Η λέξη διαφορετικότητα είναι πολύ αφηρημένη. Κάποιοι νιώθουν άβολα όταν την ακούνε· μπορεί και να νευριάζουν λίγο. Ποιος είναι ο διαφορετικός; Κατά μία έννοια, όλοι είμαστε, μεταξύ μας. Είναι αλήθεια αυτό. Ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο διαφορετικότητες. Γιατί να την κάνουμε θέμα, λοιπόν;
Η απάντηση είναι πως δεν είναι όλες οι διαφορετικότητες ίδιες. Κι αυτό, επειδή κάποιες θεωρούνται τόσο δεδομένες που περνούν απαρατήρητες -όπως και θα έπρεπε- ενώ άλλες αποτελούν πηγή αθέμιτων διακρίσεων· διακρίσεων που όχι απλώς επηρεάζουν αρνητικά τη ζωή των «διαφορετικών», αλλά συχνά την κάνουν ανυπόφορη. Για κάποιους, η διαφορετικότητα είναι ένα μεγάλο φορτίο, που το κουβαλάνε παντού και αναγκάζονται να απολογούνται γι’ αυτό.
Ακούω συχνά να λένε «Δεν με νοιάζει τι κάνει ο τάδε στο κρεβάτι του, αλλά γιατί πρέπει να βγαίνει και να το λέει;». Και θέλω να απαντήσω ότι ο τάδε βγαίνει και το λέει, επειδή αυτό που κάνει στο κρεβάτι του δεν αφορά μόνο το κρεβάτι του: αφορά την κοινωνική του ζωή, το δικαίωμά του στην οικογένεια, τις εργασιακές του προοπτικές. Το λέει επειδή ο σεξουαλικός του προσανατολισμός είναι κομμάτι της ύπαρξής του – δε μπορεί να ζήσει χωρίς αυτόν. Και όποιος ζει στη σκιά, ζει μία ζωή εξαιρετικά άχαρη και δυστυχή.
Άλλες φορές ακούω να λένε «Δεν έχω πρόβλημα με τους ομοφυλόφιλους, αρκεί να μη μου επιβάλλονται». Πώς ακριβώς μας επιβάλλεται η σεξουαλικότητα του άλλου; Μας αναγκάζει κανείς να την υιοθετήσουμε; Έχει πολύ ενδιαφέρον αυτό το επιχείρημα είτε χρησιμοποιείται για τη σεξουαλικότητα είτε για το σώμα, την ταυτότητα φύλου, τα μαλλιά ή οτιδήποτε άλλο: εκεί που κάποιοι βλέπουν επιβολή, στην πραγματικότητα βλέπουν μία διαφορετικότητα με την οποία είναι ανεξοικείωτοι. Εκεί που βλέπουν να τους ασκείται ένας εξαναγκασμός, στην πραγματικότητα τον ασκούν αυτοί: εξαναγκάζουν τον άλλο να γίνει μία ελλιπής εκδοχή του εαυτού του. Είναι σαν να του λένε «Μπορείς να υπάρχεις, αλλά μην κάνεις πολύ θόρυβο. Θα ξυπνήσεις τις ανασφάλειές μας».
Ο λόγος που ένα τρανς άτομο δυσκολεύεται να βρει δουλειά δεν έχει να κάνει με τις ικανότητές του ως ατόμου, αλλά με την ανικανότητα των γύρω του να το αποδεχτούν ως κάτι που ξεπερνά τη στατιστική τους ομοιογένεια. Αυτή η κατάσταση, όμως, παρασύρει και το ίδιο το τρανς βίωμα. Δημιουργεί ένα καθεστώς: όσο περισσότερα άτομα από μία κοινωνική ομάδα αποκλείονται από ένα δικαίωμα, τόσο πιο δύσκολο γίνεται για ένα άτομο της ομάδας αυτής να διεκδικήσει και να πετύχει. Γιατί το άτομο αυτό δεν καλείται να παλέψει μόνο για τον εαυτό του, δεν καλείται να αποδείξει την προσωπική του αξία, αλλά αναγκάζεται να αντισταθεί σε ένα ωστικό κύμα προκατάληψης που είναι δύσκολο να μην το καλύψει. Εδώ που τα λέμε, είναι δύσκολο να μην το συντρίψει. Η ανισότητα προηγείται της προθυμίας μας να την υπερβούμε.
Aπαιτούμε να προχωρήσουμε σε έναν άλλο όπου θα παντρευόμαστε όποιον ή όποια θέλουμε, θα μπορούμε να κάνουμε ή να υιοθετήσουμε παιδί μαζί του και μαζί της, θα αυτοπροσδιοριζόμαστε ελεύθερα και θα έχουμε πρόσβαση εκεί όπου μας επιτρέπουν τα όνειρα και οι ικανότητές μας
Μπορεί κανείς να βγάλει πολλά συμπεράσματα παρακολουθώντας ένα τυπικό εταιρικό μίτινγκ: επικεφαλής θα είναι συνήθως ένας άντρας· αν δεν είναι άντρας ο επικεφαλής, σίγουρα θα είναι ο προϊστάμενός του που δε θα βρίσκεται καν στο μίτινγκ. Οι γυναίκες κατά πάσα πιθανότητα θα είναι οι πιο διστακτικές να εκφράσουν άποψη. Παράλληλα, θα είναι και οι πιο διαλλακτικές, αλλά κι εκείνες που θα υποστούν τις περισσότερες διακοπές και υποδείξεις. Πάμε στοίχημα ότι, κατά πάσα πιθανότητα, και ο μισθός τους θα είναι χαμηλότερος από των ανδρών συναδέλφων τους με τα ίδια χρόνια στη δουλειά; Η έμφυλη προκατάληψη διαπερνά όλες τις εκφάνσεις της ζωής, ιδιωτικής και δημόσιας. Αποτελεί κουλτούρα που οδηγεί στη στασιμότητα: η γυναίκα θα είναι πάντα ένα βήμα πίσω, μέσα και έξω από το μίτινγκ. Παράλληλα, η παρουσία και η συμπεριφορά της μπαίνουν στο μικροσκόπιο και αναλύονται εξαντλητικά: έκανε παιδί; Δεν έκανε; Πότε το έκανε; Πόσο ζυγίζει; Πώς ντύνεται; Μήπως πολύ προκλητικά; Μήπως πολύ συντηρητικά; Το παιχνίδι είναι στημένο έτσι ώστε η γυναίκα να χάνει πάντα.
Μπορούμε να απαριθμούμε για πολλές ώρες, μόνο μερικά από τα παραδείγματα κοινωνικών ομάδων που υφίστανται καθημερινά επαχθείς διακρίσεις. Ο κατάλογος δεν τελειώνει: άτομα που αποκλείονται από παρέες και επαγγέλματα λόγω του χρώματος ή της καταγωγής τους· άτομα που μετατρέπονται σε αντικείμενα χλευασμού επειδή ο τρόπος που ορίζουν και βιώνουν το φύλο τους δεν ταιριάζει με τις παραδοσιακές νόρμες· άτομα που ζουν στο περιθώριο λόγω της αναπηρίας τους: άραγε πόσα τέτοια βλέπουμε στις δουλειές μας ή ακόμη και στα μέρη που συχνάζουμε καθημερινά;
Μία συνηθισμένη δικαιολογία για να μην αλλάξει τίποτα είναι το γνωστό «πρέπει να ωριμάσουν οι συνθήκες πρώτα». Αυτό είναι κάτι που βολεύει εξίσου πολιτικούς που δεν θέλουν να νομοθετήσουν και πολίτες που δε θέλουν να ξεβολευτούν. Μερικές φορές, όμως, ο μόνος τρόπος να επέλθει πρόοδος είναι ο άμεσος, αναπολογητικός κι ορμητικός. Όποιοι δε δέχονται ότι ο κόσμος αλλάζει, ας μείνουν στον παλιό. Στο μεταξύ, οι υπόλοιποι απαιτούμε να προχωρήσουμε σε έναν άλλο όπου θα παντρευόμαστε όποιον ή όποια θέλουμε, θα μπορούμε να κάνουμε ή να υιοθετήσουμε παιδί μαζί του και μαζί της, θα αυτοπροσδιοριζόμαστε ελεύθερα και θα έχουμε πρόσβαση εκεί όπου μας επιτρέπουν τα όνειρα και οι ικανότητές μας – και όχι μόνο εκεί όπου μας περιορίζει ο συντηρητισμός των άλλων. Ακούγεται καλό. Και θα είναι καλύτερο.
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 29.3.2022
