Ο Νίκολα Τέσλα δεν έγραψε ιστορία μόνο ως ο «Προμηθέας του ηλεκτρισμού», ένας από τους πιο διάσημους εγγυητές ενός διαφορετικού μέλλοντος, αλλά και ως μια μυθιστορηματική προσωπικότητα που λάτρεψαν οι στενοί του άνθρωποι και φίλοι, όπως ο Μαρκ Τουέιν, και μίσησαν οι διάσημοι εχθροί του. Γεννημένος σε ένα χωριό της σημερινής Κροατίας, με πατέρα ορθόδοξο ιερέα, ένιωσε από νωρίς τι σημαίνει δυσκολία και απόρριψη. Ακολούθησαν τα χρόνια της Νέας Υόρκης και η γνωστή αντιπαλότητά του με τον Τόμας Έντισον που στιγμάτισε τη ζωή και την ίδια του την καριέρα. Όλα αυτά ξεδιπλώνονται με συγκλονιστική ακρίβεια από τη συναρπαστική πένα του Σέρβου Βλαντίμιρ Πίσταλο Τέσλα, το πρόσωπο πίσω από τη μάσκα (μτφρ. Χρήστος Γκούβης, εκδόσεις Καστανιώτη), ο οποίος εισχωρεί με επάρκεια στον ψυχισμό του Βαλκάνιου εφευρέτη. Ας μην ξεχνάμε ότι «Τέσλα» σημαίνει το μικρό τσεκούρι με λεπίδα που σχηματίζει ορθή γωνία με τη λαβή.
Παραδόξως, ο Γκάρεθ Στέντμαν Τζόουνς δεν επιθυμεί να γράψει άλλη μια αποθεωτική ή αποδομητική βιογραφία για τον Καρλ Μαρξ αλλά να δει πώς ο περίφημος θεωρητικός της επανάστασης εξέφρασε την πνευματικότητα και τις ιδέες της εποχής του, όντας ένα αληθινό τέκνο του 19ου αιώνα και όχι του 20ού, που προσπάθησε να τον ερμηνεύσει. Ως εκ τούτου, στην εντυπωσιακή και πολυσέλιδη βιογραφία του με τον τίτλο Καρλ Μαρξ - Μεγαλείο και Ψευδαισθήσεις (μτφρ. Πέτρος Γεωργίου, εκδ. Πατάκη) ο Τζόουνς προσπαθεί να διερευνήσει τον τρόπο που ο γιος ενός Εβραίου προσήλυτου στον χριστιανισμό κατάφερε να αποτυπώσει με τον καλύτερο τρόπο τις αντιφατικές ιδέες της εποχής του και να αφιερώσει όλη του τη ζωή στην κατανόηση ενός κόσμου που άλλαζε και στην ανάγκη να ανταποκριθεί σε αυτές τις αλλαγές. Επομένως, όλοι οι φόβοι και οι προσδοκίες του αιώνα του αποτυπώνονται στις γεμάτες ζέση διακηρύξεις του. Ο Τζόουνς δεν παραλείπει να αναφερθεί και στη δύσκολη προσωπική ζωή του Εβραίου στοχαστή, αφού είδε τα παιδιά του να πεθαίνουν και υπέφερε μέχρι τέλους από την αρρώστια, τη στενοχώρια και τον πόνο.
Από τον Μαρξ περνάμε στον τελευταίο τσάρο, για την ακρίβεια στον Νικόλαο Β' της δυναστείας των Ρομανόφ, ο οποίος αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τον θρόνο, δίνοντας έτσι την αφορμή για μια δραματική ιστορία που έκανε τους Ρομανόφ διάσημους σε όλο τον κόσμο, κυρίως λόγω του τραγικού τους τέλους. Ο Ρόμπερτ Σέρβις, στο βιβλίο του Ο τελευταίος τσάρος (μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, εκδόσεις Πατάκη), περιγράφει ανάγλυφα όλο το σκηνικό της εποχής, μιλώντας τόσο για το προσωπικό δράμα του Νικολάου Β' όσο και για τις πολιτικές του προεκτάσεις. Εντρυφώντας σε πλήθος λεπτομερειών και μελετώντας σε βάθος αρχεία, ημερολόγια και αλληλογραφία, μας δίνει ένα ανάγλυφο χρονικό των γεγονότων λίγο πριν από και μετά τη Ρωσική Επανάσταση ή, μάλλον, τη Φεβρουαριανή και την Οκτωβριανή Επανάσταση. Όπως σημειώνει το «Times Literary» για το βιβλίο: «Μέσα στην πληθώρα της βιβλιογραφίας για τους Ρομανόφ, ο Τελευταίος τσάρος ξεχωρίζει με την ακρίβεια, την οξυδέρκεια, την αντικειμενικότητα και τον τρόπο που τοποθετεί μια ιστορία με όλα τα στοιχεία ενός μεγάλου, προσωπικού δράματος μέσα στις ευρύτερες διαστάσεις των συνθηκών της επαναστατημένης Ρωσίας».
Στα παρεπόμενα των μεγάλων αλλαγών που προκάλεσε στον κόσμο η επικράτηση του κομμουνισμού συγκαταλέγεται και το παράδοξο καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας, για το οποίο σπάνια μιλάει κανείς. Ακόμα πιο σπάνια, δε, ομολογεί την προσωπική του εμπλοκή και ανάμειξη, όπως κάνει ο Μαξίμ Λέο στο συγκλονιστικό Ψηλά τις καρδιές - Μια οικογένεια στην Ανατολική Γερμανία (μτφρ. Γιώτα Λαγουδάκου, εκδόσεις Δώμα). Το «απόλυτα συναρπαστικό», σύμφωνα με τους «New York Times», βιβλίο του βραβευμένου Μαξίμ Λέο μιλάει για την τεράστια πίστη των ανθρώπων σε άλλου είδους ιδανικά και τις αντίστοιχες ψευδαισθήσεις, τη μητέρα του, την Άννε, που συγκινείται κάθε φορά που κοιτάει πίσω, τον πατέρα του, έναν ατίθασο καλλιτέχνη που δεν άντεχε ούτε τη Λαοκρατική Δημοκρατία αλλά ούτε και τα ασφυχτικά δεδομένα της Δύσης, για τον αντιστασιακό παππού του, για τα όνειρα που βγήκαν όλα πλάνες, για τη λογοκρισία και τα αδιέξοδα του σκληροπυρηνικού κομμουνιστικού καθεστώτος. Αληθινό και σπαρακτικό, μεταφέρει ανάγλυφα το σκηνικό μιας ολόκληρης εποχής.
Μια άλλη, διαφορετική κομμουνίστρια ήταν σίγουρα το κορίτσι-φαινόμενο, η Νάντια Κομανέτσι. Στο συναρπαστικό βιβλίο της Λόλα Λαφόν, Η μικρή κομμουνίστρια που δεν χαμογελούσε ποτέ (μτφρ. Καρολίνα Μέρμηγκα, εκδόσεις Μελάνι) ξεδιπλώνεται όλο το χρονικό που έκανε αυτήν τη μαγική Ρουμάνα αθλήτρια να αποθεωθεί από ολόκληρο τον κόσμο, περιγράφοντας παράλληλα ανάγλυφα πώς «ασέλγησε» πάνω της ψυχικά ένα ολόκληρο καθεστώς, οδηγώντας την στα όρια.
Υπάρχουν, όμως, κι άλλα βασανισμένα κορίτσια στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όπως η Τάρα Ουέστοβερ, η οποία νίκησε τα πάντα −προδοσία, πόνο, κακοποίηση, επιβολή− με τη μόρφωση. Η μεταμόρφωσή της σε μια άλλη, η μοναδική της ελπίδα που τελικά της επέτρεψε να ξεφύγει από το καταπιεστικό περιβάλλον των μορμόνων, οφειλόταν στην επιμονή και στη μάθηση. Το χρονικό της στον άλλο κόσμο, των οπλισμένων με ελπίδα, το καταγράφει με τον πιο ειλικρινή και άμεσο τρόπο στη Μορφωμένη (μτφρ. Μαρία Φακίνου, εκδόσεις Ίκαρος), ένα συγκλονιστικό οδοιπορικό από έναν ακυρωμένο κόσμο στην κατάκτηση της ύπαρξης. Παρότι είναι το πρώτο της βιβλίο, η Ουέστοβερ κατάφερε να κατακτήσει το αναγνωστικό κοινό, έχοντας μεταφραστεί σε 22 χώρες. Επίσης, έχει ψηφιστεί ως Best Memoir στα βραβεία του Goodreads 2018 και βρέθηκε, μεταξύ άλλων διακρίσεων, στη λίστα με τα 10 καλύτερα βιβλία του 2018 των «New York Times».
Απόλυτα υπαρξιακή είναι, πάντως, η Βιογραφία του Τσαρλς Μπουκόβσκι (μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς, εκδόσεις Εξάντας), όπου ο Μπάρι Μάιλς καταγράφει με ακρίβεια την πηγή έμπνευσης του Μπουκόβσκι, κρατώντας αποστάσεις από τις υπερβολές και τις ανακρίβειες, τον καθαγιασμό ή τη δαιμονοποίηση.
Με τα βιώματα που έθρεψαν το παράδοξο σύμπαν του Ντέιβιντ Λιντς, και κυρίως με τις δικές του σκέψεις, τις οποίες ξεδιπλώνει αφήνοντας να ακουστεί η φωνή του, ασχολείται ο υπέροχος Χώρος Ονείρων (μτφρ. Αφροδίτη Γεωργαλιού, εκδόσεις Ροπή). Μέσα από ένα καλειδοσκόπιο αναμνήσεων, σκέψεων και αποσπασμάτων από συνεντεύξεις έρχεται κανείς σε επαφή με το είναι του καλλιτέχνη. Γραμμένες από τη στενή του συνεργάτιδα Κριστίν ΜακΚένα, οι βιογραφικές παρατηρήσεις δίνουν χώρο κυρίως στον λόγο του πρωτοπόρου Λιντς.
Σε συνεντεύξεις-βιογραφίες σπουδαίων προσωπικοτήτων βασίστηκε το οδοιπορικό στον κόσμο της δημοσιογράφου Όλγα Μπακομάρου και στην παρακαταθήκη που άφησε στη δημοσιογραφία. Ο τίτλος του Ωσεί παρόντες - 26 συνεντεύξεις (εκδόσεις Αρμός) και το πλήθος των ονομάτων που περιλαμβάνονται στον τόμο είναι ενδεικτικό της αξίας του: Μάνος Χατζιδάκις, Βάσω Κατράκη, Μενέλαος Λουντέμης, Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Δημήτρης Χορν, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Μάνος Κατράκης, Ελένη Βλάχου, Αλέξης Μινωτής, Ανδρέας Παπανδρέου, Ηλίας Ηλιού, Έλλη Λαμπέτη, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Μελίνα Μερκούρη, Στέλιος Καζαντζίδης, Άκης Πάνου, Αλέξανδρος Ιόλας, Κάρολος Κουν, Νικηφόρος Βρεττάκος, Γιάννης Τσαρούχης, Δημήτρης Μυταράς, Μιχάλης Κακογιάννης, Χρήστος Λαμπράκης, Θεόδωρος Αγγελόπουλος, Λιλή Ζωγράφου και Ιάκωβος Καμπανέλλης.
6 Ιουνίου, 1944. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, το BBC διακόπτει το πρόγραμμά του και μεταδίδει στίχους ενός ποιήματος του Πολ Βερλέν: «Οι μακροί στεναγμοί των βιολιών του φθινοπώρου λαβώνουν την καρδιά μου μ' έναν λήθαργο μονότονο». Η μεγαλύτερη μέρα του πολέμου έχει αρχίσει και μαζί μία από τις πιο αιματηρές στην ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου: μια επική μάχη με τεράστιες διαστάσεις. Στο βιβλίο του Μίλτον Τζάιλς D-Day, Απόβαση στη Νορμανδία (μτφρ. Χρήστος Καψάλης, εκδόσεις Μίνωας), καταγράφονται για πρώτη φορά οι μαρτυρίες όλων των επιζώντων: του έφηβου Αμερικανού κληρωτού, του επίλεκτου Γερμανού αμυνόμενου, του Γάλλου αντιστασιακού. Για πρώτη φορά, επίσης, περιλαμβάνονται σε βιβλίο οι αυθεντικές αφηγήσεις όλων όσοι ήταν παρόντες και επέζησαν από την κόλαση του πολέμου.
Τα τελευταία χρόνια το auto-fiction ακούγεται όλο και συχνότερα στο εξωτερικό αλλά και στα μέρη μας. Ένα από τα βιβλία που καθιέρωσαν την κατηγορία αυτή είναι το Περίγραμμα της γεννημένης στον Καναδά Βρετανίδας συγγραφέως Ρέιτσελ Κασκ. Πρόκειται για μια τριλογία που έτυχε διθυραμβικών σχολίων και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού και πλέον ολοκληρώνεται με τη Μετάβαση και το Κύδος − και τα τρία σε μετάφραση Αθηνάς Δημητριάδου, από τις εκδόσεις Gutenberg. Πρόκειται για την ιστορία της Ρέιτσελ Κασκ, που ακροβατεί μεταξύ προσωπικής εξομολόγησης και μυθιστορήματος. Η συγγραφέας επισκέπτεται την Αθήνα ως εισηγήτρια σεμιναρίων δημιουργικής γραφής. Όλα τα πρόσωπα που συναναστρέφεται κατά τη διάρκεια της παραμονής της εδώ αλλά και οι εμπειρίες της παρελαύνουν ανάκατες με ένα πλήθος εσωτερικών σκέψεων που μετατρέπουν τη βιογραφία σε μυθιστόρημα. Οι μονόλογοι δίνουν το στίγμα, μετασχηματίζοντας το εσωτερικό «περίγραμμα», καταργώντας έτσι τα όρια των λογοτεχνικών κατηγοριών.
Το είδος αυτό, ωστόσο, φαίνεται να ανθεί τελευταία και στη χώρα μας: η πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου της Τασούλας Επτακοίλη Κέρμα στον αέρα (Καστανιώτης) καταδεικνύει τη λεπτή απόχρωση του βιώματος και της μυθιστορίας, της οικογενειακής σάγκα και της προσωπικής αφήγησης. Σε έναν βίο, που ειδικά για τις παλιότερες γενιές επιφύλασσε διαρκώς ανατροπές και εκπλήξεις −εδώ, μάλιστα, καλύπτεται ένα φάσμα οκτώ δεκαετιών−, δεν ξέρεις ποτέ από ποια πλευρά θα κάτσει το κέρμα. Τρεις γενιές ανθρώπων, συνολικά δέκα άτομα αφηγούνται τη δική τους ιστορία, αποκαλύπτοντας τελικά σημαντικά κομμάτια για την πορεία της δικής μας ζωής με έναν λόγο που συγκινεί.
Αίσθηση έχει κάνει ήδη η σπαρακτική εξομολόγηση-αυτοβιογραφία-autofiction, Είμαι όσα έχω ξεχάσει (Μεταίχμιο) του Ηλία Μαγκλίνη για τους ανίερους θανάτους που τρυπάνε τη σκέψη, το αιματοβαμμένο παρελθόν, τις μνήμες που καρφώνονται ανελέητα και δεν λένε να φύγουν, καθορίζοντας τη ζωή μας και τις εμμονές μας. Δύο θάνατοι, του παππού και του πατέρα, στοιχειώνουν τον συγγραφέα-εγγονό, ο οποίος εισήλθε κάπως πρώιμα στον αντρικό κόσμο και στον κύκλο του αίματος που ταλανίζει αταβιστικά τους οικογενειακούς κύκλους. Κι όλα αυτά μέσα από τις ιστορίες του παππού, που υπήρξε μια ζωή αγωνιστής, συμμετέχοντας σε πολέμους από τη Μικρασία έως την Αντίσταση, και έμελλε να γίνει αμλετικό φάντασμα, στοιχειώνοντας τον εγγονό, πέφτοντας άδοξα νεκρός, όπως αντίστοιχα νεκρός θα έπεφτε μετά και ο αδελφός της γιαγιάς αλλά και ο πιλότος πατέρας. Ένας κόσμος γεμάτος μνήμες, αλλά κυρίως ένα χρονικό των ανοιχτών πληγών της Ελλάδας και μια καταβύθιση σε έναν κόσμο που ψυχορραγεί καταγράφεται και κυρίως ζωντανεύει και ανασυστήνεται μέσα από έναν λόγο που κόβει, επίσης, σαν μαχαίρι.
Πώς είναι, άραγε, να έχεις ζήσει τόσους πολέμους και τώρα, σε καιρό ειρήνης, να νιώθεις ότι ισοπεδώνεσαι από το Brexit; Την απάντηση τη δίνει ο Τζον Λε Καρέ στο πιο αυτοβιογραφικό και εξομολογητικό του βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά με τίτλο Ένας Έντιμος Άνθρωπος (μτφρ. Μαρία Παπανδρέου, εκδόσεις Bell), όπου το alter ego του, ο ήρωάς του, Νατ, ένας σαρανταεπτάχρονος βετεράνος των μυστικών υπηρεσιών, αναγκάζεται να ζήσει σε έναν πλανήτη που παραδίδεται στα χέρια του Τραμπ, του Πούτιν και του Brexit. Ο αγώνας του να σώσει την Ευρώπη που διαλύεται από αυτές τις δυνάμεις δίνει αφορμή στον συγγραφέα να περάσει τις δικές του θέσεις για όσα συμβαίνουν αυτήν τη στιγμή στη χώρα του αλλά και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, υψώνοντας μια φωνή αγωνίας για έναν κόσμο που καταρρέει. Η ίδια η επιμελήτρια του βιβλίου, πάντως, τόνισε πως ο Έντιμος Άνθρωπος συνιστά την πιο ακριβή πολιτική παρέμβαση του Τζον Λε Καρέ στα πράγματα και πως είναι το πλέον αυτοβιογραφικό βιβλίο του.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
