ΦΤΑΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ του Καΐρου, σύντομα βρεθήκαμε μπροστά σε γιγαντοαφίσες με έναν μεσήλικα που γελά ελαφρώς, περιτριγυρισμένος από αραβικές επιγραφές.
Πρόκειται για τον στρατηγό Σίσι, τον άνθρωπο ο οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο πραξικόπημα του 2013 που έφερε την ανατροπή της κυβέρνησης της ισλαμιστικής Μουσουλμανικής Αδελφότητας, με επικεφαλής τον Μοχάμεντ Μόρσι. Από το 2014 ο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι είναι Πρόεδρος της χώρας, με τις «εκλογές» να του δίνουν διαχρονικά ποσοστά άνω του 95%.
Πολλά ονόματα, ημερομηνίες και νούμερα για αρχή, ωστόσο ας μείνουμε στην ουσία: πάνω από 10 χρόνια μετά τον πρωτοφανή λαϊκό ξεσηκωμό του 2011, η Αίγυπτος αντικατέστησε την απολυταρχία του Μουμπάρακ με αυτήν του Σίσι.
Ο καλπάζων πληθωρισμός και η επισιτιστική ανασφάλεια δημιουργούν ένα «εκρηκτικό» μείγμα σε μια χώρα στην οποία, παρά τα μεγάλα βήματα που έχει κάνει τις τελευταίες δεκαετίες, μεγάλο μέρος του πληθυσμού παραμένει σε κατάσταση ακραίας φτώχειας. Πρόκειται για τις ίδιες συνθήκες που «γέννησαν» την εξέγερση του 2011.
Στις φτωχογειτονιές της Γκίζας
Βγαίνοντας από το αεροδρόμιο, οι αφίσες με το μειδίαμα συνεχίζονται. Στον δρόμο για το ξενοδοχείο στην Γκίζα (μια κακή επιλογή περιοχής για διαμονή) ορισμένα πράγματα τραβούν έντονα το βλέμμα: από την «τρελή» οδήγηση και τη φανερή οικονομική ανισότητα μέχρι την πολύ έντονη αστυνομοκρατία-στρατοκρατία. Δεν έγινε ποτέ αντιληπτό αν οι διάσπαρτοι άνδρες με στολές παραλλαγής σε διάφορα σημεία της πόλης ήταν τμήμα της αστυνομίας ή του στρατού. Πάντως, οι σκοπιές σε κεντρικά σημεία με αυτόματα όπλα και τσιμεντόλιθους μπροστά τους δημιουργούσαν μια κάθε άλλο παρά «διακριτική» εικόνα.
Από την άλλη, στις φτωχογειτονιές της Γκίζας κοντά στις εντυπωσιακές πυραμίδες, η απουσία των αρχών γινόταν αισθητή. Ένα μείγμα χωματόδρομων και ασφάλτου υπό τους ήχους των ιμάμηδων από τα τζαμιά που καλούσαν σε προσευχή δημιουργούσε μια μοναδική εικόνα.
Εδώ, η φτώχεια είναι κάτι παραπάνω από αισθητή και οι άνθρωποι δεν δείχνουν να είναι συνηθισμένοι στους τουρίστες. Τα ψηλά κτίρια μοιάζουν προχειροφτιαγμένα και οι δρόμοι σφύζουν, για κάποιον λόγο, από παρέες χαρούμενων παιδιών. Τις ημέρες που μέναμε στην περιοχή, ωστόσο, μάθαμε ότι η σκάλα ενός σχολείου θηλέων κατέρρευσε καθώς οι μαθήτριες γυρνούσαν από το διάλειμμά τους. Ένα κορίτσι σκοτώθηκε και ακόμη 15 τραυματίστηκαν.
Προς την πλατεία Ταχρίρ
Φεύγοντας από την Γκίζα, καθ' οδόν για το κέντρο του Καΐρου, περνά κανείς από τεράστιους αυτοκινητόδρομους περιτριγυρισμένους από τούβλινα και μάλλον ετοιμόρροπα, ψηλά κτίρια. Ανάμεσα στους μιναρέδες που ξεπροβάλλουν ως πραγματικά έργα τέχνης μέσα στα ατελείωτα μπλοκ πολυκατοικιών υπάρχουν και χριστιανικές εκκλησίες.
Φτάνοντας στο κέντρο, το τοπίο αλλάζει αισθητά. Ανάμεσα σε ογκώδη κτίρια δυτικού τύπου, πανέμορφες μπαρόκ πολυκατοικίες με ανατολίτικα στοιχεία και φοίνικες, θα βρει κανείς την πλατεία Ταχρίρ. Εδώ το 2011 η λαϊκή εξέγερση με τη συμμετοχή εκατομμυρίων ανθρώπων έφερε την ανατροπή του Χόσνι Μουμπάρακ, σε μια από τις πιο θεαματικές στιγμές της σύγχρονης αιγυπτιακής ιστορίας.
Και μιας και μιλάμε για ιστορία, ένα πρόσωπο έμοιαζε να εμφανίζεται αρκετά συχνά στους πάγκους των πωλητών βιβλίων γύρω από την Ταχρίρ: ο Πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ. Η δημοτικότητα του Νάσερ στην Αίγυπτο και γενικότερα στον αραβικό κόσμο έφτασε στα ύψη μετά την κρατικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ ενάντια στα αγγλογαλλικά συμφέροντα. Η στρατιωτική κρίση που ακολούθησε και το γεγονός ότι ο Νάσερ βγήκε πολιτικά νικητής από αυτήν τον κατέστησαν τέτοιο σύμβολο που δεν κάνει εντύπωση το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα σε μια γειτονιά της Αλεξάνδρειας ξεπρόβαλε μια φωτογραφία του.
Ταξιδεύοντας στην Αλεξάνδρεια
Η έξοδος από την τεράστια μητρόπολη του Καΐρου πήρε αρκετή ώρα. Σύντομα, το τοπίο εναλλασσόταν: φοίνικες ανάμεσα σε ατελείωτες καλλιέργειες και έρημος. Σε ορισμένα σημεία του αυτοκινητοδρόμου, διέκρινε κανείς στρατιωτικές εγκαταστάσεις με ογκώδεις περιφράξεις και θεαματικές πύλες εισόδου. Λίγο πριν φτάσουμε στην Αλεξάνδρεια, πάνοπλοι άνδρες των δυνάμεων ασφαλείας έλεγχαν έγγραφα σε ένα checkpoint.
Η είσοδος στην Αλεξάνδρεια και η πανέμορφη ριβιέρα της έδιναν μια πιο κοσμοπολίτικη αίσθηση. Η πόλη υπήρξε χωνευτήρι λαών και αυτό ήταν κάτι παραπάνω από αισθητό σε ορισμένα σημεία.
Η ελληνική επιρροή, αν και πλέον η ελληνική κοινότητα έχει σχεδόν εξαφανιστεί, ήταν πολύ έντονη, ξεκινώντας από τα ελληνικά ονόματα σε επιγραφές και δρόμους, μέχρι το σπίτι του Κωνσταντίνου Καβάφη σε κεντρικό σημείο της πόλης.
Πολλές φορές οι ντόπιοι, όταν άκουγαν πως ερχόμαστε από την Ελλάδα, άρχιζαν να μιλούν για τα βιώματα που είχαν με τους Έλληνες που ζούσαν στην πόλη. Ένας πωλητής σουβενίρ μάς μιλούσε με ενθουσιασμό για την εποχή που ήταν παιδί και οι Έλληνες γείτονες τού έδιναν γλυκά.
Τα δικαιώματα των γυναικών
Στην Αίγυπτο το κάλυμμα της κεφαλής δεν επιβάλλεται από το κράτος. Έτσι, έβλεπες γυναίκες να περπατούν με «ελεύθερο» το κεφάλι (αυτές ήταν λίγες), γυναίκες που φορούσαν μαντίλα και γυναίκες με μπούρκα. Σπάνια θα συναντούσε κανείς μια γυναίκα να περπατά στον δρόμο μόνη: οι περισσότερες είτε είχαν άνδρα συνοδό είτε ήταν σε μεγάλες παρέες γυναικών.
Από όλες τις γυναικείες φιγούρες που έτυχε να περάσουν δίπλα μας, μία μας έμεινε ανεξίτηλη. Στη νότια πλευρά της Ταχρίρ, όπου βρίσκεται το αμερικανικό κολλέγιο και σε κοντινή απόσταση η αμερικανική πρεσβεία, η περιοχή έχει κατακλυστεί από δυτικές αλυσίδες φαστ φουντ. Μια γυναίκα με μπούρκα καθόταν σε μία από τις αλυσίδες αυτές, προσπαθώντας μέσα από το μαύρο πέπλο της να κόψει με μαχαίρι την αμερικάνικη πίτσα για να ταΐσει τα παιδιά που κάθονταν μαζί της στο τραπέζι.
Ταξιδεύοντας προς την Αλεξάνδρεια, βρεθήκαμε και σε πανεπιστήμιο, αφού πρώτα περάσαμε από checkpoint για να μπούμε στην πόλη. Η παρουσία γυναικών στους χώρους μόρφωσης ήταν σχετικά αισθητή, με μεγάλες παρέες νεαρών (άγνωστη η ταξική τους θέση) να μπαινοβγαίνουν στην πανεπιστημιούπολη της Αλεξάνδρειας. Παρόμοια εικόνα και στη γνωστή βιβλιοθήκη της πόλης, όπου μερικοί από τους υπαλλήλους ήταν γυναίκες.
Με βάση στοιχεία για το ακαδημαϊκό έτος 2019-2020, το 48,7% των φοιτητών στα πανεπιστήμια της χώρας ήταν γυναίκες. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό δεν συνεπάγεται αντίστοιχη εκπροσώπηση στον εργασιακό χώρο. Ενδεικτικά, σύμφωνα με στοιχεία της Statista, η συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό της Αιγύπτου βρέθηκε το 2021 μόλις στο 15,3%.
Ένα κράτος που ετοιμάζεται για την επόμενη εξέγερση
Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Μάιο η Αίγυπτος βρισκόταν ανάμεσα στις χώρες με σοβαρές πιθανότητες κοινωνικής αναταραχής τους επόμενους μήνες ή χρόνια. Ο καλπάζων πληθωρισμός και η επισιτιστική ανασφάλεια δημιουργούν ένα «εκρηκτικό» μείγμα σε μια χώρα που, παρά τα μεγάλα βήματα που έχει κάνει τις τελευταίες δεκαετίες, μεγάλο μέρος του πληθυσμού παραμένει σε κατάσταση ακραίας φτώχειας. Πρόκειται για τις ίδιες συνθήκες που «γέννησαν» την εξέγερση του 2011.
Αν και η φτώχεια είναι αισθητή στη συντριπτική πλειοψηφία των περιοχών του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας, αυτό που μάλλον κάνει περισσότερη εντύπωση είναι οι εικόνες ακραίας ταξικής ανισότητας: στους κεντρικούς δρόμους βλέπαμε κάρα με άλογα που τα προσπερνούσαν μικρά τρίκυκλα, τα οποία με τη σειρά τους, σπανιότερα βέβαια, τα προσπερνούσαν SUV τελευταίας τεχνολογίας.
Αυτή η συνεχής αντίθεση ήταν επίσης εμφανής ανάμεσα στις περιοχές που χαρακτηρίζονται τουριστικές και σε εκείνες που δεν θεωρούνται τέτοιες. Στη γνωστή αγορά του Αλ-Χαλίλι, για παράδειγμα, η είσοδος γινόταν κατόπιν ελέγχου σε ένα –φαινομενικά τουλάχιστον– άκρως προστατευόμενο περιβάλλον, με τις συνθήκες υγιεινής στα στενά δρομάκια να είναι υποφερτές. Έξω ωστόσο από την αγορά η υποβάθμιση και η εικόνα εγκατάλειψης ήταν εμφανείς. Τα άτομα με στολή παραλλαγής που έκαναν σκοπιές σε διάφορα σημεία της πόλης εδώ απουσίαζαν.
Αυτή η κοινωνική και οικονομική κατάσταση συνοδεύεται από σειρά καταγγελιών ενάντια στην κυβέρνηση Σίσι για φίμωση και στοχοποίηση των επικριτών της, εν μέσω φυλακίσεων δημοσιογράφων. Σε κάθε περίπτωση, έμοιαζε εξαιρετικά δύσκολο για έναν ξένο να καταλάβει ακριβώς την κατάσταση. Κανείς σχεδόν δεν μιλούσε για πολιτικά, αν και αναμφίβολα το γλωσσικό χάσμα έπαιζε τον ρόλο του. Στα ραδιόφωνα των ταξιτζήδων συνήθως ακούγονταν αποσπάσματα από το Κοράνι, με εξαίρεση την 6η Οκτώβρη, ημέρα των Ενόπλων Δυνάμεων, όπου τα εμβατήρια κυριαρχούσαν.
Ωστόσο, με το βίωμα του 2011 να είναι ακόμα έντονο, οι αρχές επιστρατεύουν και άλλα «όπλα» για να «προλάβουν» μια ενδεχόμενη μελλοντική μαζική αντίδραση: το gentrification (ανάπλαση).
Η πλατεία Ταχρίρ που είδαμε εμείς απέχει σε μεγάλο βαθμό από αυτήν που αποτέλεσε το επίκεντρο της εξέγερσης κατά του Μουμπάρακ αλλά και άλλων κοινωνικών κινημάτων στη σύγχρονη ιστορία της χώρας. Η αναπροσαρμογή του χώρου με μνημεία, όπως ένας οβελίσκος σε κεντρικό σημείο, και οι δυνάμεις ασφαλείας που βρίσκονται περιμετρικά εμποδίζουν τη διεξαγωγή μεγάλων διαδηλώσεων με την ίδια ευκολία όσο παλαιότερα, έχει αναφέρει το Vox. Την ίδια στιγμή, πάνω από 40 γέφυρες κατασκευάζονται σε όλο το Κάιρο τα τελευταία χρόνια, με ειδικούς να τονίζουν ότι αυτά τα έργα θα βοηθήσουν σημαντικά στην είσοδο του στρατού ή της αστυνομίας στο κέντρο της πόλης αν υπάρξει αναταραχή.
Βέβαια, το μεγάλο πρότζεκτ που θεωρείται «πρόληψη» για τη στιγμή της κοινωνικής έκρηξης είναι το λεγόμενο «Νέο Καΐρο». Όλη η περιοχή γύρω από την πλατεία Ταχρίρ σφύζει, όπως είναι αναμενόμενο για το κέντρο μιας πρωτεύουσας, από κυβερνητικά κτίρια με πολύ ισχυρή στρατιωτική προστασία. Το 2011 η μαζικότητα των συγκεντρωμένων στην πλατεία ήταν τέτοια που δεν μπορούσε να αγνοηθεί από την κυβέρνηση, καθώς επηρεαζόταν και απειλούνταν η ίδια η λειτουργία κομβικών κυβερνητικών κτιρίων.
Το «Νέο Καϊρο», μια ξεχωριστή πόλη που χτίζεται από το μηδέν σχεδόν 50 χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο, αναμένεται να φιλοξενήσει όλη την κτιριακή δομή του κράτους μαζί με μεγάλες στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Έτσι, το ενδεχόμενο μιας διαδήλωσης που θα ξεκινήσει από τις φτωχογειτονιές του Καΐρου και θα φτάσει αλώβητη και μαζική σε αυτή την προστατευμένη κυβερνητική περιοχή καθίσταται ουσιαστικά αδύνατο. Δεν βρεθήκαμε ποτέ στο «Νέο Κάϊρο», όχι μόνο λόγω της απουσίας κάποιου αξιόλογου μνημείου ή μουσείου αλλά και επειδή μεγάλα τμήματα βρίσκονται ακόμα σε φάση εργασιών.
Φύγαμε έχοντας στον νου ότι αυτός ο φιλόξενος λαός σίγουρα αξίζει καλύτερα. Λίγο πριν τον πρώτο έλεγχο για την είσοδο στο αεροδρόμιο, διέκρινε κανείς άλλη μια κλασική αφίσα με τον γελαστό Σίσι. Πλέον δεν σχολιάσαμε τίποτα. Είχε γίνει μέρος του τοπίου και της καθημερινότητάς μας.
