείς σε όλη την Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Αυτό οφείλεται, κυρίως, στον Τραμπ, για να είμαι ειλικρινής. Είναι σαν να έχει μεταδώσει μια ασθένεια.
— Έχει αλλάξει η βρετανική κοινωνία από τότε; Πώς αντιμετωπίζονται οι μετανάστες σήμερα εκεί;
Ναι, έχει αλλάξει αρκετά. Είναι παμπάλαιο το κόλπο: όταν η χώρα έχει προβλήματα, ρίχνει τις ευθύνες στη μετανάστευση. Αυτό είναι ειρωνικό γιατί οι μετανάστες ήρθαν στη Βρετανία επειδή η ίδια η χώρα τους προσκάλεσε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και τώρα. Οι Άγγλοι προσλαμβάνουν συστηματικά εξειδικευμένους εργάτες, επειδή βαριούνται και είναι πολύ βλάκες για να κάνουν τη δουλειά μόνοι τους.
Η γενιά των γονιών μου, κόσμος από την Αφρο-καραϊβική, ήρθε εδώ τη δεκαετία του '60 για να βοηθήσει να ανοικοδομηθεί η χώρα. Χωρίς τους μετανάστες η Βρετανία θα καταρρεύσει. Αν όλοι όσοι δεν έχουν βρετανικό διαβατήριο απεργήσουν αύριο, η χώρα θα γονατίσει.
Όπως προανέφερα, το κόλπο που παίζουν είναι πολύ παλιό και είναι λυπηρό να βλέπεις ότι ακόμη πιάνει. Είναι κάτι σαν το «διαίρει και βασίλευε». Ο κόσμος δεν ήρθε εδώ κατά λάθος. Του το ζήτησαν. Γι' αυτόν τον λόγο βρίσκομαι κι εγώ εδώ.
— Είχατε πει παλιότερα σε μια συνέντευξή σας στην «Guardian» ότι το Λονδίνο έχει γίνει μια οικονομικά οχυρωμένη πόλη και ότι οι νέοι πρέπει να το ξεπεράσουν και να σκεφτούν νέα μέρη για καλλιτεχνική ανάπτυξη. Είναι όντως τόσο ασφυκτικό να ζει κανείς εκεί;
Το αστείο είναι ότι αυτό το πρόβλημα δεν αφορά μόνο το Λονδίνο. Νομίζω ότι όλες οι μεγάλες πόλεις, το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη, το Τόκιο, το Παρίσι, έχουν γίνει ό,τι χειρότερο από οικονομικής απόψεως. Οι νέοι δεν μπορούν να επιβιώσουν σε αυτές τις πόλεις.
Αυτό έχει μια ολέθρια συνέπεια στην ποιότητα της τέχνης που παράγεται εκεί, επειδή, όταν ξοδεύεις όλο σου τον χρόνο προσπαθώντας να μαζέψεις χρήματα για να πληρώσεις το νοίκι σου, είναι δύσκολο να είσαι ταυτόχρονα και δημιουργικός.
— Πώς σας φαίνεται το πανκ σήμερα;
Έχει πλάκα, αλλά τον 21ο αιώνα, εδώ, στο Λονδίνο, μοιάζει σαν να μην υπήρξε ποτέ το πανκ. Όλες οι ιδέες που είχαμε τότε έχουν εξαφανιστεί.
Όταν γίναμε μέρος αυτής της σκηνής, ήταν πολύ αντιεξουσιαστική. Ασχοληθήκαμε με τη μουσική επειδή πήγαινε κόντρα στο κατεστημένο, αλλά τώρα οι νέοι φαίνεται ότι ασχολούνται με τη μουσική για να γίνουν κομμάτι του.
Πιστεύω ότι οι φιλοδοξίες της νεολαίας έχουν αλλάξει ριζικά και τα πράγματα που εμείς απορρίπταμε τότε τώρα τα θέλουν. Δεν ξέρω πόσο επαναστάτη σε κάνει το να θέλεις να είσαι στα βραβεία του MTV ή να περπατήσεις στο κόκκινο χαλί.
Τον 21ο αιώνα τα πάντα έχουν να κάνουν με νέες αξίες. Αν δεν θέλεις να είσαι μέσα σε όσα προσφέρει το σύστημα, τότε ο κόσμος είναι ένα συναρπαστικό μέρος.
— Για ποιον λόγο λείπουν σήμερα μουσικά είδωλα όπως ο Joe Strummer ή ο Bob Marley;
Πιστεύω ότι χρειαζόμαστε απεγνωσμένα τέτοιες φωνές. Σήμερα λείπουν τα άτομα με σοβαρή πολιτική άποψη ή απλώς μια άποψη. Είναι λυπηρό.
Δεν ξέρω αν υπάρχουν πλέον μουσικοί-επαναστάτες. Δεν έχουμε πια καλλιτέχνες όπως ο Chuck D, o John Lennon, o Bob Marley κ.λπ. Δεν υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι και δεν μπορώ να καταλάβω γιατί.
Νομίζω ότι αυτό έχει να κάνει με τις φιλοδοξίες του καθενός. Η βιομηχανία της μουσικής σε δυσκολεύει όλο και πιο πολύ αν θες να είσαι επαναστατικός.
Οι δισκογραφικές εταιρείες λειτουργούν πιο έξυπνα. Ό,τι λες μπορεί να του βάλουν ένα περιτύλιγμα και κάπως να το πουλήσουν. Έτσι, είναι εξαιρετικά δύσκολο η μουσική στη Δύση να λειτουργήσει ως πηγή κοινωνικής αλλαγής.
Και μιλάω για τη Δύση επειδή εδώ ζω. Ευτυχώς ταξιδεύω αρκετά και βλέπω ότι ο κόσμος πιστεύει ακόμα στη μουσική, όχι μόνο στις πωλήσεις.
Υπάρχει κόσμος που συνεχίζει να πιστεύει στη δύναμη της μουσικής, ότι μπορεί να αλλάξει τα πράγματα, τη ζωή του. Ίσως, όμως, να πέρασε η εποχή της Δύσης και τώρα να έχει έρθει η σειρά κάποιου άλλου για κάτι τέτοιο.
— Πιστεύετε ότι η μουσική πρέπει να γίνεται πιο πολιτική όσο περνάνε τα χρόνια;
Η συμβολή στην κοινωνική αλλαγή είναι σίγουρα μία από τις λειτουργίες της μουσικής. Η μουσική υπάρχει για να σε διασκεδάζει, να σε ενημερώνει και να σε εμπνέει. Μπορεί να τα κάνει όλα αυτά μαζί, όχι ξεχωριστά το καθένα. Πρέπει να αγκαλιάζει πάντα κάθε διαφορετική ιδέα.
Μπορεί να περάσεις όλη σου τη ζωή χορεύοντας, αλλά κάποια στιγμή η μουσική θα σταματήσει και θα πρέπει να βγεις έξω και να αντιμετωπίσεις την πραγματικότητα − υπάρχουν καλές μελωδίες και γι' αυτό.
Η μουσική πρέπει να έχει ισορροπία, όπως το φαγητό. Η πολλή πολιτική μπορεί να τρομάξει τον κόσμο και η πολλή διασκέδαση μπορεί να σε βάλει σε μπελάδες, έτσι χρειάζεται μια ισορροπία.
— Πώς βλέπετε την άνοδο του χιπ-χοπ το τελευταίο διάστημα;
Το χιπ-χοπ έχει γίνει σαν το πανκ. Αρκετοί νέοι θέλουν απλώς να φορούν κοσμήματα, να πίνουν σαμπάνιες και να είναι μέρος του συστήματος και τώρα το χιπ-χοπ έχει γίνει mainstream όπως το πανκ.
Το πανκ ήταν αντιδραστικό για δύο χρόνια. Μετά «χάζεψε» και νομίζω ότι το χιπ-χοπ αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα. Το ενδιαφέρον είναι ότι και στα δύο είδη υπάρχουν άνθρωποι που ακόμα προσπαθούν να πουν κάποια πράγματα.
Υπάρχουν άτομα που προσπαθούν να κάνουν κάτι διαφορετικό, αλλά κανείς δεν τους δίνει σημασία. Δεν τους καλούν στα πάρτι, κανείς δεν τους θέλει επειδή είναι πολύ αληθινοί.
Γνωρίζεις την ιστορία με τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα. Πιστεύω ότι ο 21ος αιώνας είναι ακριβώς όπως ο αυτοκράτορας και ότι η ντουλάπα του είναι γεμάτη.
Ένας νέος άνθρωπος σήκωσε το χέρι και είπε στον αυτοκράτορα ότι ήταν γυμνός. Αυτό ζητώ από τους νέους, να σηκώσουν τα χέρια πάλι και να αποκαλύψουν την αλήθεια.
— Πώς ασχοληθήκατε με τις ταινίες, αντίθετα με τη μόδα της εποχής που ήθελε τους νέους να φτιάχνουν συγκροτήματα;
Θυμάμαι που ήμουν έφηβος και πήγα να δω το «The harder they come», την πιο διάσημη τζαμαϊκανή ταινία. Ήμουν 14 χρονών και μου ήρθε η ιδέα να εκφραστώ μέσα από τις εικόνες. Αλλά σε αυτήν τη χώρα ήταν αστείο ένας μαύρος νέος να ακολουθήσει την καριέρα του κινηματογραφιστή.
Πέντε χρόνια αργότερα ήρθε το πανκ και όλο το DIY κίνημα. Αρκετοί από τους φίλους μου άρχισαν να πιάνουν τις κιθάρες. Ήθελα κι εγώ να αρχίσω κάτι, έτσι άρπαξα μια κάμερα super 8 και επανεφεύρα τον εαυτό μου: έγινα ο Don Letts που γυρίζει ταινίες. Έτσι, έγινα ένας σκηνοθέτης με πανκ αισθητική.
— Πώς ήταν να κάνεις παρέα με τον Bob Marley;
Έχω πολλές αστείες ιστορίες από τα παλιά. Ας πούμε, μια φορά μάλωσα με τον Bob Marley για το πανκ. Είχαμε γίνει φίλοι όταν έμενε εδώ και μια μέρα που πήγα στο σπίτι του ντυμένος πανκ άρχισε να με κοροϊδεύει επειδή για το πανκ ήξερε μόνο όσα διάβαζε στα ταμπλόιντ, που το φωτογράφιζαν με πολύ αρνητικό τρόπο.
Του έλεγα ότι το είχε παρεξηγήσει και ότι αφορούσε φίλους του που είχαν την ίδια στάση ζωής με αυτόν. Με αποκάλεσε «ηλίθιο» και με πέταξε έξω από το σπίτι. Τρεις μήνες μετά, είχε μάθει για το πανκ περισσότερα από εμένα. Έγραψε, μάλιστα, και ένα κομμάτι με τίτλο «Ρunky reggae party».
— Τι θα δούμε στην Αθήνα;
Όταν περιοδεύω για να παίξω μουσική, το set μου είναι στο πνεύμα της μουσικής που έπαιζα όταν ήμουν DJ στο πρώτο πανκ μπαρ του Λονδίνου, το Roxy.
Πρόκειται για sets που αντικατοπτρίζουν την ιστορία και την κληρονομιά της τζαμαϊκανής μουσικής και το δώρο που πρόσφερε αυτό το νησί στον κόσμο.
Παίζω παλιά και νέα πράγματα που τελικά έχουν περισσότερο σχέση με τον χορό. Θέλω να ξεσηκώνω τον κόσμο με την κουλτούρα μου. Αυτό έκανα και αυτό θα συνεχίσω να κάνω.
Γι' αυτό υπάρχει η κουλτούρα, για να φέρνει τον κόσμο κοντά. Δεν είναι κάτι που προκαλεί φόβο, όπως το σκέφτεται μάλλον ο Ντόναλντ Τραμπ.
Στο σύμπαν μου η κουλτούρα ενώνει τους ανθρώπους και κάνει τον κόσμο πιο ενδιαφέροντα και συναρπαστικό. Όταν ταξιδεύω είναι σαν να κάνω διάλογο με άλλους πολιτισμούς. Αναζητάω την πληροφορία. Π.χ. θέλω ο κόσμος της Αθήνας να με ξεσηκώσει, όπως θα συνέβαινε σε μια υγιή συζήτηση. Είναι κάτι αμφίδρομο, δεν αφορά μόνο εμένα. Είμαι 63 ετών, αλλά είμαι ακόμη ανοιχτός σε όσα έχει να προσφέρει ο κόσμος.
Info
Η νέα ημερομηνία της εμφάνισης του Don Letts στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος θα ανακοινωθεί σύντομα.
σχόλια