Τα τελευταία χρόνια, με τη βοήθεια περιβαλλοντικών οργανώσεων, μεγάλο μέρος της επιστημονικής κοινότητας προσπαθεί να μας αφυπνίσει σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονεί ο αφανισμός ή έστω η μείωση του πληθυσμού των μελισσών. Έχουμε συνειδητοποιήσει πια όλοι αυτό που είχε πει ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ότι δηλαδή «αν κάποτε οι μέλισσες εκλείψουν, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει». Οι μέλισσες είναι από τους πιο σημαντικούς επικονιαστές του οικοσυστήματός μας. Εξασφαλίζουν την αναπαραγωγή του μεγαλύτερου μέρους των άγριων ανθοφόρων φυτών αλλά και των περισσότερων καλλιεργήσιμων ειδών. Χωρίς αυτές η φύση δε θα είχε καμιά σχέση με αυτό που ξέρουμε και απολαμβάνουμε. Επίσης, οι μέλισσες μετράνε περισσότερα από 15 εκατομμύρια χρόνια παρουσίας πάνω στη Γη. Ίσως και αυτό είναι μία ακόμα απόδειξη της σημαντικότητάς τους για την ύπαρξη ζωής στον πλανήτη.
Φυσικά, όσο και αν έχουμε ενημερωθεί για το είδος της και όσο κι αν μας είναι οικεία η ύπαρξή της, η μέλισσα παραμένει μια γοητευτική άγνωστη. Μπορεί να την εκμεταλλευόμαστε από πάντα και να απολαμβάνουμε τον κόπο της, το μέλι, τη γύρη και τον βασιλικό πολτό, κανείς όμως ποτέ δεν μπόρεσε να την εξημερώσει. Κι αυτός είναι ο λόγος που δύσκολα αισθανόμαστε άνετα κοντά της. Οι περισσότεροι από εμάς, αν μας πλησιάσει κάποια μέλισσα, θα κουνήσουμε το χέρι μας δυνατά για να την απομακρύνουμε ή ακόμη και θα τη σκοτώσουμε. Σίγουρα αυτό συμβαίνει γιατί φοβόμαστε το τσίμπημά της, την μπερδεύουμε με τη σφήκα και μας αγχώνει το βουητό της. Ο μόνος τρόπος για να αρχίσουμε να νιώθουμε άνετα μαζί της είναι να μάθουμε όσο περισσότερα γίνεται για εκείνη και να καταλάβουμε πως οι κοινότητές της, τα μελίσσια, είναι ένας υπέροχος κόσμος που λειτουργεί με ακρίβεια ελβετικού ρολογιού κι αυτό δεν πρέπει να αλλάξει ή να σταματήσει για κανέναν λόγο.
Ο μελισσοκόμος δεν έχει μια εύκολη ζωή, δεν μπορεί να είναι ποτέ σίγουρος για το εισόδημά του και, το πιο σημαντικό, για να τα καταφέρει οφείλει να κάνει πολλά πράγματα μαζί, να έχει αγάπη για τη φύση και να μην το βάζει εύκολα κάτω.
Για τις μέλισσες, όμως, μπορεί να μιλήσει πολύ καλύτερα κάποιος που τις ζει από κοντά και έχει αποφασίσει να αφοσιωθεί σε αυτές με τα μελίσσια του. Ο Όθωνας Μέντης είναι εδώ και κάποια χρόνια μελισσοκόμος και παρακολουθώ εδώ και καιρό τη δουλειά του, γι’ αυτό αποφάσισα να τον συναντήσω και να μου λύσει πολλές απορίες που είχα. Η αλήθεια είναι πως αποφάσισε να ασχοληθεί με τη μελισσοκομία για βιοποριστικούς λόγους, όπως έκαναν πολλοί άλλοι. Το ζήτημα είναι όμως πως αν και πολλοί προσπάθησαν να γίνουν μελισσοκόμοι, ειδικά την περίοδο της οικονομικής κρίσης και λόγω της οικονομικών κονδυλίων που παρείχε το κράτος, λίγοι παρέμειναν στο επάγγελμα, και αυτό ήταν αναμενόμενο. Ο μελισσοκόμος δεν έχει μια εύκολη ζωή, δεν μπορεί να είναι ποτέ σίγουρος για το εισόδημά του και, το πιο σημαντικό, για να τα καταφέρει οφείλει να κάνει πολλά πράγματα μαζί, να έχει αγάπη για τη φύση και να μην το βάζει εύκολα κάτω.
«Με τη μελισσοκομία ξεκίνησα να ασχολούμαι πριν από περίπου τέσσερα χρόνια, όταν ανέλαβα ένα μικρής κλίμακας μελισσοκομείο που υπήρχε στο οικογενειακό μου περιβάλλον στο νησί της Κέας. Αρχικά παρακολούθησα κάποια σεμινάρια στο ΙΓΕ και πηγαινοερχόμουν στο νησί μέχρι που πήρα την απόφαση να μείνω εκεί για κάποιο διάστημα. Έκατσα τριάμισι χρόνια σε ένα μικρό, ξεχασμένο σπίτι πάνω σε ένα βουνό, χωρίς ανέσεις, χωρίς καν νερό. Ήθελα να είμαι κοντά στα μελίσσια, να μάθω όσο περισσότερα γινόταν γι’ αυτά, να δοκιμαστώ και να καταλάβω αν θέλω πραγματικά να γίνω μελισσοκόμος. Η μελισσοκομία μπορεί να φαίνεται μια πολύ ελκυστική δουλειά, αλλά η πραγματικότητα δεν είναι ιδανική. Ένας από τους λόγους που πολλοί την εγκαταλείπουν είναι τα μεγάλα ποσά που απαιτεί για να μπορέσεις να ασχοληθείς σωστά μαζί της. Και οι πρώτες ύλες είναι ακριβές και τα καύσιμα έχουν εκτοξευτεί στα ύψη, κάνοντας τις μετακινήσεις μας όλο και πιο δύσκολες. Ένας άλλος λόγος που δύσκολα προβλέπει κάποιος πριν ξεκινήσει την ενασχόλησή του μαζί της είναι η προσωπική εργασία που απαιτείται. Πρόκειται για μια κοπιαστική δουλειά και πολλοί δεν την αντέχουν. Επίσης, οι μελισσοκόμοι έχουν να αντιμετωπίσουν όλους εκείνους που εισάγουν τόνους νοθευμένου μελιού στη χώρα και ρίχνουν εξευτελιστικά τις τιμές. Το κράτος, φυσικά, δεν κάνει τίποτα γι' αυτό, καθώς τα συμφέροντα είναι πολύ μεγάλα. Άρα οι μελισσοκόμοι οφείλουν να δουλεύουν διπλά και τριπλά για να καταφέρουν να βιοπορίζονται από το επάγγελμά τους, να φτιάχνουν όλο και περισσότερα μελίσσια και να αφιερώνουν όλο και περισσότερο χρόνο».
Τον ρωτάω να μου πει ποιες είναι σε γενικές γραμμές οι δουλειές που έχει να κάνει ανάλογα με την εποχή και μου εξηγεί πως αυτό το διάστημα, και για όλο το καλοκαίρι, οι μελισσοκόμοι αφιερώνονται πλήρως στα μελίσσια και κυνηγούν με κάθε τρόπο και πολλές θυσίες την καλύτερη δυνατή ανάπτυξή τους, έτσι ώστε να έχουν καλή παραγωγή. Στη συνέχεια, θα ασχοληθούν με το μέλι τους, θα το συσκευάσουν και θα το διαθέσουν όπως μπορούν και θέλουν. Τον χειμώνα το πιο σημαντικό είναι να γίνουν οι σωστές διαδικασίες για να επιτευχθεί η κατάλληλη διαχείμαση των μελισσιών. Αφού τοποθετηθούν τα μελίσσια σε ασφαλές μέρος, οι μελισσοκόμοι ξεκινούν τις άλλες εργασίες.
Σημαντικό είναι να γίνει συντήρηση του μελισσοκομικού εξοπλισμού και να ανανεωθεί ο εξοπλισμός που έχει φθαρεί με νέο. Έπειτα, θα ασχοληθούν με την προώθηση των προϊόντων τους, θα αναζητήσουν νέους πελάτες, θα προβάλουν με κάθε δυνατό τρόπο το προϊόν τους, θα επισκεφθούν εκθέσεις για να ενημερωθούν και θα οργανώσουν το μελισσοκομικό τους πλάνο για την επόμενη σεζόν.
Αναρωτιέμαι αν θα μπορούσε ένας μελισσοκόμος να δημιουργήσει τέτοιες συνθήκες γύρω από τα μελίσσια ώστε να εξασφαλίσει περισσότερη ή καλύτερη παραγωγή και ρωτάω τον Όθωνα σχετικά. «Η ελληνική ύπαιθρος είναι από μόνη της ένα φιλικό προς τη μέλισσα περιβάλλον, γι' αυτό και έχουμε τόσες ποικιλίες μελιού. Επιλέγοντας τη νομαδική μελισσοκομία, ο μελισσοκόμος μπορεί να έχει πάντα τις κατάλληλες συνθήκες για να αναπτύσσονται τα μελίσσια του. Για παράδειγμα, μπορεί να βρίσκει τόπους με ανθοφορίες αφιερωμένες αποκλειστικά στη διατροφή των μελισσιών του ή να τα πηγαίνει εκεί όπου ξέρει ότι υπάρχει πλούσια νεκταροέκκριση για να αυξήσει την παραγωγή του μελιού, άρα και το εισόδημά του».
Η συζήτηση συνεχίζεται. Ο Όθωνας φαίνεται να είναι εξαιρετικά αγχωμένος, και όχι άδικα. Πριν από λίγο καιρό τού έκλεψαν το φορτηγό με το οποίο δούλευε. Κατάφερε να το αντικαταστήσει με κάποιο άλλο, το οποίο έχει προβλήματα. Κάθε μέρα που περνάει χωρίς τα εργαλεία της δουλειάς του, τα πράγματα μένουν πίσω και απειλείται η φετινή παραγωγή. Εκτός από τις απρόβλεπτες αντιξοότητες, απειλητική είναι και κάθε άλλη κατάσταση που θέτει σε κίνδυνο τις μέλισσες και τα μελίσσια του.
«Οι μέλισσες, δυστυχώς, κινδυνεύουν από πολλούς παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες. Επιβαρυντικές είναι ακόμα οι γενετικά τροποποιημένες μονοκαλλιέργειες, καθώς η μέλισσα, όπως και ο άνθρωπος, χρειάζεται ποικιλία στη διατροφή της. Επιπλέον, την απειλούν διάφορες ασθένειες, η ατμοσφαιρική/ηλεκτρομαγνητική ρύπανση και η κλιματική αλλαγή. Το Σύνδρομο Κατάρρευσης Μελισσών (Colony Collapse Disorder), το οποίο εμφανίστηκε στην Αμερική όταν ξαφνικά άρχισαν να χάνονται τεράστιοι πληθυσμοί μελισσών χωρίς να μπορεί να καταλάβει κανείς τον λόγο, ήταν ένα δυνατό καμπανάκι ότι κάτι πάει λάθος. Υπάρχει ένα ωραίο μυθιστόρημα πάνω σε αυτό το θέμα, το οποίο αξίζει να διαβάσει κανείς και να ενημερωθεί σωστά. Λέγεται "Η Ιστορία των μελισσών" της Maja Lunde. Μια δύσκολη προσωπική εμπειρία ήταν η περσινή χρονιά, που λόγω της ανομβρίας τα μελίσσια απέδωσαν ελάχιστα και πολλοί μελισσοκόμοι είδαμε τους κόπους μας να πηγαίνουν χαμένοι. Φυσικά, οι καταστροφικές φωτιές είναι ένα ακόμα μελανό σημείο της ιστορίας μας».
Οι μέλισσες, δυστυχώς, κινδυνεύουν από πολλούς παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες. Επιβαρυντικές είναι ακόμα οι γενετικά τροποποιημένες μονοκαλλιέργειες, καθώς η μέλισσα, όπως και ο άνθρωπος, χρειάζεται ποικιλία στη διατροφή της. Επιπλέον, την απειλούν διάφορες ασθένειες, η ατμοσφαιρική/ηλεκτρομαγνητική ρύπανση και η κλιματική αλλαγή.
Οι μελισσοκόμοι είναι οι μεγάλοι προστάτες του είδους. Μπορεί να το κάνουν για να διασφαλίσουν τη δουλειά τους και να έχουν μεγαλύτερες σοδειές, αλλά σε κάθε περίπτωση αυτό που μετράει είναι το αποτέλεσμα. Και οι μελισσοκόμοι αυτό που θέλουν περισσότερο από καθετί άλλο είναι να διατηρούν τις μέλισσές τους ευτυχισμένες. Αυτό μεταφράζεται σε υγεία και ευζωία. Έτσι, φροντίζουν να απομακρύνουν τα μελίσσια από καλλιέργειες που ραντίζονται με φυτοφάρμακα και προστατεύουν τις μέλισσες από τις ασθένειες. Επίσης, δεν αφήνουν ποτέ τα μελίσσια τους άδεια από μέλι, γιατί έτσι κινδυνεύουν να μείνουν χωρίς μεγάλο μέρος του κοπαδιού τους, και διατηρούν υγιές το περιβάλλον μέσα στην κυψέλη, αντικαθιστώντας τις παλιές κηρήθρες με καινούργιες, όταν οι συνθήκες το απαιτούν.
«Ο μελισσοκόμος σέβεται και θαυμάζει το έργο της μέλισσας. Μην ξεχνάμε πως σε έναν πλανήτη με σχεδόν οκτώ δισεκατομμύρια πληθυσμό, η συμβολή της μέλισσας στην καθημερινή μας διατροφή είναι πολύτιμη, καθώς ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των τροφών στο τραπέζι μας υπάρχουν χάρη σε αυτήν. Όλοι θα έπρεπε να νοιαζόμαστε για να είναι οι μέλισσες καλοζωισμένες. Χάρη στην κινητοποίηση και στην ενημέρωση πολλών οργανώσεων, πολλοί είναι αυτοί που θέλουν να προστατέψουν τις μέλισσες, χωρίς να αποσκοπούν σε κάποιο όφελος.
Ο ΠΙΟ ΑΣΦΑΛΗΣ και σωστός τρόπος για να φιλοξενήσει κάποιος μέλισσες κοντά του είναι μια κυψέλη. Αν ενδιαφέρεται για κάτι τέτοιο, μπορεί να συμβουλευτεί έναν μελισσοκόμο για το τι ακριβώς θα πρέπει να κάνει, ξεκινώντας από την αγορά μιας κυψέλης από ένα κατάστημα μελισσοκομικών ειδών. Ένας ακόμα καλός τρόπος για να βοηθήσει κάποιος στη διάσωση των μελισσών είναι να προμηθεύεται το μέλι του από ευσυνείδητους μελισσοκόμους. Όπως έχει πει και ένας μελισσοκόμος με πολύ μεγαλύτερη εμπειρία από τη δική μου, «στηρίζοντας το μέλι στηρίζουμε την επικονίαση», και πρέπει όλοι μας να καταλάβουμε πόσο σημαντικό είναι αυτό. Χωρίς πράσινο γύρω μας, δεν υπάρχει τίποτα».
Σκέφτομαι πως ακόμα και αν κάποιος δεν θέλει να αγοράσει μια κυψέλη για να προσφέρει ένα σπίτι στις μέλισσες, θα μπορούσε απλώς να φυτέψει στο μπαλκόνι του βότανα και λουλούδια για να μην τους λείψει ποτέ το φαγητό. Το καλύτερο, όμως, θα ήταν να προμηθεύεται το μέλι του μόνο από εκεί που θα ήταν σίγουρος για την ποιότητά του και την ηθική παραγωγή του. Το νοθευμένο μέλι είναι μια μεγάλη και άσχημη ιστορία που πλήττει ανεπανόρθωτα την ελληνική μελισσοκομία. Αν θέλουμε να προστατέψουμε τα μελίσσια, οφείλουμε να διατηρήσουμε ζωντανούς τους Έλληνες παραγωγούς. Κάθε γειτονιά είναι γεμάτη μικρά μπακάλικα που πασχίζουν να επιβιώσουν, διατηρώντας υψηλά τα στάνταρ της ποιότητάς τους. Σ’ αυτά τα μπακάλικα μπορεί κανείς να βρει αληθινό, αγνό μέλι. Το ίδιο μπορεί να κάνει αν αγοράσει το προϊόν κατευθείαν από τον παραγωγό. Για να είναι σίγουρος για την επιλογή του, ας μη διστάσει να ζητήσει εργαστηριακές αναλύσεις. Οι μελισσοκόμοι χαίρονται να μοιράζονται τις γνώσεις τους αλλά και ό,τι αποδεικνύει την ποιότητα του προϊόντος τους.
Αυτό που ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω όμως είναι πώς μπορεί να είμαι σίγουρη ότι ένα μέλι είναι ανθόμελο ή καστανιάς ή πορτοκαλιού, αφού οι μέλισσες γυρίζουν όπου θέλουν και κανείς δεν μπορεί να τις ελέγξει. Και αυτή την απορία μού την έλυσε ο Όθωνας. «Η μέλισσα είναι βιολογικά προγραμματισμένη να επισκέπτεται το φυτό το οποίο της προσφέρει την εκάστοτε στιγμή αφθονία τροφής. Η φύση έχει φροντίσει να δώσει μηχανισμούς στο φυτό ώστε να τις προσελκύσει. Ο μελισσοκόμος φροντίζει να μεταφέρει τα μελίσσια του σε περιοχές όπου υπάρχει πληθώρα του συγκεκριμένου φυτού από το οποίο θέλει η μέλισσα να συλλέξει το πολύτιμο νέκταρ. Αν, λοιπόν, πάμε τα μελίσσια μας σε ένα νησί με θυμάρι ή σε ένα βουνό με έλατα οι μέλισσες, θα επικεντρωθούν σε αυτά τα φυτά και το μέλι που θα μαζέψουμε θα αποτελείται στο μεγαλύτερο ποσοστό του από τα συγκεκριμένα είδη. Αυτό θα το χαρακτηρίσει κιόλας. Η Ελλάδα έχει μεγάλη ποικιλία μελιών. Τα βουνά μας δίνουν τα περίφημα δασόμελα ελάτης, καστανιάς και βελανιδιάς. Οι κάμποι τα αρωματικά ανθόμελα και τα νησιά μας το γλυκό θυμάρι. Φυσικά, υπάρχουν και πολλές άλλες γεύσεις, ανάλογα με τα γούστα του καθενός. Πρόσφατα τρύγησα μέλι ανθέων και πορτοκαλιάς, μεταφέροντας τα μελίσσια μου στους πορτοκαλεώνες της αρχαίας Κορίνθου και είμαι αποφασισμένος να κυνηγήσω κι άλλες ανθοφορίες, πέραν του θυμαριού».
Ο Όθωνας, όμως, δεν παράγει μόνο μέλι αλλά και άλλα πολλά ενδιαφέροντα προϊόντα από το περιβάλλον της κυψέλης που είναι πολύ ευεργετικά για τον άνθρωπο. «Το κερί μού άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στη μελισσοκομία, που έχει αμέτρητες δυνατότητες. Πλέον φτιάχνω τα δικά μου κεριά από 100% φυσικό μελισσοκέρι. Η καύση του κεριού μέλισσας παράγει αρνητικά ιόντα τα οποία, σε συνδυασμό με τα θετικά που υπάρχουν στον αέρα, καθαρίζουν την ατμόσφαιρα από σκόνη, γύρη, οσμές κ.λπ. Αυτό το καθιστά έναν φυσικό ιονιστή. Επίσης, το μελισσοκέρι αφήνει μια διακριτική οσμή μελιού/μοναστηριού, η οποία είναι πολύ χαλαρωτική. Επίσης, φτιάχνω κερομάντιλα, τα οποία είναι ένα νέο σχετικά προϊόν για την Ελλάδα. Το κερομάντιλο είναι μια εναλλακτική πρόταση για την πλαστική μεμβράνη μίας χρήσης που χρησιμοποιούμε στο σπίτι και φτιάχνεται από βαμβακερό ύφασμα που εμποτίζεται με αγνό μελισσοκέρι και ελληνικό ρετσίνι. Σαφέστατα είναι ένας ποιοτικότερος και πιο οικολογικός τρόπος να αποθηκεύουμε ή να μεταφέρουμε το φαγητό μας και θα εκπλαγείτε με το πόσο πιο φρέσκο διατηρεί το φαγητό σε σχέση με το σελοφάν. Και δεν συμβαίνει τυχαία αυτό. Το κερί περιέχει αντιβιοτικές ουσίες που προφυλάσσουν το μέλι μέσα στις κηρήθρες για πάρα πολύ καιρό. Το ίδιο συμβαίνει και με το κερομάντιλο. Επιπλέον, είναι επαναχρησιμοποιήσιμο, πλένεται με κρύο νερό και έχει διάρκεια ζωής έναν χρόνο, ανάλογα με τη χρήση που του κάνουμε. Μπορούμε να τυλίξουμε φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, τυριά, σνακ, σάντουιτς αλλά και να κλείσουμε ερμητικά σκεύη. Πρόκειται για ένα χειροποίητο προϊόν, για το οποίο είμαι περήφανος».
Ρομαντικός, αφοσιωμένος, με όραμα και ηθική, ο Όθωνας θα συνεχίσει να μοιράζεται τον χρόνο του με τις μέλισσες, από τις οποίες δεν θα εισπράξει ποτέ συναίσθημα, καθώς παραμένουν ένα άγριο είδος που ποτέ κανείς δεν μπόρεσε να εξημερώσει ούτε κατάλαβε ποτέ τον τρόπο που επικοινωνεί. Δεν θεωρεί τη δουλειά μοναχική γιατί περιβάλλεται από τη φύση και έχει παρέα τα χιλιάδες βουητά των μελισσιών του. Οι μέλισσες του Όθωνα είναι από εκείνες που χαίρονται να ζουν στα μελίσσια του, καθώς αυτή είναι η ζωή τους, έχουν δημιουργηθεί για να υπηρετούν τη βασίλισσα και είναι συνειδητοποιημένες για το δύσκολο και ασταμάτητο έργο τους. Κάθε βαζάκι μέλι είναι ένα υπέροχο ταξίδι κουραστικής δουλειάς, πολύτιμης φύσης και μαγείας. Το γεγονός ότι ποτέ κανείς δεν κατάλαβε ουσιαστικά τον κόσμο των μελισσών δεν υπάρχει λόγος να αλλάξει. Ας μην καταλάβουμε ποτέ τις μέλισσες. Ας καταλάβουμε τους μελισσοκόμους και ας είμαστε κοντά στο έργο τους.
