ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΜΟΥΧΛΑ
Το κείμενο που υπέγραψαν 160 «εξέχοντα πρόσωπα» σχολιάστηκε ευρέως. Δεν έχω να προσθέσω τίποτα στη σχετικά σύντομη απάντηση του υφυπουργού Πολιτισμού, Νικόλα Γιατρομανωλάκη,
και στο εκτενές κείμενο του κ. Θοδωρή Αντωνόπουλου.
Ωστόσο, η ιδεολογική μούχλα που αναδίνουν οι απόψεις των 160 δεν θα πρέπει να μας οδηγήσει σε εφησυχασμό.
Αυτή η παρέμβαση εγγράφεται σε μια προσπάθεια να συγκροτηθεί ακροδεξιά/αντιδραστική ρητορεία ― συντηρητική θα ήταν υπερβολικά τιμητικός όρος ― που επιχειρεί να πλαγιοκοπήσει τη Νέα Δημοκρατία, και με σκοπό να εκπροσωπηθεί πολιτικά, είτε εντός της είτε μάλλον εκτός της με αυτόνομο πολιτικό σχήμα.
Για να μη μείνει η παραμικρή αμφιβολία περί τούτου, σπεύδουν να το διευκρινήσουν: «Και όλα αυτά εξαγγέλλονται σε μια πρωτόγνωρη περίοδο, όχι μόνο λόγω της πανδημίας COVID- 19 και της περαιτέρω επιδείνωσης της ήδη βεβαρυμένης από τα μνημόνια οικονομίας μας, αλλά και μιας βαθειάς και πολύπλευρης κοινωνικής κρίσεως (με την αύξηση της εγκληματικότητας, των κρουσμάτων σεξουαλικής βίας και διαστροφής, τον διαχωρισμό σε εμβολιασθέντες και ανεμβολίαστους, τις πρωτόγνωρες καταστροφικές πυρκαγιές κ.λπ.)».
Η επιτυχία αυτής της προσπάθειας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, και μόνο προφανής δεν είναι. Παρά ταύτα, πριν κάποιος ισχυριστεί ότι πρόκειται για «αστεία» απόπειρα νομιμοποίησης απαξιωμένων απόψεων, θυμίζω ότι εξίσου αστεία φαίνονταν όσα έλεγαν οι Λεπέν, πατήρ και θυγατέρα, ο Όρμπαν, ο Τραμπ και άλλοι, με τους οποίους πολιτικά είναι συγγενείς πρώτου βαθμού.
• • •
ΜΙΑ ΘΛΙΒΕΡΗ ΔΙΑΨΕΥΣΗ
Με δήλωσή του, ο συγγραφέας Θανάσης Βαλτινός διαχώρισε τη θέση του από το κείμενο των 160 κατά της Εθνικής Στρατηγικής Ισότητας μεταξύ ετεροφυλόφιλων και ΛΟΑΤΚΙ+ πολιτών.
Ο συγγραφέας και Ακαδημαϊκός δηλώνει: «Δεν έχω υπογράψει κανένα τέτοιο κείμενο απ’ όσο ξέρω, τουλάχιστον, ο ίδιος». Εύλογα αναρωτιέται κανείς: Αν δεν γνωρίζει αυτός αν το υπέγραψε, ποιος το γνωρίζει; Τι τον εμποδίζει να απαντήσει ξερά «ουδέποτε υπέγραψα αυτό το κείμενο»;
Και στη δεύτερη παράγραφο της δήλωσής του δεν παραλείπει να μας υπενθυμίσει το παμπάλαιο και χιλιοειπωμένο επιχείρημα ότι η κοινωνία μας είναι «’άγουρη’, ανώριμη να δεχτεί πράγματα αντίθετα σε μια παράδοση ζωής εκατονταετιών αυτού του τόπου», δηλαδή τον πυρήνα των θέσεων των 160.
Θλιβερή δήλωση, για να το πω όσο πιο κομψά μπορώ. Διότι, αν συνδυάσουμε τα δύο αυτά σημεία, τι μας εμποδίζει να συμπεράνουμε ότι επιδιώκει να είναι και με τον αστυφύλαξ και με τον χωροφύλαξ;
• • •
ΑΝΟΙΓΟΥΝ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ
Ανοίγουν σήμερα όλα τα σχολεία, από το νηπιαγωγείο μέχρι το Λύκειο.
Ας ελπίσουμε ότι όλα θα κυλήσουν ομαλά και ότι τα μέτρα που εισηγήθηκε η Επιτροπή Ειδικών θα αποδειχθούν αποτελεσματικά.
Μόνο διεστραμμένη τεχνολαγνεία μπορεί να υποστηρίζει ότι η τηλεκπαίδευση μπορεί να υποκαταστήσει τον φυσικό χώρο των μαθημάτων και τη διά ζώσης εκπαίδευση. Αυτό το γνωρίζουν οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς και, πάνω από όλους, οι ίδιοι οι μαθητές.
• • •
ΦΥΛΕΤΙΚΟ ΑΠΑΡΧΑΪΝΤ
Ο υπουργός Ανώτερης Εκπαίδευσης της κυβέρνησης των Ταλιμπάν, Αμπντούλ Μπακί Χακανί, ανακοίνωσε σειρά κανόνων που καθορίζουν την πρόσβαση των γυναικών στα πανεπιστήμια, και ειδικότερα τον ενδυματολογικό τους κώδικα.
Μεταξύ άλλων, ο Χακανί είπε ότι οι φοιτήτριες θα φορούν υποχρεωτικά χιτζάμπ, θα παρακολουθούν μαθήματα σε χωριστές αίθουσες, και καθηγητές τους θα είναι μόνον γυναίκες. Δεν αποσαφήνισε, πάντως, αν ο ενδυματολογικός κώδικας αφορά υποχρεωτικά τη μπούρκα, το νικάμπ ή αν επιτρέπει απλώς και τη μαντίλα.
Το περασμένο Σάββατο, περίπου 300 φιλο-Ταλιμπάν γυναίκες με τη σημαία των Ταλιμπάν ανά χείρας πραγματοποίησαν διαδήλωση προκειμένου να υποστηρίξουν την εκπαιδευτική πολιτική της νέας κυβέρνησης.
Οι διαδηλώτριες παρακολούθησαν ομιλίες σε αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου της Καμπούλ, και μετά διαδήλωσαν υπό την προστασία οπλισμένων Ταλιμπάν. Μία εξ αυτών δήλωσε ότι «δεν πρόκειται να ξαναδούμε μπιχιτζάμπ» (γυναίκες δίχως κάλυμμα της κεφαλής), και ότι υποστηρίζουν την κυβέρνηση με όλη τους τη δύναμη.
Hundreds of fully-veiled women, escorted by Taliban fighters, attended a rally outside a Kabul university in support of the Islamist group and its hardline policies on gender segregation. pic.twitter.com/hbYmh5khub
— DW News (@dwnews) September 12, 2021
• • •
ΑΠΟ ΤΟΝ «ΚΑΛΟ» ΣΤΟΝ «ΚΑΚΟ» ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟ
Πραξικόπημα του Πινοσέτ στη Χιλή στις 11 Σεπτεμβρίου 1973, περήφανη στάση και θάνατος του εκλεγμένου προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε. Πρώτη μέρα μιας φριχτής δικτατορίας η οποία, εκτός των άλλων, παρουσιάζει ενδιαφέρον για την ιστορία ιδεών γενικά, και για τον νεοφιλελευθερισμό ειδικά.
Είναι ελάχιστα γνωστή η ρήξη που επήλθε στην πρόσληψη του νεοφιλελευθερισμού με τη χιλιανή δικτατορία: ενώ πριν τον Πινοσέτ ο νεοφιλελευθερισμός αντιμετωπίζεται μάλλον θετικά, έκτοτε αποκτά αρνητική φόρτιση που φθάνει μέχρι τις μέρες μας.
Στις διαμάχες της δεκαετίας του ‘60, ο «νεοφιλελευθερισμός» έχει θετική διάσταση στη Λατινική Αμερική (και στην Ελλάδα), δεδομένου ότι ταυτίζεται με το «οικονομικό θαύμα» της Δυτικής Γερμανίας. Οι φίλοι των αγορών έχουν ως πρότυπο τη σχολή του Freiberg (Eucken, Röpke, Rüstow, and Müller-Armack) ― μια σχολή πιο μετριοπαθής από τον κλασικό φιλελευθερισμό και εντελώς αντίθετη στο laissez-faire, η οποία υποστήριζε τις κρατικές πολιτικές για την απάλυνση των κοινωνικών προβλημάτων και τον περιορισμό των μονοπωλίων. Ακόμη και μαρξιστές αντιμετώπιζαν κριτικά μεν, αλλά όχι αρνητικά, τους εκπροσώπους αυτής της σχολής. Άπαντες μεταφράζουν τον γερμανικό όρο neoliberalismus απευθείας στα ισπανικά neoliberalismo.
Για πρώτη φορά, ο νεοφιλελευθερισμός αποκτά αρνητική φόρτιση σε ένα άρθρο του Καναδού καθηγητή Michel Chossudovsky το 1975, μετέπειτα διάσημου για τις θεωρίες συνωμοσίας του. Σημειωτέον, τo 1976 ο Ζισκάρ ντ’ Εστέν τον χρησιμοποιεί ακόμη θετικά· και Εργατικοί στο Ηνωμένο Βασίλειο και Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ (κυβέρνηση Κάλαχαν και προεδρία Κάρτερ) υιοθετούν μονεταριστική πολιτική.
Παρά ταύτα, είναι τέτοια η απέχθεια προς τη δικτατορία του Πινοσέτ και τις οικονομικές του μεταρρυθμίσεις ώστε, στη Λατινική Αμερική αρχικά και κατόπιν στην Ευρώπη, επικρατεί ο αρνητικά φορτισμένος νεοφιλελευθερισμός, ο οποίος επιπλέον ταυτίζεται με τα οικονομικά του Σικάγου.
Η αρνητική φόρτιση πολλαπλασιάστηκε από τα εξής: Πρώτον, τις επισκέψεις των Χάγιεκ, Φρίντμαν και Μπιουκάναν στη Χιλή, οι οποίοι στήριξαν το καθεστώς Πινοσέτ και τις οικονομικές αλλαγές ― και οι τρεις νομπελίστες (1974, 1976, 1986) και διατελέσαντες πρόεδροι της Mont Pèlerin Society (MPS), της διεθνούς οργάνωσης προώθησης των νεοφιλελεύθερων ιδεών. Δεύτερον, ανάμεσα σε άλλα επιεικώς απαράδεκτα, ο Χάγιεκ έγραψε και το εξής εξωφρενικό: «Δεν μπόρεσα να βρω έστω και ένα πρόσωπο στην τόσο κακολογημένη Χιλή, το οποίο να μη συμφώνησε ότι η ατομική ελευθερία ήταν πολύ μεγαλύτερη υπό τον Πινοσέτ απ’ όσο υπήρξε υπό τον Αλιέντε». (Επιστολή στους The Times, 3 Αυγούστου 1978). Τέλος, ο στιγματισμός του νεοφιλελευθερισμού επιστεγάστηκε με την πραγματοποίηση της περιφερειακής συνάντησης της MPS του 1981 στη Viña del Mar της Χιλής.
Παρά ταύτα, η χρήση του όρου παραμένει σχετικά περιορισμένη. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και μετά, όμως, η χρήση του αυξάνεται εκθετικά, η δε αρνητική διάστασή του θα επιβληθεί κατά κράτος.
Η αντίδραση όσων διάκειντο φιλικά στις ιδέες του νεοφιλελευθερισμού ήταν η άρνησή του: δεν υπάρχει κάτι τέτοιο σαν τον νεοφιλελευθερισμό, «πρόκειται για φαντασίωση» θα ισχυριστεί ο Μάριο Βάργκας Λιόσα.
Το ενδιαφέρον είναι ότι βλέπουμε πλέον τον όρο στους Financial Times, τον Guardian, τους New York Times, το ΔΝΤ και πολλά άλλα έντυπα και φορείς. Εξίσου εντυπωσιακό, το The Adam Smith Institute ― η περιώνυμη δεξαμενή σκέψης του θατσερισμού και προπύργιο του ελευθεριασμού (libertarianism) ― αποφάσισε επισήμως, το 2016, να εγκαταλείψει τους όρους «ελευθεριασμός» και «ελευθεριακοί» (libertarian) με τους οποίους αυτοπροσδιοριζόταν εκ γενετής, και θα τους αντικαταστήσει με τους θετικής έννοιας όρους «νεοφιλελευθερισμός» και «νεοφιλελεύθεροι». Αλλά, το παιχνίδι είχε χαθεί οριστικά.
Πολιτικά, όλα αυτά είναι μικρής σημασίας. Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και κυρίως μετά τις κρατικές παρεμβάσεις λόγω της πανδημίας, μπορούμε να πούμε ότι ο νεοφιλελευθερισμός ανήκει πλέον στην ιστορία των ιδεών και όχι στη ζώσα πολιτική.
• • •
ΤΟ ΡΗΤΟ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
«Ουδέποτε λείπει η λέξη, όταν κατέχεις την ιδέα».
Γκυστάβ Φλωμπέρ
