Τι μας διδάσκει η Ελληνική Επανάσταση του 1821;

Τι μας διδάσκει η Ελληνική Επανάσταση του 1821; Facebook Twitter
O Aθανάσιος Διάκος. Από την μεγάλη έκθεση του Μουσείου Μπενάκη «1821, Πρινν και μετά»
0

Διακόσια χρόνια συμπληρώνονται από την επανάσταση του ελληνικού έθνους το 1821. Ένα καταλυτικό γεγονός που σφράγισε τη νεότερη ιστορία και αποτελεί την αφετηρία της δημιουργίας του έθνους-κράτους. Ηρωικές μάχες, ο ξεσηκωμός των υπόδουλων Ελλήνων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι θρυλικές μορφές του Αγώνα συνέβαλαν καταλυτικά στη θεμελίωση του νεοελληνικού κράτους. Τι σηματοδοτεί, όμως, αυτό το κομβικό γεγονός; Ποια ήταν η στάση της Εκκλησίας κατά την Επανάσταση; Ποια ήταν η κορυφαία ηγετική φυσιογνωμία της παλιγγενεσίας; Τι θεωρείται σήμερα επαναστατικό; Απαντά ο καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης.

— Συμπληρώνονται διακόσια χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Τι μας διδάσκει αυτό το ιστορικό γεγονός και τι σηματοδοτεί σήμερα για τη χώρα μας;

Η Ελληνική Επανάσταση είναι ένα σπουδαίο γεγονός, όχι μόνο με ελληνικούς αλλά και με ευρωπαϊκούς όρους. Είναι μία από τις τέσσερις μεγάλες επαναστάσεις σε όλο τον κόσμο, που εγκαινιάζουν την εποχή της νεωτερικότητας. Δημιούργησε το πρώτο ανεξάρτητο εθνικό κράτος στη Nοτιοανατολική Ευρώπη και αναδιαμόρφωσε τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι ένα γεγονός που τιμάται όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλο τον κόσμο, μέσω της δημιουργίας του φιλελληνικού κινήματος που προκάλεσε.

Κατά την άποψή μου, ως Έλληνες οφείλουμε να τιμήσουμε με τον δέοντα σεβασμό την εθνικοαπελευθερωτική επανάστασή μας, αυτήν που μας χάρισε την ελευθερία και οδήγησε στη συγκρότηση της εθνικής μας εστίας. Είναι, όμως, ταυτόχρονα και μια αφορμή για αναστοχασμό. Η ελευθερία και η ολοκλήρωση της εθνικής μας ταυτότητας μέσα στο αστικό, το πολιτικό και το κοινωνικό της πλαίσιο είναι κάτι που δοκιμάζεται και αξιολογείται κάθε μέρα. Κι εμείς έχουμε υποχρέωση να διευρύνουμε την κοινωνία των πολιτών, βοηθώντας κάθε Ελληνίδα και σε κάθε Έλληνα να εμπεδώσει, δύο αιώνες μετά, τη συνείδηση του πολίτη.

Οι Έλληνες είναι από τους λαούς εκείνους που ασχολούνται πολύ με το ιστορικό παρελθόν τους. Αυτό είναι κατά βάση θετικό, γιατί η γνώση της Ιστορίας είναι χρήσιμη για την εξαγωγή συμπερασμάτων για πρόσωπα, καταστάσεις και συμπεριφορές. Ωστόσο, η αναδίφηση στο ιστορικό παρελθόν δεν γίνεται πάντοτε μέσα από επιστημονικούς διαύλους αλλά και μέσα από πρόσωπα και πολιτικές ή κοινωνικές ομάδες που σκοπίμως εργαλειοποιούν την Ιστορία για ίδιον όφελος.

— Αναφέρατε ότι είναι αφορμή για έναν εθνικό αναστοχασμό. Πώς κρίνετε τον σχεδιασμό των εορτασμών;

Παγκοσμίως, κάθε μεγάλη εθνική επέτειος γίνεται αφορμή για δημόσιο διάλογο, συχνά έντονο και συναισθηματικά φορτισμένο. Στο πλαίσιο αυτό η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Επιπλέον, παρότι η πανδημία του Covid-19 οδήγησε αναπόφευκτα σε αναδιοργάνωση των αρχικών σχεδίων, θέλω να πιστεύω ότι το ταμείο που θα κάνουμε στο τέλος θα είναι θετικό. Στην Επανάσταση του 1821 κάθε Έλληνας και κάθε Ελληνίδα μπορεί να αναγνωρίσει ένα κομμάτι όχι μόνο της συλλογικής αλλά και της ατομικής του ταυτότητας. Έτσι, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η παλιγγενεσία μπορεί να τιμηθεί με ξεχωριστούς τρόπους από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, οι οποίες προσλαμβάνουν και αφηγούνται τα ιστορικά γεγονότα μέσα σε διαφορετικό πλαίσιο. Θα ευχόμουν, όμως, στο τέλος της ημέρας οι εορτασμοί να συνεισφέρουν στην κατανόησή μας όσον αφορά το σπουδαιότερο γεγονός της νεότερης ιστορίας μας, βοηθώντας με τον τρόπο αυτό να επιτευχθούν ατομικές και συλλογικές υπερβάσεις, ώστε να ενδυναμωθεί η συλλογική εθνική ταυτότητα.

μιχαηλίδης
Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης

— Ως λαός θεωρείτε ότι γνωρίζουμε την Ιστορία μας ή ακόμα γοητευόμαστε από τους μύθους;

Οι Έλληνες είναι από τους λαούς εκείνους που ασχολούνται πολύ με το ιστορικό παρελθόν τους. Αυτό είναι κατά βάση θετικό, γιατί η γνώση της Ιστορίας είναι χρήσιμη για την εξαγωγή συμπερασμάτων για πρόσωπα, καταστάσεις και συμπεριφορές. Ωστόσο, η αναδίφηση στο ιστορικό παρελθόν δεν γίνεται πάντοτε μέσα από επιστημονικούς διαύλους αλλά και μέσα από πρόσωπα και πολιτικές ή κοινωνικές ομάδες που σκοπίμως εργαλειοποιούν την Ιστορία για ίδιον όφελος. Δυστυχώς, στην Ελλάδα, αν και η κοινότητα των ιστορικών είναι πολύ υψηλού επιπέδου, η διαμεσολάβηση της ιστορικής γνώσης στο ευρύ κοινό ‒αυτό που ονομάζουμε δημόσια ιστορία‒ δεν γίνεται με συστηματικό τρόπο, ούτε έχει αποκτήσει την αξία που της αναλογεί. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε συχνά μια «ποδοσφαιροποίηση» της Ιστορίας, με οπαδούς της μιας ή της άλλης άποψης που επιδιώκουν την επικράτησή τους με κάθε τρόπο και επιθυμούν να ηγεμονεύσουν στο παρελθόν προκειμένου να ελέγχουν το παρόν και το μέλλον.

— Τι είναι επαναστατικό στην εποχή μας και ποιοι είναι οι ήρωές της;

Κάθε εποχή έχει τις επαναστάσεις και τους δικούς της ήρωες. Κατά την άποψή μου, στην εποχή μας και στην πατρίδα μας επαναστατικό είναι ό,τι αποβλέπει στη διεύρυνση της δημοκρατίας, στην ενίσχυση των θεσμών και στην εμπέδωση της κοινωνίας των πολιτών. Ό,τι αντιστρατεύεται τη λογική προσώπων και ομάδων που αντιμετωπίζουν την εξουσία ως λάφυρο, επιδιώκοντας να την κατακτήσουν προκειμένου να διασφαλίσουν τα συμφέροντα τα δικά τους και των κομματικών τους φίλων. Ό,τι εμπεδώνει τη διαφάνεια και την αξιοκρατία, αποβλέποντας στο συλλογικό καλό.

— Ποια πιστεύετέ ότι είναι η κορυφαία ηγετική φυσιογνωμίας του Αγώνα και γιατί;

Η Ελληνική Επανάσταση παρήγαγε μια σειρά σπουδαίων ηρώων, Ελλήνων και φιλελλήνων, οι οποίοι, παρά τις διαφορετικές ιδεολογικές, κοινωνικές, πολιτικές και γεωγραφικές καταβολές τους, έχουν ενταχθεί αρμονικά στο πάνθεον της εθνικής ιστορίας. Τους τιμούμε και τους σεβόμαστε όλους. Αν, όμως, έπρεπε να επιλέξω έναν, θα διάλεγα, δίχως αμφιβολία, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Κατά την άποψή μου, ο Γέρος του Μοριά συμπυκνώνει στην προσωπικότητά του τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της εθνεγερσίας. Είναι το υπόδειγμα ενός ανθρώπου μιας προνεωτερικής κοινωνίας, κατακερματισμένης γεωγραφικά και κοινωνικά, ο οποίος, μέσα στο καμίνι της Επανάστασης, αντιλήφθηκε το διακύβευμα της νέας εποχής, προσαρμόστηκε στις επιταγές και τις ανάγκες μιας συγκεντρωτικής εθνικής εστίας και με τις πράξεις του εγγυήθηκε, τουλάχιστον από το 1825 και μετά, την εθνική ενότητα.

— Τελικά, τι γνωρίζουμε πραγματικά για τη στάση της Εκκλησίας κατά τη διάρκεια του Αγώνα;

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης υπήρξε, στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, αναγνωρισμένος θεσμός από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο εκάστοτε Οικουμενικός Πατριάρχης λογοδοτούσε στον Σουλτάνο για τις πράξεις του ποιμνίου του. Στο πλαίσιο αυτό, οποιαδήποτε πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου έπρεπε να συνυπολογίσει τις πιθανές επιπτώσεις της στο υπόδουλο ορθόδοξο γένος. Ιδιαίτερα ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ κλήθηκε να διαχειριστεί μια τεράστια κρίση που προκλήθηκε όταν ξέσπασε το κίνημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Αν παρέμενε αδρανής, θα ήταν σαν να ομολογούσε την ενοχή του, κάτι που αναμφίβολα θα αποδεικνυόταν ολέθριο, όχι μόνο για τον ίδιο αλλά και για την ελληνοχριστιανική κοινότητα στο σύνολό της. Έτσι προχώρησε στον αφορισμό του Υψηλάντη και του ηγεμόνα της Μολδαβίας, Μιχαήλ Σούτσου. Μέχρι σήμερα η ενέργεια αυτή προκαλεί αντιπαραθέσεις και ερμηνεύεται διαφορετικά από τους ιστορικούς. Για την ερμηνεία του γεγονότος θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να συνυπολογίσει κανείς ότι ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, αν και δεν ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας, ήταν σίγουρα ενήμερος για τη δράση της. Επιπλέον, ότι τελικά, παρά τον αφορισμό, δεν κατόρθωσε να διαφύγει ούτε ο ίδιος την οργή του Σουλτάνου, αφού, λίγο αργότερα, απαγχονίστηκε στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου, ενώ το σκήνωμά του διαπομπεύθηκε από τον οθωμανικό όχλο πριν ριχθεί στον Κεράτιο Κόλπο. Γενικά, πάντως, μπορεί να υποστηριχτεί ότι στη διάρκεια της Επανάστασης αρκετοί κληρικοί έλαβαν ενεργό μέρος και πολλοί από αυτούς το πλήρωσαν με την ίδια τους τη ζωή.

678
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

— Συμφωνείτε με την άποψη που πολλοί υποστηρίζουν, ότι τελικά η Επανάσταση είχε κοινωνική διάσταση και οι ξένες δυνάμεις ήταν αυτές που αποφάσισαν να δημιουργηθεί ελληνικό κράτος;

Όχι, δεν συμφωνώ και θεωρώ την άποψη αυτή μία ακόμη έκφραση λαϊκισμού. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είχε ξεκάθαρο εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα. Έγινε για την πίστη και την ελευθερία της πατρίδας. Αυτό αναγράφεται τόσο στην επαναστατική προκήρυξη που εξέδωσε ο επικεφαλής της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρος Υψηλάντης στο Ιάσιο, στις 24 Φεβρουαρίου 1821, όσο και σε κάθε άλλη επαναστατική διακήρυξη των επαναστατημένων Ελλήνων. Όπως όμως και κάθε επαναστατικό γεγονός, έτσι και η εθνεγερσία στέγασε στο πλαίσιό της διάφορα αιτήματα, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά. Όλα αυτά, όμως, αποτελούν επί μέρους συνιστώσες ενός ευρύτερου πολιτικού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, το οποίο αποτέλεσε το μέγιστο επίτευγμα της Φιλικής Εταιρείας.

Όσον αφορά το ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων, αυτός υπήρξε αναμφίβολα σημαντικός για την επιτυχή για τους Έλληνες διευθέτηση του ελληνικού ζητήματος. Δεν ήταν, όμως αποτέλεσμα φιλανθρωπίας, αλλά μια τακτική κίνηση υπεράσπισης των συμφερόντων τους στον χώρο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Αυτήν τη βαθμιαία μεταστροφή της στάσης που επέδειξαν οι Μεγάλες Δυνάμεις απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση την επέβαλαν οι ίδιοι οι επαναστατημένοι Έλληνες με τις μεγάλες επιτυχίες τους, ιδιαίτερα τα δύο πρώτα χρόνια του Αγώνα, και με την έξυπνη διπλωματία τους, που εκμεταλλεύτηκε τους ανταγωνισμούς των ισχυρών. Σημαντική υπήρξε, επίσης, η συνδρομή των χιλιάδων φιλελλήνων που πίεσαν τις κυβερνήσεις τους να υποστηρίξουν τους απογόνους του Πλάτωνα και του Περικλή.

— Πώς ορίζεται τον πατριωτισμό στις μέρες μας;

Η έννοια του πατριωτισμού λαμβάνει διαφορετικό περιεχόμενο, ανάλογα με τις ανάγκες και τις προτεραιότητες κάθε εποχής. Κατά την άποψή μου, ο σύγχρονος πατριωτισμός σε μια ειρηνική περίοδο πρέπει να συνδέεται με τις αρχές της αξιοκρατίας, της διαφάνειας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Πρέπει να συνδέεται με τη ανάδειξη ενός νέου Διαφωτισμού, μιας άνθησης των γραμμάτων με πρωτοβουλία των πνευματικών εκπροσώπων του νεοελληνικού κράτους.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η καθημερινή ζωή στην Αθήνα μέσα από τις αρχαίες επιγραφές

Ιστορία μιας πόλης / Η καθημερινή ζωή στην Αθήνα μέσα από τις αρχαίες επιγραφές

Τι μαθαίνουμε από τις ιδιωτικές και τι από τις δημόσιες επιγραφές των Αθηναίων; Πώς αποτύπωναν τον δημόσιο και πολιτικό βίο; Τι μας αποκαλύπτουν για την προσωπική ζωή των κατοίκων της πόλης; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον αρχαιολόγο Άγγελο Ματθαίου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Η μυθιστορηματική ιστορία της οικογένειας Ζιλιερόν που συνδέθηκε με την ελληνική αρχαιολογία όσο καμία

Ηχητικά Άρθρα / Η μυθιστορηματική ιστορία της οικογένειας Ζιλιερόν που συνδέθηκε με την ελληνική αρχαιολογία όσο καμία

Ποιοι ήταν οι Ζιλιερόν και πώς βρέθηκαν στην Ελλάδα; Γιατί υπήρξε καθοριστική η σχέση του Ε. Ζιλιερόν με τον Ε. Σλήμαν; Πώς κλήθηκε να συνεργαστεί με τον Άθρουρ στις ανασκαφές της Κνωσού; Ποια είναι η συνδρομή των καλλιτεχνών Ζιλιερόν στην ελληνική αρχαιολογία; Και τι ακριβώς είναι το «αρχείο Ζιλιερόν»;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η ιδιότυπα μητριαρχική κοινωνία του Θριασίου πεδίου

Ιστορία μιας πόλης / Η ιδιότυπα μητριαρχική κοινωνία του Θριάσιου Πεδίου

Από την αρχαιότητα το Θριάσιο πεδίο συνδέεται με δύο εξέχουσες γυναικείες θεότητες: τη Δήμητρα και την Κόρη, την Περσεφόνη. Τι συμβαίνει όμως κατά τα υστερότερα χρόνια στην περιοχή; Πόσο μητριαρχική τελικά υπήρξε η τοπική κοινωνία; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Παναγιώτη Πέστροβα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Άγαλμα που ανακαλύφθηκε στον τάφο της Κλεοπάτρας αποκαλύπτει το πραγματικό της πρόσωπο

Αρχαιολογία & Ιστορία / Άγαλμα που ανακαλύφθηκε σε αιγυπτιακό ναό αποκαλύπτει το πραγματικό πρόσωπο της Κλεοπάτρας

Ορισμένοι αρχαιολόγοι διαφωνούν, σημειώνοντας ότι τα χαρακτηριστικά του προσώπου διαφέρουν σημαντικά από τις γνωστές απεικονίσεις της Κλεοπάτρας
THE LIFO TEAM
Παναγία των Παρισίων: Οι αρχαιολογικοί θησαυροί που έφερε στο «φως» η ανασκαφή

Αρχαιολογία & Ιστορία / Παναγία των Παρισίων: Οι αρχαιολογικοί θησαυροί που έφερε στο φως η ανασκαφή

Βρέθηκαν περίπου 1.035 θραύσματα ιστορικών έργων τέχνης, συμπεριλαμβανομένων ευρημάτων από ασβεστολιθικά αγάλματα, τμήματα μεσαιωνικού χώρου λατρείας (jubé) και μιας σαρκοφάγου που αποδίδεται στον Αναγεννησιακό ποιητή Ζοακίμ ντυ Μπελαί
THE LIFO TEAM
Μια μεγάλη έκθεση για τους παραμυθένιους Δρόμους του Μεταξιού

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μια μεγάλη έκθεση για τους παραμυθένιους Δρόμους του Μεταξιού

Η έκθεση «Silk Roads» στο Βρετανικό Μουσείο αφηγείται μια ιστορία σύνδεσης πολιτισμών και ηπείρων, αιώνες πριν από τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο που γνωρίζουμε σήμερα.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι σιωπηλές «Κυκλαδίτισσες» στη μεγαλύτερη έκθεση για τον κυκλαδικό πολιτισμό

Αρχαιολογία & Ιστορία / Οι σιωπηλές «Κυκλαδίτισσες» στη μεγαλύτερη έκθεση για τον κυκλαδικό πολιτισμό

Με πολύτιμα και άγνωστα αντικείμενα από όλο το Αιγαίο η νέα έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης επιχειρεί να ερμηνεύσει το παρελθόν όλου του Αρχιπελάγους μέσα από τα μάτια των γυναικών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Ακαδημία Πλάτωνος και η καθημερινότητα των Αθηναίων στους «Σκοτεινούς αιώνες»

Ιστορία μιας πόλης / Η Ακαδημία Πλάτωνος και η καθημερινότητα των Αθηναίων στους «Σκοτεινούς Αιώνες»

Ποια είναι τα νέα αρχαιολογικά δεδομένα για την Αθήνα κατά την Εποχή του Σιδήρου; Η αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Αλεξανδρίδου μιλά για τα ευρήματα -ταφικά έθιμα, πήλινα αγγεία και αρχαιολογικά στοιχεία- που αποκαλύπτουν κάποιες ιδιαίτερες προτιμήσεις των κατοίκων της Ακαδημίας.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Εικόνες των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ αποκαλύπτουν στους αρχαιολόγους τον τόπο ιστορικής μάχης στο Ιράκ

Αρχαιολογία & Ιστορία / Εικόνες των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ αποκαλύπτουν στους αρχαιολόγους τον τόπο ιστορικής μάχης στο Ιράκ

Αρχαιολόγοι από τη Βρετανία και το Ιράκ πιστεύουν ότι είναι ο τόπος μιας μάχης του έβδομου αιώνα που έγινε καθοριστική για τη διάδοση του Ισλάμ
THE LIFO TEAM
Κόλιν Ρένφριου, ο «λόρδος» της Κέρου

Απώλειες / Κόλιν Ρένφριου (1937-2024): Ο «λόρδος» της Κέρου

Αποδήμησε χθες ένας από τους πλέον επιφανείς αρχαιολόγους που στην Ελλάδα έγινε περισσότερο γνωστός για τις ανασκαφές του στην Κέρο και στο Δασκαλιό και για τη συμβολή του στη λύση του «μυστηρίου» που κάλυπτε για δεκαετίες τα ευρήματα των θέσεων αυτών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Μικρά Ασία: Η πηγή στην αρχαιοελληνική Πέργη έχει ξανά νερό μετά από 1.800 χρόνια

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μικρά Ασία: Η πηγή στην αρχαιοελληνική Πέργη έχει ξανά νερό μετά από 1.800 χρόνια

Η κρήνη της Πέργης φέρνει νερό από τον κοντινό ποταμό Κέστρο στην Παμφυλία της Μικράς Ασίας - Τα σχέδια των Τούρκων αρχαιολόγων για πλήρη αποκατάστασή της
ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΑΝΙΑΣ