Όσο κι αν την προσοχή μας έλκουν αναπόφευκτα τα πολύτιμα ή σπάνια ευρήματα, νομίζω ότι πάντα κατά βάθος στρεφόμαστε στον άνθρωπο της αρχαιότητας και το δικό του πρόσωπο ζητούμε ουσιαστικά να διακρίνουμε.
Τις τελευταίες δεκαετίες η τεχνολογική πρόοδος και η συνδυασμένη εργασία ειδικών μελετητών δίνουν τη δυνατότητα σε κάποιες περιπτώσεις να παραχθεί η τρισδιάστατη απεικόνιση της κεφαλής ενός ανθρώπου χρησιμοποιώντας τα κατάλοιπα των οστών του κρανίου. Φυσικά πρέπει αυτά να διατηρούνται κατά το δυνατόν καλύτερα, προκειμένου να βρεθεί κανείς πλησιέστερα στην αρχική εικόνα. Αυτές οι μέθοδοι βρίσκουν εφαρμογή τόσο στην εγκληματολογία, όσο και στην αρχαιολογία, και έχουν έτσι επιχειρηθεί πολλές αναπλάσεις προσώπων της αρχαιότητας, ιδίως μάλιστα σε μούμιες που ως γνωστόν διατηρούνται σε πάρα πολύ καλή κατάσταση.
Μια από τις διασημότερες πρόσφατες περιπτώσεις είναι η ανάπλαση του προσώπου του θρυλικού φαραώ Τουταγχαμών το 2005.
Οι σχετικές μελέτες που έχουν γίνει σε σκελετικά ευρήματα από την αρχαία Ελλάδα διαμορφώνουν μια ιδιότυπη ομάδα προσώπων, τα οποία πλην ενός, είχαν ηγεμονικό ρόλο στην κοινωνία που έζησαν. Από τη στήλη αυτή έχω σκοπό να παρουσιάσω σε μια σειρά αναρτήσεων τις αναπλάσεις αυτές, που έχουν όλες χωρίς εξαίρεση μεγάλο ενδιαφέρον.
Ξεκινώ σήμερα με αυτό το ένα πρόσωπο που όχι μόνο δεν είχε ηγεμονικό ρόλο στην κοινωνία που έζησε, αλλά αντιθέτως θα ήταν ένα άτομο χωρίς εξουσία ή σημαντική επίδραση στην εποχή του. Πρόκειται για τη λεγόμενη Μύρτιδα, ένα εντεκάχρονο κορίτσι, που είναι ίσως η ευρύτερα γνωστή και πιο πρόσφατη περίπτωση ανάπλασης χάρη σε μια έκθεση που στήθηκε γύρω από το εύρημα και περιοδεύει ακόμη ανά την Ελλάδα. Αυτή την εποχή φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας όπου θα παραμείνει μέχρι τις 20 Ιανουαρίου 2013.
Βρίσκω την ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδας, που έγινε από ομάδα ειδικών με επικεφαλής τον επικ. καθ. της Οδοντιατρικής Σχολής Εμμ. Παπαγρηγοράκη, εξαιρετικά επιτυχημένη. Τα μάτια της μεταδίδουν την αθωότητα της ηλικίας της και με το μισάνοιχτο στόμα της (λόγω ορθοδοντικού προβλήματος) μοιάζει σαστισμένη, έτσι όπως μόνο τα παιδιά σαστίζουν.
Ωστόσο, όσο θαυμάσια κι αν είναι από άποψη επιστημονικής αρτιότητας η αποκατάσταση της Μύρτιδας, κάθε φορά που την κοιτάζω θλίβομαι. Σκέφτομαι πώς δεν ήταν παρά ένα άτυχο κοριτσάκι, Αθηναία, μέτοικος ή μια μικρή δούλη, που δεν ξέρουμε καν το αληθινό όνομά της -Μύρτις ονομάστηκε συμβατικά από τους μελετητές. Ένα παιδί που πέθανε από τυφοειδή πυρετό σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, στο λοιμό που ενέσκηψε στην Αθήνα το 430 π.Χ. και συνεχίστηκε ως το 427/6 π.Χ., στη διάρκεια μιας πολιορκίας που στραγγάλιζε ασφυκτικά την πόλη. Πρόκειται για τον ίδιο λοιμό στον οποίο υπολογίζεται ότι έχασε τη ζωή του το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού της Αθήνας, περίπου 50.000 άνθρωποι, και διασημότερο θύμα του υπήρξε ο ίδιος ο ηγέτης της πόλης, ο Περικλής.
Οι θλιβερές σκέψεις για την Μύρτιδα αφορούν και τη μεταθανάτια τύχη της. Όσοι κατεβαίνετε την οδό Πειραιώς στο σημείο που διασταυρώνεται με την Ιερά οδό, θα έχετε προσέξει στο δεξί σας χέρι το καινούργιο παρκάκι που διαμόρφωσε ο Δήμος Αθηναίων. Εκεί βρισκόταν ο τάφος της Μύρτιδας, στην άκρη του νεκροταφείου του Κεραμεικού, ένας τάφος ομαδικός, ένας πρόχειρος λάκκος μήκους 4 μ. που περιείχε εκτός από το άτυχο κορίτσι άλλους 88 νεκρούς. Όπως έδειξε η ανασκαφή, οι πρώτοι νεκροί στο βάθος του λάκκου τοποθετήθηκαν κάπως προσεκτικά και σκεπάστηκαν με λίγο χώμα, οι επόμενοι ρίχνονταν σωρηδόν στοιβαγμένοι μέσα όπως-όπως. Μόνη συγκινητική φροντίδα παρατηρήθηκε σε 8 βρεφικές ταφές στο ανώτερο στρώμα του τάφου. Τα κτερίσματα για τόσους πολλούς νεκρούς ήταν ελάχιστα και φτωχά: μόνον 30 μικρά αγγεία για μια τέτοια μαζική ταφή που υπολογίζεται ότι αρχικά θα περιλάμβανε πιθανόν ως 150 ανθρώπους.
Αυτό το ανασκαφικό εύρημα, που ήρθε στο φως κατά τα έτη 1994-1995 υπό την εποπτεία της αρχαιολόγου κ. Ε. Μπαζιωτοπούλου-Βαλαβάνη, επιβεβαιώνει με τον πιο εύγλωττο τρόπο τη συγκλονιστική περιγραφή στο δεύτερο βιβλίο της Ιστορίας του Θουκυδίδη, που και ο ίδιος είχε νοσήσει από το λοιμό.
[2.52.] Τους Αθηναίους πίεσε ακόμη περισσότερο από την υπάρχουσα ταλαιπωρία, το γεγονός ότι συγκεντρώθηκε στο άστυ ο πληθυσμός από την ύπαιθρο και περισσότερο πιέστηκαν οι ίδιοι οι πρόσφυγες. Διότι λόγω της έλλειψης οικιών αναγκάζονταν να ζουν μέσα σε παραπήγματα πνιγηρά λόγω του καλοκαιριού και πέθαιναν χωρίς να μπορούν να τηρηθούν οι ευπρέπειες. Και πεθαίνοντας οι νεκροί ρίχνονταν ο ένας επάνω στον άλλον και ημιθανείς σέρνονταν μες στους δρόμους και γύρω από όλες τις κρήνες λόγω της δίψας για νερό. Και τα ιερά, όπου είχαν κατασκηνώσει, ήταν γεμάτα νεκρούς οι οποίοι πέθαιναν εκεί μέσα. Γιατί, επειδή οι άνθρωποι πιέστηκαν υπερβολικά από τη συμφορά, μη γνωρίζοντας τι θα απογίνουν, έδειξαν αδιαφορία και για τα ιερά και τα όσια. Όλα τα έθιμα που εφάρμοζαν προηγουμένως για τις ταφές καταπατήθηκαν και τους έθαβαν όπως μπορούσε ο καθένας. Και πολλοί προσέφευγαν σε επαίσχυντους τρόπους ταφής ελλείψει των απαιτούμενων, αφού ήδη είχαν πεθάνει πολλοί από τις οικογένειές τους. Κάποιοι απέθεταν πρώτοι το δικό τους νεκρό σε ξένη πυρά και την άναβαν προλαβαίνοντας εκείνους που την είχαν στήσει, και άλλοι, ενώ ήδη καιγόταν κάποιος νεκρός, έριχναν επάνω εκείνον που μετέφεραν και έφευγαν.
*****
Περισσότερες πληροφορίες για την ανάπλαση της Μύρτιδας και τη σχετική έκθεση μπορείτε να βρείτε στο σχετικό ιστότοπο Μύρτις.
Ας μου επιτραπεί μια μικρή μόνο παρατήρηση σε σχέση με την έκθεση της Μύρτιδας: δεν μου άρεσε πολύ η ιδέα να εκτίθεται έτσι η προτομή της, θα ήταν νομίζω αρκετά απλό να κατασκευαστεί ένας σκελετός για το σώμα που θα μπορούσε να είναι καλυμμένος με κάποιο ποδήρες ένδυμα. Μόνο τα χέρια και το πρόσωπο θα ήταν ορατά. Ως έχει η προτομή στηριγμένη σε επίπεδη βάση, αποτελεί κάπως ανοίκειο θέαμα.
σχόλια