Όλα ξεκινούν την κρίσιμη στιγμή που μια εικόνα δεν θεωρείται πια «ικανοποιητική». Δεν πρόκειται για καινούργια απαίτηση. Η προϊστορία του ρετούς ξεκινά από τις Πυραμίδες της Αιγύπτου, τότε που ο αρχαίος τεχνίτης αφαιρούσε επιμελώς και επιδεικτικά, με το σφυρί και το σκαρπέλο του, τους «ξαφνικά ανεπιθύμητους» στις τοιχογραφίες. Πιο κοντά στην εποχή μας, ο μύθος λέει ότι το ρετούς ξεκίνησε την επόμενη μέρα από εκείνη του 1826, κατά την οποία ανακαλύφθηκε η φωτογραφία από τον Νικηφόρο Νιέπς. Ωστόσο, η πιο «βιτσιόζα» απόπειρα «επιδιόρθωσης» της Ιστορίας με ρετούς είναι εκείνη του «εξαφανιζόμενου κομισάριου», όπως είναι γνωστότερος ο Νικολάι Γιεζόφ, που ήταν διορισμένος αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών από τον Στάλιν, αλλά έπεσε σε δυσμένεια και εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες το 1940, με συνέπεια να απαλειφθεί με ρετούς από όλες τις προηγούμενες φωτογραφίες στις οποίες εικονιζόταν δίπλα στον «πατερούλη».
Το να μεταβάλλεις ή να αλλοιώνεις μια εικόνα, με όποιο τεχνικό μέσο κι αν το κάνεις, είναι κάτι πολύ ανθρώπινο. Είναι μια επέμβαση που απαιτεί δεξιοτεχνία και εξάσκηση. Όμως το προϊόν της αγαπιέται και μισείται ακριβώς όπως το ψέμα. Κι αυτό γιατί ό,τι θεωρείται «υπερβολικό ρετούς» κάνει τον κόσμο να κατσουφιάζει και να καγχάζει. Ειδικά όταν προορίζεται για εξωραϊσμό πολιτικών (ένα καλό παράδειγμα είναι η διαβόητη εξαφάνιση πλήθους κρεατοελιών από το πρόσωπο του Κώστα Σημίτη στις προεκλογικές αφίσες του).
Το να εξωθείς παιδιά και εφήβους (αλλά και ενήλικες – ας τα λέμε κι αυτά, δεν είναι αξιοθρήνητοι μόνο οι μικροί) να έχουν ως πρότυπο εξωπραγματικούς σωματότυπους είναι σαν να τους καταδικάζεις να ζουν με ένα διαρκές αίσθημα αποτυχίας επειδή δεν κατακτούν αυτό που ποθούν.
Γενικά, το εξωραϊστικό ρετούς αναπνέει καλύτερα σε περιβάλλον αμετρίας, ανισόρροπου ήθους και τσαχπινιάς. Αν κόψεις ένα διπλό προγούλι από χαμογελαστή φωτογραφία σου στα μπουζούκια έχεις κάνει κάτι χαριτωμένο. Αν σβήσεις πανάδες από πρόσωπο και ντεκολτέ είναι αναγνωρίσιμο πταισματάκι. Οτιδήποτε πιο προχωρημένο εισέρχεται στο ακαθόριστο φάσμα σφάλματος του «έχει πέσει χοντρό photoshop». Αλλά και αυτή η κλίμακα ανοχής στο ρετούς είναι εμπειρική, υποκειμενική και αστήρικτη. Γιατί, αφού δεν υπάρχει νόμος και μέτρο, δεν υπάρχει ούτε και δίκαιο στο ρετούς. Τα πάντα επαφίενται στο έλεος του παρατηρητή. Το ρετούς είναι μια φτηνή πολυτέλεια στην κοινωνία του ελέους που βγάζει διαρκώς selfie, αλλά δεν την ικανοποιεί η φάτσα της.
Από την ανατολή της ψηφιακής εποχής μας, το ρετούς ανατέθηκε στο πρόγραμμα Photoshop της Adobe που εκτόπισε τους προαγγέλους του και προβλέπεται ότι σύντομα θα αναγνωριστεί ως ανακάλυψη ίσης σημασίας με τη φωτογραφία. Πολύ πιο σβέλτο, πολύ πιο αποτελεσματικό, πολύ πιο ύπουλο από τη ζωγραφική και τις λοιπές χειρωνακτικές μεθόδους, το photoshop είναι ο μεγάλος απελευθερωτής του ιδανικού Εγώ. Του αχόρταγου φαντασιακού Εγώ που απολαμβάνει τον θρίαμβο της επιβολής της μυθοπλασίας του εαυτού του στην πραγματικότητα. Και από τη στιγμή που το ψεύτικο μπορεί να γίνει αληθινό, το Εγώ είναι ελεύθερο να «φορέσει» όποια ηρωική ταύτιση επιθυμήσει, προκειμένου να παλινορθωθεί η μεγαλειότητά του ως εάν αυτή ήταν ένα ρούχο, που με ευκολία και φυσικότητα παίρνεις από την ντουλάπα σου και το φοράς. Ως εκ τούτου, ποια ηθική βίδα θα ήταν ικανή να συγκρατήσει το πεντάλ του ρετούς με Photoshop, από τη στιγμή που ηνίοχος του άρματος του Εγώ είναι η ναρκισσιστική ευχαρίστηση; Αυτή δεν γνωρίζει από φρένο. Θα οδηγήσει το άρμα σε συντριβή, κατευθείαν επάνω στο βράχο της απόρριψης του άλλου.
Ωστόσο το αίτημα για μια ηθική βάση και κάποιο όριο στην παραποίηση φωτογραφιών έχει τεθεί στη σφαίρα του (παγκόσμιου) δημόσιου διαλόγου χάρη στον Αμερικανικό Ιατρικό Σύλλογο (American Medical Association), ο οποίος διαμαρτύρεται κυρίως κατά των φωτογραφιών μόδας που προβάλλουν σωματικά πρότυπα που δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν παρά μόνο κατόπιν ρετουσαρίσματος της φωτογραφίας τους. Το να εξωθείς παιδιά και εφήβους (αλλά και ενήλικες – ας τα λέμε κι αυτά, δεν είναι αξιοθρήνητοι μόνο οι μικροί) να έχουν ως πρότυπο εξωπραγματικούς σωματότυπους είναι σαν να τους καταδικάζεις να ζουν με ένα διαρκές αίσθημα αποτυχίας επειδή δεν κατακτούν αυτό που ποθούν. Και αυτό μπορεί να είναι αιτία καταθλιπτικών διαταραχών και των παραγώγων τους. Οι σταρ του Χόλιγουντ υποστήριξαν την άποψη των Αμερικανών γιατρών και πρώτος ο Μπραντ Πιτ φωτογραφήθηκε με τρόπο που να γίνεται φανερή η ηλικία του και η φθορά που έχει επιφέρει στην εμφάνισή του. Το παράδειγμά του ακολούθησαν πολλοί άλλοι σταρ που διεκδικούν τώρα το δικαίωμα σε μια ζωή χωρίς photoshop. Συγκινούν; Ναι, συγκινούν, γιατί διεκδικούν μια ελευθερία για την ύπαρξή τους. Μοιραία, όμως, διεκδικούν ταυτόχρονα και μια ψυχική και ηθική παρθενία η οποία δεν είναι βέβαιο πως είναι αγαθό που ανακτάται.
σχόλια