Giovanni Falcone
"Τον δρόμο του θάρρους τον διανύεις μόνος σου, γιατί το θάρρος δεν είναι ταλέντο, αλλά επιλογή"
Το τελευταίο βιβλίο του Ρομπέρτο Σαβιάνο αφιερώνεται στον δολοφονημένο από τη μαφία δικαστή. "Ο Φαλκόνε αισθάνεται ότι η ζωή του είναι χαμένη, έχει επιλέξει να μην κάνει παιδιά: "Δεν φέρνεις ορφανά στον κόσμο", λέει. Υπάρχουν λίγοι άνθρωποι που μπορεί να εμπιστευτεί, πολλοί φίλοι μετατρέπονται σε εχθρούς. Ο Φαλκόνε το καταλάβαινε, ο Παζολίνι το καταλάβαινε: από τη συκοφαντία, από το βούρκο, μόνο ο θάνατος φέρνει γαλήνη."
Roberto Saviano, Solo è il coraggio. Giovanni Falcone. Εκδ. Bompiani, 2022
Roberto Saviano, Giovanni Falcone Solo e' il coraggio. Εκδ. Gallimard, 2025
Στις 23 Μαΐου 1992, κοντά στο Παλέρμο, μία ισχυρότατη βόμβα ανατίναξε το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν ο δικαστής Τζιοβάνι Φαλκόνε, ο υπ' αριθμόν ένα εχθρός της σικελικής μαφίας, με την επίσης δικαστή γυναίκα του, Φραντσέσκα Μορβίλο.
Rαdio France
06.02.2025
Ο ιταλός συγγραφέας Ρομπέρτο Σαβιάνο συνεχίζει την επίμονη εκστρατεία του κατά της μαφίας, η οποία ξεκίνησε με την έκδοση του συνταρακτικού του βιβλίου Gomorra πριν από σχεδόν 20 χρόνια. Μετά τη Νάπολη, ο συγγραφέας στρέφει τώρα την προσοχή του στη Σικελία με το βιβλίο Giovanni Falcone, που αφιερώνεται στον Σικελό δικαστή που δολοφονήθηκε το 1992.
Αν και η δημοσίευση της λεπτομερούς έρευνάς του για τη ναπολιτάνικη Καμόρα το 2006 του απέφερε απειλές θανάτου που τον ανάγκασαν να ζει έκτοτε υπό συνεχή φρουρά, ο Ρομπέρτο Σαβιάνο εξακολουθεί να γράφει για τη μαφία με την ίδια εμμονή. Επί είκοσι χρόνια συνεχίζει να προειδοποιεί και να ρίχνει φως στα εγκλήματα των μαφιόζικων οργανώσεων, αψηφώντας τον κίνδυνο. Το ίδιο πείσμα χαρακτήριζε και τον Giovanni Falcone, τον διάσημο δικαστή που δολοφονήθηκε από τη σικελική Cosa Nostra τον Μάιο του 1992. Σε αυτό το ογκώδες βιβλίο-έρευνα, ο συγγραφέας τον τιμά, ανατρέχοντας στον δεκαπενταετή αγώνα ενός ανθρώπου που γνώριζε ότι ο θάνατός του ήταν αναπόφευκτος.
Ο Ρομπέρτο Σαβιάνο μιλάει για τη γένεση του βιβλίου και για την υποδοχή του στην Ιταλία: "Ήταν μια τόσο σημαντική, καίρια προσωπικότητα που με απασχολούσε πολύ το πώς θα γινόταν δεκτό το βιβλίο. Η υποδοχή υπήρξε εξαιρετική, και ήταν για μένα μία πολύ όμορφη εμπειρία να φέρω το μυθιστόρημα για τον Giovanni Falcone στο ιταλικό κοινό. Είχαν ήδη υπάρξει δοκίμια, κριτικές, συλλογές άρθρων, αλλά ποτέ ένα λογοτεχνικό έργο γι' αυτόν, παρόλο που η ζωή του ήταν απίστευτα περιπετειώδης, γεμάτη θάρρος, πόνο, φιλία και όνειρα. Χρησιμοποίησα τη φαντασία μου για να ανακατασκευάσω τη ζωή του, όπως ένας αρχαιολόγος αναδημιουργεί έναν αμφορέα από ένα μόνο κομμάτι. Αλλά ό,τι δημιούργησα δεν ήταν ποτέ αυθαίρετο. Τα πήρα όλα από τις εφημερίδες, από τα λόγια των κοντινών ανθρώπων του Φαλκόνε. Ήταν ένας άνθρωπος που είχε μια αφέλεια, αλλά ταυτόχρονα είχε αντιληφθεί πολύ καλά τον σημερινό κόσμο, τον κόσμο του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού που έγινε μαφιόζικος. Ήταν ένας άνθρωπος που επέλεξε να είναι θαρραλέος. Πίστευε ότι ο μόνος τρόπος για να πολεμήσεις τη μαφία ήταν μέσω της δικαιοσύνης, του νόμου."
Ο συγγραφέας διηγείται επίσης την προσωπική του σχέση με τον δικαστή, τον οποίο θαύμαζε από μικρός: "Ήμουν νεαρός έφηβος όταν πέθανε. Η ισχυρότερη ανάμνησή μου είναι η αντίδραση της οικογένειάς μου. Καθώς μεγάλωσα σε μια περιοχή όπου υπήρχε η Καμόρα, οι γονείς μου δεν εξεπλάγησαν, κυρίως φοβήθηκαν. Ήταν σαν να ξεκινούσε ένας πόλεμος, αναρωτιόντουσαν τι θα επακολουθούσε. Και τότε τα πράγματα άλλαξαν πραγματικά: η μαφία που σκότωσε τον Φαλκόνε αντικαταστάθηκε από μια άλλη μαφία, που σήμερα δεν σκοτώνει πλέον δικαστές αλλά τους εξαγοράζει."
Σε αυτό το βιβλίο ο Σαβιάνο αποτίνει φόρο τιμής στον Φαλκόνε, ο οποίος στην πραγματικότητα ήταν πολύ μόνος πριν γίνει ήρωας: "Αυτό που με ενοχλεί περισσότερο είναι ότι σε κάθε επέτειο του θανάτου του στην Ιταλία, έχεις την εντύπωση ότι όλη η χώρα ήταν δίπλα του και ότι η Μαφία τον σκότωσε επειδή ήταν εθνικός ήρωας. Αλλά συνέβη ακριβώς το αντίθετο: ήταν μόνος του, τον εμπόδιζαν στις έρευνές του, τον σαμποτάριζαν οι συνάδελφοί του. Όταν μια πρώτη απόπειρα δολοφονίας του απέτυχε και κατηγορήθηκε ότι είχε τοποθετήσει ο ίδιος μια ψεύτικη βόμβα κάτω από το σπίτι του, στενοχωρήθηκε πάρα πολύ από τις φήμες αυτές."
Η Κόζα Νόστρα είχε βάλει στόχο να καταστρέψει τη φήμη του Φαλκόνε για να μπορέσει να τον σκοτώσει. Αλλά η βία αυτής της μαφιόζικης οργάνωσης εμφανίζεται και με έναν πιο ωμό τρόπο στο μυθιστόρημα, όπως εξηγεί ο Ρομπέρτο Σαβιάνο: "Με μαγνητίζει η βία, κάτι για το οποίο μερικοί με επικρίνουν πολύ. Αλλά για μένα είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο για την κατανόηση των πραγμάτων. Έχω δει περίπου πενήντα ανθρωποκτονίες και σου φέρνει ναυτία αυτή η εντελώς αποκρουστική φρίκη του θανάτου. Από την άλλη, τα ζητήματα του εκβιασμού, του χρήματος και της εξουσίας προκαλούν μεγάλη περιέργεια, αλλά αν έχουν κάτι καλό είναι που κάνουν τους ανθρώπους να θέλουν να κατανοήσουν τον κόσμο".
Festivaletteratura
10.09.2022
Τεσσεράμισι χρόνια έρευνας και συγγραφής. Ένα ειλικρινές και σύνθετο έργο που κυκλοφορεί τριάντα χρόνια μετά το θάνατο του Τζιοβάνι Φαλκόνε. Γιατί υπάρχει μια σημασία ακόμη και στην επέτειο, η οποία δεν σηκώνει ποτέ ρητορική. Αυτό, και πολλά άλλα, είναι το βιβλίο του Ρομπέρτο Σαβιάνο για τον Τζιοβάνι Φαλκόνε.
Ας ξεκινήσουμε από μια φωτογραφία, από τον Φαλκόνε που κοιτάζει έξω από ένα παράθυρο και ανοίγει τα παντζούρια για να μπει φως και αέρας στο δωμάτιο. Είναι χαρούμενος, χαμογελαστός, ένας άνθρωπος που αγαπά τη ζωή, μακριά από το δράμα του Capaci [η μικρή πόλη κοντά στο Παλέρμο όπου σκοτώθηκε -σ.σ.]. Αλλά και ένας άνθρωπος που λέει "δεν φέρνεις ορφανά στον κόσμο". Υπάρχει μια αντίθεση ανάμεσα στην επιθυμία για ζωή και σε κάποια ζοφερά προαισθήματα. Και ο Σαβιάνο καταφέρνει να μας τα πει όλα αυτά, όχι για την ήρωα τότε, αλλά για έναν άνθρωπο με τις αντιφάσεις του, τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του. Η μορφή του μυθιστορήματος μας επιτρέπει να περιγράψουμε τον Φαλκόνε με αυτόν τον τρόπο και η δύναμη του βιβλίου είναι ακριβώς αυτή. Η ιστορία μας βάζει μέσα στη ζωή του, είμαστε μαζί του στα γραφεία του, όταν μιλάει με τους συναδέλφους του, όταν γευματίζει με φίλους ή στις άγρυπνες νύχτες του. Στη ζωή του στο Παλέρμο, στη Ρώμη ή στο Τράπανι. Ο φόβος που τον διακατέχει είναι ένας αναγκαίος φόβος, με τον οποίο πρέπει να ζει κανείς για να συνεχίσει τον δρόμο που έχει επιλέξει. Υπάρχουν βέβαια και τα ιστορικά γεγονότα, όλα τεκμηριωμένα, σαν ένα αληθινό βιβλίο σύγχρονης ιστορίας. Όμως είναι σημαντικός ο δεσμός που έχει δημιουργηθεί με αυτούς τους χαρακτήρες. Δεν θα πάρουμε τη σκυτάλη αυτών των ηρώων, δεν έχουμε την ικανότητα ή ίσως και τη δύναμη, αλλά μπορούμε να συμβάλουμε ώστε "το χυμένο αίμα τους να μη στεγνώσει ποτέ".
Κάπου υπάρχει μια ευκαιρία να αλλάξουμε τα πράγματα, έχουμε την ελπίδα να κάνουμε μια επιλογή, να μεταμορφώσουμε τη χώρα μας. Και τότε θα μπορούμε να σταθούμε δίπλα σε έναν μοναχικό, ηττημένο άνθρωπο. Που απορρίπτεται από τo Antimafia Pool (τo οποία είχε εφεύρει) ή τo CSM [Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο - σ.σ.]. Που τον προσπερνούν ακατάλληλοι και ανεπαρκείς άνθρωποι. Αυτές τις ήττες δεν θα τις αφηγηθεί ποτέ κανείς στις εκδηλώσεις μνήμης. Και κανείς δεν θα αναφερθεί στο θέμα της Μαφίας προεκλογικά. Για ευνόητους λόγους. Αν για χρόνια κάνατε τα πάντα για να αποφύγετε τη συζήτηση, για να σπρώξετε το σύστημα στη λήθη, δεν μπορείτε να κάνετε τώρα την αρχή. Η "Κόζα Νόστρα" δεν υπήρχε καν ως λέξη πριν από τις έρευνές του. Ο Tommaso Buscetta ήταν αυτός που του μίλησε γι' αυτήν. Ο Φαλκόνε ήθελε να διεισδύσει βαθιά, ήθελε να μπει στη νοοτροπία των μαφιόζων, στον τρόπο σκέψης τους. Να τους κατανοήσει σε βάθος, να καταλάβει από τη συμπεριφορά τους ποιοι πραγματικά ήταν. Αν κινούνται αργά, είναι σίγουρα αφεντικά, όσοι κινούνται σπασμωδικά ανήκουν στα εκτελεστικά όργανα. Γιατί υπάρχει επιλογή ακόμα και στις εγκληματικές οργανώσεις. Πολύ διαφορετική από εκείνη των θεσμών. Πολύ συχνά οι θεσμοί βάζουν επικεφαλής αυτούς που χειρίζονται εύκολα. Η εγκληματική οργάνωση, αντίθετα, "επενδύει στους νέους", βάζει στην κορυφή ικανούς ανθρώπους. To Antimafia Pool έπρεπε να μελετήσει πολύ για να κατανοήσει αυτούς τους μηχανισμούς. Η Μαφία υπήρχε ήδη εκατό χρόνια πριν από την ενοποίηση της Ιταλίας. Διέτρεξε εποχές και καθεστώτα. Επειδή οι εξουσίες μπορούν πάντα να εξαγοραστούν. Ο Μπουσκέτα προσέφερε το κλειδί για να τα δούμε όλα αυτά. Και τώρα έχουμε κι εμείς την ευκαιρία να το καταλάβουμε.
Είναι λάθος η πολιτική να αναθέτει τα πάντα στη δικαιοσύνη. Χρειαζόμαστε επίσης μια πολιτική ιδέα ενάντια στη μαφία, πολιτικές επιλογές που αντιβαίνουν στα συμφέροντα των συμμοριών. Μπορείς να είσαι ό,τι θέλεις πολιτικά, αλλά υπάρχει μόνο μία μάχη. Δεν αρκεί να έχεις καθαρό ποινικό μητρώο. Είναι απαραίτητη η δράση. Προχώρησαν στο όνομα των θυσιασμένων ζωών συναδέλφων και φίλων, πρακτικά ως μια υποχρέωση. Έπρεπε να έχουν πίστη σε αυτό που έκαναν για να μνημονεύουν καθημερινά τους νεκρούς τους. Ο Chinnici υπερασπίστηκε τον Falcone και τον παρότρυνε, δείχνοντας την άδεια καρέκλα του Terranova. Ο Chinnici που αργότερα θα σκοτωνόταν κι αυτός. 'Ηθελαν να αρχίσουν να φέρνουν αυτές τις ιδέες στα σχολεία, να διδάξουν ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Να μιλήσουν για τα ναρκωτικά, ένα άλλο θέμα για το οποίο δεν γίνεται ποτέ συζήτηση. Επειδή τα ναρκωτικά είναι οικονομία. Τους κατηγόρησαν ότι δεν αγαπούν τον τόπο τους, ότι τον υποτιμούν μιλώντας συνέχεια για αυτά τα πράγματα. Αντίθετα, μόνο αν αγαπάς τον τόπο σου μπορείς να τον γιατρεύσεις, και όσοι μιλούν για αυτά τα θέματα αγαπούν πολύ τον τόπο τους. Στο όνομα της ομορφιάς αυτής της χώρας. Η απόκρυψη είναι τοξική. Η δύναμη της ομορφιάς αντίθετα σε επηρεάζει και θέλεις να τη μοιραστείς, θέλεις να την απολαύσουν όλοι γύρω σου. Σε οδηγεί σε μια πράξη αλληλεγγύης. Διαφορετικά, υπάρχει μόνο η συκοφαντία.
Μετά το θάνατο του Τσινίτσι κάποιοι γιορτάζουν. Στις ειδήσεις, δύο ημέρες αργότερα, η είδηση έχει εξαφανιστεί. Η προσοχή δεν ήταν εκεί και δεν θα είναι εκεί. Μόνο μετά το Capaci, αλλά επειδή οι άνθρωποι είχαν αρχίσει να αλλάζουν. Η Μάξι-δίκη ήταν η μεγαλύτερη νίκη γιατί έδειξε ότι υπήρχε οργάνωση. Αλλά πολλοί πέθαναν, πρώτα φίλοι και μετά εχθροί. Και η δίκη έχασε τη δύναμή της τόσο στο δεύτερο όσο και στο τρίτο βαθμό. Αλλά το θάρρος παρέμεινε. Γιατί το θάρρος είναι μια επιλογή, το θάρρος είναι μια επιλογή που έρχεται όταν ακούμε το βαθύτερο κομμάτι του εαυτού μας, όταν επιλέγουμε το δυσκολότερο μονοπάτι επειδή το ευκολότερο έρχεται σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουμε. Είμαστε σίγουρα ατελείς, αδύναμοι και εύθραυστοι. Αλλά το θάρρος μετριέται μόνο μέσα μας. Το θάρρος να διαλέγουμε πλευρά. Από την τελευταία σελίδα του μυθιστορήματος του Σαβιάνο: Η Φραντσέσκα Μορβίλο [πέθανε πέντε ώρες μετά την επίθεση -σ.σ.]ρωτάει στο νοσοκομείο "Πού είναι ο Τζιοβάνι;" και ο Πάολο Μπορσελίνο [σκοτώθηκε και αυτός από έκρηξη βόμβας τον Ιούλιο του 1992 -σ.σ.] παραμένει μόνος. Γιατί το θάρρος είναι μοναξιά.
Δείτε ακόμα στο Αλμανάκ:
Giovanni και Francesca, η πρόκληση της αγάπης στα χαρακώματα
Δύο σελίδες από το τελευταίο - τρομακτικό- βιβλίο του Roberto Saviano
'Ενας μικρός Αφρικανός 'Ικαρος
Αντριάνο Σόφρι - Ρομπέρτο Σαβιάνο κατά Ματέο Σαλβίνι
Zero zero zero, ταξίδι στην οικονομία της κοκαΐνης.
