ΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

Στο βιβλίο του Γιώργου Λιάνη με τίτλο «Φλέρη Νταντωνάκη - Η φεγγαρική αηδόνα» (σ.σ. «Φεγγαρική αηδόνα» αποκαλούσε τη Φλέρη Νταντωνάκη ο ποιητής Νίκος Καρούζος) που κυκλοφόρησε το 2007 από τις εκδόσεις Μικρός Ιανός δημοσιεύτηκε μια συνέντευξη της Φλέρης στον Λιάνη από το 1972. Παραθέτω το απόσπασμα, στο οποίο η Φλέρη αναφέρεται σε βασανιστικά παιδικά χρόνια δίπλα στον πατέρα της:

«Ο μπαμπάς μου... εδώ στην Αθήνα... όταν ήμουν δύο ετών στα Χανιά... Θυμάμαι μια αυλή κι έναν πορτοκαλεώνα κι ένα πεζούλι όπου έπαιζα... Τη μαμά μου τη θυμάμαι... Μια μέρα ήρθε μια Τσιγγάνα να με κλέψει. Δεν αγαπούσα την οικογένειά μου... Ήταν δυστυχισμένοι κι οι δυο τους... Τσακωνόντουσαν, φωνάζανε... Είπα θα πάω με την Τσιγγάνα... Μια άλλη φορά, μια Τσιγγάνα έβαλε τα χέρια της στα φρύδια μου. Είχαν σμίξει. Τότες τα 'βγαλα και μετά δεν ξαναβγήκανε. Ήταν όπως της Παναγιάς της Γλυκοφιλούσας που είναι τα φρυδάκια της κομμένα... Μετά είπα θα μείνω με τη μαμά μου και τον μπαμπά μου γιατί ήμουν τεσσάρων ετών... Ο μπαμπάς μου, επειδή έκανα το πιπί μου, μ' έβαλε πάνω από τη φωτιά! Με κάθισε πάνω στην αναμμένη φωτιά. Η μαμά μου έσπασε την πόρτα της κουζίνας και μ' έσωσε. Ο πατέρας μου ήταν κινηματογραφιστής. Ήταν ο πρώτος της Ελλάδας. Παπαδαντωνάκης, Τόνις Φιλμς, τις χειρότερες ταινίες έκανε. Μόνο μία ήταν καλή. "Γερμανική περίπολος στην Κρήτη". Έγραφα από δέκα χρονών παιδάκι. Από πέντε χρονών διδάσκει ο γκουρού Μαχαράτζι. Δώδεκα ετών έγραφα σενάρια. Δώδεκα ετών είπα στον Παπαδαντωνάκη: "Αν με ξαναγγίξεις, θα σε σφάξω!". Στην Αθήνα.. Η πραγματική μου μητέρα ήταν αδελφή μου... Δεν τη νιώθω σαν μάνα μου, αλλά σαν αδελφή μου...Ο πατέρας μου πέθανε το 1959. Τώρα δεν ζω με κανέναν...».

ΤΑ ΑΝΕΜΕΛΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

Τον Ιανουάριο του 1945 η μικρή Φλέρη εγγράφεται στην Ιόνιο Σχολή, στο δημοτικό σχολείο. Συμμαθήτριές της ήταν η συγγραφέας παιδικών βιβλίων, Λότη Πέτροβιτς, η εικαστικός Αλίκη Θεοδόση και η ηθοποιός Χριστίνα Σύλβα. Οι μαρτυρίες των ανθρώπων από εκείνη την περίοδο μιλάνε για ένα εξαιρετικά συνεσταλμένο και μελαγχολικό κορίτσι, αλλά και έντονη «φλόγα» μέσα του. Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση της Λότη Πέτροβιτς για την πρώτη φορά που η 10χρονη Φλέρη τραγούδησε μπροστά σε κοινό:
«Ήταν 20 Φεβρουαρίου του 1947, θυμάμαι καλά την ημερομηνία, αφού είχε πάρτι η Ιόνιος Σχολή. Της Φλέρης πάντα της άρεσε να μας τραγουδάει στις σχολικές εκδρομές, εκείνη την ημέρα όμως τραγουδούσαμε όλοι μαζί, ώσπου σταματήσαμε για να την ακούσουμε. Ξεχώριζε απ' όλους! Η δασκάλα την ανέβασε πάνω σ' ένα τραπεζάκι μπροστά ακριβώς από την πόρτα του παλιού σχολείου −έχω, πραγματικά, τρομερά έντονη τη σκηνή− και εκεί, εκτός του ότι τραγούδησε, εμφάνισε κι ένα μεγάλο υποκριτικό ταλέντο. Σε όλα τα επόμενα σχολικά σκετς πρωταγωνίστρια ήταν η Φλέρη μαζί με τη Χριστίνα Σύλβα, μια τάξη μεγαλύτερή μας».

Η Φλέρη αποφοιτά από το εξατάξιο Γυμνάσιο της Ιονίου Σχολής το 1955. Εκείνο το καλοκαίρι προσκαλείται σε πάρτι της οικογένειας Πέτροβιτς στο εξοχικό τους στη Βούλα. Μεταξύ των οικογενειακών φίλων και καλεσμένων τους είναι και ένας Αμερικανός καθηγητής του περίφημου Coker College στη Νότια Καρολίνα. Η Φλέρη μοιράζεται έναν χορό μαζί του και του εκφράζει την επιθυμία της να φύγει για σπουδές στις ΗΠΑ. Πραγματικά, λίγο καιρό μετά ο καθηγητής στέλνει στη Φλέρη την αίτηση για την εισαγωγή της στο κολέγιο κι εκείνη προετοιμάζεται, μελετώντας ολόκληρο τον χειμώνα του '55 προς '56. Το καλοκαίρι του '56 αναχωρεί μόνη της για τις ΗΠΑ σε ηλικία 19 ετών κι εδώ εικάζεται πως λόγω των περιορισμένων οικονομικών των γονιών της το αεροπορικό εισιτήριο της το εξασφάλισαν κάποιοι πιο ευκατάστατοι συγγενείς της.

Η ΦΥΓΗ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ
Στη Νότια Καρολίνα η Φλέρη σπουδάζει Φιλοσοφία και τέσσερα χρόνια μετά, το 1960, κερδίζει υποτροφία του Πανεπιστημίου Brandeis της Νέας Υόρκης. Εκεί συνεχίζει σπουδές στην Κοινωνιολογία-Ψυχολογία. Ταυτόχρονα, όπως μαρτυρούν αποκόμματα αμερικανικών εφημερίδων της εποχής αλλά και αποσπάσματα από συνεντεύξεις της τις επόμενες δεκαετίες, αυτό που την ενδιέφερε περισσότερο ήταν το θέατρο και, κυρίως, το τραγούδι: Στο δημοσίευμα της εφημερίδας της ομογένειας «The Greek Sunday News» της 19ης Ιανουαρίου του 1961 με χαρακτηριστικό τίτλο «Κεφτέδες and Καλαματιανό at Brandeis» τη βλέπουμε να φωτογραφίζεται με συμφοιτητές της και τον Αμερικανό διευθυντή του τμήματος Υποτροφιών, διαβάζοντας ταυτόχρονα: «Miss Fleury Papantonakos of Athens who sang for the group».

Εννιά χρόνια αργότερα, τον Ιούνιο του 1970, όταν η Φλέρη έρχεται στην Ελλάδα για να τραγουδήσει στη συναυλία του Σταύρου Ξαρχάκου, όπως θα δούμε παρακάτω, θα δηλώσει στη δημοσιογράφο Κίτσα Καράμπελα της εφημερίδας «Ελεύθερη Ώρα»: «Τραγουδούσα δημοτικά και λαϊκά ελληνικά δημοτικά τραγούδια μ' έναν δικό μου τρόπο, που τον ένιωθα περισσότερο αντιπροσωπευτικό για την εποχή».

Ολόκληρη την επόμενη τετραετία, από το 1961 έως το 1964, η Φλέρη εμφανίζεται σε νεοϋορκέζικα «φολκ κλαμπ», όπως αναφέρει η ίδια, τραγουδώντας ελληνικά και ισπανόφωνα λαϊκά τραγούδια σε περιορισμένο κοινό, ενδεχομένως για ένα χαρτζιλίκι παράλληλα με τις σπουδές της. Στις αρχές του 1965, από κάποια πολιτιστική εκδήλωση του Brandeis όπου οπωσδήποτε θα τραγουδούσε η Φλέρη, έτυχε να περάσει ο βοηθός του συνθέτη Richard Rodgers (1902-1979). Εκείνος την ακούει και της προτείνει να παίξει και να τραγουδήσει επαγγελματικά στο μιούζικαλ με τίτλο «Do I hear a waltz?» − καθόλου παράξενο, αν αναλογιστούμε τον ρόλο που πράγματι πήρε η Φλέρη στο έργο: αυτόν της Τζιοβάνας, μιας Ιταλίδας με μεσογειακό ταμπεραμέντο.

Η ΦΛΕΡΗ ΣΤΟ BROADWAY
Είναι γνωστό ότι ως παρθενική εμφάνιση της Φλέρης Νταντωνάκη στη δισκογραφία θεωρείται το LP «Fleury: The Isles of Greece» που κυκλοφόρησε το 1965 μόνο στις ΗΠΑ και περιείχε ελληνικά δημοτικά και λαϊκά τραγούδια. Είναι επίσης ένας δίσκος που δεν κυκλοφόρησε ποτέ ολόκληρος στη χώρα μας και που μια αυθεντική κόπια βινυλίου του μπορείτε να βρείτε σήμερα στο Μοναστηράκι στην τιμή των 550 ευρώ! Πριν από μερικά χρόνια, όμως, μια ξένη κυκλοφορία της ετικέτας «Broadway» της SONY μας αποκάλυψε πως μια άλλη άγνωστη ηχογράφηση με τη φωνή της Φλέρης Νταντωνάκη πραγματοποιήθηκε παράλληλα με την έκδοση του ντεμπούτου άλμπουμ της για τις ανάγκες θεατρικής παράστασης. Αυτό τουλάχιστον μαρτυρά το σημείωμα στην επανέκδοση του δίσκου σε CD: «Η Fleury D' Antonakis συμμετέχει με την άδεια της Vanguard Recording Society Inc».

«Ήταν ένας θρίαμβός της τότε στο Broadway!» θα πει μετά από σαράντα σχεδόν χρόνια ο επιστήθιος φίλος της Σωτήρης Μουσούρης, ενθυμούμενος τις παραστάσεις του έργου «Do I hear a waltz?» που έκανε πρεμιέρα στις 18 Μαρτίου 1965 στο θέατρο της 46ης Οδού της Νέας Υόρκης. Σύνολο: 220 παραστάσεις και ημερομηνία λήξης των παραστάσεων αυτών η 25ηΣεπτεμβρίου της ίδιας χρονιάς!
Τι ήταν ακριβώς όμως το «Do I hear a waltz?» και γιατί έγραψε, ως φαίνεται, τη δική του ιστορία στο αμερικανικό μιούζικαλ;

Βασισμένο στο θεατρικό έργο «The time of the Cuckoo» του Άρθουρ Λόρεντς, περιέγραφε την ιστορία μιας νεαράς που πηγαίνει για διακοπές στη Βενετία και ερωτεύεται έναν Ιταλό γόη, αλλά ήδη παντρεμένο. Ανέβηκε για πρώτη φορά στο θέατρο το 1952 με πρωταγωνίστρια τη Σίρλεϊ Μπουθ, για να γίνει και ταινία τρία χρόνια αργότερα από τον Ντέιβιντ Λιν με την Κάθριν Χέπμπορν αυτήν τη φορά στον ρόλο της ηρωίδας Τζέιν. Από τότε ο συγγραφέας Άρθουρ Λόρεντς επιθυμούσε μια διασκευή του έργου του για μιούζικαλ, πόσο μάλλον όταν είχε μετρήσει 263 παραστάσεις ως θεατρικό και είχε σημειώσει μεγάλη εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία ως ταινία. Την ίδια περίοδο δούλευε παράλληλα το θρυλικό «West Side Story» του και για τον λόγο αυτό απευθύνθηκε στον κορυφαίο στιχουργό και σκηνοθέτη μιούζικαλ Όσκαρ Χάμερσταϊν (1895-1960). Ο Χάμερσταϊν αρνήθηκε την πρόταση του Λόρεντς, σκεπτόμενος την κινηματογραφική ταινία που ήταν πολύ πρόσφατη ακόμα στη συνείδηση των θεατών. Πέρασε σχεδόν μια δεκαετία, ο Χάμερσταϊν πέθανε, μα ο Λόρεντς, που δεν είχε εγκαταλείψει ποτέ το σχέδιο αυτό, στράφηκε σε άλλες δύο σημαντικές προσωπικότητες του αμερικανικού μουσικού θεάτρου, τον συνθέτη Ρίτσαρντ Ρότζερς και τον στιχουργό Στίβεν Σόντχαϊμ. Με τον δεύτερο είχαν συνεργαστεί ξανά στο «West Side Story», όταν οι στίχοι του επενδύθηκαν από τη μουσική του Λέοναρντ Μπέρνσταϊν! Ήταν η πρώτη και η τελευταία φορά, πάντως, που με αφορμή το μιούζικαλ πια «Do I hear a waltz?» θα δούλευαν μαζί Ρότζερς και Σόντχαϊμ! Τη σκηνοθεσία της παράστασης ανέλαβε ο Βρετανός σκηνοθέτης του θεάτρου, της όπερας και του κινηματογράφου Τζον Ντέξτερ (1925-1990), τα σκηνικά και τα κοστούμια ο Ιταλός Μπένι Μοντρεσόρ (1926-2001), τις χορογραφίες ο Χέρμπερτ Ρος (1927-2001) και τους φωτισμούς ο Τζιλ Φίσερ − όλοι τους πρώτα ονόματα στον χώρο τους!

Σε ό,τι αφορούσε τη διανομή, σύμφωνα με το τυπωμένο πρόγραμμα της παράστασης, το όνομα της Φλέρυς Νταντωνάκη αναγραφόταν όγδοο κατά σειρά, ενώ στην αφίσα τέταρτο, δίπλα στους δευτεραγωνιστές Μάντλιν Σέργουντ, Ζιλιέν Μαρί, Στιούαρτ Ντάμον και κάτω από το πρωταγωνιστικό δίδυμο Ελίζαμπεθ Άλεν - Σέρτζιο Φράντζι. Στη Φλέρη είχε δοθεί το κομμάτι της Τζιοβάνα, ένας μικρός σχετικά, αλλά χαριτωμένος και ξεχωριστός ρόλος! Η Τζιοβάνα, καθώς εξελισσόταν η ιστορία του «Do I hear a waltz?», ήταν η νεαρή Ιταλίδα βοηθός μιας γοητευτικής ιδιοκτήτριας πανσιόν που δεχόταν μαθήματα αγγλικών από τον Έντι, προκειμένου αυτός να εντυπωσιάσει την αφεντικίνα της! Λέγεται πως ήταν ο πιο χιουμοριστικός ρόλος σε ολόκληρο το έργο και πως η Φλέρυ τον είχε απογειώσει, ξετυλίγοντας ένα σπάνιο κωμικό υποκριτικό ταλέντο. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και μέσω αυτού του μικρού ρόλου οι Αμερικανοί κριτικοί έφτασαν στο σημείο να τη συγκρίνουν με τη Λάιζα Μινέλι!

Η μουσική και τα τραγούδια από το «Do I hear a waltz?» ηχογραφήθηκαν την 21η Μαρτίου του 1965 στο στούντιο CBS του 30ού Δρόμου της Νέας Υόρκης. Προηγήθηκε η μονοφωνική και ακολούθησε η στερεοφωνική εγγραφή του δίσκου. Το 1973 έγινε και η πρώτη επανέκδοση-ανατύπωση του βινυλίου, ενώ προς τα τέλη της δεκαετίας του '70 όλο το υλικό κυκλοφόρησε και σε μορφή κασέτας. Μέσα στα δεκαπέντε συνολικά κομμάτια η Φλέρυ Νταντωνάκη ακούγεται να ερμηνεύει μόνο δύο και, δυστυχώς, όχι μόνη της. Ο ρόλος της Τζιοβάνα που κρατούσε, όπως είπαμε, δεν ήταν μεγάλος. Παρ' όλα αυτά, ακόμη και στο «Perfectly Lovely Couple» που τραγουδάει μαζί με ολόκληρο τον θίασο της παράστασης η φωνή της πραγματικά ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες φωνές κορυφαίων ηθοποιών! Η μεγάλη στιγμή της, βέβαια, σ' αυτήν τη δισκογραφική έκδοση είναι το κομμάτι «No Understand» που τραγουδάει μαζί με τον Στιούαρτ Ντάμον και την Κάρολ Μπρους, το σκετς δηλαδή με το μάθημα αγγλικών που αναφέρουμε παραπάνω! Μπορεί τον ίδιο ακριβώς καιρό η Φλέρη Νταντωνάκη να εμφανιζόταν στα νεοϋορκέζικα folk cafés της εποχής ή στα μεγάλα κέντρα της ομογένειας, ερμηνεύοντας Θεοδωράκη, Χατζιδάκι και Ξαρχάκο, όπως όλα δείχνουν, όμως, η μεγάλη της αγάπη υπήρξε το θέατρο, και ειδικά το μιούζικαλ. Σε αντίθεση με τη δισκογραφία, που παρότι είχε την ευκαιρία να ηχογραφήσει στη Vanguard, εκείνη αρκέστηκε στις επανεκτελέσεις ελληνικών λαϊκών τραγουδιών, οι θεατρικές της δραστηριότητες στις ΗΠΑ φανερώνουν μια νέα γυναίκα, αποκομμένη από τον συνήθως ερμητικά κλειστό κύκλο των απανταχού ομογενών. Μην ξεχνάμε πως δύο χρόνια μετά το τέλος των παραστάσεων του «Do I hear a waltz?» η Φλέρη θα αντικαθιστούσε εκτάκτως τη Μελίνα Μερκούρη στο «Ilya Darling», τη διασκευή σε μιούζικαλ του κινηματογραφικού «Ποτέ την Κυριακή» του Ζιλ Ντασέν. Για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας, να πούμε ότι η Φλέρυ αντικατέστησε τη Μελίνα στο «Ilya Darling» μόνο μία φορά − αυτό μου είχε πει ο Ζιλ Ντασέν σε τηλεφωνική μας συνομιλία το 2001. Από τότε άρχισε να συμμετέχει σε αντιδικτατορικές εκδηλώσεις στη Νέα Υόρκη πλάι στη Μελίνα Μερκούρη και στον Ανδρέα Παπανδρέου.

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΣ ΔΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΦΛΕΡΗΣ & Η ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗ

Το άλμπουμ με τον κάπως τουριστικό τίτλο «The Isles of Greece» («Τα νησιά της Ελλάδας») κυκλοφόρησε στις αρχές του 1965, αμέσως μετά το συμβόλαιο που υπέγραψε η Φλέρη με την εταιρεία Vanguard. Υπεύθυνος για την ένταξη της Ελληνίδας τραγουδίστριας στο δυναμικό αυτήν της αμερικανικής folk εταιρείας ήταν ο Ελληνο-αμερικάνος πνευστός μουσικός Gus Vali, ο οποίος την είχε συνοδεύσει σε βραδιές ελληνικού τραγουδιού στη Νέα Υόρκη. Πιθανώς –το λέω με επιφύλαξη– εκείνος να ήταν και ο ιθύνων νους του ρεπερτορίου του δίσκου, αφού αυτά ακριβώς τα κομμάτια συνήθιζε να τραγουδάει η Φλέρη. Στο «The Isles of Greece» περιέχονταν 15 τραγούδια που έκαναν το δίσκο να διαρκεί περίπου 45 λεπτά, δηλαδή κάτι ασυνήθιστο για «μονό» βινύλιο εκείνων των χρόνων. Παραθέτω τους τίτλους από το ορίτζιναλ track list, με μερικά σχόλια στα αγγλικά από κάτω, που συνόδευαν την έκδοση:

SIDE ONE
1. Rampi
2. Mantouvala
(The tables turn in this «laika» or «bouzouki style» song, where the man laments his desertion by the woman, who hears her exotic non-Greek name of Mantouvala.)
3. Kokoraki
(In Greece, as all over the world, the sound of the cockrow –Kikirickou or Kikiricki– is the alarm clock and herald of dawn.)
4. Sagapo
(Ti nafto pou to lene agapi, or «What is this thing called love».)
5. Myrtia
(This is one of three songs on this program by the young Greek composer Thodorakis of Crete. He writes song classical in their simplicity of melodies, giving his own stamp to the folk tradition and to the modern vein of people's, or bouzouki, songs. His texts are usually poems by modern poets.)
6. Manha de Carnaval
7. Island Medley

SIDE TWO
8. Susurada
(The famous Greek singer, Nick Gounaris, wrote this song in 7/8 rhythm. It has become a modern folk song.)
9. Que Bonita
10. Women of Suli
(This is a song in the folk tradition dating from the Greek revolt against the Turks in 1821.)
11. Lament
(Song by Thodorakis – σ.σ. πρόκειται για το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη «Μάνα μου και Παναγιά» σε στίχους του Τάσου Λειβαδίτη.)
12. Lullaby
(σ.σ. το τρίτο τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη στον δίσκο ήταν το «Νανούρισμα» σε στίχους του Ερρίκου Θαλασσινού που πρωτοτραγούδησε η Ντόρα Γιαννακοπούλου στις κοινές παραστάσεις των Μ. Θεοδωράκη - Μ. Χατζιδάκι με τίτλο «Όμορφη Πόλη - Μαγική Πόλη».)
13. Dan me ponas
(This is a modern Bouzouki style song).
14. Cantillation - Yannos ki y Pagona
(A song in the old folk tradition.)
15. Feye - Go away
(σ.σ. πρόκειται για το τραγούδι «Φύγε-φύγε», μεγάλη επιτυχία των Στράτου Ατταλίδη - Κώστα Βίρβου από τις αρχές του 1960, με τη Γιώτα Λύδια και τον Στράτο Διονυσίου.)

Μέχρι σήμερα, τα μόνα ονόματα των συντελεστών του πρώτου δίσκου της Φλέρης που γνωρίζουμε είναι αυτά του Gus Vali, του Gershon Kingsley και του Jerry Sappir. Ο πρώτος, όπως είπαμε, έπαιζε κλαρίνο σε πολλά από τα κομμάτια. Ο δεύτερος υπέγραφε τις διασκευές όλων των ελληνικών τραγουδιών και διηύθυνε την ορχήστρα, εν προκειμένω την «Gus Vali Orchestra». Ο τρίτος υπήρξε μόνιμος ακομπανιαντέρ της Φλέρης με την κιθάρα του, όπως αναφέρεται στα σχόλια του τραγουδιού «Que Bonita». Δεν γνωρίζουμε, ωστόσο, αν ο Jerry Sappir συμμετείχε και σε άλλα τραγούδια του άλμπουμ, πέραν του «Que Bonita». Εικάζεται, επίσης, πως ο Sappir συνόδευσε κάποτε τη Joan Baez και τη Φλέρη όταν τραγούδησαν μαζί την εβραϊκή μπαλάντα «Donna-Donna», ένα υπέροχο τραγούδι που λάτρευε η Φλέρη και γι' αυτό θέλησε να το ηχογραφήσει πολλά χρόνια μετά, σε ρεσιτάλ του χατζιδακικού Τρίτου Προγράμματος.

Θέλω στο σημείο αυτό να προσθέσω μια μικρή ιστορία: Το 2005 κάλεσαν στο Κανάλι 1 του Πειραιά τον συνθέτη Σταύρο Παπασταύρου και τον γράφοντα για ένα ραδιοφωνικό αφιέρωμα στη Φλέρυ Νταντωνάκη. Κάποια στιγμή που παρουσιάσαμε κομμάτια από το άλμπουμ «The Isles of Greece», χτύπησε το τηλέφωνο του σταθμού. Βγήκε στον αέρα ένας ηλικιωμένος κύριος και με μεγάλη συγκίνηση μας είπε πως κι εκείνος συνόδευε ως μουσικός τη Φλέρη στις ΗΠΑ. Το όνομά του, Κώστας Σταματάκης. Κράτησα το τηλέφωνο του 76χρονου σήμερα κ. Σταματάκη και με αφορμή το «longform story» του LIFO.gr μίλησα μαζί του. Παραθέτω το απόσταγμα της ενδιαφέρουσας κουβέντας μας: «Την περίοδο 1968-69 συνόδευα κάθε βράδυ τη Φλέρη στο "Grey Gardens" του Σικάγο. Έπαιζα αρμόνιο και χωρίς να περιαυτολογώ άρεσα της Φλέρυς, διότι μπορούσα να υποκαταστήσω ολόκληρη ορχήστρα. Ήταν μια εξαιρετική κοπέλα και μια φωνή που όμοιά της δεν ξανάκουσα τα επόμενα χρόνια. Εκείνη την περίοδο πρέπει η Φλέρυ να γνώρισε τη Μαρία Φαραντούρη, γιατί τη θυμάμαι που ήρθε και μας άκουσε».

Πράγματι, η μαρτυρία του ακορντεονίστα και οργανίστα Κώστα Σταματάκη δένει με τη μαρτυρία της Μαρίας Φαραντούρη. Παραθέτω το σχετικό απόσπασμα από τη μεγάλη συνέντευξη της κορυφαίας τραγουδίστριας στο LIFO.gr (Σεπτέμβριος 2013): «Το 1968 πήγα να τραγουδήσω στο Σικάγο και μου είπαν κάποιοι μορφωμένοι άνθρωποι να δω οπωσδήποτε μια εκπληκτική τραγουδίστρια που τραγουδούσε σε κέντρο μπουζουκάδικο. Όντως, εγώ είχα ένα day off και πήγα να την ακούσω. Βγήκε η Φλέρη, θυμάμαι, με μποτίνια, η πίστα γέμισε πιάτα, τραγούδησε όμως το "Ένα το χελιδόνι" και τα άλλα τραγούδια από το "Άξιον Εστί". Έλεγε ακόμη λαϊκά, το "Μάνα μου και Παναγιά".

Την άλλη μέρα την κάλεσα, ήρθε και με βρήκε στο ξενοδοχείο κι έμεινε μαζί μου, είχα δωμάτιο δίκλινο. Αρμένικη βίζιτα, όπως λέμε (γέλια).

Μου χάρισε ένα δαχτυλίδι. Μου μιλούσε για το "Ilya Darling" όπου αντικατέστησε τη Μελίνα για μία φορά μόνο. Είχε μια τάση να τα περνάει όλα απ' το χωνευτήρι του Εγώ της. Δεν έπληττες καθόλου μαζί της, έλεγε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Τότε είχε αρχίσει να ελκύεται απ' τους γκουρού και δεν είχε γνωρίσει ακόμη τον Μάνο. Ως έξυπνη, γνώριζε για την πολιτική, αλλά την προσπερνούσε. Προτιμούσε πιο οικουμενικά, μεταφυσικά θέματα. Σου 'λεγε "χούντα είναι, θα περάσει", ενώ οι δικές της σκέψεις ήταν πιο φιλοσοφικές. Την ξαναείδα στην Αμερική, αφού πηγαινοερχόμουν».

Μπορεί, λοιπόν, σύμφωνα με τη Μαρία Φαραντούρη, η Φλέρη Νταντωνάκη να σου έλεγε «χούντα είναι, θα περάσει», υπάρχει όμως και η άλλη μαρτυρία, του Σωτήρη Μουσούρη, για το ότι η Νταντωνάκη ήταν η πρώτη Ελληνίδα καλλιτέχνιδα που κατήγγειλε τη χούντα των συνταγματαρχών σε εκπομπή της αμερικανικής τηλεόρασης! Επρόκειτο για το περίφημο «Merv Griffin Show», που βγήκε στον αέρα την 1η Οκτωβρίου του 1962 από το NBC κι έριξε αυλαία στις 5 Σεπτεμβρίου του 1986 από το CBS. Καθ' όλη τη χρονιά του 1967 η Φλέρυ εμφανιζόταν τακτικά στο συγκεκριμένο talk-show του σημαντικού Αμερικανού συναδέλφου της, ηθοποιού και μουσικού Merv Griffin (1925-2007). Να τονίσουμε ότι ήταν απλώς guest και δεν είχε δική της εκπομπή στην αμερικανική TV, όπως λαθεμένα έχει γραφτεί κατά καιρούς.

Το 2001, με αφορμή τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ «Φλέρη - Τρελή του φεγγαριού», κατάφερα να εντοπίσω τον Griffin και να ανταλλάξουμε δύο σύντομα e-mails. «Ναι, είναι αλήθεια», μου είχε γράψει, «η Φλέρη Παπαντωνάκη είχε εμφανιστεί σε πολλές εκπομπές μου και τραγούδησε Θεοδωράκη τον Απρίλιο του'67 σε εθνικό δίκτυο στις ΗΠΑ ως αντίδραση στη στρατιωτική χούντα. Έμαθα για τον θάνατό της και τον δυστυχισμένο βίο της και λυπήθηκα πολύ».

Να πώς δένει και η μαρτυρία του Griffin με αυτήν του Μουσούρη από την ηχητική μπάντα του ντοκιμαντέρ: «Ήταν πρώτη η Φλέρη που μίλησε εναντίον της δικτατορίας στην τηλεόραση την αμερικανική. Της ζήτησαν να τραγουδήσει και λέει "Να τραγουδήσω απόψε; Ξέρετε τι έγινε στη χώρα μου; Κλέψανε την ελευθερία της! Οι άνθρωποί σας το κάνανε!". Και σηκώθηκε, χωρίς μουσική, και τραγούδησε α καπέλα το "Σώπα, όπου να 'ναι θα σημάνουν οι καμπάνες" του Θεοδωράκη!''

Τέλος, αναφορικά με το άλμπουμ «The Isles of Greece», είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πως δεν σημείωσε επιτυχία παρά μόνο στην ελληνική ομογένεια των ΗΠΑ και πως εντάχθηκε στη Vanguard, το ρεπερτόριο της οποίας περιλάμβανε επίσης καλλιτέχνες όπως οι Eric Andersen, Germaine Montero, The Babysitters, Erik Darling, Joan Baez, Ewan McColl κ.ά.