Άλσος Αιγάλεω ή πιο γνωστό στους περισσότερους από εμάς ως Μπαρουτάδικο. Έτσι το μάθαμε από τις πρώτες μας βόλτες και εξορμήσεις όταν ήμασταν παιδιά. Μια κανονική περιπέτεια που ξεκινούσε με το ποδήλατο από το σπίτι μας στο Χαϊδάρι και έφτανε μέχρι το Μπαρουτάδικο και ακόμα πιο πέρα, στο κέντρο της Αθήνας.
Χρυσός κανόνας για όλους: δεν περνάμε μέσα από το Μπαρουτάδικο όταν έχει πέσει το σκοτάδι. Σε κάθε περίπτωση και εποχή, ποιος θα ήθελε να περάσει μέσα από ένα άλσος με περιορισμένο φωτισμό απλώς για να «κόψει» λίγα λεπτά δρόμο για το σπίτι του;
Και όμως, ένα από τα μοναδικά και μεγαλύτερα άλση της Δυτικής Αττικής, πνεύμονας πρασίνου και οξυγόνου, παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστο στην πλειοψηφία των κατοίκων της Αθήνας. Φαίνεται ότι οι περισσότεροι επισκέπτες του είναι δημότες του Αιγάλεω και των όμορων δήμων (Περιστέρι, Χαϊδάρι, Ρέντη).
Εύκολα προσβάσιμο, λίγα μόλις μέτρα από τον σταθμό του μετρό Αιγάλεω ή πέντε λεπτά περπάτημα από τον σταθμό Αγία Μαρίνα, το Μπαρουτάδικο είναι ένα φιλόξενο και πολύ όμορφο άλσος που περιμένει να το ανακαλύψουν ακόμα περισσότεροι άνθρωποι και να ευεργετηθούν από αυτό σωματικά και ψυχικά.
Τις ημέρες της πανδημίας και των lockdowns έζησε μεγάλες στιγμές, όπως όλα τα άλση και πάρκα της Αττικής, με χιλιάδες επισκέπτες σε καθημερινή βάση. Αν κάποιοι από αυτούς επέστρεψαν στο άλσος και μετά τα περιοριστικά μέτρα και έμαθαν την ιστορία του, αυτό από μόνο του αποτελεί κέρδος.
Αυτός που πάντα κάνει φώτα σήμερα τα ’κανε καλά
Για δες, φωτίζεται το Αιγάλεω ωραία
Σα να μου λέει κάτσε να κάνουμε παρέα
— Nalyssa Green, Αιγάλεω
Το Άλσος Αιγάλεω καλύπτει μια έκταση 134 στρεμμάτων –η κεντρική του είσοδος βρίσκεται στην Ιερά Οδό–, φτάνει μέχρι τη λεωφόρο Αθηνών (Καβάλας) και «αγκαλιάζει» και το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Αποτελεί πέρασμα και για εκατοντάδες φοιτητές καθημερινά που μπορούν να χαλαρώσουν στα κενά ανάμεσα στα μαθήματα και στα εργαστήρια.
Γεμάτο πλατάνια, πεύκα, ελαιόδεντρα, ακακίες, λεμονιές, διάφορα καλλωπιστικά φυτά και λουλούδια – μην ξεχνάμε και τις περίφημες χερσαίες χελώνες που βρίσκονται στον μικρό βιότοπο που έχει δημιουργήσει το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και δίνουν μια ξεχωριστή και γαλήνια νότα.
Το Μπαρουτάδικο άρχισε να διαμορφώνεται σε άλσος στις αρχές της δεκαετίας του '70. Πιο πριν η χρήση και η λειτουργία του ήταν εντελώς διαφορετικές, κάποιες φορές, μάλιστα, η ιστορία του βάφτηκε με αίμα και θυσίες.
Μπαρουτάδικο: Από πού πήρε το όνομά του;
Περίεργο όνομα για ένα τόσο πράσινο άλσος ένα που παραπέμπει άμεσα σε μπαρούτι και πυρομαχικά. Προέρχεται από το πρώην ιδιωτικό εργοστάσιο παραγωγής πυρίτιδας (Ελληνικό Πυριτιδοποιείο, πρόδρομος της ΠΥΡΚΑΛ) που ιδρύθηκε τον Μάιο του 1874 στον χώρο του σημερινού άλσους από τον αξιωματικό του Πυροβολικού Κωνσταντίνο Μωραϊτίνη με την υπογραφή του βασιλιά Γεωργίου Α’ και τις ευλογίες της τότε κυβέρνησης.
Ο Κωνσταντίνος Μωραϊτίνης ήταν αδελφός του δικαστικού και πολιτικού Αριστείδη Μωραϊτίνη που διετέλεσε δύο φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας για πολύ μικρά διαστήματα (9-13/2/1863 και 20/12/1867-25/1/1868).
Λίγο αργότερα, οι επιχειρηματίες Ρικάκης, Θεοφιλάς και Κορδέλλας εισέρχονται στην επιχείρηση. Έξι χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας, στη γραμμή της Ιεράς Οδού, το σημείο φάνταζε ιδανικό για το νέο εργοστάσιο, σε μια Δυτική Αττική γεμάτη χωράφια, ελαιώνες, αμπέλια και ελάχιστα σπίτια.
Διαβάζουμε ότι το εργοστάσιο, κατά την πρώτη περίοδο, παρήγε πυρίτιδα κυνηγιού, πυρίτιδα για φουρνέλα, σκάγια, φυσίγγια, δυναμίτιδα, αργότερα χημικά προϊόντα, ενώ κατασκεύαζε και μολυβδοσωλήνες. Σχεδιάστηκε και χτίστηκε από Γάλλους ειδικούς, οι οποίοι εγκατέστησαν εκεί κατάλληλα μηχανήματα και εξοπλισμό.
To 1908, το Ελληνικό Πυριτιδοποιείο Χημικών & Βιομηχανικών Προϊόντων, όπως είχε μετονομαστεί η εταιρεία, μέσα από διάφορες αλλαγές στη δομή και στη διοίκηση συγχωνεύεται με την εταιρεία όπλων και φυσιγγίων των Aδελφών Μαλτσινιώτη.
Οι μέχρι πρότινος δύο μεγάλοι ανταγωνιστές ήρθαν κοντά χάρη στα φυσίγγια και την κυβέρνηση και έτσι σχηματίστηκε η Εταιρεία Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου, πιο γνωστή και ως ΠΥΡΚΑΛ (ακρωνύμιο που καθιερώθηκε κατά τη δεκαετία του ’50), ουσιαστικά η πρώτη εθνική βιομηχανία πυρομαχικών. Μια πολύ επιτυχημένη εταιρεία στα πρώτα χρόνια της με κύριο «πελάτη» τον Ελληνικό Στρατό και εξαγωγές σε χώρες της Ευρώπης και στην Τουρκία.
Με την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923 δημιουργήθηκε η κοινότητα Νέων Κυδωνιών γύρω από το Μπαρουτάδικο, με τους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία να δουλεύουν στο εργοστάσιο.
Η παρακμή της εταιρείας είχε ξεκινήσει ήδη μαζί με μια σειρά από σκανδαλώδεις συμβάσεις. Οι γηγενείς κάτοικοι και οι πρόσφυγες της κοινότητας των Νέων Κυδωνιών αποφάσισαν να ονομάσουν την πόλη τους Αιγάλεω χάριν του ιστορικού όρους της περιοχής, όνομα γνωστό από την αρχαιότητα.
Το 1934, μετά από διαπραγματεύσεις με τον Διοικητή της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος Ιωάννη Δροσόπουλο, η κυριότητα των μετοχών της ΠΥΡΚΑΛ περνάει στον Μικρασιάτη επιχειρηματία Πρόδρομο Μποδοσάκη που αναλαμβάνει να βγάλει την εταιρεία από την παρακμή και να την ξαναβάλει σε τροχιά κερδοφορίας, και τα καταφέρνει περίφημα. Δεν ήταν η πρώτη φορά, άλλωστε, που θα αναλάμβανε τέτοιο ρίσκο ο επιχειρηματίας από την Καππαδοκία.
Κατά τη γερμανική Κατοχή του 1941-1944 το εργοστάσιο επιτάσσεται από τα γερμανικά στρατεύματα για τις δικές του πολεμικές ανάγκες και ο Μποδοσάκης φεύγει εκτός Ελλάδας. Οι Γερμανοί, αποχωρώντας από την Ελλάδα, καταστρέφουν, λεηλατούν και κλέβουν ό,τι βρουν μπροστά τους, μεταφέρουν μηχανήματα και βιομηχανικό εξοπλισμό στη Γερμανία.
Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Μποδοσάκης επαναλειτουργεί το εργοστάσιο με μεγάλη επιτυχία –βοήθησε και το Σχέδιο Μάρσαλ σε αυτό και η είσοδος της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ–, αλλά με το τέλος του Μεγάλου Πολέμου άρχισαν να μειώνονται και οι ανάγκες για πυρομαχικά.
Το Αιγάλεω, από μια κοινότητα λίγων εκατοντάδων κατοίκων, εξελισσόταν σε έναν πολυπληθή δήμο και οι κάτοικοι δεν ήθελαν δίπλα τους ένα εργοστάσιο πυρομαχικών. Τα ατυχήματα ήταν συνεχή –έχουν χαθεί πολλοί εργάτες στις στοές του Μπαρουτάδικου– και ο κίνδυνος για μια μεγάλη έκρηξη ήταν υπαρκτός.
Από το 1974 και για τα επόμενα χρόνια, από τη στιγμή που η έκταση θα περνούσε στο ελληνικό Δημόσιο, ένα άλσος θα έπαιρνε τη θέση του εργοστασίου, τα κτίρια θα γκρεμίζονταν και θα ξεκινούσε η πρώτη δεντροφύτευση.
Μέσα στο άλσος
Νωρίς το απόγευμα ενός ζεστού Ιουλίου κάνουμε μια μικρή βόλτα στο Μπαρουτάδικο. Μπαίνουμε από την κεντρική είσοδο επί της Ιεράς Οδού και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα η βοή της πόλης χάνεται ανάμεσα στα δέντρα.
Μια εναλλακτική βόλτα αποτελεί η διαδρομή περιμετρικά του άλσους, που έχει σχετικά φροντισμένο ποδηλατόδρομο και καλύπτει μεγάλο μέρος της. Κάθε Μάιο πραγματοποιείται εκεί, λίγο μετά την είσοδο, η ετήσια Ανθοκομική Έκθεση του Δήμου Αιγάλεω, με χιλιάδες επισκέπτες. Φέτος επέστρεψε μετά από δυο χρόνια απουσίας λόγω της πανδημίας.
Ανηφορίζοντας λίγο, ανάμεσα σε γονείς, παιδιά και ηλικιωμένους που ψάχνουν σκιά, αντικρίζουμε το δημόσιο γλυπτό του Σώτου Αλεξίου από το 2001, αφιερωμένο στην Εθνική Αντίσταση και στη μνήμη της δολοφονίας εξήντα πέντε άοπλων πολιτών –άλλες πηγές ανεβάζουν τον αριθμό στους εκατόν πενήντα– από τις ναζιστικές δυνάμεις στις 29 Σεπτεμβρίου 1944 στην κοντινή συνοικία του Αγίου Γεωργίου.
Δεξιά από το πολύ δυναμικό έργο του σπουδαίου Έλληνα γλύπτη βρίσκεται η είσοδος του Δημοτικού Ανοιχτού Θεάτρου «Αλέξης Μινωτής» που εγκαινίασε ο Μάνος Χατζιδάκις και έχει φιλοξενήσει υπέροχες παραστάσεις όλα αυτά τα χρόνια, καθώς και ένα δημοφιλές για την περιοχή καφέ.
Προχωρώντας πιο βαθιά στο άλσος, αντικρίζεις τη χαρακτηριστική καμινάδα του πρώην Πυριτιδοποιείου, μοναδικού διατηρητέου κτίσματος που, μαζί με έναν υδροσυλλέκτη, μας θυμίζει την ιστορία του χώρου.
Δίπλα στην καμινάδα, που είναι περιφραγμένη και χωρίς πρόσβαση, βρίσκεται μια είσοδος προς τις υπόγειες στοές, όπου οι εργάτες δούλευαν και τις οποίες οι κάτοικοι της περιοχής χρησιμοποιούσαν ως καταφύγια. Ποιος μπορεί να φανταστεί, την ώρα που περπατάει ανέμελα στο Μπαρουτάδικο, ότι κάποιοι άλλοι, δεκαετίες πριν, δούλευαν υπό πολύ δύσκολες συνθήκες κυριολεκτικά κάτω από τα πόδια του!
Ο κόσμος πυκνώνει, έχει πάει εφτά, η ζέστη γίνεται λιγότερο ενοχλητική και ένα ελαφρύ αεράκι χτυπάει το πρόσωπο. Παρέες ηλικιωμένων Αλβανών παίζουν ντόμινο στα ειδικά διαμορφωμένα πέτρινα τραπέζια, δύο νεαροί παίζουν σκάκι – πόσο καιρό είχα να δω κάτι τέτοιο. Πριν από λίγα χρόνια, σε ένα σημείο του Μπαρουτάδικου έβλεπα και μια παρέα Πακιστανών να παίζουν κρίκετ, το πιο δημοφιλές σπορ στη χώρα τους – σήμερα δεν είναι εκεί.
Κόσμος έχει βγει για περίπατο, άλλοι κάνουν ποδήλατο και άλλοι skate στο κλασικό, αν και παρατημένο, DIY skatepark, κάποιοι τρέχουν και κάποιοι βγάζουν βόλτα τους σκύλους τους: ένας πράσινος τόπος χαλάρωσης, σωματικής άσκησης και απόδρασης από την καθημερινότητα.
Λίγο πιο βόρεια, πάντα διασχίζοντας το άλσος, από καθαρή τύχη πετυχαίνω στον δρόμο μου κάποιους ανθρώπους να παίζουν ένα άθλημα για το οποίο είχα ακούσει ελάχιστα. Εκεί, σε πολύ κοντινή απόσταση από τα γήπεδα τένις, μπάσκετ (παλαιότερα ήταν σημείο συνάντησης όλων των μπασκετόφιλων της περιοχής, τώρα έχουν μείνει ελάχιστες μπασκέτες), ποδοσφαίρου και τους γεμάτους γκράφιτι τεχνητούς βράχους αναρρίχησης –ένα πραγματικά απόκοσμο θέαμα– υπάρχουν τα γραφεία του Αθλητικού Σωματείου Εδαφοσφαίρισης Αιγάλεω Πετάνκ.
Το σύγχρονο πετάνκ ξεκίνησε από τη Γαλλία και η εξάπλωσή του είναι ραγδαία σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα ιδρύθηκε επίσημη ομοσπονδία τον Δεκέμβριο του 2021 (Ελληνική Ομοσπονδία Εδαφοσφαίρισης). Με καλωσορίζει ο Δημήτρης Μπέσης της Ομάδας Πετάνκ Αιγάλεω και πρόεδρος του πολύ ενεργού συλλόγου «Φίλοι του Πυριτιδοποιείου» –πριν από έναν μήνα διοργάνωσαν στο άλσος ένα πολύ επιτυχημένο υπαίθριο τουρνουά σκάκι σε συνεργασία με τον Σκακιστικό Όμιλο Αιγάλεω– και με βάζει αμέσως στο κλίμα και στο πρώτο μου παιχνίδι με τις μεταλλικές μπάλες. Άκρως δημοκρατικό σπορ, όλοι μπορούν να παίξουν, το μόνο που απαιτείται είναι δεξιότητα και στρατηγική στη ρίψη της βαριάς μεταλλικής μπάλας.
Ο σκοπός είναι να πλησιάσεις όσο περισσότερο γίνεται ή να ακουμπήσεις τη μικρότερη μπάλα-στόχο. Έχεις όμως και αντιπάλους που θέλουν το ίδιο. Δεν θα προχωρήσω σε ανάλυση των κανονισμών του αθλήματος, θα πω μόνο πως σε αυτά τα λίγα λεπτά με κέρδισε απόλυτα. Ίσως το φθινόπωρο με βρει να παίζω πετάνκ στο Μπαρουτάδικο.
Ιδανικό για σωματική άσκηση, χαλάρωση ή για μια βόλτα με τα παιδιά και τους φίλους σου, το Άλσος Αιγάλεω είναι σημείο συνάντησης και αναφοράς των κατοίκων της Δυτικής Αττικής.
Το βρήκα αρκετά καθαρό και καλοσυντηρημένο, ασφαλές (υπήρχε εποχή που δεν πλησίαζες εκεί το βράδυ), με κάποιες αδυναμίες (ελλιπής φωτισμός σε σημεία, γκράφιτι, μοτοσικλέτες μέσα στο πάρκο, είσοδοι-πόρτες που δεν είναι πολύ δύσκολο να τις ανοίξεις, ίσως η ανάγκη ύπαρξης ενός μικρού δημοτικού αναψυκτηρίου και info kiosk στην καρδιά του άλσους), που όμως δεν χαλάνε τη γενική εικόνα.
Όσοι δεν το έχετε ανακαλύψει ακόμα, το Μπαρουτάδικο σας περιμένει.
