Ουκρανία: και τώρα ας ενημερωθούμε
Daniel Schneidermann
Arrêt sur images - Le Matinaute - 24.02.2022
Πρώτο δίδαγμα της ρωσικής επίθεσης που εξαπολύθηκε χθες το βράδυ στην Ουκρανία: ναι, έπρεπε να πιστέψουμε τις προειδοποιήσεις των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών. Ενάντια στον φυσικό μας σκεπτικισμό απέναντι στην παραπληροφόρηση, όποια κι αν είναι αυτή. Έπρεπε να τις πιστέψουμε, ενάντια σε όλες τις ψευδείς ειδήσεις που θυμόμαστε, όπως τα "όπλα μαζικής καταστροφής" στο Ιράκ, το 2003. Έπρεπε να τις πιστέψουμε ενάντια στις κατευναστικές δηλώσεις των ίδιων των Ουκρανών, αρχής γενομένης από τον Πρόεδρο Ζελένσκι. Αν και επιφυλακτικά εκφρασμένος, ο φυσικός μου σκεπτικισμός, όλες αυτές τις μέρες, διαψεύδεται σκληρά από το γεγονός. Προς υπεράσπισή μου, βρίσκομαι σε καλή παρέα. "Έκανα λάθος", παραδέχτηκε μόλις ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, ο οποίος επίσης δεν ήθελε να πιστέψει τα χειρότερα. Και αναφέρω μόνο για την ιστορία τους ένδοξους "προφήτες" Ζεμούρ και Λεπέν που τραγουδούν τον ίδιο σκοπό "ο Πούτιν δεν θα πάει ποτέ στην Ουκρανία".
Ομοίως, έπρεπε να είχαμε πάρει σοβαρά υπόψη τις απειλές του Πούτιν. Το να πιστέψουμε σήμερα τον Πούτιν, σημαίνει ότι πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά το παράλογο σχέδιό του να "αποναζιστικοποιήσει" την Ουκρανία (της οποίας ο πρόεδρος είναι Εβραίος). Σημαίνει να ακούμε τον Ρώσο πρέσβη στον ΟΗΕ όταν αναφέρεται στη "χούντα στην εξουσία" στο Κίεβο. Έχουμε φύγει πια από το Ντονμπάς, το οποίο αποτέλεσε μία αστεία αφορμή γι' αυτό που μοιάζει με ένα σχέδιο de facto προσάρτησης της Ουκρανίας, όπως έγινε με τους Σουδήτες της Τσεχοσλοβακίας το 1938 (δεν συγκρίνω δικτάτορες. Συγκρίνω τους μηχανισμούς και τις αιτιολόγησεις). Κανείς τους δεν μπλόφαρε. Περιέγραφαν μια αναπόφευκτη αλυσιδωτή κλιμάκωση. Αφού τα είπαμε αυτά, και ακόμη και αν ο πόλεμος καταπνίξει κάθε συζήτηση, κάθε μη πολεμική άποψη, είναι σημαντικό να συνεχίσουμε να έχουμε κατά νου τα κίνητρα του επιτιθέμενου, είτε αυτά είναι ιστορικά, είτε γεωπολιτικά, είτε... ψυχολογικά.
Και έχει ιδίως σημασία να είμαστε όσο το δυνατόν πιο σωστά ενημερωμένοι. Ο λόγος στους δημοσιογράφους στο πεδίο, όπως ο καλεσμένος μας Loup Bureau [Γάλλος δημοσιογράφος και σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ Trenches (2021), που δείχνει τον καθημερινό πόλεμο των Ουκρανών στρατιωτών με τους αυτονομιστές του Ντονμπάς - σ.σ.]. Μιλούσα για μεταδεδομένα: τώρα όμως, ο λόγος πρέπει να δωθεί στα ωμά γεγονότα, που συλλέγονται από το περίφημο OSINT ("open source intelligence"). Ο λόγος στις δορυφορικές παρατηρήσεις, οι οποίες θα μας περιγράφουν τις κινήσεις των στρατευμάτων. Ο λόγος σε όλες τις ανοιχτές πηγές, συμπεριλαμβανομένων των Google Maps, που θα δώσουν χρώμα στην κάλυψη αυτής της μεγάλης σύγκρουσης. Αυτά όλα, πολύ περισσότερο από τα οποιαδήποτε λογύδρια, θα πουν την αλήθεια για τον πόλεμο που μόλις εξαπέλυσε ο Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ευρώπη.
Ο Loup Bureau μιλάει για τον εσωτερικό πόλεμο των Ουκρανών στρατιωτών στην ταινία του Trenches
David Abbatescianni
Variety - 12.10.2021
Στο Ντονμπάς, νεαροί Ουκρανοί στρατιώτες εξακολουθούν να πολεμούν εναντίον φιλορώσων αυτονομιστών. Η ταινία Trenches [Χαρακώματα -σ.σ.] του Loup Bureau, η οποία έκανε πρεμιέρα στο εκτός συναγωνισμού σκέλος του Φεστιβάλ Βενετίας [...], είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι στις ταραγμένες τους υπάρξεις. Το Variety μίλησε με τον Γάλλο δημοσιογράφο για τις προκλήσεις που αντιμετώπισε η δημιουργία αυτού του πολύπλοκου πολεμικού ντοκιμαντέρ.
Ο Bureau άρχισε να αναπτύσσει το ντοκιμαντέρ το 2018. "Αρχικά, επισκέφθηκα διάφορα μέρη για να συναντήσω κάποιους στρατιώτες και να βεβαιωθώ ότι οι τοποθεσίες ήταν σωστές για την ταινία μου. Ήθελα να δείξω πολλά χαρακώματα, και τα περισσότερα από αυτά μπορείτε να τα βρείτε στην ύπαιθρο. Πήγα σε επτά ή οκτώ μέρη πριν βρω το σωστό, το φυλάκιο που κατείχε η 30η ταξιαρχία του ουκρανικού στρατού".
Η ασπρόμαυρη κινηματογράφηση των χαρακωμάτων χρησίμευσε ως εργαλείο για να γίνει ένας παραλληλισμός μεταξύ των παλαιών και των σύγχρονων πολεμικών επιχειρήσεων. "Ως Δυτικός, αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν να τα βλέπω και να σκέφτομαι τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή είναι μια πολύ συγκεκριμένη εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας. Είναι τρομακτικό, κάτι που πιστεύεις ότι δεν θα ξανασυμβεί ποτέ. Η ιδέα ήταν να φέρουμε τους θεατές πίσω στο παρελθόν και να τους κάνουμε να σκεφτούν παλιές ταινίες. Έξω από τα χαρακώματα, ωστόσο, δεν υπήρχε λόγος να διατηρήσουμε ασπρόμαυρες εικόνες. Εκεί έξω, η ψυχική κατάσταση των στρατιωτών αλλάζει. Βιώνουν μια στιγμή χαράς, έστω κι αν αυτή μπορεί να διαρκέσει λίγες μέρες ή ώρες. Αφού επιστρέψουν στην πόλη, βλέπουν ότι δεν είναι εύκολο να προσαρμοστούν [ως πολίτες] και πέφτουν σε κατάθλιψη. Είναι μια πτυχή που δεν σχετίζεται ειδικά με τα χαρακώματα, αλλά με κάθε είδους πόλεμο".
Ένας μηχανικός που γνώρισε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης της Αξιοπρέπειας τον βοήθησε να αποκτήσει πρόσβαση στους στρατιώτες. "Καταφέραμε να μιλήσουμε απευθείας με τους τοπικούς διοικητές. Γνωρίζαμε ότι δεν ήταν δυνατόν να μείνουμε στα χαρακώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα, οπότε μας δινόταν άδεια μέρα παρά μέρα και, αργότερα, εβδομάδα παρά εβδομάδα".
Ο Bureau γύρισε 70 ώρες υλικού σε διάστημα τριών μηνών και είχε να αντιμετωπίσει αρκετά ηθικά διλήμματα. "Όταν βιντεοσκοπείς στρατιώτες που πολεμούν στην πρώτη γραμμή, πρέπει να βεβαιωθείς ότι δεν τους θέτεις σε κίνδυνο. Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που πολεμούν στα χαρακώματα που επισκέφθηκα. Οι εικόνες που τράβηξα μπορεί να χρησιμοποιηθούν από άλλους ανθρώπους, ακόμη κι από τους αυτονομιστές που υποστηρίζονται από τους Ρώσους, για στρατηγικούς σκοπούς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι διάφοροι χώροι δεν συνδέονται στην πραγματικότητα, κι ας φαίνονται έτσι. Και υπάρχουν και κάποια άλλα πράγματα που δεν κινηματογράφησα. Για παράδειγμα, δεν τους έδειξα να πίνουν. Ξέρω ότι απαγορεύεται, αλλά πολλοί στρατιώτες έχουν κατάθλιψη και βρίσκουν παρηγοριά στο αλκοόλ".
Ενεργώντας ως αυτόνομος κινηματογραφιστής και συνοδευόμενος μόνο από έναν μεταφραστή, ο Bureau περιέγραψε την όλη διαδικασία ως "έναν μακρύ λήθαργο". "Μερικές φορές, τίποτα δεν συνέβαινε για δύο ή τρεις ημέρες. Όταν λέω ότι δεν συνέβαινε τίποτα, εννοώ ότι οι στρατιώτες παρέμεναν στις θέσεις τους και συνέχιζαν να παρακολουθούν την κατάσταση".
Μιλώντας για τη φάση του post-production και τις δυσκολίες κατασκευής μιας συνεκτικής αφήγησης, είπε συμπερασματικά: "Ήταν ένα μακρύ ταξίδι. Όταν επέστρεψα από τα χαρακώματα, δεν ήξερα πώς ακριβώς θα ήταν η ιστορία. Ευτυχώς, είχαμε κάποια γεγονότα που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να χτίσουμε την αφήγηση. Αλλά δεν με ενδιέφερε να δείξω απλώς τα γεγονότα. Αντίθετα, ήθελα πραγματικά να μπω στο μυαλό αυτών των στρατιωτών και να καταλάβω τι σκέφτονται για τη ζωή τους και γιατί πήγαν εκεί".
