Πριν από κάποια χρόνια, λίγες μέρες πριν ανέβω στο αεροπλάνο για Ελλάδα από την Μπογκοτά αγόρασα κάποια παλιά γυναικεία περιοδικά των ’70s για να διαβάσω στο ταξίδι – ρετρό μόδα και Λατινοαμερικάνοι σταρ στα νιάτα τους, μια συνέντευξη της νεαρής τότε σταρ σαπουνόπερας Βερόνικα Κάστρο (που αργότερα λατρεύτηκε και στην Ελλάδα), συνταγές για φιλέτα με σος μαδέρα και τούρτες-υπερπαραγωγή και διαφημίσεις για χρωματιστά παπούτσια-πλατφόρμες. Και, ξαφνικά, πάγωσα. Στο οπισθόφυλλο ενός, ημερομηνίας 1978, υπήρχε μια διαφήμιση για μια αλυσίδα με ηλεκτρικά είδη κι ένας κατάλογος των πόλεων όπου η εταιρεία είχε παραρτήματα – ανάμεσα σε αυτές και το Αρμέρο.
Ανατρίχιασα όταν κατάλαβα πως αυτό το μέρος δεν υπήρχε πια. Και όμως, σε αυτή την πόλη-φάντασμα, σε αυτό το μέρος όπου η φύση προσπαθεί για σχεδόν τρεις δεκαετίες να καλύψει τα σημάδια του θανάτου, κάποιος επέστρεφε κάποτε σπίτι του χαρούμενος, με μια καινούργια τηλεόραση. Άρχισα να ψάχνω την ιστορία και επισκέφτηκα το μέρος. Προς μεγάλη μου έκπληξη δεν είναι εγκαταλελειμμένο αλλά έχει στηθεί μια μικρή τουριστική βιοτεχνία πάνω στα ερείπια με πωλητές να πουλάνε τα πάντα από dvd με το χρονικό του τρόμου, νερά, γλυκά, αρέπες (πιτακια απο καλαμπόκι) και αναμνηστικά της Ομάιρα.
Θυμήθηκα όταν ήμουν μικρή, στη Σύρο, που είχα ακούσει με φρίκη από την τηλεόραση για το ''κοριτσάκι που παγιδεύτηκε σε υγρό τσιμέντο και αντί να το σώσουν, το φωτογράφιζαν''. Νόμιζα τότε πως αυτό είχε γίνει σε κάποιο μακρινό και ''τριτοκοσμικό'' μέρος, δεν φανταζόμουν πως είχε γίνει σε ένα μέρος ''πολιτισμένο'' και τόσο, μα τόσο κοντά μου. Το Aρμέρο ήταν από τις πρώτες τραγωδίες που η ανθρωπότητα είδε σε πραγματικό χρόνο μέσα από την τηλεόραση, ένα ριάλιτι τρόμου και δέους με στοιχειωτικές εικόνες. Το Αρμέρο δεν έχει σχέση με την ελληνική κρίση, αλλά η ιστορία του είναι πάντα επίκαιρη και ένα από τα πιο σοκαριστικά παραδείγματα μαζικής εξαπάτησης και συνειδητής αγνόησης του κινδύνου με τραγικά αποτελέσματα, αποτελώντας μνημείο της θυσίας του απλού ανθρώπου λόγω κακών επιλογών και απληστίας αυτών που είναι σε ανώτερες θέσεις.
Οι πολιτικοί, οι άρχοντες του τόπου και ο παπάς τους έπεισαν να παραμείνουν στα σπίτια τους ακόμα και όταν όλα έδειχναν πως έπρεπε να φύγουν, ακόμα και όταν συγγενείς και φίλοι από τα γειτονικά χωριά έπαιρναν τηλέφωνο τρομοκρατημένοι προσπαθώντας να ενημερώσουν την τελευταία στιγμή για την απειλή που έφτανε.
Το Αρμέρο ήταν μια πόλη 30.000 περίπου κατοίκων στην επαρχία της Τολίμα στην Κολομβία. Ήταν μια πλούσια πόλη, υπεύθυνη για το ένα πέμπτο της αγροτικής παραγωγής της χώρας, καθώς ήταν η κύρια πηγή παραγωγής ρυζιού της Κολομβίας, έβγαζε σόργο, καλαμπόκι, ένα μεγάλο μέρος του βαμβακιού που επεξεργάζονταν σε τοπικά εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας και είχε και καλλιέργειες καφέ. Αυτός ο πλούτος και η εύφορη γη οφείλονταν στο ηφαιστειακό έδαφος. Το Αρμέρο ανήκε στην ευρύτερη ζώνη γύρω από το ηφαίστειο Nevado del Ruiz και βρισκόταν σε μια κοιλάδα, περιστοιχισμένο από βουνά και ποτάμια – το ηφαίστειο απείχε 48 χιλιόμετρα από την πόλη και 169 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Κολομβίας, την Μπογκοτά. Ήταν η τρίτη μεγαλύτερη πόλη στην Tολίμα. Η πόλη ήταν όμορφη, με καλοσχεδιασμένη ρυμοτομία, μεγάλους δρόμους, πλούσια σπίτια, μουσείο, καθεδρικό, νοσοκομείο και όμορφα δημόσια κτίρια.
Αυτή η ευμάρεια και η ανάπτυξη ήταν οι κύριοι λόγοι που συντέλεσαν στον θάνατο των περισσότερων κατοίκων, καθώς, λόγω του φόβου απώλειας αυτού ακριβώς του πλούτου, πείστηκαν από μια καλά οργανωμένη εκστρατεία παραπληροφόρησης της κυβέρνησης και των ΜΜΕ να μην εγκαταλείψουν το μέρος, ακόμα και όταν όλα φώναζαν για το αντίθετο. Οι πολιτικοί, οι άρχοντες του τόπου και ο παπάς τους έπεισαν να παραμείνουν στα σπίτια τους ακόμα και όταν όλα έδειχναν πως έπρεπε να φύγουν, ακόμα και όταν συγγενείς και φίλοι από τα γειτονικά χωριά έπαιρναν τηλέφωνο τρομοκρατημένοι προσπαθώντας να ενημερώσουν την τελευταία στιγμή για την απειλή που έφτανε.
Στο παρελθόν, η πόλη είχε καταστραφεί από ηφαιστειακή έκρηξη το 1595 και από λασπορροές (lahar) το 1845. Η έκρηξη του 1595 στοίχισε τη ζωή σε 636 ανθρώπους. Το 1845, κατά τη διάρκεια μιας εκδήλωσης, 1.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν από σεισμό που ήταν αποτέλεσμα λασπορροής κοντά στον ποταμό Μαγκταλένα. Όμως, αυτά συνέβησαν πολλά χρόνια πριν και τα θύματα δεν ήταν τόσο πολλά...
Η τραγωδία του Aρμέρο (Tragedia de Armero) ήταν μία από τις σημαντικότερες συνέπειες της έκρηξης του ηφαιστείου Nevado del Ruiz στην Τολίμα της Κολομβίας, στις 13 Νοεμβρίου του 1985. Μετά από 69 χρόνια λήθαργου το ηφαίστειο εξερράγη, σκοτώνοντας 24.000 από τους 30.000 κατοίκους και καταστρέφοντας μεγάλο μέρος από την οικονομία της χώρας. Η διαχείριση της κρίσης έβλαψε ανεπανόρθωτα το τουριστικό προφίλ της Κολομβίας. Η κυβέρνηση είχε προειδοποιηθεί από πολλούς επιστήμονες, από το Γεωλογικό Ινστιτούτο της χώρας και από οργανώσεις μελέτης ηφαιστείων, Κολομβιανές και ξένες να εκκενώσει την περιοχή όταν τον Σεπτέμβριο του 1985 εντοπίστηκε ηφαιστειακή δραστηριότητα. Ο δήμαρχος της πόλης συχνά έκανε αναφορές ζητώντας απαντήσεις, αλλά αυτές αγνοήθηκαν. Κάποιοι, σε κάποια γραφεία στην Μπογκοτά, υπολόγισαν πως η παύση της οικονομικής δραστηριότητας θα ήταν πιο δραματική από μερικούς, όπως νόμιζαν, θανάτους. Εάν η πόλη τελικά απειλούταν αυτό πίστευαν πως θα αφορούσε κάποιες φτωχογειτονιές στα περίχωρα και μετά όλα θα επέστρεφαν όπως πριν. Φυσικά, δεν μπορούσαν να υπολογίσουν το τι συνέβη...
Τη νύχτα της 13ης Νοεμβρίου του 1985 πυροκλαστικές ροές ξέσπασαν από τον κρατήρα του ηφαιστείου με αποτέλεσμα να λιώσουν οι παγετώνες του βουνού, στέλνοντας τέσσερα τεράστια lahars (μείγμα λάβας και μπάζων που προκαλείται από κατολισθήσεις και ροές συντριμμιών, κάτι σαν υγρό τσιμέντο) προς τα κάτω, στις πλαγιές του ηφαιστείου, με ταχύτητα 70 χιλιόμετρα την ώρα. Τα lahars επιταχύνθηκαν όταν ενώθηκαν με τα έξι μεγάλα ποτάμια στη βάση του ηφαιστείου. Το κύμα έπληξε την πόλη του Aρμέρο, σκοτώνοντας τους περισσότερους κατοίκους του και μετατρέποντας σε λιγότερο από μια ώρα μια πόλη-κόσμημα σε έναν γιγάντιο βάλτο. Αρκετοί πέθαναν με τραγικό τρόπο τις επόμενες μέρες, με τα μέλη τους παγιδευμένα στα μπάζα των σπιτιών τους, βλέποντας τα ελικόπτερα να πετάνε από πάνω τους, χωρίς να μπορεί κανείς να τους ελευθερώσει – απλώς τους τραβούσαν βίντεο. Ανάμεσα τους και η μόλις 13 ετών Omayra Sanchez που επέζησε τρεις ημέρες παγιδευμένη και έγινε το σύμβολο της τραγωδίας στην διάσημη και αμφιλεγόμενη φωτογραφία του Frank Fournier. Πλάνα και φωτογραφίες της Omayra, που έγινε και το πιο γνωστό θύμα της τραγωδίας, δημοσιεύτηκαν σε όλο τον κόσμο. Σήμερα το βίντεο όπου αποχαιρετά τους γονείς της παίζεται ξανά και ξανά στον τάφο της. Το μηχάνημα που θα στράγγιζε το νερό και που απεγνωσμένα ζητούσαν οι διασώστες και ίσως της έσωζε την ζωή έφτασε πολύ αργά όταν η κοπέλα είχε πεθάνει από γάγγραινα. Λένε πως είναι αγία και στήθηκε δίπλα στο τάφο της ένα μνημείο από παιδικά παιχνίδια, φτηνά εφηβικά κοσμήματα και αναμνηστικές πλάκες από κόσμο που της ζήτησε χάρες και πραγματοποιήθηκαν. Έβαλα ένα κολιέ με χάντρες από καρπούς στο μνημείο και της άναψα ένα κερί αν και η εμπορευματοποίηση του θανάτου σε κάνει να νιώθεις αμήχανα.
Τα θύματα σε άλλες γειτονικές πόλεις, ιδιαίτερα στην Chinchiná, ανέβασαν τον συνολικό αριθμό των νεκρών σε 24.000 περίπου. Άλλες φωτογραφίες των lahars και των συνεπειών της καταστροφής τράβηξαν την προσοχή παγκοσμίως και οδήγησαν σε διαμάχη σχετικά με τον βαθμό στον οποίο η κυβέρνηση της Κολομβίας ήταν υπεύθυνη για την καταστροφή. Ένα πανό σε μια ομαδική κηδεία στο Ιβαγέ έγραφε: ''Το ηφαίστειο δεν σκότωσε 22.000 άτομα. Η κυβέρνηση τούς σκότωσε''. Λίγες μέρες πριν μια ομάδα ανταρτών του νόμιμου πλέον κόμματος Μ19 είχε καταλάβει το κεντρικό δικαστήριο της Μπογκοτά, ακολούθησε μάχη με θύματα και έτσι η βοήθεια στο Αρμέρο καθυστέρησε πολύ καθώς ο στρατός έμεινε στην πρωτεύουσα όπως και πολλά σωστικά συνεργεία.
Οι προσπάθειες διάσωσης εμποδίστηκαν από τη σύνθεση της λάσπης, εξαιτίας της οποίας ήταν σχεδόν αδύνατο να κινηθεί κάποιος μέσα σε αυτή χωρίς να κολλήσει. Κάτοικοι από τα γύρω χωριά έτρεξαν να βοηθήσουν αλλά επέστρεψαν τρομοκρατημένοι πίσω καθώς τα ξεχειλισμένα ποτάμια που μετέφεραν μπάζα και πτώματα ανθρώπων και ζώων απαγόρευαν την πρόσβαση για ώρες. Τα πρώτα συνεργεία έφτασαν τελικά στο Aρμέρο δώδεκα ώρες μετά την έκρηξη, όταν πολλοί από τους σοβαρά τραυματισμένους ήταν ήδη νεκροί. Οι διασώστες βρήκαν ένα τοπίο που αποτελούταν από πεσμένα δέντρα, παραμορφωμένα ανθρώπινα σώματα και σωρούς από συντρίμμια. Στο you tube υπάρχουν πολλά βίντεο με σοκαριστικές εικόνες που δείχνουν σκυλιά και γουρούνια να τρώνε πτώματα, συγγενείς να αγκαλιάζουν ακέφαλα σώματα και ανθρώπους παγιδευμένους στην λάσπη ή να ουρλιάζουν γυμνοί τρέχοντας στα ερείπια - καλό θα ήταν να μην είχαν ανέβει καν.
Ήταν η δεύτερη πιο θανατηφόρα ηφαιστειακή καταστροφή του 20ού αιώνα και το τέταρτο πιο θανατηφόρο ηφαιστειακό γεγονός που καταγράφεται από το 1500 μ.Χ. Ήταν μια προβλέψιμη καταστροφή που επιδεινώθηκε από την άγνοια του κόσμου όσον αφορά την ιστορία του ηφαιστείου αλλά και από την συνειδητή απόπειρα να τους πείσουν να μείνουν εκεί. Ένας χάρτης που έδειχνε την πιθανή πορεία του λάχαρ εκτυπώθηκε σε πράσινο αντί για κόκκινο χρώμα πριν διανεμηθεί στους κατοίκους χωρίς άλλες εξηγήσεις. Οι γεωλόγοι και οι άλλοι εμπειρογνώμονες που είχαν προειδοποιήσει τις Αρχές και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σχετικά με τον κίνδυνο κατά τη διάρκεια των εβδομάδων και των ημερών που προηγήθηκαν της έκρηξης (μερικοί ακόμα και ένα χρόνο πριν) αντιμετωπίστηκαν ως γραφικοί.
Την ημέρα της έκρηξης έγιναν αρκετές προσπάθειες εκκένωσης και μια από τον Ερυθρό Σταυρό στις 9 το βράδυ, αλλά μια καταιγίδα περιόρισε την επικοινωνία. Οι πιο πολλοί έμειναν στα σπίτια τους, κατόπιν εντολής, πιστεύοντας ότι η έκρηξη είχε τελειώσει. Ο θόρυβος από την καταιγίδα ίσως εμπόδισε πολλούς να ακούσουν τους ήχους από το Ruiz παρά μόνο όταν ήταν πολύ αργά. Ο δήμαρχος που οι απόπειρες του να πείσει τους πολιτικούς να κάνουν κάτι είχαν πέσει στο κενό πείστηκε και ο ίδιος να μείνει και καθησύχαζε τον κόσμο στο ράδιο που έπαιζε τραγούδια και κατέγραψε στον αέρα την τελευταία του φράση ''Αυτό είναι αλήθεια τεράστιο!''.
Μια από τις τις πιο ενδιαφέρουσες φωτογραφίες είναι αυτή με τον εξαντλημένο διασώστη δίπλα στην Ομάιρα όπως και αυτή με τον Πάπα Ιωάννη Παυλο ΙΙ να γονατίζει μπροστά στον σταυρό για τα θύματα.
Η τελευταία πράξη του δράματος παίχτηκε με τα ''χαμένα παιδιά του Αρμέρο''. Όποιο παιδί βρέθηκε χωρίς συγγενείς σε νοσοκομείο δόθηκε με συνοπτικές διαδικασίες για υιοθεσία ακόμα και εκτός της χώρας χωρίς να γίνει προσπάθεια να ενωθεί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας του. Aκόμα και σήμερα εμφανίζονται άνθρωποι από Ευρώπη και ΗΠΑ που ψάχνουν τους δικούς τους. Αυτή η απάνθρωπη πράξη ήταν ίσως προς το συμφέρον των παιδιών αλλά στέρησε μια τραυματισμένη κοινότητα από την ελπίδα. Το Αρμέρο δεν ξανακτίστηκε ποτέ. Οι επιζώντες έκτισαν ένα μικρο χωριό δίπλα το Guayabal - Armero. Τα άλλοτε όμορφα κτίρια του Αρμέρο στέκουν ακόμα με τα ονόματα των οικογενειών που ζούσαν και χάθηκαν εκεί γραμμένα στους τοίχους. Τα φτωχότερα σπίτια απλά εξαφανίστηκαν και από τον καθεδρικό του Αγίου Λαυρεντίου έμεινε μόνο ένα κομμάτι του τρούλου. Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ΙΙ κήρυξε την πόλη που πια είναι ένα από τα μεγαλύτερα νεκροταφεία του κόσμου σε ιερό τόπο. Περπατώντας ανάμεσα στους τάφους είναι σχεδόν χαρούμενο να βλέπεις ημερομηνίες νωρίτερα από την 13η Νοέμβρη του 1985 αν και δεν είναι πολλές αυτές.
Η ερώτηση βέβαια είναι γιατί οι κάτοικοι δεν έφυγαν. Ακόμα και όταν η στάχτη νωρίς το απόγευμα είχε καλύψει τα σπίτια τους οι κάτοικοι άκουσαν την κυβέρνηση που τους έλεγε να μείνουν σπίτι ενώ η σωτηρία ήταν μόλις μιας ώρας περπάτημα. Κάποιος ψυχολόγος που μελέτησε την συμπεριφορά των κατοίκων κατέληξε στο ότι οι άνθρωποι προτιμούν να μείνουν στην ασφάλεια αυτού που γνωρίζουν ακόμα και όταν απειλούνται παρά να ρισκάρουν το άγνωστο. Ειδικά όταν κάποιος που εμπιστεύονται δεν ενθαρρύνει τέτοιες απόπειρες ελευθερίας. Προτίμησαν λοιπόν την οικεία ψευδαίσθηση πως όλα πηγαίναν καλά από το να πιστέψουν τα ίδια τους τα μάτια... Κανείς υπεύθυνος δεν τιμωρήθηκε ποτέ. Στο Αρμέρο μπορεί κανείς να δει φωτογραφίες από άλλοτε χαρούμενες στιγμές με τον κόσμο να κάνει πικ νικ στο ποτάμι και από γιορτές. Τα κειμήλια που σώθηκαν και οι ιστορίες επιζώντων προβάλλονται από το πρότζεκτ Armando Armero που προσπαθεί να φυλάξει την μνήμη του τόπου σώζοντας τα ελάχιστα αντικείμενα και τις φωτογραφίες που απέμειναν.
Ο τότε πρόεδρος της Κολομβίας ζει πλέον ήρεμος σε μια ιστορική επαρχιακή πόλη σε ένα διατηρητέο σπίτι.
Το Nevado del Ruiz έχει εκραγεί αρκετές φορές μετά την καταστροφή και συνεχίζει να απειλεί μέχρι και 500.000 ανθρώπους που ζουν κατά μήκος των περιοχών Combeima, Chinchiná, Coello - Toche και Guali. Για να αντιμετωπίσει την απειλή, η Κολομβιανή κυβέρνηση δημιούργησε μια εξειδικευμένη υπηρεσία που προωθεί τη διάγνωση των φυσικών απειλών. Το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ δημιούργησε, επίσης, το Πρόγραμμα Βοήθειας Ηφαιστειακών Καταστροφών και την Ομάδα Βοήθειας Ηφαιστειακής Κρίσης. Επιπλέον, πολλές από τις πόλεις της Κολομβίας έχουν προγράμματα για την ευαισθητοποίηση σε θέματα φυσικών καταστροφών και για την προστασία των ανθρώπων από αυτές. Στην περιοχή του Nevado del Ruiz ιδίως, οι ντόπιοι έχουν γίνει καχύποπτοι όσον αφορά την ηφαιστειακή δραστηριότητα: όταν το ηφαίστειο εξερράγη το 1989, πάνω από 2.300 άνθρωποι που ζουν γύρω από αυτό απομακρύνθηκαν. Όταν υπήρχαν ενδείξεις για μια πιθανή έκρηξη το 2012 οι κάτοικοι έβαλαν τα στοιχεία των παιδιών πάνω τους από φόβο μην γίνει πάλι το ίδιο.
Και δυο τραγούδια για μια ιστορία που γράφτηκε ''με πόνο και αίμα'' ενώ ο Κύριος ''απέστρεφε το βλέμμα εκείνη τη νύχτα''.
σχόλια