Στο Μπομπούρ του Παρισιού ένα διάσημο και ιδιαίτερα μοντέρνο κτίριο, με όλες του τις σωληνώσεις εμφανείς και εξωτερικές και τη χαρακτηριστική σκάλα του να διασχίζει διαγώνια την πρόσοψη, στέκει και ξεχωρίζει από το ύφος της πόλης. Είναι ένα από αυτά τα μνημειώδη μουσεία που είθισται να εγκαινιάζουν οι Πρόεδροι της Γαλλικής Δημοκρατίας στο τέλος της θητείας τους, ο καθένας το δικό του. Όμως το Κέντρο Πομπιντού το εγκαινίασε ο Βαλερί Ζισκάρ ντ' Εστέν.
Στις 2 Απριλίου του 1974, στις 9 το βράδυ, ο Γάλλος Πρόεδρος Ζορζ Πομπιντού πεθαίνει από σπάνια ασθένεια του αίματος στο διαμέρισμά του στο Παρίσι, πάνω στον Σηκουάνα. Οι θητείες του ως Προέδρου και προηγουμένως ως του μακροβιότερου πρωθυπουργού της Ε' Γαλλικής Δημοκρατίας ήταν ιδιαίτερα πετυχημένες. Γεγονός εντυπωσιακό, γιατί ο Πομπιντού αντιμετώπισε τη μεγάλη πρόκληση να διαδεχτεί τον απελευθερωτή στρατηγό Σαρλ ντε Γκολ, προσωπικότητα που επισκιάζει.
Κεντρικό χαρακτηριστικό της πολιτικής του Ντε Γκολ ήταν η επαλήθευση της νομιμοποίησης του προσώπου του ως Προέδρου μέσω δημοψηφισμάτων. Έθετε απευθείας στον λαό το δίλημμα και θριάμβευε. Το 1969, με ένα επουσιώδες δημοψήφισμα για τη διοικητική οργάνωση των περιφερειών, τους το είπε πάλι, «αν δεν ψηφίσετε όπως επιθυμώ, αποχωρώ». Και το έκανε. Έχασε και παραιτήθηκε την ίδια νύχτα.
Υπήρξε πιο οραματιστής απ' ό,τι άντεχε η εποχή και το φιλόδοξο σχέδιό του για μια γαλλικής έμπνευσης συνθήκη του λεγόμενου Ευρωσυντάγματος πνίγηκε από τον λαϊκισμό στην ίδια του την πατρίδα το 2005.
Ήταν ισχυρές οι συνέπειες της εξέγερσης του Μάη του '68 για τον μεγάλο ηγέτη και η ηγεμονία του είχε φθαρεί. Όμως, ο διάδοχος Πομπιντού κράτησε ζωντανό τον γνήσιο γκολισμό και κατάφερε να απορροφήσει τους κραδασμούς της εξέγερσης του γαλλικού Μάη, αποκατέστησε τις σχέσεις ΗΠΑ - Γαλλίας που είχαν κλονιστεί από τη στάση του Ντε Γκολ, εκσυγχρόνισε το Παρίσι, οδήγησε τη Γαλλία πέρα από την κληρονομιά των διαιρέσεων του παλιού κόσμου.
Ο θάνατός του άφησε ένα τεράστιο κενό, αλλά παράλληλα άνοιξε τον δρόμο για την αλλαγή παραδείγματος στην εξουσία. Ο φυσικός του διάδοχος θα ήταν ο πρωθυπουργός Ζακ Σαμπάν-Ντελμά, παλιός αντιστασιακός και αναμενόμενος συνεχιστής του γκολισμού. Όμως το άτακτο παιδί της γαλλικής δεξιάς, ο Ζακ Σιράκ, που αργότερα, και επί 40 χρόνια, θα είχε εμβληματική θέση στο γαλλικό πολιτικό σκηνικό, έφερε την ανατροπή με την εσωτερική ανταρσία που προκάλεσε. Ο Σιράκ, εν όψει των προεδρικών του 1974, συμμάχησε με τον άνθρωπο που προκάλεσε την ήττα του Ντε Γκολ στο δημοψήφισμα, τον δις υπουργό Οικονομικών, τον Ζισκάρ.
Ο Βαλερί Μαρί Ρενέ Ζορζ Ζισκάρ Ντ' Εστέν, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 1926 στη Γερμανία, όπου ο πατέρας του υπηρετούσε ως υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης που είχαν εγκαταστήσει οι Γάλλοι ως νικητές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Η μητέρα του ήταν απόγονος του Λουδοβίκου του 15ου. Η καταγωγή του και η μόρφωσή του τού έβαλαν τη στάμπα του «αριστοκράτη», που αποτυπώθηκε στη χαρακτηριστική εκφορά του λόγου του. Αυτό τον ακολούθησε σε όλη τη ζωή του και καθόρισε την πορεία του.
Ήταν απόφοιτος του Πολυτεχνείου και της περίφημης ENA, της οποίας οι σπουδές αποτελούν επί πολλά έτη βασική προϋπόθεση για την αναρρίχηση στα ύπατα αξιώματα της Γαλλίας. Αν και ανήκε στον συντηρητικό χώρο, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '50 αποστασιοποιήθηκε από τον γκολισμό και πίστεψε στη δημιουργία ενός νέου κύματος στη γαλλική πολιτική σκηνή με τη σύγκλιση φιλελεύθερων δημοκρατών και χριστιανοδημοκρατών, του πολιτικού ρεύματος που, όπως πίστευε, και όχι άδικα, θα καθόριζε την τύχη της Ευρώπης μεταπολεμικά. Ήταν ένα πολιτικό ρεύμα διακριτό, αν και όχι κυρίαρχο, το οποίο, ας σημειώσουμε, δεν είναι το μόνο σημείο από το οποίο αντλούμε παραλληλισμούς με τον σημερινό Πρόεδρο της Γαλλίας, Εμμανουέλ Μακρόν.
Το 1974 τα καταφέρνει. Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκτοπίζει από τα δεξιά του τον γκολιστή Σαμπάν με τη βοήθεια του Σιράκ, όπως αναφέραμε. Πριν από τον δεύτερο γύρο προφέρει την ιστορική ατάκα «Δεν κατέχετε, κύριε Μιτεράν, το μονοπώλιο της καρδιάς!» και τελικά επικρατεί οριακά έναντι του σοσιαλιστή υποψηφίου, που στον πρώτο γύρο προηγούνταν δέκα ποσοστιαίες μονάδες. Γίνεται ο πρώτος μη γκολιστής Πρόεδρος και έτσι ίσως ο Μάης του '68 να πήρε μια μικρή ρεβάνς από τον μεγάλο του αντίπαλο, χωρίς όμως να παραδώσει τη χώρα στην αριστερά.
Ψηλόλιγνος, ευθυτενής, χαρισματικός, θα αλλάξει το στυλ της προεδρίας. Θα κάνει φωτογραφίσεις στα περιοδικά όπως ο Κένεντι, θα βιντεοσκοπηθεί στο σκι, θα καλέσει τους οδοκαθαριστές για πρωινό στο Ελιζέ. Πολιτικά, θα επιδείξει το μεγαλύτερο μεταρρυθμιστικό έργο της Γαλλικής Δημοκρατίας. Συχνά, δε, θα προχωρήσει σε τολμηρές κοινωνικές αλλαγές με ισχυρό αξιακό κίνητρο, όπως η νομιμοποίηση των εκτρώσεων, κόντρα στους συντηρητικούς ψηφοφόρους του, ή η μείωση του ηλικιακού ορίου της ψήφου, ενώ οι νέοι δεν τον ψήφιζαν. Ο κεντροδεξιός που κατάλαβε το μήνυμα του γαλλικού Μάη. Η εξωτερική πολιτική της Γαλλίας θα αναβαθμιστεί έναντι της Γερμανίας, του Ηνωμένου βασιλείου και ιδίως των αφρικανικών χωρών.
O Ζακ Σιράκ ανταμείφθηκε με τη θέση του πρωθυπουργού, αλλά εγκατέλειψε τον Πρόεδρο δύο χρόνια αργότερα και έγινε ο πρώτος Γάλλος πρωθυπουργός που παραιτήθηκε οικειοθελώς. Θα μετατραπούν σε παντοτινούς εχθρούς, με βελούδινες μπηχτές μέχρι το τέλος. Η γοητεία του γκολισμού ήταν για τον Σιράκ πιο ισχυρή από τον νεωτερισμό του Ντ' Εστέν ή ίσως απλώς πιο πρόσφορη για τα πολύ μεγάλα σχέδιά του.
Η σχέση του Ζισκάρ με την Ελλάδα είναι γνωστή και η παρέμβασή του καθοριστική αφενός για τον εκδημοκρατισμό της χώρας, αφετέρου για την ένταξή της στην ΕΟΚ. Η θητεία του ξεκινάει με το ένα, τελειώνει με το άλλο. Έχασε τις εκλογές το '81 από τον Φρανσουά Μιτεράν, με τον ίδιο τρόπο που είχε κερδίσει το '74. Καληνύχτισε τις Γαλλίδες και τους Γάλλους σε ένα τηλεοπτικό στιγμιότυπο που έχει μείνει ιστορικό. Ευχήθηκε καλή τύχη στη χώρα, έκανε παύση και είπε βαριά «au revoir», για να σηκωθεί από το γραφείο και να αποχωρήσει βηματίζοντας αργά και σταθερά, ενώ ακουγόταν ο εθνικός ύμνος.
Πολύ αργότερα ομολόγησε ότι δεν είχε αντιληφθεί πόσο μακριά ήταν η πόρτα και ότι η δραματική σκηνοθεσία υπήρξε ατύχημα. Η αλήθεια είναι ότι δεν είχε υποψιαστεί ποτέ ότι θα έχανε. Ούτε από τη ρετσινιά ενός φορεμένου σκανδάλου με διαμάντια, ούτε από το κόστος της πορείας της οικονομίας, ούτε από τον έτοιμο πλέον –και ίσως τελικά παραδόξως πιο γκολικό– Μιτεράν.
Ο Ζισκάρ απεβίωσε την περασμένη Τετάρτη, 2 Δεκεμβρίου, προσβεβλημένος από τον παγκόσμιο ιό, αλλά πλήρης ημερών. Υπήρξε μοναδικός πολιτικός εγκέφαλος και μεγάλος ευρωπαϊστής. Και αυτή είναι η μεγάλη του παρακαταθήκη, ακόμη και μετά την ιστορική προεδρία του. Στο πλαίσιο της μακράς πορείας του συνόδευσε και ώθησε την Ένωση προς το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Συνεισέφερε όσο λίγοι στην πιο μακρά ειρήνη στην ιστορία της ηπείρου μας και στην ισχυρότερη και πιο δημοκρατική υπερκρατική οντότητα στον κόσμο.
Υπήρξε πιο οραματιστής απ' ό,τι άντεχε η εποχή και το φιλόδοξο σχέδιό του για μια γαλλικής έμπνευσης συνθήκη του λεγόμενου Ευρωσυντάγματος πνίγηκε από τον λαϊκισμό στην ίδια του την πατρίδα το 2005. Ο Πρόεδρος πλέον Ζακ Σιράκ, στην πιο δύσκολη φάση της προεδρικής πορείας του και βαλλόμενος πανταχόθεν, επέλεξε να διοχετεύσει την ένταση σε ένα απροσδόκητο δημοψήφισμα που θα απέρριπτε το Ευρωσύνταγμα, σαν εύρημα για να κοπάσει η λαϊκή μήνις. Κι όμως, αυτό το βήμα θα μπορούσε να μας είχε οδηγήσει σταδιακά σε μια διαφορετική Ένωση, πιο δημοκρατική, πιο ενωμένη, πιο δυνατή, πιο έτοιμη για όσα αντιμετωπίσαμε έκτοτε. Αντιθέτως, έχουμε μείνει σχεδόν στάσιμοι. Είδε, δε, ο Ζισκάρ τη Μεγάλη Βρετανία να παραδίδεται στον λαϊκισμό της αποχώρησης, αυτός που αγωνίστηκε για τη συμμετοχή της.
Το τελευταίο πράγμα που διαβάσαμε να λέει ήταν η απάντηση στον ισχυρισμό ότι η πανδημία στρέφει τα κράτη-μέλη προς εθνική διαχείριση της υγειονομικής κρίσης. Επισήμανε αυτά που θα έπρεπε να είναι προφανή, ότι η Ε.Ε. δεν έχει λάβει τέτοιες αρμοδιότητες, αλλά ότι ήδη η συνεργασία και η αλληλεγγύη που δημιουργούνται μέσα από τους θεσμούς της φέρνουν σημαντικό αποτέλεσμα. Ότι τέτοιες κρίσεις θα έπρεπε να μας οδηγούν στο αίτημα για περισσότερη και δημοκρατικότερη Ευρώπη, όχι στον εθνικισμό και στην εσωστρέφεια. Πρότεινε θεσμικές αλλαγές, κοινό ταμείο, κοινό δανεισμό και ενιαία φορολογική πολιτική για την επόμενη μέρα.
Ήταν παρών ως το τέλος, με σώας τα φρένας στα 94, μέτοχος στην προσπάθεια των επιτελείων και των θεσμών που δημιούργησε ή υπηρέτησε, ώστε να αντιμετωπίσουν τη μεγαλύτερη παγκόσμια κρίση της ζωής μας, την πανδημία που τον σκότωσε.
σχόλια