Μπορεί να μην είμαι και τόσο λάτρης της επιστημονικής φαντασίας (είμαι πιο πολύ άλλων εκφάνσεων του φανταστικού), ξεφυλλίζω όμως ό,τι πέσει στα χέρια μου. Πριν καιρό είχα αγοράσει με ένα ευρώ (ήταν αυτός ένας λόγος, αλλά μου άρεσε επίσης το εξώφυλλο, όπως και το… cult του πράγματος) ένα παράξενο βιβλίο επιστημονικής φαντασίας, για το οποίο δεν βρήκα, εκ των υστέρων, τίποτα ουσιαστικό στο διαδίκτυο. Το βιβλίο αυτό ήταν/είναι γραμμένο από κάποια Φραντζέσκα Στελλακάτου, έχει τίτλο «Ταξιδεύοντας στη Σελήνη και τον Άρη» και εκδόθηκε ιδιωτικώς στην Αθήνα, το 1963! Το παράξενο με το βιβλίο αυτό είναι πως διαθέτει πρόλογο από τον Hermann Oberth (1894-1989), τον «πατέρα» (ή εκ των «πατέρων» τέλος πάντων) της πυραυλικής τεχνολογίας και της αστροναυτικής! Να τι γράφει ο Dr. Oberth (μεταφέρω τον πρόλογό του):
Ένα πράγμα που μου έκανε παλαιόθεν εντύπωση ήταν μία ροπή των ροκάδων φίλων μου σε πρώτη φάση (αφορούσε και σ' εμένα ως ένα βαθμό) προς το φανταστικό. Δεν υπήρχε περίπτωση να έβρισκες ροκά στην παρέα (στα eighties αναφέρομαι), που να μην είχε διαβάσει Poe και Lovecraft (τουλάχιστον), τα διηγήματα τρόμου των εκδόσεων Ωρόρα (στις μεταφράσεις του Γιώργου Μπαλάνου), περιοδικά όπως ο «Απαγορευμένος Πλανήτης» και άλλα διάφορα.
Ο πρόλογος
"Η επιστήμη του Διαστήματος έχει μακρινό πρόγονο τον μύθο και τη φαντασία, πνευματικό της δε τέκνο είναι το μυθιστόρημα. Λίγα χρόνια μας χωρίζουν από την ημέρα, που ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος ετέθη σε τροχιά γύρω από τη Γη, κι η πρόοδος της Αστροναυτικής κατέστη αλματώδης. Κάθε μήνα που περνά νέο βήμα σημειώνεται προς τα εμπρός. Ο άνθρωπος μ’ απροσδόκητη ταχύτητα εισέρχεται σε μεγαλύτερο βάθος στον πλανητικό χώρο, για να τον εξερευνήση κι ειρηνικά να τον χρησιμοποιήση για το καλό όλων. Ένας πυρετός επιστημονικός φλογίζει τις καρδιές όλων, με φυσικό επακόλουθο να κεντρίζεται η φαντασία ανδρών και γυναικών, μικρών και μεγάλων.
Η Ελληνική Αστροναυτική Εταιρία πέτυχε να δημιουργήση αγάπη της Κοινής Γνώμης για τα επιτεύγματα της επιστημονικής τεχνολογίας. Και να, που παράλληλα έσπρωξε το ενδιαφέρον μέχρι του σημείου, ώστε ν’ αναπτύξη και τον τομέα της Αστροναυτικής Φιλολογίας, με το ανά χείρας έργο της κ. Φραντζέσκας Στελλακάτου ‘Ταξιδεύοντας στη Σελήνη και στον Άρη’. Έχω τη γνώμη ότι είναι έργο άξιο, ιδιαιτέρας προσοχής κι επαίνου. Πρόκειται για μιαν αξιόλογη εργασία κι είναι βέβαιο ότι η συγγραφεύς έχει καταβάλει πολλή προσπάθεια και πολλούς κόπους. Το χαρακτηρίζουν η σαφήνεια, η απλότης της αφηγήσεως κι η αληθοφάνεια διαφόρων περιστατικών.
Έχει πολλά σημεία, που το διακρίνει η πρωτοτυπία και, ενώ διατηρεί ευλάβεια σ’ ωρισμένες αρχές της επιστήμης, δίνει στον κεντρικό πυρήνα του μύθου συναρπαστικό περιεχόμενο. Είναι μυθιστόρημα, που διεγείρει γενικά το ενδιαφέρον κι αφορά όχι μόνο τους ειδικούς, αλλά και πάντα μη ειδικό. Εισάγει δεν τον αναγνώστη στις θεμελιώδεις αρχές των διαστημικών ταξιδιών. Αλλ’, επί πλέον, το παρόν βιβλίον παρουσιάζει και κάποια άλλο ενδιαφέρον: Το πώς, δηλαδή, βλέπει μια γυναίκα-συγγραφέας την υπόθεσι των διαστημικών ταξιδιών.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι πλημμυρίζει από αισιοδοξία για το μέλλον και τους μεγάλους σκοπούς της Αστροναυτικής. Μεσ’ από τα γεγονότα, που ιστορούνται με πυκνή αλληλουχία, η κ. Φραντζέσκα Στελλακάτου εμφανίζεται πιστή οπαδός της σύγχρονης επιστήμης του Διαστήματος. Είμαι βέβαιος, ότι η εκλεκτή συγγραφεύς προσφέρει συμβολή στην ανάπτυξι της θετικής διαστημικής Τεχνικής στη χώρα του Δαιδάλου και του Ικάρου, στην ωραία Ελλάδα, με την οποία έχω συνδεθή από ταξίδι, που έκανα το έτος 1961. Επομένως, ο καθένας, που έχει ενδιαφέρον για τις πτήσεις μέσα στο κοσμικό Διάστημα, πρέπει να συντελέση στην περαιτέρω διάδοσι του παρόντος βιβλίου.
Νυρεμβέργη 7 Ιουλίου 1963
Δρ. Χέρμαν Όμπερθ, Καθηγητής
Φυσικά, το «Ταξιδεύοντας στη Σελήνη και στον Άρη» της Φραντζέσκας Στελλακάτου μπορεί να μην είναι το πρώτο σύγχρονο (το λέω για να μην πάμε στην «Αληθή Ιστορία» του Λουκιανού) ελληνικό μυθιστόρημα, ή βιβλίο τέλος πάντων, επιστημονικής φαντασίας, αφού υπάρχει το «Από τη Γη στον Άρη» (1929) του Δημοσθένη Βουτυρά, πιθανώς να είναι όμως το πρώτο γραμμένο από γυναίκα, κάτι που, όπως και να το κάνουμε, έχει μια σημασία.
Ένα πράγμα που μου έκανε παλαιόθεν εντύπωση ήταν μία ροπή των ροκάδων φίλων μου σε πρώτη φάση (αφορούσε και σ’ εμένα ως ένα βαθμό) προς το φανταστικό. Δεν υπήρχε περίπτωση να έβρισκες ροκά στην παρέα (στα eighties αναφέρομαι), που να μην είχε διαβάσει Poe και Lovecraft (τουλάχιστον), τα διηγήματα τρόμου των εκδόσεων Ωρόρα (στις μεταφράσεις του Γιώργου Μπαλάνου), περιοδικά όπως ο «Απαγορευμένος Πλανήτης» και άλλα διάφορα. Φυσικά, από κοντά, πρώτο ρόλο είχαν και οι ανάλογες ταινίες. Το rock κόλλαγε, σε πολλούς, με όλα αυτά τα πράγματα, περισσότερο ας πούμε από τον Frantz Fanon ή τον Ernst Fischer. Δεν μπορώ να την εξηγήσω εντελώς αυτήν την συσχέτιση (κάτι καταλαβαίνω…), πώς, με ποιον τρόπο δηλαδή, το rock, που ήταν ένα απλωμένο κοινωνικό φαινόμενο (διεθνώς πρώτα-πρώτα, αναλόγως και εν Ελλάδι), συνομιλούσε τόσο στενά με αυτού του τύπου τις υποκουλτούρες (όχι με αρνητικό πρόσημο ο χαρακτηρισμός). Κάτι συνέβαινε.
Κάποιες υπόγειες διαδρομές ένωναν τους ροκάδες –τόσο της δικής μου εποχής, όσο και της προηγούμενης– με το πέραν του κόσμου τούτου. Πιθανώς να οφειλόταν αυτό στον χαρακτήρα της «απόδρασης» που για πολλούς, ή έστω για κάποιους, είχε το rock και που διέθετε σε πληθώρα το φανταστικό, κάτι που μπορεί να πήγαινε παραλλήλως με την άρνηση της καθημερινότητας και ενδεχομένως των προβλημάτων της – ή, όμως, και με το ξεπέρασμα τους, με την αναζήτηση αρμονικότερων τρόπων διαβίωσης και επιβίωσης στους έξω κόσμους. Παράγωγα του rock (και όχι μόνον αυτού, άκου Sun Ra π.χ., για να αναφερθώ σε ένα χοντρό όνομα) στηρίχτηκαν σχεδόν εξ ολοκλήρου στο φανταστικό ή επηρεάστηκαν άμεσα απ’ αυτό (όπως ας πούμε το space-rock ή μεγάλο τμήμα του heavy metal), ενώ και στην ψυχεδελική εποχή, όπως και στην ακόλουθη περίοδο τού progressive το «ταξίδι» προς τους άλλους κόσμους ήταν σχεδόν μόνιμο και αναπόδραστο.
Γιατί να παραξενεύει, λοιπόν, το γεγονός πως αρχισυντάκτης στο πρώτο περιοδικό για την επιστημονική φαντασία που κυκλοφόρησε ποτέ στην Ελλάδα ήταν ο Πητ Κωνσταντέας; Γνωστός, φυσικά, στους Έλληνες ροκάδες από τις δισκοκριτικές του στο Ποπ & Ροκ, τα σχετικά βιβλία (Frank Zappa) και τις μεταφράσεις του (The Who), την ροκ εκπομπή Στούντιο 13 στην κρατική ραδιοφωνία, τις ροκ εγκυκλοπαίδειες κ.λπ., κ.λπ. Αναφέρομαι, βεβαίως, στο περιοδικό «Αναλόγιο» του Κώστα Καβαθά, που πρωτοκυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 1976. Το περιοδικό τύπωσε 9(;) τεύχη πριν κλείσει μέσα στο ’77, με τον Κωνσταντέα να κρατά (και) τη στήλη της σχετικής βιβλιοκριτικής.
Στενή σχέση με το rock είχε βεβαίως κι ένας άλλος πιονιέρος της εγχώριας επιστημονικής φαντασίας, ο Άγγελος Μαστοράκης, ο οποίος τον Απρίλιο του ’78 τυπώνει το πρώτο τεύχος του «NOVA», ενός επίσης επιστημονικής φαντασίας περιοδικού που κυκλοφόρησε ακόμη λιγότερα τεύχη από το «Αναλόγιο» (μόλις έξι σε δύο περιόδους). Να πω πως ο Μαστοράκης ήταν βασικός συνεργάτης (ηχολήπτης) του Διονύση Σαββόπουλου στη δεκαετία του ’70 (στη δισκογραφία το όνομά του αναφέρεται μόνο στους «Αχαρνής»), ενώ βρέθηκε πίσω από τους Socrates, τα Μπουρμπούλια, τον Παύλο Σιδηρόπουλο και βεβαίως τον Εξαδάκτυλο και τον Δημήτρη Πουλικάκο (παίζει φυσαρμόνικα και κάνει φωνητικά στο «Μεταφοραί-Εκδρομαί ο Μήτσος», ενώ ήταν και ηχολήπτης στο «Crazy Love στου Ζωγράφου»). Ήταν επίσης υπεύθυνος ήχου στο Ρόδον (έτσι νομίζω – στην αρχή της λειτουργίας του), είχε κάνει remixing και παραγωγή στο καλύτερο LP του Ross Daly, το “Ross Daly” [Private Pressing, 1986], ήταν υπεύθυνος έκδοσης του περιοδικού… για τα κόμιξ και την επιστημονική φαντασία «9», που μοιραζόταν τις Τετάρτες μαζί με την Ελευθεροτυπία, ενώ είναι ακόμη γνωστός και για τις μεταφράσεις του (Carlos Castaneda, William S. Burroughs). Το 1994 ο Άγγελος Μαστοράκης είχε δώσει μια συνέντευξη στον Βασίλη Κ. Καλαμαρά στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» (10/7/1994) με αφορμή την τότε επανεκκίνηση του NOVA (βγήκαν δύο τεύχη) όπου μεταξύ άλλων σημείωνε:
«Στην επιστημονική φαντασία περιγράφεται ένας μελλοντικός κόσμος, στον οποίον οι τεχνολογικές εξελίξεις φέρουν τον άνθρωπο αντιμέτωπο με την κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον. Στην ουσία εξιστορείται μια κρίση. Η λύση αυτής της κρίσης είναι το νέο μας όραμα για τον άνθρωπο και τον κόσμο».
Κοιτάζοντας, τώρα, τα δεκάδες ονόματα που αναγράφονται στο «Μεταφοραί-Εκδρομαί ο Μήτσος», στο εξώφυλλο και στα 4σέλιδο ένθετο, σκέφτομαι πως πλην του Άγγελου Μαστοράκη είχαν άμεση σχέση με την επιστημονική φαντασία τόσο ο Δημήτρης Πουλικάκος, όσο κυρίως ο Πάνος Κουτρουμπούσης (είχε συμβάλλει στο εξώφυλλο εκείνου του δίσκου μέσω των φωτογραφιών του). Ο Πουλικάκος, ας πούμε, είχε μεταφράσει το βιβλίο τού Μάρραιη Λάινστερ (Murray Leinster) Η Άλλη Πλευρά του Απείρου [Έψιλον, Αθήνα 1967;], ενώ και ο Κουτρουμπούσης, στην ίδια σειρά (μία από τις πρώτες απόπειρες για σοβαρό βιβλίο επιστημονικής φαντασίας στην Ελλάδα) είχε μεταφράσει-εικονογραφήσει την Επιστροφή στη Γη [Έψιλον, Αθήνα 1967;] του Ρότζερ Ζελάζνυ (Roger Zelazny). Φυσικά ο Κουτρουμπούσης την ίδιαν εποχή (στα τέλη των sixties) συνεργαζόταν και με τις νεοϋορκέζικες εκδόσεις Αce Books (ιστορικός science fiction οίκος, που ιδρύθηκε το 1952). Εκεί, στη σειρά ace double εικονογράφησε βιβλία των Nick Kamin, Walt and Leigh Richmond, K M O'Donnell, αλλά και συλλογές (Τhe Best from Fantasy and Science Fiction) με ιστορίες των Isaac Asimov, Roger Zelazny, Zenna Henderson κ.ά.
Αυτή η κοινωνική διάσταση της επιστημονικής φαντασίας, στην οποίαν αναφέρεται παραπάνω ο Μαστοράκης, ήταν οπωσδήποτε ένα ζητούμενο στη δεκαετία του ’70 (τόσο κατά την περίοδο της Χούντας, όσο και κατά τη Μεταπολίτευση), αλλά και το διαβατήριο, συγχρόνως, ώστε να περάσει το είδος από την κάπως περιθωριακή και pulp κατάσταση, στην οποίαν διαβιούσε, στην πιο… λογοτεχνική. Να καταστεί δηλαδή η επιστημονική φαντασία σοβαρό λογοτεχνικό είδος και όχι να λογίζεται ως παραλογοτεχνία. Φυσικά ο χαρακτηρισμός «παραλογοτεχνία» ποτέ δεν έγινε αποδεκτός από τους φίλους του είδους, οι οποίοι –εδώ που τα λέμε– δεν είχαν και καμμιάν ιδιαίτερη καΐλα ν’ αποδείξουν τίποτα στους… κουλτουριάρηδες.
Επιθυμούσαν όμως, υποθέτω, να δουν προσεγμένες ελληνικές εκδόσεις των αγαπημένων τους (ξένων) βιβλίων. Ίσως η πλέον σοβαρή έως τότε προσπάθεια (γιατί υπήρχαν κι άλλες) καταγραφής και αποτύπωσης τού είδους στη γλώσσα μας να ήταν η Σειρά Επιστημονικής Φαντασίας των εκδόσεων ΑντιΚόσμοι/ Μπουκουμάνης, που ξεκινά το 1975 με τα «Δίδυμα Φεγγάρια του Άρη» του Ραίη Μπράντμπερυ (Ray Bradbury). Ακολούθησαν «Το Δ του Διαστήματος» επίσης του Bradbury, «Το Σπέρμα του Δαίμονα» του Ντην Ρ. Κουντζ (Dean Ray Koontz) που είχε γυριστεί και σε ταινία από τον Donald Cammell (1977), «Ο Άνθρωπος με τα Μάτια-Ακτίνες Χ» του Ραίη Ράσσελ (Ray Russell), κι αυτό ταινία από τον Roger Corman το 1963, το «Ταξίδι Μέσα στο Χώρο και στο Χρόνο» του Φίλιπ Κ. Ντικ (Philip K. Dick), το «Οι Πράκτορες του Χάους» του Νόρμαν Σπίνραντ (Norman Spinrad) και μερικά ακόμη.
Υπεύθυνος της σειράς ήταν ο Δημήτρης Παναγιωτάτος, με ειδικό συνεργάτη τον Άδωνι Κύρου. Να υπενθυμίσω πως το 1976 ο Κάλβος είχε εκδώσει το φημισμένο βιβλίο τού Άδωνι Κύρου «Ο Σουρεαλισμός στον Κινηματογράφο» και πως οι δυο τους (Κύρου και Παναγιωτάτος) είχαν… ξανασυναντηθεί στο βιβλίο «Για μια Επαναστατική Παρα-Τέχνη» [Πλειάς, Αθήνα 1976], το οποίο περιελάμβανε τις συζητήσεις τους στο Παρίσι γύρω από την Τέχνη του «παρά».
Ο Παναγιωτάτος είχε ξεκινήσει την εκδοτική δραστηριότητά του με το περιοδικό Φάσμα της πρώτης εποχής (βγήκαν δύο τεύχη το 1971), συνέχισε μ’ ένα ειδικό τεύχος του Κούρου (1973) αφιερωμένο στο φανταστικό, υπό τον τίτλο «Η Φρίκη στο Cinema», για να ολοκληρώσει κατά μίαν έννοια με το βιβλίο του «Ο Φανταστικός Κινηματογράφος» [Δέκα, Αθήνα 1979], εκεί όπου υπήρχε ειδικό κεφάλαιο για την επιστημονική φαντασία (με τη θεματική της εξέλιξη, το ιστορικό της διάγραμμα και άλλα διάφορα). Αργότερα, ο Παναγιωτάτος παράτησε την πένα, ας το πω έτσι, και περνώντας πίσω από την κάμερα γυρίζει την πρώτη ολοδική του ταινία, που δεν ήταν άλλη από τη Νύχτα με τη Σιλένα (1986). Μάλιστα την ίδια χρονιά είχε κυκλοφορήσει και το σχετικό OST στη CBS με την ωραία fusion μουσική του Κυριάκου Σφέτσα.
«Ανέβα πάνω κούκλα μου κι ο πύραυλος θα φύγει/ σε λίγο θα ακούμε πια μπουζούκια στη Σελήνη./ Μπες στον πύραυλο κυρά μου και τα έξοδα δικά μου»...
Το ελληνικό ροκ ενσωμάτωσε από πολύ νωρίς την επιστημονική φαντασία στη θεματική του. Ήταν μια στιχουργική τάση σχετική με θέματα παρμένα από το υπερπέραν. Αναζητείται στο πλανητικό ή διαγαλαξιακό χάος η... τιμωρία για μία Γη που... παραστράτησε, που... λησμόνησε τον προορισμό της, που καταστρέφεται από την αλόγιστη ανθρώπινη συμπεριφορά. Πρώιμες οικο-ανησυχίες; Σχεδόν. Οι Sounds (σε στίχους Ρέτης Ζαλοκώστα) τραγουδούν το 1970, το «Έτος 2525», μεταφέροντας την φουτουριστική επιτυχία των Zager & Evans στη γλώσσα μας, ενώ ο Σωτήρης Κοματσιούλης με την «Επιδρομή από τον Άρη» το 1972 προσφέρει ένα pop-rock gem, με ωραίο hammond και κιθαριστικά κεντήματα για σεμινάριο. Την ίδια, περίπου, εποχή ο Γιάννης Πετρίτσης ηχογραφεί τον «Αρειανό» (1973), ο Ηλίας Ασβεστόπουλος με τους 2002 τραγουδούν το 1975, στο «σιδερένιο άνθρωπο», για το... διαστημόπλοιο από τον Άρη, που δεν ήταν άστρο ούτε φεγγάρι, ο Ηρακλής Τριανταφυλλίδης (1976) ανοίγεται «σε άλλους κόσμους μακρυνούς», ενώ ο Ακρίτας (1973) είναι, από το εξώφυλλό του ήδη, μία κοσμική αλληγορία. Σ’ αυτή την κατηγορία τραγουδιών, ή έργων αν θέλετε, τα «Αστρόνειρα» του Κώστα Τουρνά έχουν ξεχωριστή θέση.
Ακόμη και παιδική επιστημονική φαντασία υπάρχει ηχογραφημένη σε δίσκο, όπως το 45άρι «Ταξίδι στον Άρη» στην εταιρεία Χρυσή Πέννα από τις αρχές των 70s, με τραβηχτικό α λα «Yellow submarine»… ψυχεδελικό εξώφυλλο, για να μην λησμονήσουμε τον «Ιπτάμενο δίσκο του Γκιωνάκη» (1979), τους Vavoura Band με το «U.F.O.», αλλά και τον Κώστα Τουρνά με το «U.F.O.» (τραγούδια αμφότερα), τον Μίκη Θεοδωράκη με το «The Day the Fish Came out», τον Κώστα Γανωσέλλη με τον «Χρονοναύτη», τον Δημήτρη Κατή με το «Δωριείς/ Επιστροφή στη Γη», ακόμη και τον Μπάμπη Μαρκάκη με τους «Εξωγήινους» το 1979 (Omonoia sound) ή και το λαϊκό από τα sixties «Μπες στον πύραυλο κυρά μου» με κάποιον Σώτο Κρεμύδα (σε στίχους Νίκου Μπακογιάννη, του αδελφού του Παύλου Μπακογιάννη).
«Ανέβα πάνω κούκλα μου κι ο πύραυλος θα φύγει/ σε λίγο θα ακούμε πια μπουζούκια στη Σελήνη./ Μπες στον πύραυλο κυρά μου και τα έξοδα δικά μου»…
σχόλια