ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΑΤΤΙΚΟΨΑΡΟ να μπλοκάρει αντιπλημμυρικά έργα; Για το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών φαίνεται να προβάλλει «ως βολικό αφήγημα», για να υποβαθμίσει το μπλόκο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων στη χρηματοδότηση ενός αντιπλημμυρικού έργου.
Το αντιπλημμυρικό έργο στον Ερασίνο ποταμό που βρίσκεται στην Αν. Αττική έχει παγώσει. Αλλά γι’ αυτό δεν φταίει το αττικόψαρο, όπως πρόσφατα ισχυρίστηκε δημόσια ο Νίκος Ταχιάος, υφυπουργός Υποδομών και Μεταφορών.
Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων έχει βάλει προσωρινό μπλόκο στη χρηματοδότηση του έργου γιατί παραβιάζει σημαντικές διατάξεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Τα αρμόδια υπουργεία θα έπρεπε να είχαν υποβάλει ήδη ένα σχέδιο διορθωτικής δράσης για να πάρει και πάλι εμπρός το έργο.
Το έργο μπήκε στο μικροσκόπιο της χρηματοδότριας τράπεζας όταν τέσσερις περιβαλλοντικές οργανώσεις (ΟΖΟΝ, Πρωτοβουλία για την Προστασία του Ερασίνου, Ρεματική, Ορνιθολογική Εταιρεία, Ροή/ Σύλλογος Πολιτών υπέρ των Ρεμάτων) και ένας ιδιώτης, ο Δημήτρης Σωτηρίου, απευθύνθηκαν στον μηχανισμό καταγγελιών της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Στις προσφυγές που κατέθεσαν σ’ αυτόν τον μηχανισμό κατέγραψαν με εμπεριστατωμένο τρόπο παραβάσεις της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νομοθεσίας οι οποίες αφορούν το αντιπλημμυρικό έργο που εκτελείται στον Ερασίνο.
Η αναγκαιότητα ενός αντιπλημμυρικού έργου στον Ερασίνο αμφισβητείται όχι μόνο γιατί το ρέμα αυτό δεν διέρχεται από κατοικημένες περιοχές, οπότε και δεν δημιουργείται αναγκαιότητα προστασίας αστικών υποδομών, αλλά και γιατί το αντιπλημμυρικό έργο στον Ερασίνο όπως και αυτό στο Μέγα Ρέμα της Ραφήνας είναι δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις που αναδεικνύουν τον σταθερό προσανατολισμό της διοίκησης σε υδραυλικά έργα, τα οποία μετατρέπουν τα ποτάμια σε αγωγούς ομβρίων υδάτων, χωρίς να υπολογίζουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όταν οι κατευθύνσεις που δίνει η νομοθεσία είναι άλλες.
Το αντιπλημμυρικό έργο στον Ερασίνο, το οποίο υπάρχει στον σχεδιασμό των αρμόδιων υπουργείων από το μακρινό 2000, αμφισβητείται με σφοδρότητα από επιστήμονες αλλά και περιβαλλοντικές οργανώσεις.
O Ερασίνος περιβάλλεται από τρεις προστατευόμενους υγρότοπους. Μαζί με το Μέγα Ρέμα της Ραφήνας, είναι από τα λίγα εναπομείναντα ελεύθερα ρέματα της Αττικής και αποτελούν αναπόσπαστα τμήματα δύο σημαντικών οικοσυστημάτων.
H LiFO έχει παρουσιάσει σε εκτενές ρεπορτάζ την υπόθεση του Ερασίνου, την πρωτοβουλία των οργανώσεων που προσέφυγαν στην επιτροπή καταγγελιών της ΕΤΕπ και τα αποτελέσματα που αυτή έφερε.
«Η περιοχή που διατρέχει ο ποταμός Ερασίνος εντάσσεται σε πολλαπλά καθεστώτα προστασίας: είναι χαρακτηρισμένη ως υγρότοπος Α προτεραιότητας, Ειδική Ζώνη Διατήρησης (περιοχή του δικτύου Natura 2000), περιοχή με γεωργική χρήση γης, Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου και “Τοπίο Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους”. Η κοίτη του ποταμού περνάει επίσης μέσα από ιδιαίτερα σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους», αναφέρουν οι οργανώσεις που ξεσηκώθηκαν μετά τις δηλώσεις Ταχιάου.
Η αναγκαιότητα ενός αντιπλημμυρικού έργου στον Ερασίνο αμφισβητείται όχι μόνο γιατί το ρέμα αυτό δεν διέρχεται από κατοικημένες περιοχές, οπότε και δεν δημιουργείται αναγκαιότητα προστασίας αστικών υποδομών, αλλά και γιατί το αντιπλημμυρικό έργο στον Ερασίνο όπως και αυτό στο Μέγα Ρέμα της Ραφήνας είναι δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις που αναδεικνύουν τον σταθερό προσανατολισμό της διοίκησης σε υδραυλικά έργα, τα οποία μετατρέπουν τα ποτάμια σε αγωγούς ομβρίων υδάτων, χωρίς να υπολογίζουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όταν οι κατευθύνσεις που δίνει η νομοθεσία είναι άλλες: «Ο λόγος που το έργο αυτό στον Ερασίνο δεν μπορεί να υποστηριχθεί είναι κυρίως λόγω της οδηγίας-πλαίσιο για τα νερά, η οποία αναφέρει ότι οι υγρότοποι είναι αυτοί που απορροφούν τις πλημμύρες. Άρα όλο το έργο είναι λάθος. Δεν μπορείς να αξιοποιείς τους υγρότοπους για να αντιμετωπίσεις την πλημμύρα και ταυτόχρονα να κατασκευάζεις ένα έργο που παρεμβαίνει στον υγρότοπο», λέει στη LiFO η Μόνικα Θέμου, πολεοδόμος χωροτάκτης της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.
Η προσέγγιση που μας περιέγραψε η Μόνικα Θέμου υπάρχει και στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου για τον Ερασίνο: «Οι υγρότοποι είναι τα καλύτερα περιβάλλοντα για την ισορροπία των υδατικών συστημάτων: τα οικοσυστήματα των χερσαίων υγροτόπων απορροφούν τα πλεονάζοντα ύδατα και βοηθούν στην πρόληψη των πλημμυρών και της ξηρασίας», αναφέρεται χαρακτηριστικά. Μόνο που, σύμφωνα με τις διαπιστώσεις του μηχανισμού καταγγελιών της ΕΤΕπ, η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου «δεν εκφράζει την επιστημονική θεωρία που υποστηρίζει».
«Σήμερα η περιοχή δέχεται παραπάνω νερά από τα παρελθόντα χρόνια», προσθέτει η Μόνικα Θέμου, «γιατί δεν έχουν ολοκληρωθεί όπως θα έπρεπε τα έργα διευθέτησης υδάτων του αεροδρομίου και της Αττικής Οδού. Σ’ αυτή την περίπτωση, όμως, αντί να πάνε να ολοκληρώσουν εκεί τα έργα, πηγαίνουν κατευθείαν στον αποδέκτη, τον Ερασίνο».
Γιατί φταίει το αττικόψαρο
Όταν πλησιάζει κάποιο κύμα κακοκαιρίας, όπως συμβαίνει αυτές τις ημέρες, και οι προγνώσεις για έντονες βροχοπτώσεις πυκνώνουν, η δημόσια συζήτηση για την πορεία των αντιπλημμυρικών έργων πάντα αναζωπυρώνεται.
Πρόσφατα λοιπόν ο υφυπουργός Υποδομών και Μεταφορών, μιλώντας για τα «κολλημένα αντιπλημμυρικά έργα», ρωτήθηκε και για τον Ερασίνο: «Έχει σταματήσει η παρέμβαση γιατί έχει “παγώσει” η χορήγηση των δανείων από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, επειδή υπήρξαν καταγγελίες ότι μεταξύ των άλλων κινδυνεύει και το αττικόψαρο, για το οποίο χρειάζεται μια ειδική οικολογική μελέτη», δήλωσε.
Αν και, όπως θέλησε να διευκρινίσει, δεν έχει πρόθεση να ενοχοποιήσει τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, ανέφερε ότι «υπάρχει ένας ακτιβισμός πολύ έντονος από την πλευρά τους, ο οποίος σε πάρα πολλές περιπτώσεις τελικά καταλήγει να εμποδίζει τα έργα».
Το απαγορευτικό που βάζει στα έργα το αττικόψαρο, σύμφωνα με τον Ν. Ταχιάο, δεν έμεινε αναπάντητο από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και τις συλλογικότητες που έχουν δραστηριοποιηθεί για το ζήτημα. «Οι προσφυγές περιβαλλοντικών οργανώσεων κατά των περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων (ΑΕΠΟ) του έργου διευθέτησης του Ερασίνου είχαν απορριφθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας αρχικά το 2013 και ξανά το 2020. Επομένως, το έργο δεν σταμάτησε από τα δικαστήρια. Παραιτήθηκε ο αρχικός ανάδοχος για οικονομικούς λόγους και χρειάστηκε να αναδειχθεί άλλος», αναφέρουν.
Στην κοινή παρέμβαση των 11 περιβαλλοντικών οργανώσεων αποσαφηνίζεται πλήρως γιατί το έργο αυτήν τη στιγμή δεν προχωράει: «Τον Μάιο 2023, ο Μηχανισμός Καταγγελιών της χρηματοδότριας του έργου Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), κατόπιν καταγγελιών περιβαλλοντικών οργανώσεων και πολιτών, διέγνωσε παραβιάσεις της ενωσιακής περιβαλλοντικής νομοθεσίας».
Οι δύο σημαντικές παραβιάσεις που καταγράφονται στην παρέμβαση των οργανώσεων αφορούν την οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα και την οδηγία για τους οικοτόπους. Στην πρώτη περίπτωση δεν είχε χορηγηθεί η εξαίρεση που προβλέπει η νομοθεσία κατά το στάδιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, δεδομένου ότι στο έργο αυτό «προβλέπονται νέες υδρομορφολογικές αλλοιώσεις (διευθέτηση της κοίτης με τσιμέντο και συρματοκιβώτια), που υποβαθμίζουν την κατάσταση του ποταμού», αναφέρουν. Σε τι συνίσταται η σπουδαιότητα αυτή της εξαίρεσης που προβλέπει η νομοθεσία μάς εξηγεί η Εμμανουέλα Τερζοπούλου, χημικός και εκπρόσωπος της Κίνησης για την Προστασία και την Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας.
«Βάσει των προβλέψεων που υπάρχουν στα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, εάν ένα έργο υποβαθμίζει την ποιότητα ή την ισορροπία των υδάτων, πρέπει πριν από την περιβαλλοντική αδειοδότηση να ζητηθεί εξαίρεση από το αρμόδιο υπουργείο, στην οποία θα πρέπει σαφώς να τεκμηριώνεται ότι δεν υπήρχε άλλη εναλλακτική λύση, η οποία να βασίζεται σε μέτρα φυσικής διαχείρισης των υδάτων, όπως προβλέπεται σ’ αυτά τα Σχέδια». Ένα έργο προχωράει παίρνοντας αυτή την εξαίρεση όταν κρίνεται αναγκαίο να γίνει για την προστασία και την ασφάλεια των πολιτών και των υποδομών. «Αυτή η εξαίρεση όχι μόνο δεν έχει χορηγηθεί, αλλά τόσο για τον Ερασίνο όσο και για το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας δεν εξετάστηκαν καν οι εναλλακτικές λύσεις της φυσικής διαχείρισης των υδάτων, δηλαδή λύσεις βασισμένες στη φύση».
Η δεύτερη παραβίαση αφορά την οδηγία για τους οικοτόπους: «Πρόκειται για περιοχή Natura 2000 που επηρεάζεται σημαντικά από το έργο διευθέτησης. Δεν είχε χορηγηθεί η σχετική εξαίρεση (άρθρο 6, παρ. 3), λαμβανομένων υπόψη των στόχων διατήρησης. Ως παράδειγμα αναφέρθηκε η περίπτωση του ενδημικού είδους αττικόψαρου, που δεν αξιολογείται καθόλου στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων».
Συγκάλυψη αντί για συμμόρφωση
Η ΕΤΕπ, όπως αναφέρουν οι οργανώσεις, «πάγωσε τη χρηματοδότηση του έργου μέχρι την ολοκλήρωση ενός σχεδίου διορθωτικής δράσης (corrective action plan), που θα περιλαμβάνει την εξέταση της εφαρμογής των ως άνω εξαιρέσεων».
Σύμφωνα με τις οργανώσεις, το ελληνικό κράτος «αντί να συμμορφωθεί, ως όφειλε στο πλαίσιο της καλόπιστης συνεργασίας, αναθεωρώντας (re-opening) την πλημμελή περιβαλλοντική αδειοδότηση, προχώρησε σε συγκάλυψη». Υποστηρίζουν, ότι «στη 2η Αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ) του υδατικού διαμερίσματος Αττικής υιοθετήθηκε “φωτογραφική” για τον Ερασίνο και το Μ. Ρέμα Ραφήνας διάταξη, σύμφωνα με την οποία στα “έργα εθνικής σημασίας”, δηλ. αυτά που “τρέχει” το υπουργείο Υποδομών, η εξαίρεση από την απαγόρευση της υποβάθμισης των υδάτων μπορεί να δύναται και εκ των υστέρων (!), δηλαδή και μετά το στάδιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, χωρίς δημόσια διαβούλευση με συμμετοχή των ενδιαφερόμενων φορέων και του κοινού αλλά με μία απλή αίτηση του υπουργείου Υποδομών προς το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας».
Όπως αναφέρουν, «η ρήτρα αυτή υιοθετήθηκε και στα υπόλοιπα υδατικά διαμερίσματα της χώρας, χωρίς να ληφθούν υπόψη τα αρνητικά σχόλια 10 και πλέον περιβαλλοντικών οργανώσεων, που προειδοποιούσαν για τον κίνδυνο καταδίκης της χώρας μας από το Δικαστήριο της Ε.Ε. λόγω του οριζόντιου, συστηματικού και γεωγραφικά εξαπλωμένου χαρακτήρα της παράβασης», ενώ «το Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Αττικής έχει προσβληθεί από περιβαλλοντικούς φορείς και πολίτες ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας τόσο για τον Ερασίνο όσο και για το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας».
Οι οργανώσεις υπενθυμίζουν ακόμη ότι ο Ερασίνος δεν διέρχεται από αστικές περιοχές και επομένως δεν τίθεται ζήτημα αντιπλημμυρικής προστασίας αστικών υποδομών. «Αυτό, παραδόξως», όπως σχολιάζουν, «αναγνωρίστηκε και από τον Ν. Ταχιάο, ο οποίος ενώ αρχικά ανέφερε ότι “πρέπει να λάβουμε αποφάσεις οι οποίες έως έναν βαθμό θα αλλοιώσουν αυτό που θεωρούμε ως δεδομένο φυσικό τοπίο, αλλά θα γίνει προς όφελος των κατοίκων, κυρίως για την ασφάλειά τους”, στη συνέχεια, απαντώντας στην ερώτηση του δημοσιογράφου αν εκεί που έχει μπλοκαριστεί το έργο (στον Ερασίνο) υπάρχει κίνδυνος για πλημμύρες, απάντησε: “Εεε δεν θα έλεγα… δεν έχω την εντύπωση ότι είναι τόσο επικίνδυνο όσο λέμε” και επικαλέστηκε ως άλλο κίνδυνο», όπως αναφέρουν, «τις ρήτρες για την καθυστέρηση στον εγκατεστημένο εργολάβο». Στην πραγματικότητα, όμως, όπως εξηγούν οι οργανώσεις, «η σύμβαση με τον νέο ανάδοχο για το έργο στον Ερασίνο υπογράφηκε μετά τη δημοσίευση του πορίσματος του Μηχανισμού Καταγγελιών της ΕΤΕπ, ενώ ήταν γνωστό ότι η σχετική χρηματοδότηση παγώνει».
Λύσεις βασισμένες στη φύση
Οι οργανώσεις επισημαίνουν ότι μετά τον Daniel στη Θεσσαλία, «η ΕΤΕπ (γνωστή και ως «Κλιματική Τράπεζα») δημόσια αναγνώρισε την κραυγαλέα αποτυχία των μεγάλων έργων από τσιμέντο για την προστασία από τα ολοένα και συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα». «Πλέον», όπως ισχυρίζονται, «η ΕΤΕπ υιοθετεί ως πιο αποτελεσματικές τις λύσεις βασισμένες στη φύση για τον μετριασμό των πλημμυρών στην Ελλάδα». Στις λύσεις αυτές εξηγούν ότι συγκαταλέγονται «η διεύρυνση των ποταμών και η σύνδεσή τους με τις πλημμυρικές πεδιάδες τους, η δημιουργία παρόχθιων δασών και η αφαίρεση ανθρωπογενών δομών που έχουν κατασκευαστεί για τον έλεγχο ή την παρεμπόδιση της ροής των ποταμών».
Ο προσανατολισμός των χρηματοδοτήσεων σε έργα που αφορούν λύσεις βασισμένες στη φύση καταδεικνύεται από το σχετικό μνημόνιο που υπέγραψε με τη WWF στο πλαίσιο της πρόσφατης Διεθνούς Σύσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιοποικιλότητα COP-16. Τα φυσικά μέτρα συγκράτησης υδάτων προκρίνονται, όπως λένε, και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο ΕΣΠΑ της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου.
«Αντί να κατηγορεί η πολιτεία το αττικόψαρο και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, προσπαθώντας να τους “φορτώσει” την ευθύνη της για τυχόν πλημμύρες που μπορεί να προκύψουν μετά από τις εκτεταμένες πυρκαγιές του καλοκαιριού, και γελοιοποιώντας το πολυσέλιδο πόρισμα του Μηχανισμού Καταγγελιών της ΕΤΕπ, ας ανταποκριθεί στη θετική υποχρέωσή της για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή», καταλήγουν.
