— Ποιο είναι το κλίμα που επικρατεί στη Διάσκεψη; Τι συζητιέται περισσότερο;
Τις τελευταίες μέρες το παγκόσμιο ενδιαφέρον είναι στραμμένο στη Σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP26), στη Γλασκόβη. Αυτό είναι εύλογο, καθώς το ζήτημα της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμιο επίπεδο είναι οικουμενικό και πιο επείγον από ποτέ.
Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες υποστηρίζει ότι «πρέπει να διατηρήσουμε ζωντανό τον στόχο της θέρμανσης στον +1,5 βαθμό Κελσίου, κάτι που απαιτεί μεγαλύτερη δράση και άμεσα συγκεκριμένα μέτρα για τη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών κατά 45% έως το 2030». Διαφορετικά, όπως είπε, είναι σαν «να σκάβουμε το λάκκο μας».
O Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον είπε ότι «ο κόσμος βρίσκεται ένα λεπτό πριν από τα μεσάνυχτα στο θέμα της κλιματικής αλλαγής», θέλοντας να υπερτονίσει την ανάγκη για μεγάλες και γρήγορες αλλαγές.
Παρατηρείται, όμως, μια ανομοιογένεια όσον αφορά την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας, με τις χώρες της Δύσης να είναι πιο φιλόδοξες σε αυτό το κομμάτι. Για παράδειγμα, η Ευρώπη έχει θέσει το 2050 ως χρονικό όριο επίτευξης αυτού του στόχου, και μάλιστα το έχει καταστήσει νομικά δεσμευτικό, ενώ από την άλλη η Κίνα ανακοίνωσε ότι μπορεί να έχει προχωρήσει στην κλιματική ουδετερότητα έως το 2060 και η Ινδία έως το 2070, ορίζοντας όμως που είναι πολύ μακρινός. Γι’ αυτό οι χώρες θα πρέπει να θέσουν ακόμα πιο φιλόδοξους στόχους στη μείωση των εκπομπών τους.
Αυτό προϋποθέτει ισχυρή πολιτική βούληση και ομοψυχία, που δυστυχώς, όπως προέκυψε από το πρόσφατο διήμερο της συνάντησης των ηγετών των είκοσι πιο ισχυρών οικονομιών του κόσμου (G-20) στη Ρώμη, δεν φάνηκε να υπάρχει. Παρόλο που κατά τη διάρκεια της COP21 το 2015 στο Παρίσι συμφωνήθηκε ότι η αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας πρέπει να περιοριστεί σε λιγότερο από +1,5 βαθμό Κελσίου, δεν φαίνεται να υπάρχει συναίνεση για το πώς θα επιτευχθεί κάτι τέτοιο.
Η ελπίδα για τη διάσωση του πλανήτη παραμένει ζωντανή, κυρίως χάρη στην επιστήμη. Οι πολιτικοί οφείλουν να την ακούσουν και να αξιοποιήσουν τα σύγχρονα εργαλεία και τις λύσεις που παρέχει. Η επιστήμη μιλάει ξεκάθαρα για τη σοβαρότητα της κλιματικής κρίσης και αναπτύσσει συστημικά, τεχνολογικά και χρηματοοικονομικά μονοπάτια μετάβασης
Υπάρχουν φωνές ανθρώπων με σημαντική επιρροή, που ενδεχομένως να καταφέρουν να αναστρέψουν το κλίμα διαφωνίας και σύγχυσης που υπάρχει. Για παράδειγμα, η επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα προτρέπει τους παγκόσμιους ηγέτες να γίνουν πιο φιλόδοξοι, καθώς η κλιματική, αλλαγή εκτός των άλλων, αποτελεί μια «πολύ σοβαρή απειλή για τη χρηματοπιστωτική και οικονομική σταθερότητα», με δραματικές κοινωνικές προεκτάσεις.
Είναι σημαντικό ότι στην COP26 περισσότερες από εκατό χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Βραζιλίας και της Ρωσίας, θα υπογράψουν Διακήρυξη για τα Δάση και τη Χρήση Γης. Με αυτήν θα προβλέπονται δράσεις 30 δισ. δολαρίων για τον τερματισμό της αποψίλωσης, την προστασία των δασών και της βιοποικιλότητας, υιοθετώντας λύσεις βασισμένες στη φύση μέχρι το 2030.
Ένα μεγάλο ζήτημα που παραμένει είναι οι τεράστιες ανισότητες μεταξύ του ανεπτυγμένου κόσμου και των χωρών του Νότου, οι οποίες είναι σαφώς πιο ευάλωτες στα ακραία καιρικά φαινόμενα που δημιουργούνται από την κλιματική αλλαγή. Για να αμβλυνθούν οι ανισότητες αυτές χρειάζεται χρηματοδότηση για ανάπτυξη κλιματικά ουδέτερων και ανθεκτικών υποδομών και τεχνολογιών στις χώρες χαμηλού εισοδήματος.
Αυτό απαιτεί αλληλεγγύη από τον αναπτυγμένο κόσμο, συνεργασία μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, καθώς και χρηματοδότηση μέσω πολυμερούς τραπεζικού δανεισμού προς τις αναπτυσσόμενες χώρες.
— Τι σηματοδοτεί η Διάσκεψη της Γλασκόβης; Είναι η τελευταία μας ευκαιρία;
Αυτό υποστηρίζεται από πολλούς, ανάμεσα στους οποίους είναι και ο πρίγκιπας Κάρολος, που διαπιστώνει την ανάγκη να ληφθεί δράση άμεσα, καθώς είναι «η τελευταία ευκαιρία για τη σωτηρία του πλανήτη μας». Μπορεί να ακούγεται δραματικό, όμως δεν είναι μακριά από την πραγματικότητα και αυτό μας το υπαγορεύει η επιστήμη.
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) που δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο, oι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ανθρωπογενής αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη έχει αγγίξει ήδη τον 1,1 βαθμό Κελσίου και βλέπουν ως πολύ πιθανό το σενάριο η αύξηση να ξεπεράσει το φράγμα του +1,5 βαθμού πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα τις επόμενες δεκαετίες.
Η COP26 σηματοδοτεί μια σημαντική ευκαιρία δέσμευσης των χωρών να συμβάλουν στον μηδενισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050 και να συστρατευτούν στον αγώνα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής που επιδρά σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Επίσης, η συγκεκριμένη σύνοδος είναι πολύ σημαντική γιατί θα αναθεωρηθεί για πρώτη φορά η Συμφωνία του Παρισιού το 2015 (COP21) μεταξύ 196 χωρών για συγκράτηση της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας κάτω από +1,5 βαθμό σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.
— Ποιοι είναι οι στόχοι της Διάσκεψης COP26;
Οι στόχοι της διακρίνονται σε τέσσερις κύριες κατηγορίες. Πρώτος είναι να διασφαλιστεί ότι θα μηδενιστούν οι εκπομπές αεριών του θερμοκηπίου παγκοσμίως μέχρι τα μέσα του αιώνα και ότι ο στόχος του +1,5 βαθμού Κελσίου θα επιτευχθεί. Οι χώρες θα πρέπει να υποβάλουν τους στόχους μείωσης των εκπομπών του έως το 2030 και αυτοί θα πρέπει να εναρμονίζονται με την επίτευξη μηδενικών εκπομπών μέχρι το 2050.
Επίσης, ένα ζήτημα που παραμένει ανοιχτό από την COP21 είναι η ανάπτυξη κανόνων (rulebook) καταμέτρησης των μειώσεων εκπομπών, ώστε να μη δίνεται η ευκαιρία σε ορισμένα κράτη να τις διπλομετρούν ή να πωλούν σε άλλα κράτη πιστώσεις εκπομπών που θα είχαν ούτως ή άλλως συμβεί.
Δεύτερον, να συμφωνηθούν κατάλληλες πολιτικές προσαρμογής για την προστασία των κοινοτήτων και των οικοσυστημάτων. Το κλίμα αλλάζει, με καταστροφικές συνέπειες. Στην COP26 πρέπει οι χώρες που πλήττονται από την κλιματική αλλαγή να δεσμευτούν για προστασία και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και τη δημιουργία ανθεκτικών συστημάτων και υποδομών, ώστε να αποφευχθεί η απώλεια περιουσιών και ζωών.
Τρίτον, πρέπει να εξασφαλιστεί επαρκής χρηματοδότηση. Οι ανεπτυγμένες χώρες θα πρέπει να τηρήσουν την υπόσχεσή τους να κινητοποιήσουν τουλάχιστον 100 δισεκατομμύρια δολάρια ως χρηματοδότηση για το κλίμα. Τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα πρέπει να εργαστούν για την απελευθέρωση των τρισεκατομμυρίων του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα που απαιτούνται για να διασφαλιστεί ο μηδενισμός των εκπομπών.
Σε αυτή τη φωτογραφία αρχείου της 17ης Αυγούστου 2021, κάρβουνα φωτίζουν πλαγιές λόφων καθώς Η πυρκαγιά Dixie καίει στην κομητεία Lassen της Καλιφόρνια στις 17-8-του 21. Οι παγκόσμιοι ηγέτες προσπαθούν να κάνουν κάτι για την κλιματική αλλαγή εδώ και 29 χρόνια, αλλά σε αυτό το διάστημα η Γη έχει γίνει πολύ πιο ζεστή και πιο επικίνδυνη. (AP Photo/Noah Berger, File)
Τέλος, να διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ κρατών αλλά και ιδιωτικού - δημόσιου τομέα. Αν και στο κέντρο των συζητήσεων στην COP26 είναι οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των χωρών, οι κυβερνήσεις γνωρίζουν ότι οι προκλήσεις της κλιματικής κρίσης μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσω συνεργασίας.
Επίσης, θα πρέπει να οριστικοποιηθούν οι κανόνες που απορρέουν από τη Συμφωνία του Παρισιού και να επιταχυνθεί η δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης με συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών, καθώς είναι αδύνατο να συμβεί η απεξάρτηση της παγκόσμιας οικονομίας από τα ορυκτά καύσιμα χωρίς αυτή τη συνεργασία.
Τέλος, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί ο ιδιωτικός τομέας για περισσότερη δράση για το κλίμα. Είναι ενθαρρυντικό ότι σχεδόν το 20% των μεγαλύτερων εταιρειών παγκοσμίως έχει δεσμευτεί ήδη για μηδενισμό των εκπομπών τους, παρόλο που μπορεί να χρειάζονται πιο αυστηρά σχέδια επίτευξης αυτών των στόχων, ωστόσο οι επικεφαλής των επιχειρήσεων μπορούν να πιέσουν τις κυβερνήσεις για εφαρμογή πολιτικών, π.χ. επιδοτήσεις επενδύσεων για καθαρές τεχνολογίες που θα ανταμείβουν όσους μειώνουν τις εκπομπές ρύπων πιο γρήγορα.
— Μπορεί, τελικά, να σωθεί ο πλανήτης; Με ποιους τρόπους;
Η ελπίδα για τη διάσωση του πλανήτη παραμένει ζωντανή, κυρίως χάρη στην επιστήμη. Οι πολιτικοί οφείλουν να την ακούσουν και να αξιοποιήσουν τα σύγχρονα εργαλεία και τις λύσεις που παρέχει. Η επιστήμη μιλάει ξεκάθαρα για τη σοβαρότητα της κλιματικής κρίσης και αναπτύσσει συστημικά, τεχνολογικά και χρηματοοικονομικά μονοπάτια μετάβασης. Πρέπει, λοιπόν, να συμβάλει και στη διαμόρφωση κατάλληλων πολιτικών που θα δεσμεύουν όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς στην εφαρμογή ολιστικών, διεπιστημονικών λύσεων μετάβασης.
Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής είναι μεγάλο και σύνθετο πρόβλημα και απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση και συνεργασία. Είδαμε σε περιπτώσεις άλλων παγκόσμιων προβλημάτων, όπως η COVID-19, ότι η λύση βρέθηκε όταν δόθηκε στους επιστήμονες βήμα να εισηγηθούν μέτρα περιορισμού της πανδημίας και τα μέσα για να αναπτύξουν εμβόλια.
Προσωπικά διευθύνω μια συστάδα από ερευνητικά ινστιτούτα, όπως η Μονάδα Αειφόρου Ανάπτυξης (SDU) και το EIT Climate-KIC HUB Greece στο ερευνητικό κέντρο «ΑΘΗΝΑ», καθώς και το «Εργαστήριο Έρευνας στην Κοινωνικο-Οικονομική και Περιβαλλοντική Αειφορία (ReSEES)» στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, που εργάζονται συστηματικά για την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων που συμβάλλουν στη μετάβαση στην αειφορία και συνεργάζονται με κορυφαίες επιχειρήσεις της Ελλάδας και του εξωτερικού για την προώθησή τους. Επιπλέον συνδιευθύνω τον ελληνικό (SDSN Greece) και τον ευρωπαϊκό κόμβο (SDSN Europe) του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (UN SDSN), δηλαδή του μεγαλύτερου δικτύου παγκοσμίως, με μέλη του περισσότερα από 1.500 πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα προώθησης επιστημονικών και τεχνολογικών λύσεων βιώσιμης ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένου του σχεδιασμού της εφαρμογής των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs).
Για να υλοποιηθούν λύσεις τέτοιας κλίμακας είναι απαραίτητη η συνεργασία της πολιτικής με το λεγόμενο «Τρίγωνο της Γνώσης», δηλαδή την πανεπιστημιακή, την ερευνητική και την επιχειρηματική κοινότητα.
— Τι φταίει κατά τη γνώμη σας και αποτυγχάνουμε όσον αφορά τις περιβαλλοντικές πολιτικές;
Ο κόσμος έχει μικρή πρόοδο όσον αφορά την επιβράδυνση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Παρά τις πολιτικές των τελευταίων ετών, ο ρυθμός απαλλαγής από τον άνθρακα σε παγκόσμιο επίπεδο παραμένει αμετάβλητος. Για να ελπίζουμε ότι οι κλιματικοί στόχοι θα επιτευχθούν, χρειάζεται ανάληψη δράσης από τις κυβερνήσεις άμεσα και αποφασιστικά, ώστε να μειωθούν απότομα οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Μέχρι τώρα οι Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές (NDCs) δεν ήταν νομικά δεσμευτικές, ενώ με τον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο αυτό αλλάζει και οι κυβερνήσεις θέτουν υποχρεωτικά συγκεκριμένους στόχους μείωσης εκπομπών.
Επίσης, το EU Taxonomy, δηλαδή το ευρωπαϊκό σύστημα χαρακτηρισμού μιας επένδυσης ως βιώσιμης ή όχι, αλλάζει τα κίνητρα και τα κριτήρια με τα οποία μια χώρα θα επιλέγει τους τομείς στους οποίους θα επενδύσει. Το πακέτο Ανάκαμψης NextGenerationEU παρέχει τα μέσα χρηματοδότησης αυτών των επενδύσεων.
Η απροθυμία ισχυρών και ρυπογόνων κρατών να συνεισφέρουν οικονομικά στη μείωση των εκπομπών είναι ένας βασικός λόγος που αποτυγχάνει η εφαρμογή των περιβαλλοντικών πολιτικών. Και αν μέχρι τώρα η απροθυμία οφειλόταν στο υψηλό κόστος, πλέον δεν υπάρχει δικαιολογία, καθώς η τεχνολογική πρόοδος έχει μειώσει το κόστος παραγωγής ενέργειας με ανανεώσιμες πηγές, σε επίπεδα χαμηλότερα ανά μονάδα συγκριτικά με τα ορυκτά καύσιμα.
Επίσης, κάποιες πολιτικές δεν σχεδιάζονται σωστά. Για παράδειγμα, το Πρωτόκολλο Κιότο το 1997 δεν υποχρέωνε μεγάλες και ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου, όπως η Κίνα, να θέσουν δεσμευτικούς στόχους μείωσης εκπομπών. Επίσης, εστίαζε κυρίως στον άνθρακα και δεν αναφερόταν σε ρύπους όπως το διοξείδιο του θείου και τα οξείδια του αζώτου, που είναι εξίσου επιβλαβή.
Άλλος παράγοντας είναι η έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης για τις πραγματικές διαστάσεις της κλιματικής αλλαγής, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ευαισθητοποίηση της κοινωνίας των πολιτικών, των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής, των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων κ.ά. Τελευταία όμως αυτό φαίνεται να αλλάζει και αυξάνεται η συμμετοχή του κόσμου σε περιβαλλοντικές δράσεις για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, όπως πλημμύρες, πυρκαγιές, έντονες βροχοπτώσεις κ.λπ., ως αποτέλεσμα των συχνότερων και σφοδρότερων ακραίων καιρικών φαινομένων.
— Η οικονομική ανάπτυξη και η προστασία του περιβάλλοντος μπορούν να συνυπάρξουν ή είναι έννοιες ασύμβατες;
Οι δύο αυτές έννοιες όχι απλώς δεν είναι ασύμβατες και μπορούν να συνυπάρξουν, αλλά οφείλουν να το κάνουν, καθώς η ανάπτυξη πρέπει να εξισορροπεί την κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα.
Οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) αποτελούν ένα ολιστικό και περιεκτικό πλαίσιο τερματισμού της φτώχειας, της προστασίας του πλανήτη και της διασφάλισης ότι μέχρι το 2030 όλοι οι άνθρωποι θα απολαμβάνουν ειρήνη και ευημερία. Ειδικότερα ο Στόχος 8 προωθεί τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, μέσα από υψηλότερα επίπεδα παραγωγικότητας και τεχνολογική καινοτομία. Η ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας και η δημιουργία θέσεων εργασίας με την εξάλειψη της καταναγκαστικής εργασίας και της δουλείας είναι καθοριστικής σημασίας.
Η αειφόρος ανάπτυξη βρίσκεται στον πυρήνα των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αποτελεί το αναπτυξιακό σχέδιο της Ευρώπης για τις επόμενες δεκαετίες, επιδιώκοντας απαλλαγή από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από τη χρήση πόρων και ισότητα μεταξύ των πολιτών, χωρίς να μένει κανείς πίσω.
Το NextGenerationEU, δηλαδή το πακέτο ανάκαμψης από τις επιπτώσεις της Covid-19, εισάγει μια δέσμη μέτρων συνολικά €1,8 τρισ., με στόχο να κάνει την Ευρώπη πιο πράσινη, πιο ψηφιακή και πιο ανθεκτική μετά την πανδημία. Τον Απρίλιο του 2021 οι Ευρωπαίοι ηγέτες θέσπισαν τον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο προκειμένου ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 να γίνει νομικά δεσμευτικός και μη αναστρέψιμος.
Αυτό συνιστά και τον βασικό άξονα της Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μία από τις δεσμεύσεις που ανακοινώθηκαν στις κατευθυντήριες γραμμές πολιτικής της Προέδρου Von der Leyen τον Ιούλιο του 2019. Βλέπουμε δηλαδή ότι, σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο, κάθε πρωτοβουλία που λαμβάνεται στοχεύει σε έναν πιο βιώσιμο πλανήτη, βελτιώνοντας τη ζωή των πολιτών.
Προσωπικά συμμετέχω στη COP26 με δύο ομιλίες. Ως εκλεγμένη πρόεδρος του EAERE, δηλαδή της μεγαλύτερης επιστημονικής ένωσης οικονομολόγων περιβάλλοντος και φυσικών πόρων παγκοσμίως, με περισσότερα από 1.200 ινστιτούτα από 85 και πλέον χώρες ως μέλη, θα μιλήσω για το «Θαλάσσιο Χωρικό και Δυναμικό Σχεδιασμό της Βιώσιμης Γαλάζιας Ανάπτυξης με γνώμονα την Επιστήμη» στη συζήτηση με θέμα «Climate Neutrality And Biodiversity: Renewables Assets, Reporting Standards And Sustainable Finance».
Επίσης, θα μιλήσω στο Zero Emissions Solutions Conference που διοργανώνουμε ως SDSN, στην ενότητα «Economic Response Toward Covid-19 Resilience», όπου θα συζητηθεί το πώς μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την ανθεκτικότητα και την αποτελεσματικότητα των οικονομιών και των κοινωνιών απέναντι σε μελλοντικές οικονομικές υφέσεις και περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Ως SDSN εργαζόμαστε πάνω στην κοινή εφαρμογή των 17 SDGs και της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και στις αρχές του 2021 δημοσιεύσαμε την πρώτη μας έκθεση, με την οποία προτείνουμε συγκεκριμένα τεχνολογικά και χρηματοοικονομικά μονοπάτια και πολιτικές ανά χώρα, που θα βοηθήσουν αφενός στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση για την ανάκαμψή τους από την COVID-19 και αφετέρου στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
