Όλοι οι στρατοί, ακόμα και οι άτακτοι, έχουν ως ομάδες κάποια κοινά χαρακτηριστικά στην εμφάνισή τους. Για παράδειγμα, οι γρεναδιέροι είχαν τα μεγάλα γούνινα καπέλα που τους έκαναν να ξεχωρίζουν από μακριά. Με αφορμή αυτήν τη σκέψη και καθώς πλησιάζουμε στην 25η Μαρτίου, αναρωτηθήκαμε ποια ήταν τα κοινά χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης.
Αν έβλεπες κάποιον από μακριά, την προσοχή θα τραβούσαν εκ πρώτης τα ρούχα του. Στο κεφάλι κυριαρχούσε το φέσι. Το απλό φέσι, το σουλιώτικο φέσι, το φέσι με φούντα και διάφορες παραλλαγές του. Πολλοί όμως φορούσαν στο κεφάλι τους μαντηλοδεσιές, χρυσοκέντητο πόσι και σερβέτες.
Πιο χαμηλά θα έβλεπες το γελέκι, τη φέρμελη και το μεϊντάνι. Αν πάλι είχε κρύο, θα κυριαρχούσαν ο ντουλαμάς, η προβιά και η γίδινη κάπα. Από μέσα θα ήταν σφιγμένο το σελάχι και από πάνω του, πέρα από τον οπλισμό, θα κρέμονταν τα τσαπράζια, οι μπαλάσκες, τα γαντζούδια και οι καπνοσακούλες.
Στο κάτω μέρος κυριαρχούσε η φουστανέλα. Η μωραΐτικη φουστανέλα ήταν μακριά, με λίγες δίπλες και αλειμμένη με ξίγκι για αδιαβροχοποίηση. Η ρουμελιώτικη φουστανέλα ήταν πιο κοντή και με πολλές τσακίσεις. Οι νησιώτες, από την άλλη, φορούσαν βράκες, γι' αυτό οι Μωραΐτες τους αποκαλούσαν «χαλτουπίδες». Τα μαλλιά των ανδρών ήταν μακρύτερα στον Μοριά και συνήθως τα άλειφαν με μεδουλάρι.
Το κύριο χαρακτηριστικό των πρωταγωνιστών του 1821, όμως, ήταν το μουστάκι. Μουστάκι παχύ, μουστάκι μακρόστενο, μουστάκι λεπτό, μουστάκι, μουστάκι, μουστάκι.
Το κύριο χαρακτηριστικό των πρωταγωνιστών του 1821, όμως, ήταν το μουστάκι. Μουστάκι παχύ, μουστάκι μακρόστενο, μουστάκι λεπτό, μουστάκι, μουστάκι, μουστάκι. Προσπαθώντας με σεβασμό και με κάποια δόση χιούμορ, χωρίσαμε αυτό το σήμα κατατεθέν του Ξεσηκωμού σε κατηγορίες με βάση την εμφάνιση και αναβιώσαμε τα πρόσωπα εκείνα που πίσω από τις τρίχες του προσώπου τους δάγκωναν σίδερα, τραγούδαγαν υπερήφανα, συνωμοτούσαν και κάποιες φορές θα ευχόμασταν τα μουστάκια τους να μπορούσαν να συγκρατήσουν τις αστοχίες που έβγαιναν από το στόμα τους.
Οι κατηγορίες θα μπορούσαν να είναι πολλές, μα καταλήξαμε στις εξής:
1. Θρυλικά
2. Τσιγκελωτά
3. Εξευρωπαϊσμένα
4. Σοφά
5. Στιβαρά
6. Απεριποίητα
Για τη διευκόλυνση της περιγραφής χρειάστηκαν οι εξής ξενόφερτες ονομασίες τύπων: horseshoe, pencil, chevron, handlebar, english, gunslinger, mutton chops, imperial, lampshade, hungarian, painter’s brush, pyramid – για την ονομασία μερικών τύπων αυτοσχεδιάσαμε.
1.
Τα θρυλικά μουστάκια
Ο Καλαβρυτινός από τα Σουδενά, Αναγνώστης Πετμεζάς, με το τεραστίων διαστάσεων ολόισιο painted brush μουστάκι του, δόξασε την οικογένειά του και χάθηκε από τουρκική ενέδρα στην Κόρινθο. Ο Σουλιώτης Διαμαντής Ζέρβας, που ξεχώρισε στη Mάχη της Αράχωβας, ξεχώρισε ακόμα περισσότερο για το υπερμέγεθες horseshoe μουστάκι του. Ο Μανιάτης Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, με το λατρεμένο gunslinger vs mutton chops μουστάκι του, δεν σταματά να μας φέρνει στο μυαλό τον Lemmy των Motorhead, γι' αυτό παραμένει αγαπημένος.
Ο εκ Μοροκάμπου Βοιωτίας Μήτρος Μπινιάρης, εκτός της πρωτοποριακής σχετικά με την έναρξη της Επανάστασης φύσης του, ξεχώριζε για το ολόλευκο xxl handlebar μουστάκι του. Ο Μανιάτης Κωνσταντής Μαυρομιχάλης έφερε ίσως το πιο περιποιημένο και χρυσοκόκκινο ολόισιο μουστάκι, το οποίο δυστυχώς χάλασε κατά το λιντσάρισμά του από το πλήθος του Ναυπλίου.
Ο δεύτερος ίσως πιο ένθερμος μουστακοφόρος της εποχής ήταν ο Δημήτριος Πανουργιάς από τον Άγιο Γεώργιο Φωκίδας –γεννημένος στη Δρέμισσα–, ο οποίος, εκτός του σημαντικότατου και μη διχαστικού ρόλου που διαδραμάτισε στα επαναστατικά και εμφυλιακά χρόνια, στόλιζε το πρόσωπό του με ένα ξακουστό thin handlebar το οποίο κατέληγε σε δύο μυτερές άκρες που κοίταζαν προς τα επάνω. Ο αρχηγός των μανιάτικων στρατευμάτων Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης είχε στην κορυφή του υπέρβαρου κορμιού του έναν συνδυασμό walrus με imperial και «μαυρομιχαλαίικου» στυλ, μια διακοσμητική υπερβολή.
Ο θρυλικότερος μουστακοφόρος, μετά τον Κριστόφ Βαζέχα, που υπήρξε σε αυτήν τη χώρα δεν ήταν άλλος από τον Γιάννη Ξύκη που έμεινε γνωστός στην Ιστορία ως Δυοβουνιώτης λόγω της καταγωγής του από το χωριό Δύο Βουνά της Φθιώτιδας. Για εκείνη την ολόλευκη υπερβολή που δεν ανήκει σε καμία γνωστή στους μπαρμπέρηδες του κόσμου κατηγορία υπάρχουν άπειρες κωμικές ιστορίες που αγγίζουν τα όρια του μύθου. Ένα τεράστιο ευθύγραμμο μουστάκι που μπορεί να χαρακτηριστεί μόνο ως «μουστάκι εννέα και τέταρτο», μια και τίποτε άλλο δεν μπορεί να περιγράψει καλύτερα το αγαπημένο φετίχ του μεγάλου οπλαρχηγού της Στερεάς Ελλάδας. Πιο γνωστή απ' όλες είναι η ιστορία που ο Δυοβουνιώτης, μαζί με τον Πανουργιά, επισκέφθηκε τον Καποδίστρια και τους καρφώθηκε η ιδέα να ξυριστούν – όσα ακολούθησαν πέρασαν στην Ιστορία ως θρύλος.
2.
Τα τσιγκελωτά μουστάκια
Πρώτος στη λίστα ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης από τη Μάνη με το ολόμαυρο handlebar μουστάκι του και με την αυτοκαταστροφική του φύση. Δεύτερος ο Ανδρέας Ζαΐμης από την Κερπινή Καλαβρύτων, του οποίου το μισό πρόσωπο καλυπτόταν από ένα γυαλιστερό walrus μουστάκι. Ο ηθικότερος όλων Αθανάσιος Διάκος, από την Άνω Μουσουνίτσα Φωκίδας, τίμησε το εξαίσιο hungarian μουστάκι του μέχρι τέλους. Ο Γεώργιος Κίτσος από την Πλεσίβιτσα Φιλιατών, εκτός του ότι επιβίωσε από την Έξοδο του Μεσολογγίου, κουβαλούσε και ένα fat pencil καστανόμαυρο μουστάκι, διάσημο στην εποχή του. Ο Γιωργάκης Ολύμπιος από το Λιβάδι Λάρισας έφερε ένα προσεγμένο μουστάκι english, το οποίο, δυστυχώς, χάθηκε μαζί του όταν ανατίναξε μια πυριτιδαποθήκη για να μη συλληφθεί από Οθωμανούς στη Μολδαβία. Ο Γρίβας Γαρδικιώτης από την Ακαρνανία –γεννημένος στην Κεφαλονιά– είχε ένα ολόμαυρο imperial μουστάκι, το οποίο διατήρησε και κατά τη σταδιοδρομία του ως χιλίαρχου. Ο επόμενος Γρίβας, με το μικρό όνομα Θεόδωρος, είχε το πιο χαρακτηριστικό musketeer μουστάκι της Επανάστασης, κάτι που δεν άντεξαν οι ζηλόφθονοι Άγγλοι, γι' αυτό φρόντισαν να τον ξεκάνουν the british way. Ο Σουλιώτης Κίτσος Τζαβέλας, γιoς του επίσης θρυλικού μουστακοφόρου Φώτου Τζαβέλα, ξεχώριζε για το gunslinger μουστάκι του, το οποίο δεν αποχωρίστηκε ούτε όταν έγινε πρωθυπουργός.
Ο Γιάννης Μακρυγιάννης από το Κροκύλειο Φωκίδας, κάτω από το τουρμπάνι του, όταν δεν «έγραφε» ιστορίες ή αποδείξεις χρεών, χτένιζε το trimmed english μουστάκι του, έπαιζε ταμπουρά και συνωμοτούσε εναντίον όποιου μιλούσε ελληνικά, κατά περίσταση. Ο αξιότερος όλων Μάρκος Μπότσαρης, του οποίου η κηδεία παραμένει ένα από τα τραγικότερα γεγονότα της Ελληνικής Ιστορίας, είχε στο πρόσωπό του ένα στριφογυριστό στις άκρες walrus μουστάκι, ίδιο με του συγγενή του Νότη Μπότσαρη, μα σε πιο παχύ και μαύρο. Ο περιώνυμος για την τόλμη και την κορμοστασιά του Λάμπρος Βεΐκος από το Σούλι διατηρούσε ένα καστανόχρωμο handlebar μουστάκι, το οποίο χάθηκε μαζί του στη Mάχη του Αναλάτου.
Ο Νάκος Πανουργιάς από την Άμφισσα έκανε μερικά λάθη. Μεταξύ άλλων, το πιο σημαντικό, μετά την επίθεσή του στην Πελοπόννησο, ήταν εκείνο το σκουρόχρωμο handlebar μουστάκι που δεν τον κολάκευε καθόλου. Ο ατρόμητος Σταμάτης Μήτσας από το Καστρί Αργολίδας διέθετε το πιο χαρακτηριστικό, τεράστιο και ολόλευκο imperial μουστάκι, το οποίο ενωνόταν με τις παχιές mutton chops φαβορίτες του, κι αυτός ήταν ένας από τους λόγους που προφανώς έλαμψε δίπλα στον «Γέρο» και έγινε αργότερα βουλευτής. Ο Ηπειρώτης Χρήστος Φωτομάρας, εκτός του κάτασπρου και τεράστιου handlebar vs Captain Ηοοk μουστακιού του, έγινε γνωστός και για το μακρινό του σημάδι με περίστροφο στα γεγονότα της δολοφονίας του Καποδίστρια.
Ο Μήτρος Σκυλοδήμος από το Πατιόπουλο της επαρχίας Βάλτου, εκτός από συγγένεια με τον Καραϊσκάκη, είχε και το πιο petite handlebar vs gentleman μουστάκι της εποχής. Ο ατρόμητος Νικόλαος Στουρνάρης από τα Τρίκαλα, εκτός του θρυλικού αρματολικιού που είχε στον Ασπροπόταμο και του άδοξου τέλους του στην Έξοδο του Μεσολογγίου, είχε και ένα εκλεπτυσμένο chevron μουστάκι που λέπταινε στις άκρες. Ο γεννημένος στο Νεραϊδοχώρι Τρικάλων, Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, είχε ένα παχύ chevron μουστάκι το οποίο δεν αποχωρίστηκε ούτε όταν έλειψε για ένα διάστημα στη Βαυαρία, όπου προφανώς έμοιαζε με ημιάγριος ανάμεσα στους ξυρισμένους Ευρωπαίους.
3.
Τα εξευρωπαϊσμένα μουστάκια
Στην κορυφή τα αδέλφια Υψηλάντη από την Κωνσταντινούπολη, που, εκτός του ότι έδωσαν ό,τι είχαν και δεν είχαν στον Αγώνα, διέθεταν και τα πιο καλοχτενισμένα petite imperial μουστάκια της εποχής. Στη συνέχεια, ο Ρήγας Φεραίος από το Βελεστίνο, εκτός από πρόδρομος της Επανάστασης, υπήρξε και πρόδρομος του μουστακιού hungarian στυλ. Tέλος ο Τεσσαρομάτης, ο εκ Κωνσταντινουπόλεως Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο άνθρωπος που, αν τον συνέκρινες με τον Κωλέττη, έμοιαζε άγιος, ξεχώριζε όχι μόνο για τις καλοπροαίρετες ή μη δράσεις του αλλά και για το Μotorhead ύφους μουστάκι του, το οποίο όμως δεν υποστήριζε με τη στάση ζωής του, έτσι το προτιμάμε στην εκδοχή του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, που έμεινε άφοβος μέχρι τέλους στη μάχη της Σπλάντζας.
4.
Τα σοφά μουστάκια
Πρώτος και καλύτερος ο Δημήτριος Πλαπούτας από την Παλούμπα. Επικεφαλής του Αγώνα στην Αρκαδία μαζί με τον Γέρο και μπροστάρης των μακρυμάλληδων, καθώς είχε την πιο μακριά λευκή κοτσίδα της εποχής, την οποία συμπλήρωνε με το λευκό hungarian μουστάκι του. Ο βλοσυρός Υδραίος Δημήτριος Βούλγαρης, γνωστός με το παρατσούκλι Τζουμπές, εκτός του ότι διετέλεσε οκτώ φορές πρωθυπουργός, έμεινε αξέχαστος και για το horseshoe μουστάκι του και τη μακριά του μπέρτα. Ο ισχυρός Αναγνώστης Δεληγιάννης από τα Λαγκάδια Αρκαδίας δεν ήταν μόνο γνωστός κοτζάμπασης και βεκίλης, είχε και το πιο μακρόστενο imperial μουστάκι.
Ο Αιγιώτης (Βοστίτσα) Ανδρέας Λόντος συμμετείχε στον Αγώνα και αγαπούσε την πατρίδα, ταυτόχρονα όμως είχε και το πιο εμβληματικό horseshoe - ultimate walrus και Pancho Villa μουστάκι του Μοριά και όλης της Ελλάδας. Ο Καλαβρυτινός και σοφός γέρος Βασίλειος Πετμεζάς έφερε ένα λευκό hungarian μουστάκι με κομμένες άκρες, το οποίο κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του, όταν και έγινε βουλευτής, γερουσιαστής και επίτιμος υπασπιστής του βασιλέα. Ο γεννημένος στο Νέο Καρλόβασι της Σάμου Λυκούργος Λογοθέτης είχε το πιο πυκνό lampshade μουστάκι του Αιγαίου.
Ο Αθηναίος Δημήτριος Καλλιφρονάς έμεινε στη μνήμη με το προσωνύμιο φουστανελοφόρος καθώς και για το πυκνό, walrus μουστάκι του που δεν αποχωρίστηκε ποτέ, όπως ούτε και τη φουστανέλα του. Ο Παναγιώτης Γιατράκος από το χωριό Άρνα του Μυστρά πρόσφερε αμέτρητες υπηρεσίες στον Αγώνα αλλά και πανέμορφες πόζες στον ζωγράφο που τον απαθανάτισε με το handlebar, πρόωρα γερασμένο του μουστάκι. Ο γεννημένος στα Λαγκάδια Αρκαδίας Κανέλλος Δεληγιάννης είχε πολλούς εχθρούς –με το δίκιο τους– και φίλους –κι αυτοί με το δίκιο τους–, είχε όμως και το πιο επιβλητικό long painter’s brush μουστάκι μεταξύ των ισχυρών και όχι μόνο.
Ο εκ Κερπινής Καλαβρύτων Θρασύβουλος Ζαΐμης (ναι, οk, γεννήθηκε λίγο μετά, μα δεν άλλαξε εμφάνιση ποτέ) έφερε το πιο masterpiece walrus λευκό μουστάκι των ημερών του και της τότε Βουλής. Ο Χατζηγιάννης Μέξης, πέραν των σπετσιώτικων πλοίων που έδωσε στην Επανάσταση, πρόσφερε και εκπληκτικά πορτρέτα με το καλοχτενισμένο και τσιγκελωτό imperial μουστάκι του. Ο καθολικής αποδοχής Πανούτσος Νοταράς από τα Τρίκαλα Κορινθίας συμμετείχε αδιάλειπτα στον αγώνα για την απελευθέρωση, διατηρώντας ταυτόχρονα το πιο αριστοκρατικό horseshoe μουστάκι που γνώρισε ο τόπος.
5.
Τα στιβαρά μουστάκια
Πρώτος ο Γιαννάκης Σουλτάνης από το Μοναστηράκι της Βόνιτσας. Γενναίος οπλαρχηγός που επιβίωσε με τιμές από την Έξοδο και έχασε τη ζωή του ως ο μοναδικός νεκρός στη Μάχη της Δόμβραινας. Μαζί με τον άτυχο οπλαρχηγό χάθηκε και το σχεδόν χρυσοπράσινο παχύ imperial μουστάκι του. Ο Νικόλαος Ταμπακόπουλος από τη Βυτίνα Αρκαδίας ήταν γνωστός για την προεπαναστατική του δράση, τη μεταμόρφωσή του σε ένθερμο αγωνιστή και το καστανοκόκκινο longsized handlebar μουστάκι του.
Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο γιος της καλόγριας, ο μούλος, ο άγγελος και διάβολος μαζί, είχε, πέρα από τη μεγαλύτερη ανδρεία, μεταστροφή χαρακτήρα και ατυχία στη ζωή, το πιο διάσημο και αιματοβαμμένο lampshade μουστάκι-σύμβολο της Επανάστασης. Αυτό το απαράμιλλο στυλ, όμως, δεν ξεγράφει τα δεινά που προκάλεσε στην Πελοπόννησο και μια και εγώ είμαι από κει, προτιμώ το horseshoe του Ανδρέα Λόντου ή το chevron του Δημητρίου Μελετόπουλου.
Ακολουθεί ο Νικήτας Σταματελόπουλος, γνωστός ως Νικηταράς, από τη Νέδουσα της Μεσσηνίας, o πιο άσπιλος, ανέγγιχτος, ατρόμητος, ανιδιοτελής και τίμιος αγωνιστής απ' όσους υπάρχουν σε αυτές τις λίστες, που έκανε τον συνδυασμό horseshoe - Fu Machu και handlebar, σημάδι φόβου και τρόμου για τους εχθρούς του. Ο Σουλιώτης Γεώργιος Δράκος, που δεν φοβήθηκε τίποτα και κανέναν, είχε ίσως το πιο δασύτριχο, σκουρόχρωμο και στιβαρό hungarian μουστάκι που τόσο τρόμο προκαλούσε ώστε οι δολοφόνοι του είπαν πως αυτοκτόνησε γιατί δεν ήξεραν τι κακό θα τους έβρισκε μετά. Ο Κωνσταντής Νικόδημος από τα Ψαρά, εκτός από πυρπολητής και απομνημονευτογράφος του ναυτικού αγώνα, ήταν και «ιδιοκτήτης» ενός μουστακιού τύπου «μουστάκι οκτώ και είκοσι», χρώματος καστανού και μεγάλου μήκους.
Ο αδάμαστος Οδυσσέας Ανδρούτσος, γεννημένος στην Ιθάκη, είχε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα μουστάκια, τύπου ευθύγραμμο chevron με άκρες εκτός προσώπου σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης. Ένα στιβαρό μουστάκι για τον πιο στιβαρό αγωνιστή του Αγώνα που χάθηκε άδικα από το ποντικομούστακο του φιλοχρήματου Γκούρα. Τελευταίο στιβαρό μουστάκι αυτό του πρωτοεπαναστάτη Νικόλαου Σολιώτη από το χωριό Σόλος της επαρχίας των Καλαβρύτων. Το υπέροχο εκείνο ολόμαυρο hungarian μουστάκι ήταν το τελευταίο που αντίκρισαν οι Τούρκοι φοροεισπράκτορες στη θέση Πόρτες στο χωριό Αγρίδι πριν πέσουν νεκροί – οι πρώτοι νεκροί εχθροί του Αγώνα.
6.
Τα απεριποίητα μουστάκια
Πρώτος ο Βλαχαρμάτας Βέργος από το Μαυρολιθάρι του νομού Φωκίδας. Ο επιβλητικός αγωνιστής που έπεσε προδομένος και νεκρός με φρικτό τρόπο έφερε το πιο άγριο μουστάκι και μούσι απ' όλους τους αγωνιστές. Ο κλεφτοκαπετάνιος και παλιός συμπολεμιστής του Καπεταν-Ζαχαριά και του Κωνσταντή Κολοκοτρώνη, Μητροπέτροβας, από το χωριό Γαράντζα –μετέπειτα Άνω Μέλπεια– Μεσσηνίας είχε το πιο «Άγιος Βασίλης σε άγριο» παρουσιαστικό απ' όλους τους καπεταναίους. Ήταν ο σοφότερος, ο πιο συνετός και ο πιο ηλικιωμένος οπλαρχηγός της Επανάστασης, κι αυτός με το πιο αγιο-βασιλιάτικο μούσι από όλους.
Ο Ιωάννης Μπουκουβάλας της μεγάλης οικογενείας των Αγράφων είχε, εκτός του θάρρους του, και μια σχεδόν θεϊκού παρουσιαστικού λευκή γενειάδα που τον έκανε να ξεχωρίζει μέσα στο πλήθος και στη μάχη. Ο γενναίος Χρήστος Καψάλης από το Μεσολόγγι, μαζί με την ηρωική του ανατίναξη, στέρησε τον κόσμο, εκτός από την ανδρεία του, και τη λευκή γενειάδα του με το υπέροχο ολόισιο μουστάκι στη κορυφή της.
Ο πρωην κληρικός και γεννημένος στη Δρέμισσα Παρνασσίδος παπα-Κώστας Τζαμάλας, αφού πέταψε τα ράσα και φόρεσε τη φουστανέλα, κράτησε το παπαδίστικο λευκό μούσι του μέχρι τέλους. Όσο περιποιημένο και να ήταν, δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπλύνει το όνειδος από τη συμμετοχή του στην άτιμη δολοφονία του Οδυσσέα Ανδρούτσου, παπάς πράγμα!
