Βιβλία με ηρωίδες γυναίκες
Λένα Φουτσιτζή
O όρος «γυναικεία λογοτεχνία» εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως υποκατηγορία της κανονικής λογοτεχνίας, αυτής δηλαδή που είναι γραμμένη από άντρες. Οι αλλαγές που συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στις κοινωνίες μας έχουν αρχίσει να έχουν αντίκτυπο και στον τρόπο που οι γυναίκες τολμούν ή θεωρούν αυτονόητο πια να εκφραστούν, γράφοντας για χαρακτήρες –γυναίκες– που δεν είναι ούτε ηρωίδες, ούτε οσιομάρτυρες, ούτε βασανισμένες, ούτε τέλειες, ούτε σκέτα κουτορνίθια. Είναι μερικές φορές όλα αυτά μαζί. Προτείνω μια λίστα από βιβλία γραμμένα από γυναίκες με ηρωίδες γυναίκες, δηλαδή γραμμένα από ανθρώπους για ανθρώπους με ελαττώματα και προβλήματα και αδιέξοδα καθημερινά, για να τα διαβάσει όποιος θεωρεί ότι είναι άνθρωπος, χωρίς να έχει σημασία αν είναι άντρας ή γυναίκα. Το Εκεί που τραγουδάνε οι καραβίδες της Ντέλια Όουενς είναι ένα βιβλίο για την εγκατάλειψη και την ανάγκη του ανήκειν. Οι Άνθρωποι του δάσους της Άννυ Πρου είναι ένα βιβλίο-μαμούθ με αμέτρητα στρώματα ανάγνωσης, από αυτά που σε κάνουν να χάνεις τον κόσμο. Ο Πρώτος Κακός της Miranda July είναι ένα βιβλίο για τον πόθο, αλλά όχι όπως τον έχουμε συνηθίσει. Οι Μικρές φωτιές παντού της Celeste Ng είναι ένα βιβλίο για τους χίλιους τρόπους της μητρότητας. Και, τέλος, το Ευμενίδες και Ερινύες της Λόρεν Γκροφ είναι ένα βιβλίο για τη δυναμική του γάμου και την αλληλεξάρτηση που μπορεί να γίνει κολλητική ουσία.
Βιβλία για την παιδεία των συγχρόνων
Νικόλας Σεβαστάκης
Ο Σαούλ Φριντλέντερ, ιστορικός με πολύ μεγάλο βιωματικό βάθος (οι γονείς του δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς, ο ίδιος πέρασε από τον δεξιό σιωνισμό, προτού τον απορρίψει), μας παραδίδει τις Σκέψεις για τον ναζισμό (Πόλις, 2019), μια μεγάλη συνομιλία με τον Στεφάν Μπου για τη φύση του ναζιστικού αντισημιτισμού, το Ολοκαύτωμα, το έργο των ιστορικών και τις περιπέτειες της εβραϊκής μνήμης. Πλάι σε αυτό θυμίζω το μικρό κείμενο του Primo Levi, Το καθήκον της μνήμης (Άγρα, 1998), που πάλι υπό τη μορφή της συζήτησης ξαναπιάνει το θέμα του μάρτυρα και του συγγραφέα σε σχέση με το σύμπαν των στρατοπέδων εξόντωσης. Από άλλη γωνία και οπτική, στέκομαι στον τρίτο τόμο των Απαρχών του ολοκληρωτισμού της Χάνα Άρεντ (Νησίδες, 2017), όπου η φιλόσοφος εκθέτει με διαύγεια τον τρόπο σκέψης και τη λειτουργία των μεγάλων ολοκληρωτικών κινημάτων της δεξιάς και της αριστεράς. Επειδή, όμως, συχνά η θεωρία, χωρίς τη μαρτυρία και τη λογοτεχνία, δεν μπορεί να αγγίξει τον αναγνώστη, συστήνω πάντα τις Ιστορίες από την Κολιμά του Βαρλάμ Σαλάμοφ (Ίνδικτος, 2011), ένα από τα πιο σπαρακτικά κείμενα του 20ού αιώνα. Τέλος, μια μελέτη που συμβάλλει πολύ στο τέλος των συγχύσεων και της θολούρας για την ακροδεξιά και την παρουσία της στη χώρα. Η Βασιλική Γεωργιάδου (Η άκρα δεξιά στην Ελλάδα, 1965-2018. Καστανιώτης) γνωρίζει σε βάθος το θέμα στο παρόν και στην καταγωγή του.
Μουσικά βιβλία
Μ. Hulot
Η μουσική ενηλικίωση ενός ανθρώπου που έγινε ένας από τους μεγαλύτερους σταρ τις δεκαετίες του '80 και του '90 και ενός από τους πιο σπουδαίους καλλιτέχνες όλων των εποχών, του Prince, είναι μια αφήγηση σε α' πρόσωπο της πορείας μιας ιδιοφυΐας, από τα πρώιμα χρόνια μέχρι τον ξαφνικό του θάνατο. Η αυτοβιογραφία του, The Beautiful Ones –όση πρόλαβε να γράψει μέχρι να πεθάνει–, κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Spiegel & Grau και είναι ήδη ένα από τα μπεστ σέλερ της χρονιάς. Στο ίδιο ακριβώς κλίμα, το αυτοβιογραφικό, κινείται και η συγκλονιστική ιστορία που αφηγείται ο Tricky, το πώς ένα παιδί μιας οικογένειας που είχε μόνο γκάνγκστερ κατάφερε να γίνει ένας από τους πιο ξεχωριστούς καλλιτέχνες που έβγαλε ποτέ η Βρετανία, σχολιάζοντας ταυτόχρονα την ιστορία της κοινωνίας της. Το Hell is round the corner: The unique no-holds barred autobiography κυκλοφορεί από τον εκδοτικό Blink Publishing. Στο νέο βιβλίο της Revenge of the She-Punks: A feminist music history from Poly Styrene to Pussy Riot η Vivien Goldman ανατρέχει στην ιστορία του φεμινισμού και αναζητά τη γυναικεία ταυτότητα μέσα από την πανκ μουσική. Το στόρι ενός από τα πιο πετυχημένα τρίο συνθετών και δημιουργών επιτυχιών στην ιστορία της αμερικανικής ποπ, των Brian Holland, Edward Holland και Lamont Dozier, περιγράφεται με συναρπαστικό τρόπο στο βιβλίο Come and get these memories: The story of Holland-Dozier-Holland (Omnibus Press), από τα πρώτα χρόνια της Motown μέχρι την είσοδό τους στο Rock and Roll Hall of Fame, από τον Dave Thompson και τους δύο Holland. Τέλος, το Go ahead in the rain: Notes to a tribe called quest του Hanif Abdurraqib αναλύει τους θρυλικούς Tribe Called Quest και τη μουσική τους μέσα από προσωπικές εμπειρίες και επιστολές.
Νέα κόμικς με ελληνικά θέματα
Μ. Hulot
Το graphic novel Φεστιβάλ, που φτιάχτηκε από τον Γιώργο Γούση, τον Παναγιώτη Πανταζή και τη Γεωργία Ζάχαρη για τα 60ά γενέθλια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, είναι μια ερωτική νουβέλα που αφηγείται τη σχέση ενός σκηνοθέτη και μιας δημοσιογράφου που γνωρίζονται στο φεστιβάλ και η σχέση τους εξελίσσεται μέσα στα χρόνια παράλληλα με την ιστορία του. Εξαιρετική δουλειά έχει γίνει στον Ζητιάνο του Καρκαβίτσα από τον Canelo Cob, ο οποίος μετέτρεψε τη σκοτεινή νουβέλα του 1897 σε ένα αριστουργηματικό graphic novel που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Polaris. Πολύ υψηλού επιπέδου είναι και οι Παράξενες Ιστορίες του Γιώργου Τραγάκη, που εικονογράφησε «καταραμένες» ιστορίες και ποιήματα του Κάφκα, του Μπρετόν, του Μπάροουζ, του Γονατά, του Τζόις, του Λαπαθιώτη και του Καρυωτάκη και έφτιαξε μικρά κόμικς με τα όνειρα, τον θάνατο και τις απεγνωσμένες στιγμές του 20ού αιώνα (Bibliothèque). Το τρίτο μέρος του 1800 του Θανάση Καραμπάλιου με τίτλο «Αγιά Μαύρα» (Jemma Press) ακολουθεί τον Καραμάνο μέχρι την Αγιά Μαύρα, σε βαρύ κλίμα πένθους από την απώλεια της Ελένης και την αβεβαιότητα για τη μοίρα του Νικόλα. Η σκληρή εποχή πριν από την Επανάσταση γίνεται το μοτίβο για να ξετυλιχθεί ένα συναρπαστικό οικογενειακό στόρι. Σε πιο πρόσφατη εποχή, εκείνη της Αθήνας του '40, διαδραματίζονται όλες οι ιστορίες της ανθολογίας Ένα γλυκό ξημέρωμα - Δεκατέσσερις ιστορίες για την Αθήνα της Κατοχής που κυκλοφορεί από την Jemma Press, με Έλληνες δημιουργούς να βοηθούν με τον δικό τους τρόπο στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.
Βιβλία Ιστορίας
Στέφανος Καβαλλιεράκης
Το 2019 είχε μερικές εξαιρετικές μεταφράσεις στα ελληνικά σημαντικών βιβλίων Ιστορίας μεγάλων ονομάτων, παλιότερες σημαντικές δουλειές, αναστοχαστικά κείμενα για την Ιστορία. Μια ποικιλία που επιτρέπει σε κάθε αναγνώστη να κινηθεί σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους και διαφορετικές θεματικές ενότητες. Ο Κόκκινος Λιμός της διακεκριμένης ιστορικού Anne Applebaum όχι μόνο φέρνει στο φως ένα άγνωστο περιστατικό, τον λιμό του 1931-33 στην ΕΣΣΔ που μέτρησε 5 νεκρούς, εκ των οποίων 3 στην Ουκρανία, μετά την απόφαση του Στάλιν να μην κάνει κάτι να τον αποτρέψει, αλλά αναδεικνύει και τη μεγάλη σύγκρουση για την επικράτηση στην Ανατολική Ευρώπη που είχε πολλές και διαφορετικές πτυχές (Αλεξάνδρεια). Το Επιδιώκοντας την ισχύ του γνωστού Καναδού ιστορικού William McNeil φέρνει στην επιφάνεια μια συναρπαστική ιστορία της τεχνολογίας και της επίδρασής της στο κλείσιμο και στο άνοιγμα των ιστορικών φάσεων (Παπαδόπουλος). Η Ιστορία της Φινλανδίας του Χένρικ Μεϊνάντερ είναι μια πραγματικά ενδιαφέρουσα, σύντομη, πυκνογραμμένη ιστορία της χώρας με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συγκλίνουσες συχνά αναλογίες με την ελληνική ιστορία στο κομμάτι της εθνογένεσης (Ασίνη). Το Πανδοχείο της Μνήμης του Tony Judt δεν θα μπορούσε να λείπει από αυτήν τη λίστα, το τελευταίο έργο του σημαντικού Βρετανού ιστορικού προς το προδιαγεγραμμένο τέλος του δίνει ένα βιβλίο γλυκόπικρο και συγκινητικά αναστοχαστικό (Αλεξάνδρεια). Τέλος, ο Δημήτρης Σωτηρόπουλος, με τις Φάσεις και αντιφάσεις του ελληνικού κράτους, παρέχει μια ολοκληρωμένη και συμπυκνωμένη ευρεία ματιά στην πορεία του ελληνικού κράτους τον 20ό αιώνα, μια πορεία που, παρά τις αντιφάσεις και τις αντινομίες της, ήταν πάντα προς τα μπροστά (Εστία). «Είμαστε φτιαγμένοι από Ιστορία» έλεγε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, κατά συνέπεια η ανάγνωσή της είναι ένα μεγάλο βήμα στην ανακάλυψη του εαυτού μας.
Για τα Εξάρχεια
Θοδωρής Αντωνόπουλος
Η πιο εναλλακτική, πιο ανυπότακτη, πιο πολιτικοποιημένη και ταυτόχρονα πιο ταλαιπωρημένη αλλά και συκοφαντημένη αθηναϊκή συνοικία με τη διεθνή, πλέον, φήμη πρωταγωνιστεί τελευταία στην επικαιρότητα, όχι μόνο για το καθεστώς αστυνομοκρατίας που της έχει επιβληθεί αλλά και επειδή, παρά ταύτα ή διά ταύτα, αποδεικνύεται «χρυσωρυχείο» για το airbnb και το real estate αφενός, δημοφιλής τουριστικός προορισμός αφετέρου. Μια γειτονιά ιδιαίτερη, για την οποία έχουμε δει κι ακούσει τόσα, πιθανόν κιόλας συχνάζουμε ή ζούμε εκεί, πόσο στ' αλήθεια όμως τη γνωρίζουμε; Ιδού πέντε χαρακτηριστικά βιβλία γραμμένα για ή με σημείο αναφοράς τα Εξάρχεια: Τρία φεγγάρια στην πλατεία του Τέου Ρόμβου (Βιβλιοπέλαγος, 2009), μικρά διηγήματα εμπνευσμένα από τα Εξάρχεια των δεκαετιών '70-'80, όπως τα έζησε ο συγγραφέας, Τα Εξάρχεια δεν υπάρχουν (Τυφλόμυγα, 2009), μια έξοχη μαρτυρία-ντοκουμέντο προσώπων, πραγμάτων και καταστάσεων από τον «πάπα» του ελληνικού underground, Λεωνίδα Χρηστάκη, Σταμάτα να μιλάς για θάνατο, μωρό μου του Νίκου Σούζα (Ναυτίλος, 2015), μια ιστορική αναδρομή στο ανταγωνιστικό κίνημα στην πολιτική, στην τέχνη και στην αντικουλτούρα στην Ελλάδα μεταξύ 1974 και 1988, επίκεντρο του οποίου υπήρξαν τα Εξάρχεια, Εξαρχείων Αλφαβητάριο 1840-1975 (Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2019), όπου ο Γιάννης Φούντας διερευνά «τα ασαφή ακόμη και δυσδιάκριτα όρια της συνοικίας, της ιστορίας αλλά και της ερμαφρόδιτης φύσης της άρτι ανατέλλουσας –στη δεκαετία του 1970– αναρχίας» και το λεύκωμα των Political Stencil, 5 χρόνια Δράσεις (Στο Περιθώριο, 2019), αρκετές δουλειές των οποίων φιλοξενήθηκαν σε τοίχους των διάσημων και για τις street art δημιουργίες τους Εξαρχείων.
Aπό τη λογοτεχνία του φανταστικού
Μυρτώ Αθανασοπούλου
Ελληνική λογοτεχνία του φανταστικού; Κι όμως, υπάρχει! Η Κοιλάδα της λάσπης είναι το πρώτο μέρος της τριλογίας της Ιωάννας Μπουραζοπούλου (Καστανιώτη). Λεπτομερέστατο και εμπνευσμένο world building, μυστήριο, πολιτικές προεκτάσεις, μαγεύει και παρασύρει τον αναγνώστη σε ένα επικό ταξίδι γεμάτο βία και λάσπη. Οι Νάνοι-Πειρατές, οι Γιούσουροι, η Μεγάλη Αράχνη, τα Φλύαρα Κύματα, οι Σιδηρόψειρες, ο Μπύγκλωπας χωρίς κεφάλι και το Κεφάλι χωρίς μπύγκλωπα, οι Βλακοβλάχοι Νομάδες, ο Αιώνιος Ανεμοστρόβιλος, ο καθηγητής με τα εφτά μυαλά, το Νησί με τις Λιχουδιές, τα φίδια της Μιντγκάρδης, οι σιχαμερές Κακαρίδες, η Κοιλάδα των αποτυχημένων ιδεών, οι Πλατυπόδαρες Μπέρτες, τα Ακουστικάκια, τα Σαλιγκάρια του Χρόνου. Είναι σαν να διαβάζεις 13 (και μισό) βιβλία σε ένα. Μια εμπειρία που μόνο αν τη ζήσεις-διαβάσεις μπορείς να την πιστέψεις (Walter Moers, Οι 13½ ζωές του Μπλε Αρκούδου, Άγρα). Όταν δύο ιδιοφυΐες αποφασίσουν να συνεργαστούν και να διασκεδάσουν με το τέλος του κόσμου, προκύπτει αυτό το βιβλίο που διαβάζεται μονοκοπανιά, με διαλείμματα μόνο για να καταλαγιάσει το γέλιο! Αφού το διαβάσετε, αναζητήστε και την ομώνυμη σειρά του Amazon Prime (Neil Gaiman & Terry Pratchett, Καλοί Οιωνοί, Selini).
Αγαπημένοι (αληθινοί) ήρωες
Ματούλα Κουστένη
Ένας παππούς καθισμένος σε ένα ιστορικό λεωφορείο αφηγείται στον εγγονό του πώς μια Αφροαμερικανή (Ρόζα Παρκς) τόλμησε να κάνει κάτι που εκείνος δίστασε: αρνήθηκε το 1955 να παραχωρήσει τη θέση της στο λεωφορείο σε έναν λευκό άντρα, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει ο αγώνας ενάντια στους φυλετικούς διαχωρισμούς στην Αμερική (Το λεωφορείο της Ρόζας, Κόκκινο, σε συνεργασία με τη Διεθνή Αμνηστία). Ένα φιλοπερίεργο και διψασμένο για γνώση αγόρι, ο Γουίλιαμ Καμκγουάμπα, σώζει το χωριό του στο Μαλάουι από την πείνα και τη δίψα, ξεσηκώνοντας λύσεις από κάποια ξεχασμένα εγχειρίδια μιας επαρχιακής βιβλιοθήκης (Το αγόρι που δάμασε τον άνεμο, Παπαδόπουλος). Μερικά χρόνια μετά, καταξιωμένος και περιζήτητος για ομιλίες σε συνέδρια και πανεπιστήμια, ο Καμκγουάμπα χαρίζει τη συναρπαστική του ιστορία στο βιβλίο που έγραψε με τον Μπράιαν Μίλερ. Ο μικρός Ντέιβιντ, από την άλλη, μεγάλωσε στο Λονδίνο, λάτρευε τις ιστορίες για εξωγήινους, κουνιόταν λες κι είχε καταπιεί τρυπάνι, είχε μάτια με διαφορετικό χρώμα, μεταμορφώθηκε στον Ζίγκι Στάρνταστ και πριν από τρία χρόνια έφυγε για πάντα από αυτόν τον πλανήτη... Η σειρά «Μικρά αγόρια με μεγάλες ιδέες» εμπλουτίστηκε μόλις με την παραμυθένια βιογραφία του Ντέιβιντ Μπόουι (Αna Albero, Maria Isabel Sanchez Vegara) και ο αγαπημένος «εξωγήινος» μπήκε πλάι στις Άννα Φρανκ, Κοκό Σανέλ, Σιμόν ντε Μποβουάρ (από την αντίστοιχη κοριτσίστικη εκδοχή των εκδόσεων Παπαδόπουλος). Αϊνστάιν, Μότσαρτ, Eξιπερί, Δαρβίνος, Μέσι, Μπετόβεν, Ομπάμα, Μαντέλα, Σαίξπηρ, Νουρέγιεφ, Λούης, Λένον, Τέσλα και 38 ακόμα «ήρωες» που κάποτε ήταν αγόρια με όνειρα συγκεντρώθηκαν σε έναν τόμο (Γκ.Λ. Μάρβελ, Ιστορίες για αγόρια που ονειρεύονται να αλλάξουν τον κόσμο, εκδόσεις Ψυχογιός) και διηγούνται στα πιτσιρίκια πώς πραγματοποιούνται οι πιο απίθανες ευχές. «Ήμουν περίεργο παιδί. Ένιωθα συχνά παραμελημένο. Αυτό φαίνεται και στα πορτρέτα μου... Δεν χαμογελούσα ποτέ. Τα φωτεινά χρώματα που διάλεγα και η πηχτή μπογιά που χρησιμοποιούσα έκαναν τους πίνακές μου να δείχνουν ολοζώντανοι! Το όνομά μου είναι Βίνσεντ βαν Γκογκ...» Μια ακόμα υπέροχη σειρά βιογραφιών της Isabel Munoz (Μικρά παιδιά με μεγάλα όνειρα, εκδόσεις Διόπτρα) εμπλουτίζεται με τον κορυφαίο ιμπρεσιονιστή (μετά τους Γαλιλαίο, Πικάσο, Αϊνστάιν, Μότσαρτ). Πού θέλουμε να καταλήξουμε; Τα παιδικά βιβλία δεν έχουν μόνο πριγκίπισσες, δράκους, ανέφικτες επιθυμίες. Είναι και γεμάτα αληθινές ιστορίες, ρεαλισμό, πρόσωπα που έζησαν μυθιστορηματικές ζωές, τις οποίες συχνά καμία φαντασία δεν μπορεί να πλάσει. Κι αν μη τι άλλο, εκεί, στις τελευταίες σελίδες, που τα μάτια θα έχουν μισοκλείσει και θα έρθει η ερώτηση «μαμά, αυτά συμβαίνουν μόνο στα παραμύθια;», θα έχετε έτοιμη την απάντηση: Όχι...
Θρίλερ, φαντάσματα, φονικά
Αγιάτη Μπενάρδου
Ευτυχώς, τα Χριστούγεννα είναι γεμάτα κλισέ: φωτάκια, δώρα, στολισμοί, χιόνια, μελομακάρονα, ζεστά ροφήματα στον καναπέ με κουβέρτα μπροστά στο τζάκι. Κόκκινο κρασί, αρωματικά κεριά. Αστυνομικά μυθιστορήματα. Ατμοσφαιρικά παζλ, φρικτές δολοφονίες, σκοτεινά σοκάκια, ιατροδικαστικές εκθέσεις, μισόλογα σε πολυτελή σαλόνια, ανατροπές, αποκαλύψεις. Χριστούγεννα χωρίς αστυνομική λογοτεχνία Χριστούγεννα ουκ εισίν. Φέτος θα κινηθώ πλουραλιστικά. Τα βιβλία αστυνομικής λογοτεχνίας που θα προσφέρω ως δώρο, θα προτείνω σε φίλους και γνωστούς ή θα συζητάω με συντρόφους εγκληματοφάγους θα πηγαίνουν σαν τους Χιώτες: δυο-δυο. Ο Anthony Horowitz είναι εσχάτως ο αγαπημένος μου συγγραφέας του είδους. Στα χνάρια της Άγκαθα Κρίστι, στήνει αστυνομικούς γρίφους με μεταμοντέρνες πινελιές. Οι Φόνοι της Κίσσας και το Η λέξη είναι φόνος κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Διόπτρα (μτφρ. Χριστιάνα Σακελλαροπούλου) και αποτελούν τον ορισμό της απόλαυσης. Από το πολύβουο Λονδίνο του Horowitz στην επαρχία της μακρινής Αυστραλίας, η Ξηρασία και η Άγρια Φύση της Jane Harper, αμφότερα σε μετάφραση Χίλντας Παπαδημητρίου για τις εκδόσεις Μεταίχμιο, αποτελούν βραδυφλεγείς ιστορίες φόνων με λιγομίλητους ήρωες και πτώματα που κρύβουν παλιά μυστικά. Τα προτείνω ανεπιφύλακτα. Όσο για μένα, φέτος θα διαβάσω και πάλι το εμβληματικό The turn of the screw του Xένρι Τζέιμς (κυκλοφορεί στα ελληνικά με τίτλο Το στρίψιμο της βίδας από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Θεώνης Κοβαλένκο) για την ανατριχίλα που θα με διαπεράσει στη φράση: «No, no – there are depths, depths! The more I go over it, the more I see in it, and the more I see in it, the more I fear. I don't know what I don't see – what I don't fear!». Κλισέ, πλην όμως υπέροχο.
Βιβλία φαντασίας
Μαρία Παππά
Η λογοτεχνία φαντασίας, επιστημονικής φαντασίας και τρόμου βρίσκεται σε σταθερή άνθηση τα τελευταία χρόνια κυρίως λόγω της μεγάλης επιτυχίας ταινιών και τηλεοπτικών σειρών που βασίζονται σε σπουδαία βιβλία του είδους. Ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας της τελευταίας δεκαετίας, που ανακαλύφθηκε εκ νέου με αυτόν τον τρόπο, είναι σίγουρα η Ιστορία της Θεραπαινίδας της Μάργκαρετ Άτγουντ (Ψυχογιός, 2018). Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά τo 1985, ενώ μόλις φέτος κυκλοφόρησε και η πολυαναμενόμενη συνέχεια με τίτλο Testaments, που χάρισε στη συγγραφέα το φετινό Booker. Ένα άλλο κλασικό βιβλίο φαντασίας, που μεταφέρθηκε με επιτυχία στη μικρή οθόνη φέτος, ήταν οι Καλοί Οιωνοί των Neil Gaiman και Terry Pratchett (Selini, 2016), όπου ένας άγγελος κι ένας δαίμονας ενώνουν τις δυνάμεις τους για να σώσουν τον κόσμο από την επικείμενη Αποκάλυψη. Φέτος, επέστρεψε και ο μετρ του τρόμου Στίβεν Κινγκ με καινούργια δουλειά, που μόλις μεταφράστηκε στα ελληνικά και σύντομα θα γίνει ταινία. Στο περίφημο Ινστιτούτο του (Κλειδάριθμος, 2019) φυλάσσονται, χωρίς τη θέλησή τους, παιδιά με υπερφυσικές δυνάμεις. Φέτος συζητήθηκε αρκετά ο Ίαν ΜακΓιούαν, κυρίως η άρνησή του να καταχωρίσει το τελευταίο του μυθιστόρημα στην κατηγορία της επιστημονικής φαντασίας. Πώς αλλιώς μπορείς να χαρακτηρίσεις, όμως, το Μηχανές σαν κι εμένα (Πατάκης, 2019), όταν η υπόθεσή του αφορά τις σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ ανδροειδών και ανθρώπων σε ένα εναλλακτικό Λονδίνο, όπου ο Άλαν Τιούρινγκ ζει και φέρνει επανάσταση στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης! Κάτι τέτοιο θα θεωρούσε την επιτομή της ειρωνείας ο Kurt Vonnegut, που στο Σφαγείο Νούμερο Πέντε (Κέδρος, 2008) περνάει το βαρύ αντιπολεμικό του μήνυμα ως μια σουρεαλιστική γλυκόπικρη σάτιρα που διαδραματίζεται στη Δρέσδη κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με τον ήρωα να βιώνει απίθανες καταστάσεις, με αποκορύφωμα την απαγωγή του από εξωγήινους.
Παιδικά βιβλία
Άρης Δημοκίδης
Η Μάγια στο δάσος των Χριστουγέννων (Καστανιώτης) είναι το νέο βιβλίο της Γιολάντας Τσιαμπόκαλου (γνωστής ως Sadahzinia σε όσους ακούν low-bap), με εικόνες της Σοφίας Τουλιάτου. Η Μάγια ξεκινάει με τον φακό της ένα σχεδόν ψυχεδελικό ταξίδι και το βιβλίο μετατρέπεται σε έργο τέχνης. Εξαιρετικό το Μαγαζάκι με τα φιλιά (Μεταίχμιο) της Αλεξάνδρας Μητσιάλη, ένα τρυφερό παραμύθι για τη μικρή Μελίνα, η πελατεία της οποίας όλο και μεγαλώνει. Το παραμύθι ζωντανεύει ακόμα περισσότερο χάρη στις υπέροχες, όπως πάντα, εικόνες της Έφης Λαδά. Ο Γιώργος Κ. Παναγιωτάκης επιστρέφει με το Ο Ισιντόρ και το φεγγάρι (Πατάκης), ένα πανέξυπνο παραμύθι (σχεδόν φιλοσοφικό) για τον Ίσιντορ που θέλει να γίνει φύλακας του φεγγαριού, έστω για μία νύχτα. Ο Παναγιωτάκης εκπλήσσει ξανά και αποδεικνύει πως στις λέξεις κρύβεται η μαγεία. Στο Υβόννη: Η ατίθαση αγελάδα των Άλπεων του Βασίλη Παπαθεοδώρου (Καστανιώτης) μια αγελάδα καταλαβαίνει πως έρχεται το τέλος της και δραπετεύει! Είναι η τέλεια, αληθινή ιστορία μιας αγελάδας από τη Γερμανία που το 2011 αναστάτωσε για μήνες όλη την περιοχή μέχρι να βρει την ησυχία της. Η πρωτοεμφανιζόμενη Μαρία Πανάγια υιοθέτησε μια άρρωστη, παρατημένη σκυλίτσα που είχε δει στο YouTube και της άλλαξε τη ζωή. Όλο αυτό μοιάζει με παραμύθι και το ωραίο είναι πως «έγινε» παραμύθι: Η Νέρα, η τύχη και μια ζωή σαν παραμύθι (Θερμαϊκός/ΙΑΝΟΣ).
Βιβλία που μου έμαθαν την Ανατολή
Χρήστος Παρίδης
Καταρχάς, δεν μπορώ να μην αναφέρω τη Βίβλο της πολιτικής ανάλυσης για τη Μέση Ανατολή, το Great war for civilisation / The conquest of the Middle East, του εξαιρετικού δημοσιογράφου-ανταποκριτή Ρόμπερτ Φισκ. Δεν ισχυρίζομαι ότι έχω διαβάσει και τις 1.300 σελίδες του, αλλά συχνά-πυκνά επανέρχομαι σε αυτό. Θεωρώ ότι είναι ό,τι πιο διαφωτιστικό σχετικά με την ευρύτερη περιοχή, με εκτενείς περιγραφές των εξελίξεων από το 1976 έως τις μέρες μας στο Αφγανιστάν, στον Λίβανο, στο Ιράκ, στο Ιράν και αλλού. Ισότιμης αξίας, με μεγαλύτερη πολιτιστική προσέγγιση, είναι φυσικά το πολυδιαβασμένο Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου του Ουίλιαμ Νταλρίμπλ, ένα συγκλονιστικό οδοιπορικό στον χρόνο και στην Ιστορία. Με έπεισε να ταξιδέψω ολομόναχος στη Δαμασκό, στο Χαλέπι, στη Λατάκια, φυσικά στη Βηρυτό, στην κοιλάδα Μπεκάα, στη Ναμπλούς και στην Μπίμπλος. Σημαντικό βιβλίο που μου έδωσε αρκετές πληροφορίες, αλλά κυρίως εξηγήσεις για τα μέρη από τα οποία ξεκίνησε ο χριστιανισμός, αποδείχτηκε το Οδοιπορικό στις χώρες της Βίβλου του Ρεζίς Ντεμπρέ. Απολαυστικό αποδείχτηκε από κάθε άποψη και το Μικρά Ασία - Το παλίμψηστο της μνήμης του Αλέξανδρου Μασσαβέτα, μια περιπλάνηση στα μέρη όπου κάποτε κατοικούσαν Ρωμιοί, ένα εθνοτικό ψηφιδωτό γεμάτο μαρτυρίες. Τέλος, αξιόλογο είναι και το πρόσφατο Αθήνα - Δελχί - Αθήνα της Έλενας Πέγκα, ένα αφήγημα-καταβύθιση με αφορμή ένα συναρπαστικό ταξίδι στην πολύχρωμη και αντιθετική Ινδία. Τελικά, είμαστε τα ταξίδια μας!
Βαλιτσάκι δυστοπίας*
Γλυκερία Μπασδέκη
Aς παίξουμε το παιχνίδι με τη μικρή βαλίτσα. Τη βαλίτσα που χωράει πέντε βιβλία επιστημονικής φαντασίας, αν και το είδος εξαφανίζεται γιατί όλο και φλερτάρει με τη Μαρτυρία-Ημερολόγιο, μέρες που ζούμε. Εμείς, όμως, ατάραχοι πακετάρουμε, με την αφέλεια αρχαιολόγου. Πρώτα ο Θαυμαστός καινούριος κόσμος του Άλντους Χάξλεϋ (Νησίδες, στη θαυμαστή μετάφραση του Βασίλη Τομανά). Μετά το Ηλεκτρικό Πρόβατο (το Blade Runner των σινεφίλ) του Φίλιπ Ντικ (Κέδρος, σε μετάφραση Δημήτρη Αρβανίτη, που παραμένει κλασική και είχε ξαναβγεί παλιά στην Αrs Longa). Στριμώχνουμε το Σολάρις του Στάνισλαβ Λεμ (Ποταμός, μτφρ. Γιώργος Τσακνιάς), το Φαρενάιτ 451 του Ρέι Μπράντμπερι (Άγρα, μτφρ. Βασίλης Δουβίτσας) και last but not least τα Τρία Στίγματα του Πάλμερ Έλντριτς, πάλι του λατρεμένου Φίλιπ Ντικ (Κέδρος, σε μετάφραση Δημήτρη Αρβανίτη, ειδικού φιλιπντικολόγου). Γιατί αυτά τα πέντε και όχι κάποια άλλα πέντε; Για τον Άγριο Γιάννη στον Θαυμαστό καινούριο κόσμο. Για τη θλιμμένη ρέπλικα Ρέιτσελ στο Ηλεκτρικό Πρόβατο. Για την κούκλα-ψευδαίσθηση Πέρκι Κατ στα Τρία Στίγματα του Πάλμερ 'Ελντριτς. Για τους Ανθρώπους-Βιβλία στο Φαρενάιτ 451. Για τη νεκρή Χάρεϊ στο Σολάρις.
*Για τη δυστοπία που κοιμάται ήδη στο κρεβάτι μας και τρώει από το πιάτο μας.
Ανθολογίες για την τέχνη των graphic novels
Δημήτρης Πολιτάκης
An anthology of graphic fiction, cartoons, and true stories. Μια φαντασμαγορική έκδοση με την επιμέλεια του γνωστού κομίστα/καρτουνίστα Ivan Brunetti, ο οποίος έχει συγκεντρώσει στο λεύκωμα αυτό την αφρόκρεμα των κορυφαίων δημιουργών graphic novels, από τον Robert Crumb και τον Art Spiegelman ως τον Chris Ware, τον Charles Burns, τον Seth, τον Daniel Clowes, τους αδελφούς Hernandez και πολλούς άλλους εξαίρετους δημιουργούς. An anthology of graphic fiction, cartoons, and true stories: Volume 2. Συνέχεια του προηγούμενου τόμου με άλλους τόσους σπουδαίους δημιουργούς –από τις ΗΠΑ κατά κανόνα– που έχουν αναδείξει τα κόμικς σε υψηλή αφηγηματική τέχνη. Scott McCloud, Understanding Comics: The invisible art. Με τη διπλή ιδιότητα του δημιουργού και του ιστορικού της πολυσύνθετης φόρμας των κόμικς, ο Scott McCloud παρουσιάζει την πλούσια ιστορία, την πολιτισμική σημασία αλλά και τα τεχνικά συστατικά αυτής της «αόρατης» τέχνης, αποκαλύπτοντας τα μυστικά που κρύβονται ανάμεσα στα πάνελ και πίσω από τις λέξεις. Scott McCloud, Making Comics: Storytelling secrets of comics, manga and graphic novels. Ο ιδανικός ίσως οδηγός για όποιον ή όποια θέλει να ξεκινήσει να σχεδιάζει κόμικς και καρτούν ή απλώς να τελειοποιήσει την τεχνική του/-ης. Art out of time: Unknown comics visionaries, 1900-1969. Εξαιρετικό λεύκωμα που παρουσιάζει τη «μυστική ιστορία» ξεχασμένων και άγνωστων δημιουργών, ο οραματισμός των οποίων αποτέλεσε εκ των υστέρων πολύτιμη πηγή έμπνευσης για πολλούς από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες και συγγραφείς του είδους.
Για μέρη όπου θα ήθελες να πας, αλλά μάλλον δεν γίνεται
Βίβιαν Στεργίου
[...] χωρίς να ξέρω καθόλου γιατί, αγόρασα δύο χοτ ντογκ με απ' όλα κι έναν καφέ αμφιβόλου ποιότητας, και τότε κατάλαβα γιατί – ήταν υπέροχα.[...] Νέα Υόρκη!». Ο αφηγητής στη Γενναιοδωρία της γοργόνας του Ντένις Τζόνσον (Αντίποδες) χαζεύει στη 40ή Οδό. Πατάει το αφράτο χιόνι κι εγώ τον ζηλεύω. Αναζητώ στα βιβλία μέρη που χάθηκαν προτού η αφήγηση τελειώσει τις στροφές της. Το καφέ της Patti Smith στο M Τrain (Κέδρος) κλείνει πριν το βιβλίο τελειώσει. Τίποτα, όμως, δεν μ' εμποδίζει να απολαμβάνω στο δικό μου αγαπημένο καφέ έναν καπουτσίνο, ρουφώντας μαζί την παγωμένη Νέα Υόρκη της Patti. Για πιο hardcore ταξίδια έχω το Εκεί που τραγουδάνε οι καραβίδες της Όουενς (Δώμα). Εδώ η φύση παρηγορεί. Ο βάλτος, οι γλάροι, τα περίτεχνα κοχύλια σε αγκαλιάζουν. Όποτε παθαίνω μισανθρωπίλα πάω στις Καραβίδες. Μέρος παρηγορητικό είναι και η θάλασσα στο αριστούργημα της Μπερλίν, Οδηγίες για οικιακές βοηθούς (Στερέωμα). Γυναίκες τσακισμένες ψάχνουν τη λήθη στο ποτό. Τη βρίσκουν στο νερό, σε καταδύσεις με ψαράδες. Τέλος, αφήνομαι στην επαρχιακή Νορβηγία, στα φιόρδ του Κνάουσγκορντ (Ο αγώνας μου, Καστανιώτης). Πίσσα σκοτάδι και σκουρόχρωμη θάλασσα, ηρεμία.
Διαχρονική ελληνική ποίηση
Τίνα Μανδηλαρά
Σε μια χώρα όπου η μικροκλίμακα γεννούσε πάντα στίχους, η ποίηση είναι κάτι σαν φυσικό επακόλουθο από τον καιρό του Ομήρου και των επιγραμματιστών μέχρι σήμερα. Είναι κάτι που αντιλήφθηκε απόλυτα ο Ελύτης, ο οποίος λάτρεψε την εκλεκτή αξία των πρώτων υλικών και της απλότητας της Σαπφώς και του Αλκαίου, αυτή την «ελαφράδα» που έβγαινε ακόμα και μέσα από τα βουνά. Δεν τα είδε ξέχωρα από τον τρόμο των πολέμων, γι' αυτό αξίζει κανείς να διαβάσει, οπωσδήποτε μία φορά στη ζωή του, το αριστούργημα Άξιον Εστί, αλλά πάντα δίπλα σε αυτό που μας ορίζει και είναι ο έρωτας – βλέπε Μονόγραμμα ή Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό. Όλα από τις εκδόσεις Ίκαρος, έναν οίκο άμεσα συνυφασμένο με τους μεγάλους ποιητές, όπως και με τον Γιώργο Σεφέρη, το νοερό μισό του ελυτικού κόσμου, βγαλμένο από τη σοφία των βροντερών όπλων του Ομήρου, τη σκοτεινιά του αίματος, την απλότητα του Μακρυγιάννη και τη βαριά σκιά της Ιστορίας, ποτισμένο στη βαθιά συνείδηση ότι τα ελληνικά κομμάτια βρίσκονται βαθιά ριζωμένα στο ασυνείδητό μας. Μετατοπισμένος σε ένα πιο αστικό περιβάλλον, όχι με την κοινωνική αλλά με την κυριολεκτική έννοια της πόλης στις πιο στιγμιαίες καταστάσεις της, στο ξάφνιασμα μιας απλής χειρονομίας και της υπαρξιακής αγωνίας του κυνηγημένου ή του μοιραίου πλάνητα, ο Νίκος Καρούζος μίλησε, όπως έλεγε ο ίδιος, «από ένα υπόγειο, από το υπερώο της Ελλάδας». Όποιος θέλει να δει τι ανέτρεψε τα ελυτικά και σεφερικά δεδομένα και να έχει εικόνα από τη μεταπολιτευτική ποίηση αλλά και την αστείρευτη δύναμη της γλώσσας πρέπει να δει τα Ποιήματα του Νίκου Καρούζου, επίσης από τον Ίκαρο. Από τη σύγχρονη ποίηση, όχι με τη φιλολογική αλλά την κυριολεκτική έννοια του όρου, αυτή που φτιάχνεται σήμερα, εδώ και τώρα, από τα υλικά της απελπισίας, και βλέπει πως «εκεί που χορταριάζει το χάος πάμε και χτίζουμε σπίτια», αξίζει να δει κανείς τα γραπτά του Γιάννη Στίγκα που ακροβατεί ανάμεσα στο σπαρακτικό και στο εξομολογητικό, πάντα με το μοναδικό όπλο που μας έχει απομείνει, το υπόγειο χιούμορ. Μια ποίηση που είναι στημένη πάνω στους μεγάλους ποιητές και δείχνει πως οι στίχοι δεν βγαίνουν έτσι αδέσποτοι ούτε τυχαία στον κόσμο. Απόδειξη το Ισόπαλο Τραύμα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος και, εκτός από ένας ανεξάντλητος φόρος τιμής στα σπουδαία ονόματα του έμμετρου βίου, είναι και μια βαθιά ανασκόπησή του.
Μελέτες σύγχρονης πολιτικής κοινωνιολογίας και Iστορίας
Βασίλης Βαμβακάς
Δύο σημαντικά βιβλία της φετινής χρονιάς που αφορούν την πολιτικοκοινωνική ιστορία της Ελλάδας συνομιλούν, αλλά δεν επικαλύπτονται. Πρόκειται για το βιβλίο του Γιάννη Βούλγαρη, Ελλάδα, μια χώρα παραδόξως νεωτερική (Πόλις) και για το βιβλίο Φάσεις και αντιφάσεις του ελληνικού κράτους του Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου (Νέα Εστία). Είναι δύο βιβλία που καταφέρνουν να ισορροπήσουν μακριά από τις δύο επιστημονικές πεπατημένες στην ελληνική βιβλιογραφία, τη μία που λέει ότι η ελληνική κοινωνία, ως μια ακόμη καπιταλιστική κοινωνία, έχει υποστεί όλα τα δεινά του δυτικού τρόπου ζωής και την άλλη που βλέπει στην Ελλάδα και στους Έλληνες ενδημικές πολιτισμικές αδυναμίες που πρέπει να ξεπεράσουν για να εκσυγχρονιστούν. Επίσης πολύ ενδιαφέρον βιβλίο είναι αυτό της Μπερενίς Λεβέ, Η θεωρία του φύλου ή ένας κόσμος αγγελικά πλασμένος (Ποικίλη Στοά), στο οποίο επιχειρείται μια προσεχτική κριτική ανάγνωση της κυρίαρχης στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα θεωρίας που βλέπει το θηλυκό και το αρσενικό ως ιστορικές και κοινωνικές κατασκευές προς αποδόμηση. Εξίσου κρίσιμο και επίκαιρο βιβλίο, από τις ίδιες εκδόσεις, είναι το βιβλίο του Michel Foucher, H επιστροφή των συνόρων, το οποίο συζητά τη σημασία τους έξω από τις διεθνικιστικές ορίζουσές τους, επικεντρώνοντας στην προστασία που μπορούν να προσφέρουν σ' εκείνους που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη για κατοχύρωση δικαιωμάτων και πρόνοιας. Τέλος, ένα θέμα ελάχιστα μελετημένο με κριτικό τρόπο στην Ελλάδα, ο κόσμος της αναρχικής κουλτούρας και δοξασίας, γίνεται αντικείμενο πραγμάτευσης στο βιβλίο του Μανούσου Μαραγκουδάκη και του Παναγιώτη Πασχαλίδη, Το βέβηλο και το ιερό στον αναρχισμό(Προπομπός).
Βιβλία με queer ήρωες
Αλέξανδρος Διακοσάββας
Η ξενόγλωσση queer λογοτεχνία, δυστυχώς, δεν φτάνει τόσο συχνά στη χώρα μας όσο θα θέλαμε. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η μεγάλη επιτυχία κάποιων μεμονωμένων τίτλων σε ένα ευρύτερο κοινό αποδεικνύει τη δυναμική της. Πρώτο και καλύτερο στη λίστα ένα από τα πιο ευπώλητα μυθιστορήματα του φετινού καλοκαιριού, το υπέροχο Πλην του Άντριου Σων Γκρίερ (Δώμα). Στην περίπτωσή του, βέβαια, συντέλεσε και η φήμη του περσινού βραβείου Πούλιτζερ, αλλά, πέρα από αυτό, ο ήρωάς του έχει καταγραφεί στη συνείδησή μας ως ένας από τους πιο αξιολάτρευτους losers της πρόσφατης λογοτεχνικής παραγωγής, ενώ η πρόζα του Γκρίερ υπήρξε μοναδική στην καταγραφή της σύγχρονης queer πραγματικότητας. Σε εντελώς διαφορετικό κλίμα κινείται ο ομώνυμος χαρακτήρας του αυτοβιογραφικού Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ του Εντουάρ Λουί (Αντίποδες), που προσπαθεί να ξεφύγει από μια παιδική και εφηβική ζωή ανείπωτης βίας και κακοποίησης στην επαρχιακή Γαλλία. Από τη λίστα δεν θα μπορούσε να λείπει, φυσικά, ένα από τα πιο αναμενόμενα λογοτεχνικά σίκουελ των τελευταίων ετών, το Έλα να με βρεις του Αντρέ Ασιμάν (Μεταίχμιο), που εξετάζει την εξέλιξη της σχέσης του Έλιο με τον Όλιβερ σε διαφορετικές χρονικές περιόδους της ζωής τους, μετά τα γεγονότα του Να με φωνάζεις με το όνομά σου. Στην κατηγορία του memoir ανήκει η συγκινητική Ξάγρυπνη Πόλη (Ροπή), που αφηγείται τα τελευταία χρόνια της ζωής του λαμπρού νευροεπιστήμονα Όλιβερ Σακς (συγγραφέα του Ξυπνήματα), πλάι στον σύντροφό του Μπίλι Χέιζ, που υπογράφει το βιβλίο. Μέσα από τη σχέση τους σκιαγραφείται παράλληλα και η ζωή στη Νέα Υόρκη. Για το τέλος, ένα βιβλίο του οποίου ο πρωταγωνιστικής δεν είναι αμιγώς queer, αλλά ο τρόπος με τον οποίον η ιστορία του αγγίζει δύσκολα θέματα-ταμπού, όπως η παιδική κακοποίηση και το ξύπνημα της σεξουαλικότητας, είναι μοναδικός (και εξαιρετικά διφορούμενος). Πρόκειται για το ντεμπούτο της Χάνια Γιαναγκιχάρα με τίτλο Οι άνθρωποι στα δέντρα που κυκλοφόρησε πέρσι στα ελληνικά (Μεταίχμιο), εξαργυρώνοντας τη φήμη που θα αποκτούσε η συγγραφέας μερικά χρόνια αργότερα με το αριστουργηματικό «μεγάλο queer μυθιστόρημα» Λίγη Ζωή.
Βιβλία για την αρχαία τραγωδία
Λουίζα Αρκουμανέα
Δύο ηγετικές φυσιογνωμίες στον χώρο των κλασικών σπουδών, οι Γάλλοι μελετητές Ζαν-Πιερ Βερνάν και Πιερ Βιντάλ-Νακέ, συνέγραψαν αυτό το βιβλίο-σταθμό το 1972, προτείνοντας μια ριζοσπαστική, αντισυμβατική ανάγνωση της αρχαίας τραγωδίας που γεφύρωσε τον αρχαίο με τον σύγχρονο κόσμο, εισάγοντας ιστορικά-ανθρωπολογικά κριτήρια [Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα, (δύο τόμοι), Ι. Ζαχαρόπουλος, 1988]. Είτε παραλληλίζει τον Προμηθέα με τις Ευτυχισμένες Μέρες του Μπέκετ είτε μιλάει για τη «βαθιά φόρμα» της τραγωδίας και τη σχέση της με την τελετουργία, τη βία και τον θάνατο, ο σπουδαίος Πολωνός κριτικός Γιαν Κοτ διατυπώνει το συναρπαστικό όραμά του με καινοτόμα μέθοδο και μοντέρνα ευαισθησία. (Θεοφαγία - Δοκίμια για την αρχαία τραγωδία, Εξάντας-Νήματα, 1976). Οι συνθήκες άνθησης και μαρασμού ενός πολιτισμού, η δυσφορία του μοντέρνου ανθρώπου, η κριτική εναντίον του ρασιοναλισμού, όπως και η επαναστατική σύλληψη του δίπολου διονυσιακό - απολλώνειο, μέσω του οποίου ο Νίτσε διαβάζει την αρχαία τραγωδία, βρίσκονται στην καρδιά αυτής της μελέτης που επηρέασε όσο λίγες την οπτική των θεωρητικών αλλά και των καλλιτεχνών του 20ού αιώνα. (Η γέννηση της τραγωδίας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2016). Πώς ένας μύθος μετατρέπεται σε υλικό τραγωδίας; Ποιον ρόλο έπαιζε η τραγωδία στη ζωή και στην εκπαίδευση των πολιτών της αρχαίας Ελλάδας; Ποιο ήταν το κοινό της; Ποιες οι σημαντικότερες διασκευές αρχαίων τραγωδιών από την Αναγέννηση ως σήμερα; Ένα πολυσυλλεκτικό βιβλίο που θα εισαγάγει τον αναγνώστη σε όλες τις βασικές πτυχές της αρχαίας τραγωδίας είναι ο Οδηγός για την αρχαία ελληνική τραγωδία από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, σε μετάφραση Λίνας Ρόζη - Κώστα Βαλάκα (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2015). Εστιάζοντας στη σημασία των γυναικείων ηρωίδων σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, η διακεκριμένη Αμερικανίδα θεωρητικός Φρόμα Ζάιτλιν εξερευνά τον ρόλο του φύλου, τη σεξουαλικότητα, τους τρόπους ενηλικίωσης, τις έννοιες της συγγένειας και της πατρότητας στην αρχαία τραγωδία. (Playing the other: Gender and society in classical greek literature, The University of Chicago Press, 1996).
Γι' αυτούς που αγαπάς και νοιάζεσαι
Γιάννης Κωνσταντινίδης
Μια απίστευτα ψύχραιμη καταγραφή του αναπόδραστου άγχους που προκαλεί η «εγγραφή» στη διαφορά των φύλων είναι το Αμφίβολο Φύλο - Ανδρογυνία και ερμαφροδιτισμός στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα του Luc Brisson (ΜΙΕΤ). Queer προτού το queer εφεύρει τον εαυτό του. Η οκτώ εκατοστών μήκους κλειτορίδα της Μεγάρας, μονομάχου στη ρωμαϊκή αρένα, ως κατάρα και υπερδύναμη που ξεπερνούν τα εγνωσμένα όρια του σασπένς. Στα Φαντάσματα των Βαλκανίων του Robert D. Kaplan (Ροές) ξεδιπλώνεται η ιστορία καθενός βαλκανικού κρατους ως βαμπίρ που δεν σταματά να ρουφά το αίμα και τη φαιά ουσία του έθνους του. Είναι τόσες οι αναδρομές σε αυτό το βιβλίο, που δεν σκονίζεται ποτέ στη βιβλιοθήκη. Μια υπέροχη και ήπια προπαρασκευή για να γνωρίζει κάποιος τι και γιατί θα πρέπει να γιορτάσει το 2021 είναι η Πρωτόγονη Επανάσταση - Αρματολοί και Κλέφτες (18ος-19ος αι.) του Σπύρου Ασδραχά (ΕΑΠ), ενώ οι Μακεδονίες των άλλων - Το μαχαίρι της Ιστορίας και οι νομοτέλειες της γεωγραφίας (Μικρό ανθολόγιο 1912-1992) του Σπύρου Καράβα (Βιβλιόραμα) είναι ένα σκληρό ανθολόγιο παραπλανήσεων και αποσιωπήσεων σχετικά με το διαβόητο Μακεδονικό, που για να ξεδιψάσεις αφού το διαβάσεις, θα θέλεις να πιεις όλες τις Πρέσπες. Ένα απίστευτο έργο για την ομοφυλοφιλία στην αρχαία Ελλάδα, σε κάθε σελίδα του οποίου το μαχαίρι φτάνει στο κόκαλο, ξεκινώντας ήδη από το σημείο της διάκρισης των εννοιών πόθος, ίμερος και έρως, αποτελεί το βιβλίο Οι Έλληνες και ο ελληνικός έρως του James Davidson(Αλεξάνδρεια). Σε μια πολιτισμένη κοινωνία θα θεωρούνταν ανάγνωσμα για όλη την οικογένεια, που προοδευτικά θα γινόταν σχολικό βιβλίο.
Αριστουργήματα που αξίζει να έχεις διαβάσει
Tίνα Mανδηλαρά
Αυτά τα ασυνάρτητα παραληρήματα στο «κορωμένο μυαλό» του σαλεμένου καπετάνιου Αχαάβ αλλά και όλου του πληρώματος στο μέσο του πελάγους απ' όπου «αναπηδούσαν φλόγες και αναλαμπές διχαλωτές και απαίσιοι δαίμονες» ήταν θαρρείς η άλλη γλώσσα που δεν είχε εφευρεθεί ακόμα και έμελλε να μεταφέρει τη λογοτεχνία στις άκρες της εξερεύνησης και των μακρινών κατακτήσεών της. Μιλάμε για την ασύγκριτη σύλληψη του Μόμπι Ντικ, του ανυπέρβλητου έργου του Χέρμαν Μέλβιλ, που ευτύχησε να μεταφραστεί μοναδικά στα ελληνικά από τον Α.Κ. Χριστοδούλου (Gutenberg/Orbis Literae) για να μας αποδείξει πως η Καμακισμένη Φάλαινα ή το απόλυτο τέρας κατοικεί μέσα μας, στους ίδιους μας τους φόβους, που δεν μας βοηθάνε να αντικρίσουμε στα μάτια τον Θεό. Υπάρχει, βέβαια, κι αυτός που του έδωσε υπόσταση, τον έκανε ήρωα άμεσο και αθώο, βασανιστικά ειλικρινή, αφοπλιστικό απέναντι στην υποκρισία και χωρίς συνείδηση της κοινωνικής του θέσης. Ο πρίγκιπας Μίσκιν, ένα μείγμα θεού και απροσάρμοστου Δον Κιχώτη, έδωσε δικαιωματικά στον Ντοστογιέφσκι την πρωτοκαθεδρία όσον αφορά τη μαεστρική απόδοση του εσωτερικού ψυχογραφήματος και τον τίτλο του πιο οξυδερκούς ανατόμου μέσα από το κλασικό αριστούργημα Ο Ηλίθιος (Α' τόμος, Πατάκης). Ίσως, βέβαια, όταν έχει δει κανείς τον δαίμονα κατάματα, όπως ο Σελίν στις μάχες στα χαρακώματα που έζησε από κοντά, να μπορεί να ξεπεράσει την πιο ακραία έκφραση του εαυτού και να τινάξει τα πάντα στον αέρα: τη φόρμα, τη γλώσσα, τα σημεία στίξης, όλα όσα ξέραμε ότι δεν μπορεί να κάνει η λογοτεχνία και τα είδαμε να τα καταφέρνει αυτός ο αδιανόητος γιατρός στο Ταξίδι στην άκρη της νύχτας (Εστία). Κάπου εκεί κοντά, δηλαδή ανάμεσα στο ζωικό και στο ανθρώπινο, τη μισανθρωπία και την απόλυτη αγάπη, βρίσκεται και ο Κάφκα με τα μοναδικά, σπαρακτικά διαμάντια-εξομολογήσεις, τα αυτοαναφορικά κείμενα και τις λογοτεχνικές δοκιμές – αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για τα Ημερολόγιά του (Εξάντας) και θα μας θυμίζουν γιατί τα βιβλία θα σκοτώνουν για πάντα την παγωμένη θάλασσα μέσα μας. Όπως το έκαναν και κάποια Κύματα που μας σήκωσαν και μας πήραν ψηλά, αυτά της Βιρτζίνια Γουλφ, της γυναίκας που άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τη λογοτεχνία τον 20ό αιώνα, στο μοναδικά μεταφρασμένο από τον Άρη Μπερλή (Ύψιλον/Βιβλία) διαμάντι για τα όνειρά μας που βγήκαν όλα πλάνες και τον εαυτό μας που θα έχει πάντα έναν δικό του τρόπο να αντιστέκεται στον αποσυντονισμένο κόσμο.
Εικονογράφηση: Pan Pan
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
