Ήτανε πράγματι ένα φεστιβάλ-ορόσημο για όσους το ζήσαμε, ένα μουσικό event διεθνούς βεληνεκούς με σπουδαίους καλλιτέχνες πάνω στην ακμή τους. Ένα πρωτοποριακό για τη χώρα και την εποχή, υψηλών προδιαγραφών δρώμενο υπό την αιγίδα Μελίνας Μερκούρη, Ζακ Λανγκ, Γιώργου Παπανδρέου και «αύρα» ελληνογαλλική που επιχείρησε, κάπως άγαρμπα, είναι η αλήθεια, να συνδυάσει mainstream ποπ, πανκ ροκ και new wave αφενός, underground και εμπορική, κρατικά και κοινοτικά επιχορηγούμενη, κουλτούρα αφετέρου.
Μια φιλόδοξη, αβάν γκαρντ ροκ «παρέμβαση» στο πλαίσιο της Αθήνας-Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 1985 με πολιτικές προεκτάσεις, καθώς εντασσόταν –με ειλικρινείς, ιδιοτελείς είτε και τα δύο ταυτόχρονα προθέσεις, ανάλογα την οπτική–, σε μια ευρύτερη προσπάθεια ακόμη μεγαλύτερου «προσεταιρισμού» της νεολαίας από την κυβέρνηση της «Αλλαγής» που είχε μόλις (2/6) επισφραγίσει στις κάλπες με ένα θριαμβευτικό 45,82% τη δεύτερη θητεία της.
Το Rock in Athens, κύριος διοργανωτής του οποίου ήταν η γαλλική Nouvelles Frontières, κατάφερε, εντούτοις, να τα έχει όλα: Θέαμα και μυσταγωγία, συγκίνηση κι αλητεία, χαβαλέ και κατάνυξη, εντυπωσιακά σκηνικά και κοστούμια, queer statements που φρίκαραν τους πιο απαίδευτους ή κομπλεξικούς θεατές (το όλο look του Boy George αλλά και η φούστα του Μάρτιν Γκορ των Depeche Mode), λαμπερές κοσμικότητες αλλά κι εκτεταμένα επεισόδια μπροστά στο Καλλιμάρμαρο την πρώτη μέρα, ένεκα το τσουχτερό εισιτήριο που «θα γίνει κοιμητήριο!», όπως φώναζαν οι «πολιορκητές».
Προοριζόταν μάλιστα να γίνει θεσμός, κάτι που όμως δεν συνέβη αφού δεν εμφάνισε κέρδη, ούτε φυσικά υπήρξε κάποια άλλη ανάλογη «πεφωτισμένη» (έστω υστερόβουλη!) επίσημη πρωτοβουλία – η μόνη αντίστοιχη διοργάνωση που έγινε έκτοτε στην πρωτεύουσα ήταν η συναυλία της Διεθνούς Αμνηστίας στο ΟΑΚΑ (Live Aid, Οκτώβριος '88).
Το Rock in Athens, κύριος διοργανωτής του οποίου ήταν η γαλλική Nouvelles Frontières, κατάφερε, εντούτοις, να τα έχει όλα: Θέαμα και μυσταγωγία, συγκίνηση κι αλητεία, χαβαλέ και κατάνυξη, εντυπωσιακά σκηνικά και κοστούμια, queer statements που φρίκαραν τους πιο απαίδευτους ή κομπλεξικούς θεατές (το όλο look του Boy George αλλά και η φούστα του Μάρτιν Γκορ των Depeche Mode), λαμπερές κοσμικότητες αλλά κι εκτεταμένα επεισόδια μπροστά στο Καλλιμάρμαρο την πρώτη μέρα, ένεκα το τσουχτερό εισιτήριο (2.000 δρχ. ήταν υπόθεση τότε) - που «θα γίνει κοιμητήριο!», όπως φώναζαν οι «πολιορκητές» –δεν έγινε κατόπιν παρέμβασης ΓΑΠ, Μελίνας και Ντασέν–, καθώς επίσης οι «ανοιχτοί λογαριασμοί» που διατηρούσε από καιρό η εξουσία με το πιο ατίθασο κομμάτι της αθηναϊκής νεολαίας (επιχειρήσεις «Αρετή» στα Εξάρχεια, κατάληψη Χημείου κ.ά.). Και στο αποκορύφωμα, μοναδικές στιγμές μουσικής έκστασης που κάνανε το Στάδιο να θυμίζει πάνσεπτο ναό.
Όλα αυτά σε συνθήκες καύσωνα, με οτιδήποτε πόσιμο ή βρώσιμο να σπανίζει, ταλαιπωρημένοι, διψασμένοι, νηστικοί, βουτηγμένοι στη σκόνη, τον ιδρώτα, την κάπνα, με τα χνώτα να σκυλοβρωμάνε τσιγάρο, μπάφο και φτηνό αλκοόλ αλλά πλημμυρισμένοι από ανείπωτη αγαλλίαση!
Οκτώ συνολικά συγκροτήματα ανέβηκαν στη σκηνή του Καλλιμάρμαρου: Telephone, Stranglers, Depeche Mode, Culture Club (την πρώτη μέρα, 26/7), Talk Talk, Cure, η Nina Hagen με την μπάντα της, ενώ το διήμερο έκλεισαν οι Clash (27/7) πραγματοποιώντας την τελευταία μεγάλη συναυλία τους.
Η μοναδική ελληνική συμμετοχή, οι Μουσικές Ταξιαρχίες, ακυρώθηκε τελευταία στιγμή επειδή ο Τζίμης Πανούσης, στα ντουζένια του τότε, «στράβωσε» που ανάμεσα τους χορηγούς ήταν η Coca Cola – αντίστοιχο «στράβωμα» έφαγε κι ο πολύς Τζο Στράμερ των Clash που μάλιστα έσκισε με ένα σουγιά το διαφημιστικό της πανό στη διάρκεια της συναυλίας.
Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά, το θρυλικό εκείνο διήμερο «ξαναζωντανεύει» σε ασπρόμαυρο φόντο μέσα από τις θαυμάσιες φωτογραφίες-ντοκουμέντα του Γιώργου Τουρκοβασίλη (εκδόσεις στο Περιθώριο) που παρότι, καθώς λέει, δεν θαύμαζε τις μεγάλες συναυλίες και τις μαζικές συγκεντρώσεις γενικότερα, άδραξε την ευκαιρία να καλύψει το Rock in Athens για το περιοδικό Ήχος & Hi Fi κατόπιν παρότρυνσης του Αργύρη Ζήλου. Ήταν ο τρίτος και τελευταίος χρόνος της καλλιτεχνικής του ενασχόλησης με τα μουσικά δρώμενα και την underground σκηνή της Αθήνας, καρπός της οποίας υπήρξαν τα ονομαστά «Ροκ Ημερολόγια» (α' εκδ. Οδυσσέας, 1984).
«Η αρχική ιδέα ήταν ένα λεύκωμα με μια επιλογή από τις 700 περίπου φωτογραφίες που είχα τραβήξει, με την προσθήκη όμως μαρτυριών και βιωμάτων ατόμων που παραβρέθηκαν εκεί καταλήξαμε να έχουμε ένα πραγματικό ντοκουμέντο εποχής», γράφει και περί αυτού ακριβώς πρόκειται: Άλλοτε ρεπορταζιακά, άλλοτε κριτικά ή καταγγελτικά, άλλοτε συγκινητικά στην αυθεντικότητα και την αμεσότητα, άλλοτε πάλι σπαρταριστά στη γλαφυρότητά τους, τα κείμενα αυτά συντροφεύουν ιδανικά το σπάνιο αυτό φωτογραφικό υλικό, ζωντανεύοντας ένα ξεχωριστό φεστιβάλ που σημάδεψε τη νιότη μας, μαζί και μια ολόκληρη εποχή.
Οκτώ χαρακτηριστικά αποσπάσματα μαρτυριών:
Θανάσης Αντωνίου
Δημοσιογράφος, εκδότης του φανζίν Εντροπία
«Ήταν άραγε το Rock in Athens υπόθεση της Μελίνας και των ιδιαίτερων σχέσεών της με τη Γαλλία; Ή μήπως μια ακόμα προσπάθεια προσεταιρισμού της επαμφοτερίζουσας –σε σχέση με τον "σοσιαλιστικό παράδεισο" που οικοδομούσε το ΠΑΣΟΚ– ελληνικής νεολαίας (μιας νεολαίας που το είχε ψηφίσει σε ποσοστά πολύ πάνω από 50%);
Έναν μήνα πριν (21/6) εγκαινιαζόταν το πακέτο της Αθήνας-Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 1985 παρουσία των Χρήστου Σαρτζετάκη, Φρανσουά Μιτεράν, Ανδρέα Παπανδρέου και Μελίνας Μερκούρη... Ο Κώστας Λαλιώτης είχε ήδη ορκιστεί υφυπουργός Τύπου και κυβερνητικός εκπρόσωπος, ενώ υφυπουργός Πολιτισμού με το χαρτοφυλάκιο της Νέας Γενιάς και της Λαϊκής Επιμόρφωσης ανέλαβε ο Γιώργος Παπανδρέου, που έμελλε να πρωταγωνιστήσει στην προσπάθεια να περιοριστούν τα επεισόδια της πρώτης μέρας στην είσοδο...
Ο Boy George ήταν μια παράταιρη φιγούρα εκλεπτυσμένης ποπ μέσα σε ένα χωράφι σκόνης, δίψας, κούρασης, ιδρώτα και χαζοανδρισμού. Και η παρέα του, οι Δον Κιχώτες του μουσικού παραμυθιού που δεν μπόρεσαν να κατατροπώσουν τον ανεμόμυλο της αθηναϊκής ματσοκρατίας. Δεν είναι πάντως απολύτως ακριβές ότι όλοι οι πάνκηδες πετούσαν πέτρες και μπουκάλια με νερό στην μπάντα... οι άσχετοι, οι χαβαλέδες και οι λιγοστοί λαϊκοί ήταν αυτοί που πρωτοστάτησαν. Δεν θυμάμαι τον Boy George να εκστομίζει το "Αν δεν ήμουν μια κυρία, θα σας έδειχνα τον κώλο μου", ούτε φυσικά τον Τζο Στράμερ να επιδοκιμάζει το γιουχάισμα...».
Γιάννης Παπαϊωάννου
Μουσικός (Ion, Mechanimal), δημοσιογράφος
«Θυμάμαι (τους Stranglers) να βγαίνουν σε μια σκηνή καλυμμένη με λευκά σεντόνια, τέσσερις μαυροφορεμένοι άντρες, ο Μπερνέλ ημίγυμνος κι ο Μπλακ να ξεκινάει το beat του "Nice 'n' Sleazy". Μετά από δυο-τρία ξερά συνθετικά swooshes του Γκρίνφιλντ, αυτό το γνώριμο ριφ μπάσου και κιθάρας ήταν σα να έδωσε ένα κοινό σύνθημα σε όλους μας, μέσα κι έξω από το Καλλιμάρμαρο.
Η ατμόσφαιρα ηλεκτρίστηκε αμέσως... Στις κερκίδες, οι μπάτσοι αντιμετώπιζαν το πρώτο δυναμικό "ντου", στον συναυλιακό χώρο οι μάνικες έριχναν νερό στον κόσμο που έσκαγε από την ασφυκτική ζέστη και στη σκηνή οι Stranglers είχαν ήδη ξεκινήσει το "Hanging Around"».
Θοδωρής Βλαχάκης
Ιδρυτικό μέλος και ντράμερ των Magic De Spell
«Θυμάμαι σαν όνειρο τη στιγμή που μπήκα στο Καλλιμάρμαρο... Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι ήμασταν τόσοι πολλοί αυτοί που διψούσαμε να ακούσουμε τα νέα μουσικά ρεύματα... Εντυπωσιακή ήταν και η εναλλαγή των σκηνικών – το πάλκο ήταν περιστρεφόμενο και κάθε συγκρότημα εμφανιζόταν στο δικό του εικαστικό περιβάλλον...
Οι Depeche Mode βγήκαν και ο Μάρτιν Γκορ εμφανίστηκε με φούστα... Το γεγονός αυτό αλλά και ο ηλεκτρονικός ήχος του γκρουπ ίσως αποτελούσαν "κόκκινο πανί" για κάποιους σκληροπυρηνικούς. Παρ' όλ' αυτά, ήδη από το πρώτο λεπτό οι Depeche Mode απέδειξαν ότι ήταν πολύ σκληροί για να πεθάνουν! Η σκηνή μεταβλήθηκε σε ένα φουτουριστικό τοπίο στο χρώμα του ξύλου... κομμάτια και ρόδες από ποδήλατα ήταν τοποθετημένα σε διάφορα σημεία, δημιουργώντας μια λεπτή αισθητική που δεν είχα ξαναδεί».
Ταξιάρχης Λιάσκας
Εκπαιδευτικός, ερευνητής Πληροφορικής, συνιδρυτής της ομάδας New Wave in Athens in the '80s
«Κανείς από την παρέα δεν είχε την εμπειρία μεγάλου φεστιβάλ, επομένως πήγαμε εκεί όχι και τόσο καλά οργανωμένοι. Όταν διψάσαμε, συνειδητοποιήσαμε ότι δεν ήταν τόσο απλό να βρεις νερό. Μετά από πολύ ψάξιμο, ο αδελφός μου είχε τη φαεινή ιδέα να γεμίσει ένα άδειο μπουκάλι από κόκα κόλα που είχε βρει κάτω με νερό από καζανάκι τουαλέτας - κι εμείς το ήπιαμε, οι μαλάκες!.. Για μένα, η καλύτερη στιγμή του διημέρου ήταν αδιαμφισβήτητα οι Cure. Ήταν μια μπάντα γεμάτη ζωντάνια. παρότι έπαιζαν σχεδόν ακίνητοι, που εκτέλεσε αριστοτεχνικά το πρόγραμμά της ...
Ο ήχος εξαιρετικός, τα πάντα πάνω στη σκηνή ρυθμισμένα στην εντέλεια. Μετά το συγκεκριμένο live, πολύς κόσμος στράφηκε στους Cure κι έτσι ξεκίνησε η λεγόμενη "Κιουρομανία". Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής, ένα περιστατικό που μου συνέβη το επόμενο καλοκαίρι: Ήμουν στη Νέα Μάκρη και περπατούσα στο δρόμο όταν άκουσα από το κασετόφωνο ενός αγροτικού Datsun με καρπούζια το "One Hundred Years", ένα κατά τα άλλα καταθλιπτικό τραγούδι που παρεμπιπτόντως οι Cure είχαν παίξει με τόση ζωντάνια στο φεστιβάλ!».
Αντώνης Φράγκος
Εκπαιδευτικός, μουσικοκριτικός, μουσικός παραγωγός
«Σκιαγραφήσαμε τότε στον "Ήχο" τα ντεσού της διοργάνωσης, το πώς στήθηκε και τον τρόπο πλασαρίσματός της, ως άρτος πολιτιστικός διά την νεολαία... Ελλάς-Γαλλία συμμαχία και η Μελίνα με τον τότε Γάλλο υπουργό Πολιτισμού Ζακ Λανγκ θέλησαν να προσφέρουν, λίγες μέρες μετά τη νίκη στις βουλευτικές εκλογές και την επανεκλογή του Ανδρέα, ένα μουσικό φεστιβάλ με τα πιο ποιοτικά σχήματα της βρετανικής βασικά ροκ σκηνής...
Ο κόσμος είχε έρθει πρωτίστως για τους Clash και τον εμβληματικό ηγέτη τους, Τζο Στράμερ, τον οποίο κυνηγούσαμε στους διαδρόμους του ξενοδοχείου να του πάρουμε μια λέξη ενώ ο μάνατζέρ του Μπέρναρντ Ρόουντς σήκωνε τα χέρια ψηλά... Είχαμε γράψει τότε πως ο Στράμερ έμοιαζε περισσότερο να στοχάζεται παρά να τραγουδάει... Μας έλκυε η αντιφατική προσωπικότητά του, η αντίθεσή του με το σκηνικό των σόου μπίζνες την στιγμή που οι Clash ήταν αναπόσπαστο μέρος της –η διαφωνία με το υψηλό κόστος των εισιτηρίων, τις αφίσες της Coca Cola–, οι εκλεκτικές συγγένειές του με τα κινήματα της Λατινικής Αμερικής και η απέχθειά του για τη φάρα των δημοσιογράφων...».
Αλέξης Καλοφωλιάς
Μεταφραστής και μουσικός (Last Drive, Earthbound, Three Holy Strangers)
Για το αναπάντεχο, αξέχαστο ξενύχτι που έκανε μαζί με άλλους φίλους παρέα με τον θρυλικό leader των Clash: «Ένιωθα παράξενα μιλώντας μαζί του. Ήταν λες και όλη αυτή η απόσταση που μας χώριζε λίγες ώρες πριν να ήταν κάτι φτιαχτό, κάτι που είχαν αποφασίσει άλλοι για μας με κίνητρα που δεν μας αφορούσαν. Και τώρα αυτή η συνειδητοποίηση μας έκανε να μιλάμε χαλαρά, σαν δύο άνθρωποι που ξέρουν εκ των προτέρων ότι πατούν σε κοινό έδαφος... Η νύχτα κύλησε με κουβέντα, μουσικές και ποτά... μας ρώτησε για τη Μελίνα Μερκούρη και τον Αλέκο Παναγούλη.
Τον ρώτησα για το "Guns of Brixton" και μας είπε για την απεργία των ανθρακωρύχων, για το πώς άλλαζε η Αγγλία με τη Θάτσερ και ότι σε λίγο, έτσι θα ήταν παντού ("All over")... Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά, νιώθω αφόρητη λύπη που δεν είναι πια εδώ... η μικρή μας κοινή ιστορία δεν ήταν μια άγρια ροκ εν ρολ νύχτα με σπασμένα φρένα αλλά μια σύντομη συνάντηση ανθρώπων και όχι ρόλων, η σχέση μουσικού-ακροατή στο πλαίσιο ισότητας και κοινής πλεύσης που της αξίζει...».
Αργύρης Ζήλος
Δημοσιογράφος, μουσικός παραγωγός
«Προσωπικά δεν βλέπω κάποια αντίφαση στο ότι το 1985 διοργανώθηκε από την κυβέρνηση ένα μεγάλο μουσικό γεγονός... βλέπω όμως εμμονές, προκαταλήψεις και κάποια εύκολα ερμηνευτικά σχήματα στην ανάλυσή του. Είναι αλήθεια ότι σημαντικά γεγονότα διαδέχτηκαν το ένα το άλλο εκείνη την περίοδο, ξεκινώντας από τις επιχειρήσεις "Αρετή" στα Εξάρχεια το φθινόπωρο του '84 και καταλήγοντας στη δολοφονία Καλτεζά το φθινόπωρο του '85. Παρ' όλ' αυτά ήταν κατά τη γνώμη μου γεγονότα και όχι μεθοδεύσεις ή υλοποίηση κάποιων προθέσεων...
Όταν το ΠΑΣΟΚ μιλούσε για "απεξάρτηση" από το παρελθόν, είχε κάθε λόγο να ενθαρρύνει ή να στηρίζει εκδηλώσεις οι οποίες αφορούσαν τη νεολαία. Το έκανε με δόλο; Δεν ξέρω και δεν με νοιάζει... Δεν είχα πρόβλημα με όσους επιχείρησαν να μπουν τσάμπα στο Rock in Athens. Κατανοώ όμως απόλυτα ότι για να υλοποιηθεί υπήρξαν άνθρωποι, συγκροτήματα, διοργανωτές, τεχνικοί κ.ά. οι οποίοι ήθελαν και έπρεπε να πληρωθούν γι΄αυτό που πρόσφεραν...».
Νίκος Τριανταφυλλίδης
Σκηνοθέτης, παραγωγός, ιδρυτής του Gagarin club (απόσπασμα κειμένου του εκλιπόντος που πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ήχος & Hi Fi, Αύγουστος 1985).
«Ο ημερήσιος τύπος φρόντισε επιμελώς πριν το φεστιβάλ να προβάλει την κοσμική πλευρά του θέματος. Τις ιδιοτροπίες του Μπόι Τζορτζ, τις δεξιώσεις και τα κοκτέιλ πάρτι, τα εκατομμύρια, τις βιντεοθόνες και άλλα παρεμφερή, δίχως ίχνος προσωπικής άποψης... Πολλοί δεν δίστασαν να αντιγράψουν αυτούσιο το δελτίο Τύπου, ενώ ο σκληροπυρηνικός "Οδηγητής" βάλθηκε να μας πείσει ότι πως οι Clash είναι οι βάρδοι της ταξικής συμφιλίωσης και οι Cure πρότυπο μιας παρακμιακής αστικής κουλτούρας...
Αποκορύφωμα ήταν η διανομή ενός φυλλαδίου της "Βραδυνής", όπου η ίδια η διευθύντρια μάς λέει πως είναι κοντά στο ροκ γιατί καταλαβαίνει τον σφυγμό της νεολαίας! Στις 27/7, ο τίτλος της ίδιας εφημερίδας ήταν: "Οι πανκ έσπασαν, έκαψαν και άνοιξαν κεφάλια"... Αυτοί που η κ. Αθανασιάδη "αγκάλιαζε" σαν νέα πνευματική τους μητέρα μεταβλήθηκαν ξαφνικά σε "αλλόφρονες", "φρικιά", "μαστουρωμένους" κ.λπ.».
σχόλια