ΗΡΘΕ ΦΡΕΣΚΟΣ και στην ώρα του. Με μάτι νεανικό. Και ένα κίτρινο μικρό χαρτάκι με σημειώσεις. Να μην ξεχάσει κάτι που θέλει να πει. Σαν μαθητής. Παρά τις τόσες περγαμηνές του. Ο κύριος Μάτεσις γράφει, μεταφράζει και δημοσιεύει θεατρικά έργα και μυθιστορήματα κοντά σαράντα χρόνια. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 16 γλώσσες. Σήμερα ετοιμάζονται σε Καναδά και Μπαγκλαντές.
Στο Ισραήλ έχει κάνει μπεστ σέλερ. Μαζί του έχουν ασχοληθεί οι πιο έγκυροι κριτικοί παγκοσμίως. Σε λογοτεχνικά περιοδικά και μεγάλες εφημερίδες. Ακόμα και στους «Τάιμς» του Λονδίνου. Συχνά με τρόπο διθυραμβικό, αν και ντρέπεται να το λέει. «Ο Απόλυτος Παύλος» γράφουν. « Η απόδειξη για την άνθιση της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας», «αριστούργημα», «σίγουρα θα ευφραινόταν ο ανατρεπτικός Γκόγια» και άλλα πολλά.
— Γιατί ντρέπεστε; Άλλοι τα λένε αυτά.
Ναι. Δεν ξέρω. Και στις συνεντεύξεις αμήχανος είμαι. Γι' αυτό σπάνια μιλάω. Θεωρώ τη συνέντευξη διαφήμιση και τη διαφήμιση επαιτεία.
— Σαν να παρακαλάτε να σας προσέξουν; Μα, δεν σας έχουν προσέξει και τόσο. Στην Ελλάδα εννοώ. Τι συμβαίνει;
Πρέπει να πω ότι στην Ελλάδα τα θεατρικά μου έργα αντιμετωπίστηκαν πάντα με πολύ σεβασμό. Χρωστάω στους θεατρικούς κριτικούς μεγάλες χάριτες. Οι λογοτεχνικοί κριτικοί, αντίθετα, σχεδόν σιωπούν για τα μυθιστορήματά μου επί χρόνια.
— Γιατί νομίζετε;
Τι να σας πω. Μπορεί να με έχουν κατατάξει στο θεατρικό είδος και είναι αμήχανοι με τα μυθιστορήματά μου.
— Καλά, πόσα χρόνια είναι αμήχανοι; Το πρώτο σας μυθιστόρημα, «Η μητέρα του σκύλου» γράφτηκε πριν 17 χρόνια. Και το εξέδωσε μάλιστα ο Γκαλιμάρ!
Πάντα λέω ότι στο μυθιστόρημα είμαι λαθρεπιβάτης. Σαν θεατρικός συγγραφέας ξεκίνησα και αυτό είμαι κατεξοχήν. Δεν ξέρω γιατί σιωπούν. Για τον Παλαιό των Ημερών έξω γράφτηκαν ύμνοι. Εδώ έγραψε μόνο ο Γεωργουσόπουλος, κατ' εξαίρεση, παρ' όλο που δεν κάνει λογοτεχνική κριτική.
«Με ενδιαφέρει τα πράγματα να προχωράνε μέσα από πράξεις, όχι από λόγια. Επίσης, δεν φοβάμαι το μεταφυσικό στοιχείο. Ανατρέπει την αντίληψη περί ρεαλιστικού μυθιστορήματος. Κι αυτό ήταν ένας στόχος αυτού του βιβλίου. Να υποβάλω μια ανατροπή του λεγόμενου ρεαλισμού. Γιατί πιστεύω ότι όλα είναι ρεαλισμός. Και η φαντασία».
— Ποιος ο λόγος, κύριε Μάτεσι, για να μιλήσουμε καθαρά, που στην ελληνική λογοτεχνική κριτική παρατηρούνται τόσο ευτράπελα φαινόμενα; Να εκθειάζονται συχνά ανοησίες (υπάρχουν πολλά παραδείγματα) και να αποσιωπούνται καλά βιβλία;
Είναι πολλοί οι λόγοι. Πρέπει να πούμε, βέβαια, ότι δεν είναι εύκολο να είσαι πάντα έγκαιρος και έγκυρος μέσα σε τόση βιβλιοπαραγωγή. Διαβάζεις αναγκαστικά διαγωνίως. Επίσης, συμβαίνει να σε ξεπερνά κάτι που πρέπει να κρίνεις (και δεν μιλάω για τα δικά μου βιβλία) είτε γιατί δεν υπάρχει η παιδεία για να εκτιμηθεί η αξία ενός βιβλίου είτε γιατί καμιά φορά ο συγγραφέας αναιρεί τον κριτικό εάν ο δεύτερος υπήρξε επίδοξος συγγραφέας πριν ασκήσει την κριτική. Μπορεί να αισθανθεί ότι το βιβλίο έρχεται σε αντίθεση με το δικό του όραμα ή να νιώσει αμήχανος ή ακόμα και να εξαγριωθεί.
Παύλος Μάτεσις, Η μητέρα του σκύλου, Εκδόσεις Καστανιώτη
— Εμένα αυτά μου φαίνονται μικρότητες. Η λογοτεχνική κριτική είναι πολύ σοβαρό πράγμα. Δεν νιώθετε κάποια πικρία για όλα αυτά;
Μια κυρία με σταμάτησε κάποτε εδώ κοντά και με ρώτησε αν εγώ έγραψα το βιβλίο με τη μητέρα και το σκύλο. Μου χάιδεψε το χέρι. Όχι. Δεν με ενδιαφέρουν όλα αυτά. Ίσως επειδή έχω την αποδοχή της Ευρώπης. Και των αναγνωστών μου.
— Λένε για σας ότι γράφετε σαν νέος. Και ότι κάποιοι ήρωές σας διατρέχουν όλο το έργο σας. Σαν να μην μπορείτε να τους αποχωριστείτε.
Ή σαν να μη θέλουν εκείνοι να με αφήσουν. Συνήθως εγώ λιποταχτώ. Τη συγγένεια προσώπων-αναφορά σε προηγούμενα βιβλία μου πρέπει να πω ότι την έχω κλέψει από τον Φώκνερ. Τον έχω μεταφράσει και αγαπήσει με πάθος. Σε πολλά πράγματα τον θεωρώ μεγαλύτερο ακόμα και από τον Ντοστογιέφσκι. Ξέρετε, αυτές τις αγάπες δεν τις επιλέγεις. Όπως τον Μότσαρτ, που τον θεωρώ τον Παρθενώνα της Ευρώπης.
— Σπουδάσατε μουσική και θέατρο, από όσο ξέρω.
Ναι. Σε όλους υπάρχει μία αρχή πραγμάτων. Εμένα είναι στη μουσική. Στο ρυθμό. Όχι μόνο όταν γράφω, αλλά και στο δρόμο, στο βηματισμό μου. Χρωστάμε πολλά στον Μότσαρτ. Είναι μέγας γιατί περικλείει όλη τη χαρά της ζωής αλλά με γνώση του θανάτου. Στο νέο μου βιβλίο ένας ήρωας λέει ότι όποιος δεν έχει ακούσει Μότσαρτ θα πάει στην Κόλαση.
— Πριν μου πείτε για το καινούργιο σας βιβλίο, θέλω να σας ρωτήσω πότε αποφασίσατε ή καταλάβατε ότι θα γίνετε συγγραφέας.
Διαβάζω από 7 χρονών. Τα σχολικά βιβλία του μεγαλύτερου αδελφού μου. Στα 11 διάβαζα Δάντη. Γράφω από τα 30. Αλλά στα 22 μου, μέσα στην ίδια χρονιά μελέτησα Κάφκα στα αγγλικά, Ιονέσκο και Φώκνερ στο πρωτότυπο. Κατάλαβα ότι μπορεί να γράψει κανείς και έτσι. Ήταν μια αληθινή επανάσταση για μένα.
— Πώς σας επηρέασε αυτό σε σχέση με το δικό σας γράψιμο;
Κατάλαβα ότι το γράφειν δεν είναι να καταγράψεις κάτι που συνέβη σε σένα. Όλα κινούνται στο χώρο της φαντασίας.
— Δεν περνάτε στα βιβλία σας κανένα από τα δικά σας βιώματα;
Όχι. Αυτά είναι προσωπικό θέμα. Στα βιβλία μου δεν υπάρχουν προσωπικά βιώματα, εκτός από κάποιες μικρές, ασήμαντες λεπτομέρειες. Δεν πρόκειται για αυτοβιογραφία αλλά για μυθιστορήματα.
— «Αλδεβαράν» λέγεται το βιβλίο σας που βγαίνει σε λίγο. Έχει ήρωες δυο άντρες.
Δυο χαρισματικούς άντρες. Ο ένας σκοτεινός. Ο άλλος φοβισμένος. Το «Αλδεβαράν» είναι ένα βιβλίο βίαιου ψυχισμού. Και οι δύο άντρες, όμως, είναι γενναιόδωροι, υπέροχοι. Όταν συναντιούνται αλλάζει όλη η ζωή τους.
— Πιστεύετε ότι μια συνάντηση, ακόμα και εξαιρετική, μπορεί να ανατρέψει τη ζωή μας;
Νομίζω ναι. Μπορεί να σου αλλάξει τα πάντα. Αν δεν φοβηθείς να χάσεις τον ψυχικό σου χώρο, μπορείς να τον κερδίσεις.
Παύλος Μάτεσις, Αλδεβεράν, εκδόσεις Καστανιώτη
— Στο «Αλδεβαράν» υπάρχει μια συγκλονιστική στιγμή. Χωρίς περιγραφή συναισθημάτων. Όταν ο ένας, την ώρα του αρραβώνα του, πρέπει να δει το θάνατο κατάματα.
Είναι μια φοβερή στιγμή. Όπως είπατε, χωρίς λόγια. Με ενδιαφέρει τα πράγματα να προχωράνε μέσα από πράξεις, όχι από λόγια. Επίσης, δεν φοβάμαι το μεταφυσικό στοιχείο. Ανατρέπει την αντίληψη περί ρεαλιστικού μυθιστορήματος. Κι αυτό ήταν ένας στόχος αυτού του βιβλίου. Να υποβάλω μια ανατροπή του λεγόμενου ρεαλισμού. Γιατί πιστεύω ότι όλα είναι ρεαλισμός. Και η φαντασία.
— Ο ρεαλισμός δεν δίνει πάντα απαντήσεις. Έτσι δεν είναι;
Κανένας δεν έχει ποτέ όλες τις απαντήσεις. Πολλές φορές στον ύπνο μου ξέρω ότι κοιμάμαι. Που σημαίνει πως δεν κοιμάμαι. Κι εκεί με επισκέπτονται φράσεις, λέξεις, γεγονότα. Δεν ξέρουμε τα πάντα για τους ήρωες που φτιάχνουμε. Εγώ τουλάχιστον δεν τα ξέρω. Δεν είμαι καθόλου ο παντογνώστης συγγραφέας. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι όλα τα έργα μου έχουν κάτι ανολοκλήρωτο.
— Στο βιβλίο σας δεν υπάρχει ερωτική σχέση ανάμεσα στους ήρωες. Υπάρχει ο έρωτας του ενός, ο οποίος γίνεται ένα απίστευτο βάρος που αποδέχεται ο άλλος.
Όποιος διαβάσει το βιβλίο και μείνει στον ερωτισμό έχει χάσει όλο το νόημα. Λέει ο Ηράκλειτος ότι το βάθος της ψυχής δεν θα το ανακαλύψεις ποτέ, όσους δρόμους κι αν δοκιμάσεις. Η οδυνηρή τόλμη του συγγραφέα είναι να προχωρήσει με θάρρος μέσα στο σκοτάδι, υπό την προϋπόθεση ότι διαθέτει ψυχικό σθένος και συμπαγή διανοητικό πυρήνα. Ο ήρωας σ' αυτό το βιβλίο, μέσα από πολύ δύσκολες ψυχικές διεργασίες αλλά και γενναιότητα, κερδίζει την ψυχή του. Αυτή είναι η κατάφαση του βιβλίου, η πανηγυρική αισιοδοξία του και η σημασία του. Και θέλει γερά νεύρα για να το γράψεις.
— Τι κάνετε όταν τελειώνετε ένα βιβλίο;
Όταν τέλειωσα το πρώτο μου μυθιστόρημα, Αύγουστος ήτανε, πήγα με ένα ανοιχτό τζιπ στην Ακρόπολη και ανέβηκα στον Παρθενώνα. Κάθισα εκεί και είπα «βρε μπαγάσα (Παρθενώνα), από εδώ που κάθομαι σε έχει κοιτάξει και ο Αλκιβιάδης». Αμείλικτο κάλλος, σε μια κατασκευή φαινομενικά ρεαλιστική. Αυτό το δώρο έκανα στον εαυτό μου.
— Το θέατρο; Σας ενδιαφέρει ακόμα πολύ; Απ' ό,τι ξέρω, βλέπετε παραστάσεις, κυρίως νέους δημιουργούς. Πώς σας φαίνονται;
Υπάρχει πολλή φούσκα. Μεταξύ απάτης και αυταπάτης. Κάπου κάπου ταλέντο. Πηγαίο και ορμητικό. Αλλά 300 παραγωγές το χρόνο, όταν το Λονδίνο έχει 30; Είναι αυτό που έλεγε ο Καστοριάδης για την άνοδο της ασημαντότητας. Εκεί, όμως, που πάσχει εντελώς το πράγμα είναι στη συγγραφή. Όχι μόνο εδώ, και έξω συμβαίνει αυτό. Αλλά στην Ελλάδα που από τον Καμπανέλλη ως τον Χρυσούλη έγινε ένα θέατρο που στην Ευρώπη δεν υπάρχει (εξαιρώντας τον Μπέκετ και τον Πίντερ), λείπει το σημερινό συγγραφικό ταλέντο. Αλλά ούτε καταφέραμε να εξάγουμε ό,τι καλό είχαμε.
— Τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια εισάγουμε καλές παραστάσεις. Μιλάω για το άνοιγμα του Ελληνικού Φεστιβάλ και τη μεγάλη ανταπόκριση του κόσμου.
Είναι καλό που έρχονται στην Ελλάδα όλες αυτές οι παραστάσεις και εξοικειωνόμαστε με τα σύγχρονα ρεύματα του θεάτρου και χορού. Έχει ενδιαφέρον. Όμως, δεν είναι καλό να επικρατήσει η αντίληψη ότι οπωσδήποτε πρέπει να μας αρέσουν όλα όσα βλέπουμε. Αυτό είναι πνευματική τρομοκρατία. Για παράδειγμα, φέτος βρήκα άθλιο τον Πίτερ Στάιν. Άσχετο με την τραγωδία. Επίσης, κάποιες περίεργες ιδέες άλλων ξένων σκηνοθετών. Το να σπάσεις το βιολί σου αντί να αυτοκτονήσεις δεν είναι Τσέχωφ. Αν δεν σου αρέσει ο Γλάρος ανέβασε κάτι άλλο.
— Θα μπορούσε να αντιτάξει κανείς ότι τα κλασικά έργα αντιμετωπίζονται αντισυμβατικά και πιο τολμηρά.
Μα η Νόρα που σκοτώνει τον άντρα της δεν είναι η Νόρα. Είναι κάποια άλλη. Μαζί με το σύζυγο εκτελείται και ο Ίψεν!
— Ποια είναι η γνώμη σας για το Εθνικό Θέατρο τώρα που άλλαξε διευθυντή;
Την προηγούμενη δεκαετία τα πράγματα έμειναν στάσιμα στο Εθνικό. Αυτή είναι η αλήθεια. Ο Γιάννης Χουβαρδάς υπήρξε καλή επιλογή. Στο Αμόρε τα πήγε θαυμάσια. Στο Εθνικό, περιμένουμε.
— Πιστεύετε ότι έχουμε καλούς Έλληνες ηθοποιούς;
Υπάρχουν ταλέντα. Αλλά λείπει τρομερά το εκτόπισμα του ηθοποιού πάνω στη σκηνή. Είναι κάτι σπάνιο. Το έχει η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη. Μόλις βγαίνει στη σκηνή, ακόμα και στην Επίδαυρο, ακόμα και χωρίς σκηνοθέτη, κυριαρχεί στο χώρο. Πριν πει ούτε μισή λέξη. Εκτυφλωτική.
— Με την πολιτική ασχολείστε; Με το τι συμβαίνει στο ΠΑΣΟΚ για παράδειγμα;
Στο ΠΑΣΟΚ; Ματαιοπονία και απλοϊκότητες σαν εκθέσεις ιδεών σε σχολεία. Οι πολιτικοί στην Ελλάδα παρενοχλούν τον πολίτη. Αν εξαιρέσεις ελάχιστους, οι υπόλοιποι είναι ασήμαντες προσωπικότητες με σκανδαλώδη έλλειψη παιδείας. Είναι απλώς στοργικοί μπαμπάδες που νοιάζονται να κάνουν τα παιδιά τους υπουργούς και αρχηγούς. Μεγάλη μάστιγα.
— Και η Αριστερά;
Είμαι αριστερός πριν ακόμα το ξέρω. Παρά τις αγκυλώσεις ή το μετεωρισμό της. Γεννήθηκα έτσι.
— Στο Θεό πιστεύετε, κύριε Μάτεσι;
Είμαι άθεος.
— Ποια η σχέση σας με το θάνατο;
Τον ξέρω από μικρός.
— Τον φοβάστε;
Θα δούμε...
σχόλια