Ο πατέρας Χαράλαμπος Παπαδόπουλος (πατέρας Λίβυος) γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης. Από όταν ήταν μαθητής Γυμνασίου ήρθε σε επαφή με εναλλακτικούς πολιτικούς, φιλοσοφικούς και μουσικούς δρόμους. Σήμερα ζει στη νότια Κρήτη, στο χωριό Πύργος, μεταξύ Αστερουσίων Ορέων και Λιβυκού Πελάγους. «Ζω ήσυχα και απλά κάπου στο Λιβυκό Πέλαγος. Γι αυτό και Λίβυος», θα μου πει.
Με τον πατέρα Χαράλαμπο συναντηθήκαμε ένα Σάββατο βράδυ όταν ήρθε στην Αθήνα για να παρουσιάσει το τελευταίο βιβλίο του, «Κάθε Τέλος Μια Αρχή». Αντικρίζω έναν άνθρωπο χαμογελαστό και έναν κληρικό που έχει μάθει να ακούει, να μαθαίνει και να αφιερώνει το χρόνο του στους άλλους. Με τα βιβλία του θέλει να τονίσει τις ευκαιρίες συμφιλίωσης με τον χαμένο μας εαυτό και να υπογραμμίσει ότι όλα τελικά είναι δρόμος. «Τα πάντα. Ακόμη και τα αδιέξοδα, κι εκείνα σε αναγκάζουν να πάρεις άλλη κατεύθυνση. Δεν υπάρχει αδιέξοδο. Όλα κάπου οδηγούν», λέει.
-Ποιο είναι το τραύμα της εποχής και πώς μπορεί να γιατρευτεί;
Ο φόβος. Μια αδιόρατη φοβία που σαρκώνεται σε πρόσωπα και πράγματα, σε θεσμούς και δομές. Οι άνθρωποι φοβούνται απίστευτα, δίχως να μπορούν να προσδιορίσουν αυτόν το φόβο. Η θεραπεία βρίσκεται στην προσπάθεια να αρχίσουμε και πάλι να εμπιστευόμαστε. Τον εαυτό μας, την ζωή και τον Θεό. Αυτό το τρίπτυχο, είναι η επούλωση του τραύματος. Να μάθουμε εκ νέου να αφηνόμαστε στην σχέση τον εαυτό μας, τον άλλο και Άλλον. Να κτίσουμε την ζωή μας στην ελπίδα και την πίστη. Όταν δεν πιστεύεις, κολοβώνεις την ύπαρξη από μια σπουδαία δυνατότητά της. Εκείνης, να μένεις ανοιχτός στο θαυμαστό και το παράδοξο της ζωής. Στην έκπληξή. Σκοτώσαμε την έκπληξη μέσα μας και τώρα πεθαίνουμε από ένα τεράστιο χασμουρητό.
-Μπορεί μια χαμένη γενιά να ανακαλύψει το δρόμο της;
Βεβαίως και μπορεί. Αρκεί να είναι δικός της δρόμος, κι όχι αυτός που της είπαν ή την έπεισαν να βαδίσει. Ο δρόμος, είτε προσωπικός είτε συλλογικός. πρέπει να απαντάει στις ανάγκες και τα χαρίσματά μας. Αυτό για να γίνει χρειάζεται να έχουμε εικόνα εαυτού και το σημαντικότερο, να μην αρχίσουμε το γνωστό ψυχικό παιγνίδι, ότι οι παλιοί δεν μας έφτιαξαν καλά το δρόμο γι’ αυτό δεν μπορούμε να βγούμε από το αδιέξοδο. Πρέπει να μιλήσουμε με ψυχικούς όρους μέλλοντος και όχι παρελθόντος. Με ελπίδα και παρρησία, με πάθος και πόθο για το καλύτερο, το ομορφότερο, το γνησιότερο και δυναμικότερο, μέσα και έξω από εμάς. Αυτό όμως χρειάζεται υγιή σχέση με τον εαυτό και την ζωή. Εκεί παίζεται το παιγνίδι, ότι σήμερα έχουμε ανθρώπους δίχως σαφή εικόνα εαυτού. Οι ψυχές έχουν θρυμματιστεί στο φόβο και την συνεχή απειλή. Η απαισιοδοξία διχάζει την ύπαρξη σε ένα ενοχικό παρελθόν και ένα αγχωτικό μέλλον. Σκοτώνει κάθε δυνατότητα του παρόντος.
-Γιατί φοβόμαστε το άδειασμα του νου από τις άχρηστες πληροφορίες;
Γιατί αισθανόμαστε ότι πρέπει να βάλουμε κάτι εκεί μέσα, και εμείς δεν έχουμε κάτι καλύτερο, από το χάος. Άδειος νους σημαίνει ότι πρέπει να έχεις γεμάτη καρδιά. Και εμείς γνωρίζουμε αυτό το ένοχο μυστικό, ότι γεμίσαμε το νου άχρηστες πληροφορίες, γιατί άδειασε η καρδιά μας. Όταν δεν έχεις γεμάτη καρδιά, από Θεό, ανθρώπους, και κάθε μορφή δημιουργίας και έκφρασης, τότε αναζητάς υποκατάστατα. Και αυτά συνήθως γεμίζουν τον νου με απίστευτη φλυαρία, για να σωπάσουν την καρδιά που κραυγάζει την πείνα και την δίψα του νοήματος. Ο νους ξεγελάει προσωρινά, η καρδιά μας πείθει παντοτινά.
-Τελικά, αυτά που μας οδηγούν μπροστά είναι τα σωστά ή τα λάθη;
Και τα δύο. Εάν δεν κάνεις λάθη, δεν μαθαίνεις. Και η ζωή είναι μια τέχνη που δεν μπορεί να στην μάθει κανείς παρά μονάχα αυτή η ίδια. Το λάθος είναι η μήτρα του σωστού. Η αμαρτία της αρετής. Το λάθος δεν είναι κατάρα στην ζωή μας, αλλά ευλογία, ευκαιρία και γραμμή εκκίνησης για νέα και ωραία. Όποιος φοβάται να μην κάνει λάθη, απλά μένει έξω από την ζωή. Λάθη δεν κάνουν μόνο οι νεκροί. Η Σαρλότ Ράμπλινγκ έχει πει πάνω σε αυτό το ερώτημα κάτι σημαντικό το οποίο πάντα θυμάμαι με σεβασμό στην εμπειρία της «Προτιμώ τα λάθη από την ακινησία. Όποιος δεν θέλει να κάνει λάθη κάθεται όλη την ημέρα ξαπλωμένος σε ένα κρεβάτι. Στην περίπτωσή μου δεν μπορώ να κάνω κάτι τέτοιο. Εγώ κάποια στιγμή πρέπει να σηκωθώ επάνω και να κάνω κάτι, οτιδήποτε. Δεν μπορώ την ακινησία. Η διάθεσή μου να κινηθώ είναι τόσο μεγάλη που ξεπερνάει τον φόβο του λάθους…».
-Στην εποχή μας ζούμε και αισθανόμαστε σαν να ‘φταίμε συνέχεια’. Τι εξήγηση δίνετε;
Η ενοχή στον άνθρωπο είναι ενδογενής. Βιώνει εσωτερικά μέσα του, μια πτώση. Μια βαθιά έλλειψη, για την οποία θεωρεί τον εαυτό του ένοχο. Γενικά ο πολιτισμός μας, είναι συμπλεγματικός, ενοχικός στο πυρήνα του. Όταν ο τρόπος ζωής μας δεν απαντά στις βασικές υπαρξιακές ανάγκες μας, περιορίζεται σε εξωτερικούς κανόνες ενός καθωσπρεπισμού που όζει υποκρισίας. Νομοθετούμε στο ποσοστό που δεν ζούμε. Επίσης, να μην ξεχνάμε ότι υπάρχει και μια παθολογία στην ενοχή που χαρακτηρίζει τους νέους ανθρώπους στις μέρες μας. Εκείνη της νευρωτικής ενοχής. Όταν από μικρό παιδί σε μεγαλώνουν μόνο για επιτυχίες και νίκες, για κυριαρχία και καταξίωση, αργότερα στην ζωή η απογοήτευση, η ενοχή ότι δεν είσαι τέλειος, είναι μοιραία. Η ενοχή τις περισσότερες φορές έχει να κάνει με την αδιόρατη ματιά του άλλου πάνω μας. Με ένα καθρέφτισμα στο βλέμμα του άλλου. Είναι μια εσωτερική ματαίωση του αυτοειδώλου μας και συγχρόνως των απαιτήσεως που έχει ο άλλος από την δική μου ζωή. Στην ζωή τα πράγματα δεν είναι τέλεια. Και δεν μπορεί κανείς να σου ζητάει την τελειότητα, ούτε ο ίδιος σου ο εαυτός.
-Στα δύσκολα ερωτήματα της ζωής, μήπως η θρησκεία είναι η εύκολη απάντηση;
Πολλές φορές συμβαίνει κι αυτό. Πολλοί άνθρωποι, ατομικότητες και συλλογικότητες, μέσα στο φόβο και την ανασφάλεια της ύπαρξης, κατευθύνονται προς την θρησκεία με σκοπό όχι να λύσουν ή να φωτίσουν τα υπαρξιακά τους ερωτήματα, αλλά να τα κρύψουν. Ουσιαστικά θέλουν να σωπάσουν το άγχος που δημιουργεί μέσα τους ο θάνατος. Δεν πάνε στην θρησκεία με σκοπό να ανακαλύψουν, αλλά να καλύψουν. Στην εκκλησία, όμως, για να μιλήσω για τα δικά μας, δεν πάμε για να σωπάσουμε τις εσωτερικές κραυγές μας, αλλά για να τις ομολογήσουμε και κάνουμε διάλογο με τον Θεό και την εκκλησιαστική κοινότητα. Να μοιραστούμε την πτώση και την ανεπάρκειά μας δίχως φόβο, ντροπή και ενοχή. Το ζήτημα δεν είναι ηθικό, αλλά οντολογικό. Δεν είμαι κακός ηθικά, αλλά λίγος οντολογικά. Είμαι φθαρτός και κτιστός, άρα τρεπτός. Ρέπω, πέφτω, χάνομαι και διαλύομαι, προς το μηδέν της αποδόμησης και του θανάτου. Οπότε η ανάγκη μου για απαντήσεις είναι αληθινή. Για μένα η εκκλησία είναι ο χώρος όπου δεν πρέπει να δίνονται οι εύκολες απαντήσεις, αλλά να καταθέτονται τα δύσκολα ερωτήματα της ζωής. Άλλωστε, για τους Χριστιανούς η απάντηση δεν είναι ιδέα, αλλά πρόσωπο. Ο Χριστός.
-Ποιο είναι το κέρδος από τα πάθη του ανθρώπου;
Ότι κατανοεί την μεγάλη δίψα της ύπαρξής του. Τα πάθη δεν είναι κατάρες, αλλά σημεία, και σταθμοί στους οποίους ανακαλύπτουμε πόσο πολύ μας λείπει ο Θεός. Στο πάθος αναγνωρίζεις ότι γεννήθηκες για την ελευθερία. Ότι η πείνα σου για νόημα ξεπερνάει την πτώση του. Ο άνθρωπος είναι μεγαλύτερος από τα λάθη και τα πάθη του. Από τις πτώσεις και τις ρωγμές του βίου του. Όλα τα πάθη του ανθρώπου είναι υποκατάστατα της απουσία του Θεού. Δηλαδή του μεγάλου Άλλου. Του νοήματος της ύπαρξης. Δίχως αυτά δεν θα είμαστε άνθρωποι. Τα πάθη φανερώνουν την «ανθρωπινότητά» μας, αλλά συγχρόνως δεικνύουν ότι μέσα μας ζει και υπάρχει κάτι πιο μεγάλο και απαιτητικό, η ψυχή που διψάσει για Θεό.
-Ποια είναι η φύση της αμαρτίας;
Το κενό και ανεκπλήρωτο. Η βαθιά έλλειψη του ανθρώπου. Η αμαρτία σε ξεγελά. Σε παραπλανά σε κάτι ψευδές και εικονικό. Όμως, προσέξτε, η αμαρτία δεν είναι ηθικό και μόνο γεγονός. Είναι λάθος να το βλέπουμε έτσι. Είναι πρωτίστως υπαρξιακό. Αστοχώ να υπάρξω σε αλήθεια με το Θεό και τον εαυτό μου. Ξεγελιέμαι σε επίπεδο υπαρξιακό και πιστεύω ότι μπορώ μόνος μου να ολοκληρωθώ. Αυτή είναι και η πτώση του Αδάμ. Ένας αρρωστημένος ναρκισσισμός αυτοσωτηρίας, δίχως τον Θεό και τον άλλο. Μια αυτοαναφορική σωτηριολογία. Μια «θέωση» δίχως Θεό, φύση και κτίση. Η αμαρτία μας απομονώνει από το όλον. Μας διαμελίζει και κατακερματίζει. Μας φανερώνει την μερικότητα και όχι την ολότητα των πραγμάτων.
-Τι θα πει ευτυχία;
Γιορτή της ασημαντότητας, αυτό θα πει. Να μπορείς να φωτίζεις τα απλά και καθημερινά. Να χαίρεσαι στα λίγα που γίνονται πολλά. Στιγμές που ζούμε σε αρμονία με τον εαυτό μας, τον άλλον και τον Θεό. Ζωή που δεν περιμένεις τις τέλειες συνθήκες για να χαμογελάσεις αλλά γελάς κι ας μην είναι όλα τέλεια, γιατί ξέρεις ότι με αυτή την μορφή τουλάχιστον δεν θα ξαναϋπάρξουμε. Και συνειδητοποιείς ο η ζωή είναι δώρο Θεού, και δεν μας δόθηκε για να την πετάξουμε στην ρεματιά της μουρμούρας, της αχαριστίας και της μιζέριας. Δυστυχώς όμως, αυτά τα συνειδητοποιούμε όταν είμαστε στα όρια του θανάτου. Εκεί κάπου αρχίζει και η ζωή. Να μάθουμε να λέμε δόξα τον Θεό. Αυτό τα λέει όλα.
-Να αγαπάς τι σημαίνει; Να δίνεις αυτά που δεν έχεις;
Η αγάπη είναι θυσία που δεν λογαριάζει το κέρδος. Είναι δόσιμο που δεν περιμένει ανταλλάγματα. Είναι ανάγκη για να υπάρχουμε. Όταν αγαπάς και αγαπιέσαι είσαι ολοκληρωμένος. Ποτέ μια πράξη και κίνηση αγάπης δεν φέρει θλίψη ή θυμό και στενοχώρια. Αυτά ξεκινούν όταν αρχίζει ο νους να ερμηνεύει και να περιμένει ανταλλάγματα. Δεν μπορείς να δώσεις κάτι που δεν έχεις, μπορείς όμως να δώσεις αυτό που έχεις και δεν είναι άλλο από εμάς τους ίδιους. Ο κόσμος ζητάει την παρουσία μας. Η αγάπη είναι η μια γλυκιά αναστάσιμη παρουσία στην ζωή του άλλου. Όταν αγαπάς, μοσχοβολάς.
-Η ζωή μας χωρίς τον έρωτα θα ήταν ένα λάθος;
Μα δεν υπάρχει ζωή εκεί που δεν ζει ο έρωτας. Γιατί ο έρωτας είναι κίνηση και παραίτηση προς τον άλλον. Ο έρωτας είναι ο μοναδικός χώρος και τρόπος με τον οποίο εισέρχεται στην ζωή μας η εικόνα του παραδείσου. Ο ερωτευμένος ξαναζεί την μακαριότητα του παραδείσου. Δεν υπάρχει ούτε χώρος ούτε χρόνος, μονάχα ένα αιώνιο παρόν της παρουσίας του άλλου. Όλα μεταβάλλονται και μεταμορφώνονται. Η ίδια η ζωή, στην δομή της είναι ερωτική και εκστατική. Είναι πνοή και δύναμις. Σε κερδίζει, την ερωτεύεσαι, την ποθείς, θέλεις να την βιώσεις να την νιώσεις, να την ζήσεις. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε όπου όλοι οι μεγάλοι πατέρες και άγιοι της εκκλησίας διαλέγουν όρους και σκηνές της ερωτικής ζωής των ανθρώπων για να μιλήσουν κατά αναλογία για τον Θείο έρωτα, που είναι η ανώτερη μορφή ερωτικής διάθεσης.
-Στους ηττημένους της ζωής τι απαντάτε;
Ότι θα είναι οι αυριανοί νικητές.
-Πείτε μου ένα μεγάλο μάθημα ζωής που θα σας συντροφεύει για πάντα;
Πολλά, όχι ένα. Γενικά οι καθημερινές δυσκολίες. Οι πόνοι και δοκιμασίες της ζωής μου. Θεωρώ ότι είναι η μοναδική προίκα της ύπαρξής μου. Ο πόνος μου άνοιξε τον δρόμο προς την καρδιά, και μου έκλεισε το μάτι προς όλα τα ωραία της ζωής. Εάν δεν πονέσεις, δεν μαθαίνεις και δεν εκτιμάς. Ο θάνατος αναδεικνύει την αξία της ζωής. Πέφτεις για να σηκωθείς, σταυρώνεσαι για να αναστηθείς.
-Μια εικόνα που δεν θα ξεχάσετε ποτέ και μια ανεξίτηλη συνάντηση;
Δεν θυμάμαι, περιορίζω την μνήμη μου στο παρόν της ζωής. Οι αναμνήσεις ζουν μέσα μου, δίχως να τις σκέφτομαι. Η καλύτερη ανάμνηση είναι η ίδια η ζωή. Αγωνίζομαι να μην την λησμονήσω.
-Το νόημα της ζωής που κρύβεται; Στις αστοχίες και τις ανείπωτες επιθυμίες;
Να κάνουμε τον Θεό να γελάει. Και τον κάνουμε όταν δεν φοβόμαστε να ζήσουμε το δώρο της ύπαρξης. Το νόημα της ζωής είναι η ίδια η ζωή. Αυτή μας μαθαίνει τα υπόλοιπα.
-Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να αγγίξει την ελευθερία;
Στην συνάντηση με αυτό που τον ξεπερνάει. Αυτό θέλει ρίσκο. Η ελευθερία ανθίζει στο ρίσκο και όχι στο υπολογισμό και τον φόβο. Ελεύθερος είναι εκείνος που έμαθα να κινείται στα όρια του σωστού και του λάθους. Στα όρια του θανάτου και της ζωής. Εκεί κάπου συναντάει και τον Θεό. Στην αυθεντικότητα της ύπαρξής του.
-Έχει αξία σήμερα η συγγνώμη ή έχουμε χαθεί στα εγώ μας;
Τεράστια σημασία. Δίχως αυτή δεν ζούμε. Εάν δεν μάθουμε να χωράμε μέσα μας τον εαυτό μας και τον άλλο, δεν μπορούμε να υπάρξουμε. Η ζωή είναι μια μεγάλη συν-χώρεση. Ένα χώρος όπου πρέπει να υπάρξουμε όλοι μαζί. Η συγνώμη σε πλαταίνει και σε ανοίγει ως άνθρωπο σε άλλες καταστάσεις ζωής. Στο διαφορετικό, το μοναδικό και ιδιαίτερο, στο αλλιώς της ζωής. Γι αυτό επιμένει και παρά πολύ ο Χριστός σε αυτήν. Για τον πλάτυσμα της ύπαρξης.
-Γίνονται θαύματα σήμερα;
Βεβαίως και γίνονται. Τα πάντα είναι ένα θαύμα της παρουσίας του Θεού. Και κυρίως ο άνθρωπος. Ρώτησαν κάποτε ο Άγιο Παχώμιο εάν είδε κάποιο θαύμα στην ζωή, αφού ζούσε τόσα χρόνια ως μοναχός στην έρημο. Και απάντησε σαφώς και είδα. Τον άνθρωπο. Τα πάντα είναι ένα θαύμα, αρκεί να έχουμε αφήσει ανοιχτά τα μάτια μας στην έκπληξη και τον θαυμασμό.
-Τι σας προκαλεί φόβο;
Η ακινησία της ύπαρξης. Θέλω να εξελίσσομαι, να κινούμαι, να μην μένω στάσιμος στην ρουτίνα της επανάληψης. Είναι κόλαση αυτό. Αυτό το μεγάλο χασμουρητό που θέλει να μας καταπιεί.
-Μια χρήσιμη συμβουλή σας.
Μην σκέπτεστε, ζήστε.
-Τι όνειρα κάνετε;
Πολύχρωμα.
-Όλα είναι δρόμος τελικά;
Τα πάντα. Ακόμη και τα αδιέξοδα, κι εκείνα σε αναγκάζουν να πάρεις άλλη κατεύθυνση. Δεν υπάρχει αδιέξοδο. Όλα κάπου οδηγούν.
_____________
Το βιβλίο του πατέρα Χαράλαμπου Παπαδόπουλου «Κάθε Τέλος Μια Αρχή», κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αρμός.
