Το πατρώνυμο
"Πέθανες μόνος πάνω στον παλιό σου φθαρμένο καναπέ και το μόνο που μου άφησες ήταν ένα μυστήριο, τα ερείπια της ζωής σου."
Στο Le consentement, την ιστορία της σχέσης της με τον συγγραφέα Gabriel Matzneff (που διατήρησε και υπέστη, όπως υποδηλώνει διφορούμενα ο τίτλος), η Vanessa Springora ήθελε "να πιάσει τον κυνηγό στην ίδια του την παγίδα, να τον κλείσει σε ένα βιβλίο". [...]
Στο Patronyme, το οποίο είναι αφιερωμένο σε μια οικογενειακή ιστορία, το σημαντικό ήταν να καθαριστεί μια λέξη από τις σκωρίες της, να εξερευνηθούν οι ρίζες και οι προεκτάσεις της και να προκύψει ένας προβληματισμός σχετικά με το τι μας συνδέει με ένα σημαίνον, στην προκειμένη περίπτωση το περίφημο "όνομα του πατέρα", το οποίο γνωρίζουμε αόριστα ότι καθορίζει (αλλά με ποιους τρόπους;) ολόκληρη τη σχέση μας με το συμβολικό, την ίδια την ικανότητά μας να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα. [...]
Ανάμεσα στα πράγματα του πατέρα της, που χρειάστηκε να ξεδιαλέξει μέσα σε ένα απερίγραπτο χάος και να πετάξει, εμφανίζονται δύο φωτογραφίες του παππού της από τη μεριά του πατέρα της. "Αυτές οι δύο φωτογραφίες μου τρυπούν αμέσως την καρδιά και μου καίνε τα δάχτυλά. Και στις δύο φωτογραφίες, ο παππούς της φοράει αθλητική στολή, με τον αυτοκρατορικό ναζιστικό αετό και τη σβάστικα στον ώμο του. "Νιώθω σαν να έχω μπει σε μια παράλληλη διάσταση, σαν να έχω χαθεί σε ένα ζοφερό λούνα-παρκ...".
Yaël Pachet - En attendant Nadeau - 07.01,2025
Vanessa Springora | Patronyme. Grasset, 2025, 366 σελ.
Vanessa Springora: "Οι ανδρικές φιγούρες του πατέρα και του παππού μου εξηγούν γιατί στράφηκα στον Gabriel Matzneff όταν ήμουν 13 ετών".
Minh Tran Huy
Madame Figaro - 11.01.2025
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ - Πέντε χρόνια μετά το Le Consentement [Η Συναίνεση -σ.σ.], την ανατριχιαστική περιγραφή της σχέσης της με τον Gabriel Matzneff, η συγγραφέας εξερευνά την οικογενειακή της ιστορία στο Patronyme με την ίδια δύναμη και θάρρος. Μια νέα μάχη με το μέσα μας.
Στο Patronyme, η Βανέσα Σπρινγκορά αντλεί τόσο από τον Τσβάιχ και τον Κούντερα όσο και από τα αρχεία που ανακάλυψε μετά τον θάνατο ενός μυθομανούς και τοξικού πατέρα, τον οποίο είχε να δει δέκα χρόνια - καθώς και από φωτογραφίες του παππού της από την πλευρά του πατέρα της με ναζιστικά διακριτικά... - για να ξεκινήσει μια πραγματική αρχαιολογία των ανδρών της οικογένειάς της, και πιο συγκεκριμένα του ονόματος που κληρονόμησε.
Συνειδητοποιώντας ότι ο τρυφερός παππούς που την είχε φροντίσει, αντικαθιστώντας έναν ανίκανο πατέρα, δεν ήταν αυτός που νόμιζε, η συγγραφέας της Συναίνεσης ξεκίνησε μια έρευνα όμοια με τις ρώσικες πολλαπλές κούκλες. Ή πώς ένα όνομα μπορεί να περιέχει όχι μόνο την ιστορία ενός πατέρα και ενός παππού, "αλλά την πορεία του περασμένου αιώνα και την ανώμαλη γεωγραφία μιας ολόκληρης ηπείρου".
Madame Figaro - Πως συνδέονται για εσάς το Patronyme και το Le Consentement;
Vanessa Springora - Όταν εκδόθηκε το Le Consentement, εστίασα στην ανάγκη μου να επανακτήσω τη δική μου ιστορία, αλλά υπήρξε και ένα "πριν" από την εποχή που γνώρισα τον Matzneff. Το αποτύπωμα που άφησαν στη ζωή μου οι ανδρικές φιγούρες του πατέρα μου και του παππού μου από τη μεριά του πατέρα εξηγούν εν μέρει γιατί στράφηκα στον Gabriel Matzneff σε ηλικία 13 ετών... Η φιγούρα του βιαστή και εκείνη του φασίστα είναι για μένα πολύ κοντά. Μου έκανε εντύπωση η ορολογία που χρησιμοποιήθηκε για τους βιασμούς στο Μαζάν. Έγινε εκτενή αναφορά στην Hannah Arendt, στην "κοινοτοπία του κακού", στους "κανονικούς" βιαστές· στο Patronyme, μιλάω κι εγώ για αυτούς τους συνηθισμένους ανθρώπους και τις επιλογές που καταλήγουν να κάνουν, χωρίς δική τους σκέψη, σε ένα άλλο πλαίσιο, πολιτικό, αυτή τη φορά. Στο πρόσωπο του Gabriel Matzneff, ένα σεξουαλικό αρπακτικό ικανό να κακοποιεί παιδιά και εφήβους για δεκαετίες ολόκληρες, αδιαφορώντας πλήρως για τον πόνο που προκαλεί, σε σημείο που να το επιδεικνύει στα βιβλία του, βλέπω την ίδια άρνηση του άλλου που συναντάμε στους ναζιστές δολοφόνους και βασανιστές, ανίκανους να δουν στους εκτοπισμένους και σφαγιασμένους πληθυσμούς -Εβραίους, ομοφυλόφιλους, τσιγγάνους- συνανθρώπους που εξοντώνονται. Από αυτή την άποψη, το Patronyme συνεχίζει την εξερεύνηση της ψυχής του δήμιου.
Ο παππούς σας και ο πατέρας σας είπαν και οι δύο ψέματα, ο ένας για να κρύψει ό, τι έκανε στον πόλεμο, ενώ ο άλλος το έκανε με έναν αρρωστημένο, παθολογικό τρόπο. Δεν είναι η συγγραφή ένας τρόπος για να απαλλαγείτε από αυτά τα ψέματα;
Αυτή ακριβώς είναι η άλλη σύνδεση με το Le Consentement, όπου ο στόχος ήταν να καταρρίψω το ψέμο στα βιβλία του Gabriel Matzneff, τον μονοσήμαντο τρόπο του να αφηγείται τα όσα συνέβησαν, επιβάλλοντας τη δική του εκδοχή των πραγμάτων. Το ψέμα από παράλειψη κατέστρεψε τον πατέρα μου, ο οποίος από μικρό παιδί έπρεπε να ζήσει με το ανείπωτο, το οικογενειακό μυστικό που κρύβεται πίσω από ένα δανεικό όνομα, το Springora. Είχε επινοηθεί από τον παππού μου για να του το μεταβιβάσει το 1946. Καθώς ο πατέρας μου είχε γεννηθεί στο τέλος του πολέμου, ήταν το παιδί ενός παρελθόντος που έπρεπε να αποσιωπηθεί Ο παππούς μου μού παρουσιάστηκε ως ένας ήρωας που είχε στρατολογηθεί με τη βία στον γερμανικό στρατό, στάλθηκε στη Νορμανδία όπου λιποτάκτησε, και στη συνέχεια κρύφτηκε στη Ρουέν από τη γιαγιά μου πριν εγκατασταθεί στη Γαλλία για να γλιτώσει από το σοβιετικό καθεστώς στη γενέτειρά του, την Τσεχοσλοβακία. Στην πραγματικότητα, αν και είχε τσεχοσλοβακική υπηκοότητα, ανήκε στη γερμανόφωνη κοινότητα των Σουδητών που τάχθηκε στο πλευρό του Χίτλερ και επέβαλε τη Διάσκεψη του Μονάχου το 1938, μετά την οποία η ναζιστική Γερμανία προσάρτησε την περιοχή των Σουδητών και στη συνέχεια ολόκληρη την Τσεχοσλοβακία. Ο παππούς μου δεν κατατάχθηκε απλώς στον γερμανικό στρατό: εντάχθηκε στην αστυνομία του Βερολίνου και ήταν μέλος του ναζιστικού κόμματος... Αυτό το απωθημένο παρελθόν βάρυνε πολύ τον πατέρα μου και εξηγεί, κατά τη γνώμη μου, τη μυθομανία του. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι υιοθέτησα μία από τις ετυμολογίες του ονόματος Springer, του πραγματικού ονόματος του παππού μου: "διαδίδω το λόγο", που σημαίνει σπάω τη σιωπή, αποδομώ τη μυθοπλασία.
Θα μπορούσατε να μας πείτε κάτι για τον τίτλο Patronyme και το ζήτημα του ονόματος;
Δίνει δομή στο βιβλίο, το οποίο χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια: το οικογενειακό όνομα, το όνομα του πατέρα, το δανεικό όνομα και το nom "propre", το οποίο εκλαμβάνεται με τη διπλή του έννοια, δηλαδή ως "δικό μας όνομα" και ως ένα αψεγάδιαστο, αμόλυντο όνομα. Το όνομα που έδωσε ο παππούς μου στον εαυτό του του επέτρεψε να ξεπλύνει το παρελθόν του. Από το όνομα επομένως ξεκινάει η μυθοπλασία, είναι η αρχή μιας ιστορίας, ενός μύθου, ενός θρύλου. Διαμορφωνόμαστε κι από το επώνυμό μας, το οποίο αντανακλά τη γεωγραφική, πολιτιστική και κοινωνική μας προέλευση. Το όνομά μας συχνά καθορίζει τις επιλογές μας, τις σχέσεις μας και μερικές φορές την αντικρουόμενη πίστη μας. Η ταυτότητα ξεκινά από εκεί, και όταν έχεις ένα ψεύτικο όνομα, όπως ο πατέρας μου, και το ανακαλύπτεις αργά στη ζωή σου, είναι πολύ περίπλοκο να ξεπεράσεις αυτό το χάσμα. Το όνομα το κληρονομούμαστε κι αυτό από τους πατέρες μας· εμείς οι γυναίκες δεν έχουμε δικά μας ονόματα. Η παράδοση ορίζει ότι κληρονομούμε πρώτα το όνομα του πατέρα μας για να πάρουμε στη συνέχεια το όνομα του συζύγου μας. Μερικές φορές θα ήθελα να επιστρέφαμε σε παλαιότερες τελετουργίες όπου θα μπορούσες να βαφτιστείς ο ίδιος στην ενηλικίωσή σου. Στους Λακότα, για παράδειγμα, αλλάζεις το όνομά σου τέσσερις φορές στη ζωή σου, ανάλογα με τη συμβολική σου ηλικία. Αυτό μου φαίνεται ότι είναι ένας τρόπος για να ανακτήσει κανείς τον έλεγχο της προσωπικής του ιστορίας.
Ο παππούς σας άλλαξε το όνομά του για να γίνει κάποιος άλλος, και εσείς "φτιάξατε όνομα" με το Le Consentement , όπως σας είπε κάποιος...
Όταν είσαι ένας νέος που γεννιέται σε μια γερμανόφωνη κοινότητα το 1912, λίγο πριν από την πτώση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, είναι πολύ δύσκολο να τοποθετηθείς έξω από τον στενό σου κύκλο. Πρώτο σου αντανακλαστικό είναι να προσκολληθείς στην κουλτούρα σου, στην πίστη που απαιτεί το όνομά σου. Αλλά πρέπει επίσης να έχεις την ικανότητα να αποστασιοποιηθείς από αυτήν, να ασκήσεις το κριτικό σου πνεύμα και ιδίως να αποσαφηνίσεις τη δική σου συναίνεση, στη βαρβαρότητα, στην προκειμένη περίπτωση. Να δεχτείς ότι, ακόμη και αν προσδιοριζόμαστε από την καταγωγή μας, πρέπει να διατηρήσουμε εκείνο το χώρο ελευθερίας που μας επιτρέπει να ενεργούμε σύμφωνα με τη συνείδησή μας, ανεξάρτητα από τη συμμετοχή μας σε μια κοινότητα. Αφηγούμαι όλη αυτή τη διαδρομή από το οικογενειακό όνομα που κληρονομούμε ως το όνομα που φτιάχνουμε για τον εαυτό σου, το "δικό μας όνομα". Σε ό,τι με αφορά, δεν είναι η φήμη που με ενδιαφέρει, αλλά το γεγονός ότι επαναπροσδιορίζεται το όνομα, ότι αποκτάς ένα νέο όνομα. Το να μην μπορώ να εξηγήσω από πού προήλθε το όνομα που έφερα με έκανε να νιώσω εξαπατημένη και νόθα, επειδή δεν είχα ρίζες για να κρατηθώ. Τώρα που ξέρω τι κρύβει αυτό το όνομα, νομίζω ότι το Patronyme ήταν επίσης ένας τρόπος να συμφιλιωθώ με έναν πατέρα που δεν μπόρεσε ποτέ να υπάρξει ως τέτοιος για μένα. Ίσως αυτό είναι που μας λείπει και σήμερα: η ικανότητα να κατανοήσουμε αυτόν που αποκαλούμε εχθρό μας.
Δείτε ακόμα στο Αλμανάκ:
Αισθητική και αισθητικοποίηση της παιδοφιλίας
O Γκενσμπούρ, το "Lemon Incest" και η αιμομιξία
Η παιδική πορνογραφία δεν είναι πλασματική
Allô Ζεράρ? Είχαμε την κουβέντα σου με τη μητέρα μου
Μία τόσο θορυβώδης σιωπή
