Αρχές καλοκαιριού, πριν εμφανιστεί η οποιαδήποτε μετάλλαξη, είχα κλείσει ένα εισιτήριο για Μιλάνο. Ήταν, εννοείται, πιο φτηνό από το αντίστοιχο που πληρώνω όταν θέλω να πάω Αθήνα από Πάρο, κατάστρωμα, με το πλοίο.
Στο νησί μου έχω μια αγαπημένη φίλη με ελληνική καταγωγή που ήθελα να επισκεφτώ εκεί στον Bορρά της Ιταλίας και να δω την οικογένειά της που υπεραγαπώ, συμπεριλαμβανομένου και του σκυλιού τους Βαλεντίνο, ενός αξιολάτρευτου αδέσποτου που από τη μικρή μας Νάουσα βρέθηκε να ζει πριγκιπικά στο Μιλάνο. Αγαπάμε ό,τι κάνει την καρδιά μας να χτυπά. Κι εμένα αυτή η οικογένεια κάνει την καρδιά μου να χτυπάει σαν ταμπούρλο!
Είχα να μπω σε αεροπλάνο δύο χρόνια και, να σας πω την αλήθεια, με το που μπήκα, ήδη το μετάνιωσεα και φοβόμουν ότι δεν θα γλίτωνα τον κορωνοϊό, παρόλο που είμαι τριπλοεμβολιασμένη. Αλλά η ανάγκη μου για νέους ορίζοντες ήταν, ως φαίνεται, ανυπέρβλητη. Ένιωθα ότι πραγματικά το χρειαζόμουν να φύγω για λίγο. Και βέβαια, τι άλλο θα διάλεγα παρά την πιο όμορφη ευρωπαϊκή χώρα, στα δικά μου μάτια τουλάχιστον. Ίσως φταίει το ιταλικό μου όνομα που η μάνα μου μού το έδωσε επειδή δεν της άρεσε το ορθόδοξο Ασημίνα. Ίσως επειδή στο λύκειο, ένα καλοκαίρι, είχα ερωτευτεί τόσο πολύ έναν Ιταλό, τον Ρικάρντο, που είχα πείσει την άτεκνη θεία μου, που μας είχε τρελή αδυναμία, ότι έπρεπε να πάμε στη Ρώμη ταξίδι για να μελετήσουμε τις ελληνικές επιγραφές στον Άγιο Πέτρο (τώρα τα θυμήθηκα, που είδα λάιβ τον Πάπα να περνάει μπροστά μου στη Μητροπόλεως με το 500ράκι του).
Η πόλη είναι ασφαλής. Δεν φοβήθηκα ούτε λεπτό, παρόλο που κυκλοφορούσα μόνη μου παντού, μέρα νύχτα. Ευτυχώς έφερα μαζί μου τον ήλιο κι έτσι δεν ένιωσα κρύο. Δύο μέρες αφότου έφυγα, χιόνισε. Αν πάτε χειμώνα, να έχετε πάντα γάντια και κασκόλ μαζί σας.
Xρόνια είχα να πάω Ιταλία, αλλά κάθε φορά που βρίσκομαι εκεί, αισθάνομαι πως είμαι σπίτι μου. Δεν ξέρω αν όλοι οι Έλληνες το έχουν αυτό, μια και σε πολλά μοιάζουμε, τύπου «ούνα φάτσα, ούνα ράτσα», αλλά εγώ έτσι αισθάνομαι. Κάθε δευτερόλεπτο που είμαι εκεί ερωτεύομαι αυτήν τη χώρα όλο και περισσότερο.
Σε όλο το ταξίδι διάβαζα το νέο βιβλίο του Χωμενίδη «Ο Τζίμης στην Κυψέλη». Ο Τζίμης, όπως και ο ίδιος ο Χρήστος εξάλλου, λάτρευε το κομψό ντύσιμο. Εγώ, μια Κυψελιώτισσα στο Μιλάνο, ανυπομονούσα να δω τους πιο καλοντυμένους Ευρωπαίους, που δεν είναι άλλοι από τους Μιλανέζους.
Προσγειώθηκα στο Μπέργκαμο και θυμήθηκα τα δάκρυά μας που έτρεχαν ποτάμι, παρακολουθώντας την αρχή της πανδημίας εκεί. Πόσο άτυχοι ήταν οι Ιταλοί λόγω της σιωπής των Αυστριακών, που, για να μη χάσουν τη χειμερινή σεζόν του σκι, απέκρυψαν από τον κόσμο ότι είχε περάσει ο ιός στη χώρα τους και όποιος πήγαινε για σκι, γυρνούσε πίσω στην Ιταλία άρρωστος. Τώρα κοντεύουμε να τους ξεπεράσουμε σε νεκρούς κι ούτε ένα δάκρυ.
Από το αεροδρόμιο έχει λεωφορεία που με δέκα ευρώ (δέχονται μόνο μετρητά και τα εισιτήρια κόβονται έξω από τα πούλμαν) σε πάνε σε μια ωρίτσα στο Stazione Centrale που είναι πολύ κεντρικά και από κει μπορεί κανείς να συνεχίσει με μετρό για όποιον προορισμό θέλει. Η μάσκα είναι υποχρεωτική στους δρόμους και ισχύουν οι ίδιες διατάξεις με την Ελλάδα για τα εστιατόρια και τα μουσεία.
Το Μιλάνο είναι μια πολύ πλούσια πόλη, με πολλά ψυχρά κτίρια να σου θυμίζουν τον business προορισμό που αποτελούν. Ακόμα και οι καινούργιες πολυκατοικίες που έχει σχεδιάσει η διάσημη Χαντίντ κοντά στο πάρκο των Tre Torri, είναι κι αυτές κάπως άψυχες. Τα κτίρια της πόλης μού θυμίζουν τα ανθρωπάκια του Γαΐτη. Το τοπίο είναι αμιγώς αστικό, με πολύ πράσινο.
Η πόλη είναι ασφαλής. Δεν φοβήθηκα ούτε λεπτό, παρόλο που κυκλοφορούσα μόνη μου παντού, μέρα νύχτα.
Ευτυχώς, έφερα μαζί μου τον ήλιο κι έτσι δεν ένιωσα κρύο. Δυο μέρες αφού έφυγα, χιόνισε. Αν πάτε χειμώνα, να έχετε πάντα γάντια και κασκόλ μαζί σας.
Είναι μια πόλη πολύ φιλική στους ταξιδιώτες, καθώς έχει ακόμα τα ορίτζιναλ τραμ, συνεπώς, όποτε κουράζεσαι από το περπάτημα, μπορείς να πηδάς πάνω στο τραμ και να χαζεύεις έτσι αμέριμνα. Εγώ περπατούσα περίπου 10 χιλιόμετρα την ημέρα γιατί ήθελα να ρουφήξω την πόλη σαν μια ζεστή πρωινή moka.
Ο δήμος νοικιάζει ποδήλατα και μπορεί κανείς να χαρεί τα αμέτρητα πάρκα που βρίσκονται σε κάθε γειτονιά. Υπάρχουν και ηλεκτρικά ποδήλατα που νοικιάζεις, πληρώνοντας μέσω app. Γενικά πρέπει να προσέχετε στον δρόμο, διότι οι Μιλανέζοι οδηγούν περίπου όπως οι Έλληνες, δεν σέβονται πάντα τις διαβάσεις. Επίσης διπλοπαρκάρουν συχνά, που σημαίνει ότι εκεί που περπατάτε αμέριμνοι στον δρόμο, μπορεί να βρεθείτε αντιμέτωποι με αυτοκίνητο που θέλει να σταματήσει στη μέση του δρόμου για να πάει ο οδηγός να κάνει τα ψώνια του.
Οι παραδόσεις είναι κάτι ιερό για τους Ιταλούς. Ήμουν εκεί στο Thanksgiving, αλλά δεν είδα πουθενά σκαλισμένες κολοκύθες, ενώ στη χώρα μας έχει αρχίσει ακόμα κι αυτή η αμιγώς αμερικανική γιορτή να δοξάζεται από την ελληνική τηλεόραση.
Τα έθιμα περνάνε αυτούσια στην επόμενη γενιά, για να εδραιώνονται στη μνήμη της. Πάνω τους έχουν στηρίξει όλο το marketing της χώρας. Το κλασικό παράδειγμα είναι το πώς λάτρεψαν την «cucina povera» τους και την εξύψωσαν τόσο που και το πιο απλό ζυμαρικό κοστίζει πλέον πανάκριβα ως πρώτη ύλη στα ακριβά ντέλι του Μιλάνο. Το ίδιο έχουν κάνει π.χ. και με το Chianti. Aπό κει που όταν ήμουν εγώ μικρή ήταν ένα πολύ μέτριο κρασί σε στρουμπουλό μπουκάλι, διακοσμημένο με το χαρακτηριστικό διχτάκι, τώρα το έχουν κάνει top ποικιλία και το μοσχοπουλάνε παγκοσμίως.
Αξίζει να επισκεφτείτε το μεγαλύτερο ντέλι του Μιλάνο για να θαυμάσετε ακριβώς πώς δουλεύει η βιομηχανία τους.
Αυτό δεν είναι άλλο από το τριώροφο ΕΑΤΑLY που έχει παραρτήματα στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη κ.α. Αν ο καιρός το επιτρέπει, μπορείτε να πάρετε ό,τι λαχταράτε και να το φάτε στα τραπεζάκια έξω.
Το πιο σικάτο deli της πόλης, όμως, δεν παύει να είναι το Peck. Εκεί θα βρείτε λαχταριστά τυριά και αλλαντικά, ζυμαρικά και πολλές λιχουδιές που θα σας ξετρελάνουν. Έχει δύο υποκαταστήματα, το ένα είναι στο Duomo και το δεύτερο στο εμπορικό κέντρο City Life. Στο ίδιο μέρος θα βρείτε και την απίθανη gelateria Venchi, όπου μέσα στο κυπελλάκι σού απλώνουν ζεστή σοκολάτα και φουντούκια και από πάνω βάζουν ό,τι παγωτό ζητήσεις. Ως γνωστόν, η gianduia (ο πρόδρομος της νουτέλας, δηλαδή πριν βάλουμε φοινικέλαιο στην τροφή μας), που συνδυάζει σοκολάτα με φουντούκια, δημιουργήθηκε όταν κάποτε οι ξένοι έμποροι αποφάσισαν να πάνε την τιμή του κακάου στα ύψη κι έτσι οι Ιταλοί σκέφτηκαν να συνδυάσουν τη σοκολάτα με ξηρούς καρπούς για να βγαίνει πιο φτηνό το προϊόν. Φυσικά, το «πούλησαν» τόσο καλά, που πολλοί την προτιμούν.
Tο μόνο πράγμα στον κόσμο που μπορεί να θρέψει τις πληγές μου είναι ένα αυθεντικό gelato. (Έχω χάσει τις ελπίδες μου για το ελληνικό παγωτό από τότε που χάλασαν τη συνταγή του παρφέ κρέμα της ΔΩΔΩΝΗΣ που έτρωγα μικρή στο πρώτο τους μαγαζί, στην πλατεία Αγίου Γεωργίου, όταν πήγαινα να δω τη γιαγιά μου). Έτσι, αφού δοκίμασα αρκετά παγωτά για να ξεχάσω το άγχος του κορωνοϊού, κατέληξα ότι το πιο αγαπημένο μου παγωτατζίδικο είναι το Crema. Ευτυχώς, ήταν σχετικά κοντά στο ξενοδοχείο μου και κάθε μέρα όλο και κάποια αγαπημένη γεύση δοκίμαζα. Zabaione passito di Pantelleria, Zabaione Pedro Ximenez, Zabaione Marsala και δεν συμμαζεύεται.
Αν πάτε χειμώνα, όπως εγώ, είναι η εποχή του κάστανου, που το χρησιμοποιούν σε πολλά γλυκίσματα. Τα μαρόν γλασέ τους είναι άπαιχτα. Όπως τα παγωτά τους, δεν είναι τίγκα στη ζάχαρη, σαν τα δικά μας. Ένα γλυκό που αξίζει να δοκιμάσετε είναι τα castagne dei morti, φτιαγμένα από κρέμα κάστανου με επικάλυψη σοκολάτας. Τα καλύτερα τα έχουν στο φημισμένο ζαχαροπλαστείο (pasticceria) Giovanni Galli. Εκεί φτιάχνουν και τη διάσημη meringata, που πολύ αγαπούν οι ντόπιοι. Στον φούρνο της γειτονιάς βρήκα και castagnaccio, ένα γλυκό που δεν είχα ξαναδοκιμάσει, φτιαγμένο με αλεύρι από κάστανο και μπόλικα κουκουνάρια. Και βέβαια παντού έχει Monte bianco, φτιαγμένο σύμφωνα με το γούστο κάθε ζαχαροπλάστη. Γενικά, οι φούρνοι τους, αλλά και κάθε Piadineria, έχουν πεντανόστιμα σαντουιτσάκια να πάρετε στο χέρι. Φοκάτσιες όλων των ειδών, γεμιστές με νοστιμιές. Εγώ δεν πολυπίνω καφέ, αλλά, όπως φαντάζεστε, καφέ μπορείτε να πιείτε παντού. Σε κάθε τετράγωνο υπάρχει το τοπικό καφέ που πουλάει και τσιγάρα και πολλές φορές ακόμα και γάλα για τα παιδιά. Μέχρι και στο πιο μικρούτσικο ο καφές θα σερβιριστεί σε καυτό φλιτζανάκι. Αν είστε τυχεροί και σερβίρουν μικρά γλυκίσματα sfoliatelle, είναι σίγουρα ο πιο πετυχημένος συνδυασμός.
Για μένα το πιο ωραίο ζαχαροπλαστείο είναι με διαφορά το Cova. Είναι απαραίτητο να περάσετε ακόμα και για έναν καπουτσίνο. Το πανετόνε του είναι ακριβό μεν, αλλά αξίζει κάθε μπουκιά. Δοκιμάστε τo τιραμισού, αλλά οι βέροι Μιλανέζοι απολαμβάνουν cannoncini alla crema. Αν αντέχει η τσέπη σας φυσικά, να κάτσετε και για μεσημεριανό!
Ως δεύτερη επιλογή σάς δίνω το Marchesi, που έχει δύο υποκαταστήματα στο κέντρο. Έχει τις ωραιότερες βιτρίνες και πραγματικά λαχταριστά σοκολατάκια. Το τριπλογεμισμένο πανετόνε του είναι κάτι που αξίζει να ζαλωθείτε επιστρέφοντας στην πατρίδα.
Ένα διάλειμμα από τη βόλτα στο κέντρο σε ένα από τα δύο αυτά καφέ επιβάλλεται.
Αν είστε όμως στο Ντουόμο, σε φάση που δεν θέλετε να κάτσετε κάπου, αλλά να γευτείτε κάτι παραδοσιακό, μπορείτε να επισκεφτείτε το Luini, φημισμένο για τα παντσερότι του. Δεν υπάρχει η νοστιμιά τους. Εκεί έφαγα και cartellate pugliesi που ακόμα έχω τη γεύση της σαλτσούλας τους καλά σφραγισμένη στους αντίστοιχους νευρώνες μου. Πάρτε, λοιπόν, στο χέρι ένα τηγανητό παντσερότι, γεμισμένο με μπόλικη φοντίνα, και πάτε βόλτα δίπλα, στην κλειστή φημισμένη Galleria Vittorio Emanuele II που ενώνει την πλατεία του Ντουόμο με τη Σκάλα του Μιλάνου.
Ένα άλλο ζαχαροπλαστείο που επισκέφτηκα, με απίθανα γλυκα, είναι το Tiemi. Βρίσκεται στο Corso Sempione. Εκεί είχε πανεττόνε στην ίδια τιμή που πωλούνται και στην Ελλάδα, και μάλιστα χωρίς γλουτένη. Πουλάνε πολύ ωραίες σοκολατένιες xριστουγεννιάτικες μπάλες, αλλά δεν έχω πια παιδιά στο σπίτι να στολίζω ένα ολόκληρο δέντρο με δαύτες!
Όμως συνήθως εμείς οι Έλληνες γυρνοβολάμε στην πλατεία του Ντουόμο και συχνά απολαμβάνουμε ένα απεριτίβο σε κάποιο από τα τριγύρω μπαρ.
Το πιο λατρευτό είναι το Camparino μέσα στην Galleria! Μπορείτε να απολαύσετε ένα Campari, ένα Negroni ή το αυθεντικό aperitivo «Punt e Mes». Πάντα θα σας φέρουν κάποια αντιπάστι μαζί με το ποτό σας.
Η ταράτσα του πολυκαταστήματος Rinascente έχει απίθανη θέα και το foodmarket του μένει ανοιχτό μέχρι τις 11 το βράδυ.
Αν επισκέπτεστε την πόλη την άνοιξη, τότε η Terrazza Aperol έχει την απόλυτη θέα στην πλατεία.
Όσοι με διαβάζετε, ξέρετε ότι λατρεύω τη λαϊκή αγορά και τα παζάρια και, φυσικά, αυτό δεν θα άλλαζε επισκεπτόμενη την Ιταλία. Η μαμά του Βαλεντίνο μου έστελνε φωτογραφίες όταν ήμουν στο νησί για να με καψουρέψει και να σιγουρευτεί ότι θα χρησιμοποιήσω το αεροπορικό-προσφορά και δεν θα πάει χαμένο, όπως όλες οι συνδρομές γυμναστηρίου που κατά καιρούς μού έχουν χαρίσει.
Εκεί, λοιπόν, δεν θα βρείτε μόνο ολόφρεσκα φρούτα, λαχανικά, τυριά, ζυμαρικά κ.λπ. αλλά και απίθανα ρούχα, παπούτσια, αξεσουάρ, ολοκαίνουρια μα και μεταχειρισμένα. Κάθε πάγκος έχει το δικό του στυλ. Κάθε μέρα οι ίδιοι πωλητές πηγαίνουν σε διαφορετικές περιοχές κι έτσι, αν βρεις κάτι, αλλά θέλεις να το σκεφτείς πριν το αγοράσεις, μπορείς να πας την επόμενη μέρα να το ψωνίσεις. Επίσης, δέχονται και αλλαγές. Είναι ένα παζάρι με πράγματα σε πολύ καλή τιμή. Να επιλέξετε το παζάρι στη Viale Papiniano που είναι κοντά στο κανάλι Νaviglie, έτσι ώστε μετά να απολαύσετε τη βόλτα σας και να χαρείτε το μεσημεριανό σας βλέποντας μια απερίγραπτη ομορφιά που θυμίζει Βενετία. Eγώ, βέβαια, ως γεννημένη λιχούδα, είχα τσακίσει ήδη στη λαϊκή καυτά arancini και ένα σάντουιτς με salamelle και πίκλες, δηλαδή ακριβώς ό,τι τρώνε οι Ιταλοί έξω από το γήπεδο της Juve. H νοστιμιά του «βρόμικου» είναι μια κατηγορία από μόνη της.
Ευτυχώς, δεν είχα ψωνίσει καθόλου φαγώσιμα από το κέντρο και πήρα από τη λαϊκή εξαιρετικά artisanale τυριά, τα οποία φυσικά ήταν σε καταπληκτικές τιμές, όπως ένα παλαιωμένο τυρί ονόματι fruilano με 11,70 το κιλό, που δεν είχα ξαναδοκιμάσει. Αλλά και αλλαντικά. Όλα τα συσκευάζουν εκείνη τη στιγμή σε αεροστεγή συσκευασία για ταξίδι. Γκουαντσιάλε, σπεκ, μπρεζάολα, σαλαμέλε, σαλτσίτσια και κοτακίνο, που έτσι κι αλλιώς δεν χρειάζεται ψυγείο. Από τυριά, διαλέξτε castelmagno, το διάσημο τυρί από τον νομό του Piemonte, που το βάζουν στα ριζότι με ραντίτσιο μαζί με μπόλικα καρύδια. Πεκορίνο staggionato (που σημαίνει με βαθιά ωρίμαση), με τρούφα ή χωρίς. Φυσικά, οι τιμές στη λαϊκή είναι εξαιρετικά συμφέρουσες.
Αλλά έχει άλλο γόητρο να ψωνίζεις στο Ρeck, που από το 1883 είναι αδιαμφισβήτητα ο ναός της γαστρονομίας. Αν μένετε σε Αirbnb, μπορείτε να παραγγείλετε στο σπίτι, με μια μικρή επιβάρυνση.
Από λευκά τυριά δοκίμασα τα πάντα, αλλά φοβήθηκα να φέρω γιατί είχα μακρύ ταξίδι γυρισμού. Αξίζει, αν είστε τυχεροί και ταιριάξουν οι ημερομηνίες, να παρακολουθήσετε σεμινάρια παραγωγής μοτσαρέλας. Έχουν σίγουρα στο μαγαζί «Centro della mozzarella», όπου θα δοκιμάσετε και όλα τα φρέσκα ιταλικά τυριά: stracchino, ρικότα, στρατσιατέλα, robiolino (κατσικίσιο) και, βέβαια, το φημισμενο μασκαρπόνε της περιοχής. Η καλύτερη μοτσαρέλα di bufala campana, όμως, ολόφρεσκη κάθε μέρα, είναι η «La Contadina». Στο μαγαζί της Contadina έχει κάθε μέρα ουρά λόγω κορωνοϊού, αλλά χαλάλι η αναμονή.
Γενικά, σε κάθε γειτονιά έχουν μαγαζιά με τυριά και αλλαντικά. Ένα τέτοιο που επισκέφτηκα ήταν το Αlla fattoria, όπου πουλούσαν και έτοιμα ravioli all’anatra αλλά και agnoli mantovani (με αρνί και πάπια αντίστοιχα). Εκεί βρήκα και την περίφημη mostarda από την Κρεμόνα, που τη συνδυάζουν με το bollito (κρέας βραστό). Αλλά η αγάπη τους για τα τυριά και τα αλλαντικά είναι τέτοια, που υπάρχει το απίθανο ιστορικό τυροπωλείο «Re della Baita» πάνω στον κεντρικό δρόμο της Chinatown, στη via Paolo Sarpi.
Ψώνισα διάφορα που θα τα μαγειρέψω σε περίπτωση που η μετάλλαξη μας ξανακλείσει μέσα. Σε ταραγμένους καιρούς εν μέσω πανδημίας αλλά και σε θλιβερές στιγμές το μαγείρεμα είναι πάντα ένας τρόπος να διατηρώ τη δική μου ψυχική υγεία.
Πήγα στην Chinatown για να βρω την κινέζικη ραβιολερία Sarpi που κάθε Παρασκευή κάνει ραβιόλι με γαρίδες, τζίντζερ και τομπιναμπούρ. Ένα μαγαζί με street food, αληθινό διαμαντάκι. Διδάσκουν την τεχνική του ραβιόλι σε χώρο ειδικών σεμιναρίων. Επίσης έχουν και κινέζικες κρέπες, λουκούμι! Αγόρασα και καυτερή σαλτσούλα τσίλι για να φέρω μαζί μου.
Σαν τον Άγιο Βασίλη γύρισα σπίτι μου, αν δεν το καταλάβατε!
Όλη η οδός Sarpi είναι γεμάτη από νέους που περπατάνε για να απολαύσουν όλων των ειδών τις ανατολίτικες λιχουδιές.
Επειδή πολλοί Ιταλοί ακόμα καπνίζουν, στον δρόμο έχει πολλά όμορφα στολισμένα σταντ με λίγα τραπεζάκια, όπου μπορεί να φάει κανείς.
Από τα πιο αυθεντικά φαγητά των Μιλανέζων είναι το ριζότο Μιλανέζε, που συχνά συνοδεύεται με οσομπούκο. Εγώ το έφαγα σε ένα συνοικιακό μαγαζακι κοντά στη Fondazione Prada, που λεγόταν Tajoli.
Επίσης, στο Μιλάνο πρωτοδημιουργήθηκε το σνίτσελ και όταν η πόλη βρισκόταν υπό την κατοχή των Αυστριακών, εκείνοι το έκλεψαν και το παρουσιάζουν πια για δική τους συνταγή. Τα Orecchia d’elefante, δηλαδή τα αυτιά του ελέφαντα, όπως λένε οι Μιλανέζοι τις κοτολέτες (σνίτσελ), ονοματίστηκαν έτσι γιατί πρέπει να έχουν χτυπηθούν τόσο ώστε να γίνουν πλατιά και λεπτά όπως τα αυτιά του ζώου. Μπορείτε να πάτε στο εστιατόριο Ιl Garghet, όπου θα φάτε εξαιρετικά, χαζεύοντας και τους βέρους Μιλανέζους. Εκεί σερβίρουν και αριστουργηματικά tournedos Rossini, ένα γαλλικό πιάτο (ακόμα αμφισβητείται το ποιος σεφ το έφτιαξε για πρώτη φορά) που πήραν το όνομά τους από τον μουσικό Gioachino Rossini. Ο ίδιος μαέστρος, όταν δούλευε στη Σκάλα του Μιλάνου, έτρωγε συχνά στο Boeucc, ένα εστιατόριο του δέκατου έβδομου αιώνα που βρίσκεται δίπλα της. Μάλιστα, το αγαπημενο του πιάτο λέγεται ότι ήταν η insalata di nervetti, ψιλοκομμένη πηχτή κρέατος με ελαφριά πίκλα κρεμμυδιού και λαδολέμονο. Ένα άλλο πιάτο που θα απολαύσετε σε αυτό το ιστορικό πλέον μαγαζί είναι η cassoeula, μια παμπάλαια συνταγή με χοιρινό από κάθε μέρος του σώματος του γουρουνιού (από τη μύτη ως την ουρά), σιγομαγειρεμένα με λάχανο.
Σε μπαρ δεν πήγα κανένα, αλλά φίλοι μού πρότειναν το El Tombon de San Marc ως το πιο στυλάτο.
Άλλο ένα πολύ αυθεντικό φαγητό της πόλης είναι ο πατσάς, trippa alla milanese, που τον κάνουν με ντοματούλα. Τον έφαγα σε μια συνοικιακή πιτσαρία όπου μπήκα ανυποψίαστη για το τι θα γευτώ και από τη λαιμαργία μου δεν έβγαλα φωτό!
Αν έχετε όρεξη για εκδρομή, πανέμορφα είναι να πάτε με το τρένο στη Μόντζα, το πιο κομψό προάστιο του Μιλάνου. Η πόλη έχει πολύ ιδιαίτερη γαστρονομία, καθώς όλοι οι πλούσιοι της περιοχής της Λομβαρδίας μένουν εκεί. Τα λουκάνικά τους, τα luganega, είναι φημισμένα, καθώς το κρέας τους είναι μαριναρισμένο με marsala και ανακατεμένο με μπόλικο τυρί Grana Padano. (Μην μπερδεύετε αυτό το τυρί με την παρμεζάνα, το Padano ωριμάζει σε λιγότερους μήνες, γι' αυτό αφήνει μια πιο βουτυράτη αίσθηση).
Μπορείτε να κάνετε και πικνίκ, γιατί εκεί ήταν το παλάτι Palazzo Reale, που τώρα πια λειτουργεί ως μουσείο και οι κήποι του ως πάρκο. Είναι πραγματική μαγεία να βλέπεις τα πορτοκαλί χρώματα του φθινοπώρου. Απέναντι ακριβώς απο την είσοδο βρίσκεται το φημισμένο ξενοδοχείο Hotel de la Ville, όπου διαμένουν όλοι οι διάσημοι οδηγοί αγώνων πριν πάρουν μέρος στους αγώνες σπιντ. Αξίζει να πιείτε έναν καφέ ή, όπως εγώ, μια καυτή σοκολάτα, για να θαυμάσετε το ντεκόρ αλλά και φωτό από παλιούς αγώνες!
Ήμουν πολύ τυχερή γιατί οι φίλοι μου με πήγαν σε μια παραδοσιακή ταβέρνα Fior di Loto στα βουνά πάνω από τη λίμνη Garda, έξω από το Μιλάνο. Το μαγαζί, που λειτουργεί μέσα σε ένα δάσος από το 1972, είναι η κλασική οικογενειακή ταβέρνα, ο πιο επιτυχημένος συνδυασμός όταν τα πάει καλά μια φαμίλια.
Εκεί φάγαμε το κλασικό κυριακάτικο μενού της βόρειας Ιταλίας. (Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόμοια στην Αθήνα τρώμε δεκαετίες τώρα αποκλειστικά και μόνο στο Il Tinello). Το μενού ξεκίνησε με ένα πιάτο από διάφορα αλλαντικά, κριτσίνια και φρέσκο ψωμί. Μετά από λίγο, να σου και τα αντιπάστι. Για πρώτο πιάτο ο καθένας διάλεγε τι είδους ζυμαρικά προτιμούσε. Εννοείται, όλα χειροποίητα και η μερίδα δεν ξεπερνούσε τα 150 γραμμάρια. Δεν τρως για χόρταση στην Ιταλία. Απλώς γεύεσαι! Εγώ πήρα ραβιόλι χρωματισμένα με παντζάρι, γεμισμένα με trevisano, ρικότα και αμύγδαλα. Για τη συνέχεια, ο καθένας είχε διαλέξει ήδη τι είδους κρέας ήθελε από τη βιτρίνα, μπαίνοντας στο μαγαζί. Τα κρέατα σιγοψηνόντουσαν στην ειδική θράκα, όσο απολαμβάναμε τα πρώτα. Στο τέλος σπιτικά γλυκά, το ένα πιο νόστιμο από το άλλο. Και όλα αυτά χωρίς να πληρώσουμε χρυσάφι!
Προσευχήθηκα στη Santa Maria delle Grazia, όπου πήγα για να θαυμάσω τον «Τελευταίο Δείπνο», να τελειώσει σύντομα αυτό το μαρτύριο του ιού και να μπορούμε να ταξιδεύουμε και πάλι κάπως πιο ελεύθερα.
Δεν θέλω να είναι αυτό το «αντίο» μας, Βαλεντίνο.
Ελπίζω να σε δω σύντομα και πάλι!
