Ήταν ο Τζάκσον Πόλοκ το μυστικό όπλο της CIA; Facebook Twitter
Πότης, καπνιστής, θιασώτης μίας απολύτως άναρχης, αντισυμβατικής ζωής, πώς είναι δυνατόν ο Pollock να έγινε πιόνι των μυστικών υπηρεσιών;

Ήταν ο Τζάκσον Πόλοκ το μυστικό όπλο της CIA;

3

Αμέσως μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, κάτι συναρπαστικό συνέβη στον κόσμο της Τέχνης στη Νέα Υόρκη, ένα περίεργο κύμα καλλιτεχνικής ενέργειας σα να ράγισε αόρατα τείχη που κρατούσαν εγκλωβισμένη την ζωτικότητα των καλλιτεχνών και τους έσπρωξε προς τα έξω. Συναισθήματα και καλλιτεχνικές τάσεις που καταπιέζονταν το προηγούμενο διάστημα εξωτερικεύτηκαν από ανθρώπους γεμάτους αυτοπεποίθηση και φορείς μιας νέας εικαστικής γλώσσας που τελικά μετουσιώθηκε σ' αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό. Αυτό το κίνημα, στους κόλπους του οποίου βρέθηκαν καλλιτέχνες όπως οι Willem de Kooning, Jackson Pollock, Mark Rothko, βρίσκεται στο επίκεντρο μεγάλης έκθεσης στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου. 

Το γοητευτικό με τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό ήταν ότι ναι μεν οι εκπρόσωποι του άργησαν να βρουν την καλλιτεχνική τους φωνή, αλλά μόλις την βρήκαν, η επιτυχία τους ήταν τεράστια. Και τότε ακριβώς άρχισαν οι ψίθυροι και οι περίεργες φήμες - από την πλευρά των εμπόρων τέχνης, κυρίως- ότι αυτή η επιτυχία, μπορεί να μη ήταν και τόσο τυχαία.  Αυτός ο κάπως γενικός ψίθυρος άρχισε να παίρνει σχήμα και μορφή, όταν το 1973, ο κριτικός τέχνης Max Kozloff, σε ένα άρθρο του στο περιοδικό "Artforum" άρχισε να εξετάζει την μεταπολεμική αμερικανική ζωγραφική υπό το πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου.  Ακριβώς σε αυτό το άρθρο ο Kozloff σχεδόν ισχυριζόταν ότι ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μία μορφή βολικής προπαγάνδας. Ακόμη χειρότερα; Μια μορφή προπαγάνδας απολύτως εναρμονισμένη με τη μεταπολεμική πολιτική ιδεολογία της Αμερικανικής κυβέρνησης.

Ήταν ο Τζάκσον Πόλοκ το μυστικό όπλο της CIA; Facebook Twitter
Mark Rothko - No 15 Dark Greens on Blue with Green Band (1957) Φωτο: Getty Images

H Saunders φτάνει στο σημείο να βρίσκει συσχετισμούς ανάμεσα στη CIA και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, ακριβώς εξαιτίας των στενών φιλιών που διατηρούσε ο Nelson Rockefeller, πρόεδρος τις δεκαετίες του '40 και του '50 του MoMA, με αρκετά υψηλόβαθμα στελέχη των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών.

Όχι υπό μία, αλλά υπό πολλές έννοιες ένας τέτοιος ισχυρισμός φαντάζει παράλογος. Ο Pollock αυτοχαρακτηριζόταν επαναστάτης από τη Ρωσία, ο Rothko έλεγε ότι ήταν αναρχικός, ο Barnett Newman είχε γράψει την εισαγωγή στο βιβλίο του Κροπότκιν περί αναρχισμού. Με λίγα λόγια όλοι αυτοί και με όσα έκαναν ήταν απολύτως στην απέναντι όχθη του Ψυχρού Πολέμου. Όμως, η άποψη του Kozloff επικράτησε. Και στα επόμενα χρόνια κυκλοφόρησαν αρκετές θεωρίες που την υποστήριζαν. Και, ακόμη περισσότερο ανακάλυπταν κατά καιρούς προωθητικές κινήσεις της CIA προς τους εξπρεσιονιστές. Σε τέτοιο βαθμό που ακόμη και ο Pollock έφτανε στο σημείο να χαρακτηριστεί προπαγανδιστής της Αμερικανικής κυβέρνησης... 

Μετά από αρκετές έρευνες, άρθρα, ακόμη και βιβλία που πυροδότησε η άποψη του Kozloff θα έλεγε κανείς ότι αυτή η περίεργη θεωρία θα ξεθύμαινε. Όχι, όμως, καθώς το 1999, η Αγγλίδα δημοσιογράφος και ιστορικός Frances Stonor Saunders δημοσίευσε ένα βιβλίο που αφορούσε τις σχέσεις των μυστικών υπηρεσιών με τον "πολιτισμικό Ψυχρό Πόλεμο" και το πώς ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός έγινε το μυστικό όπλο της CIA. 

Ήταν ο Τζάκσον Πόλοκ το μυστικό όπλο της CIA; Facebook Twitter
Μια φωτογράφηση του Cecil Beaton για τη Vogue μπροστά σέ έργο του Πόλοκ, στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου

Το σκεπτικό της θεωρίας που πλέον εκείνη αναπτύσσει πάει ως εξής: είναι γνωστό ότι η CIA χρηματοδοτούσε πολιτιστικές πρωτοβουλίες, ως μέρος της προπαγάνδας της εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης. Όλα αυτά μέσω οργανισμών όπως το Κογκρέσο για την Πολιτιστική Ελευθερία, το οποίο, όμως, δεν ήταν παρά ένα εργαστήριο αντικομμουνιστικής προπαγάνδας σε περισσότερες από 35 χώρες σε όλο τον κόσμο. Και φυσικά, υπό την αιγίδα και με την ευγενή χρηματοδότηση της CIA πάντα.  Ομοίως και η Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης, με ταξίδια και περιοδείες στο ίδιο μοτίβο (και με τον ίδιο τρόπο χρηματοδότησης).

Σύμφωνα πάντα με την έρευνα της Saunders, εκτός από τις μυστικές απευθείας χρηματοδοτήσεις της CIA, στα τέλη της δεκαετίας του '50 υπήρχαν πρόσωπα - κλειδιά, τα οποία βοηθούσαν προς αυτή την κατεύθυνση. Μεταξύ αυτών και ο Αμερικανός εκατομμυριούχος Julius Fleischmann, πρόεδρος ενός πολιτιστικού οργανισμού που χρηματοδοτούσε η CIA και εξέτρεφε καλλιτεχνική δραστηριότητα και μαθήματα υψηλής κατασκοπείας που έφταναν μέχρι την Tate Gallery. 

H Saunders φτάνει στο σημείο να βρίσκει συσχετισμούς ανάμεσα στη CIA και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, ακριβώς εξαιτίας των στενών φιλιών που διατηρούσε ο Nelson Rockefeller, πρόεδρος τις δεκαετίες του '40 και του '50 του MoMA, με αρκετά υψηλόβαθμα στελέχη των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών. Είναι, όμως, κάτι τέτοιο αρκετό για να συντηρήσει επί τόσα χρόνια μία τέτοια θεωρία που μετατρέπει τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό σε όργανο της CIA; Κι αν, ναι, με τι τρόπο, τελικώς, εξυπηρετήθηκε το αντικομμουνιστικό φρόνημα; Σύμφωνα με τον ιστορικό David Anfam αυτό αποδεικνύεται από την υπόγεια, κυνική στρατηγική της CIA που χρησιμοποίησε τη θεματολογία του αφηρημένου εξπρεσιονισμού. Θεματολόγια που "φώναζε" ότι στην Αμερική μπορεί κανείς να γίνει ό,τι θέλει, ότι στην Αμερική η ελευθερία του ατόμου δεν είναι ουτοπία, ότι στην Αμερική η έκφραση δεν περιορίζεται κι ας οδηγεί σε επικίνδυνα μονοπάτια. Όλα αυτά σε αντίθεση με τα όσα συνέβαιναν στην τότε Σοβιετική Ένωση.

Θεωρία συνωμοσίας ή όχι, ο Anfam εμφανίζεται σίγουρος για δύο πράγματα: το πρώτο αφορά στην πραγματική εμπλοκή των καλλιτεχνών σ' αυτά τα σκοτεινά σχέδια της CIA, εμπλοκή, η οποία ήταν μάλλον αμελητέα έως ανύπαρκτη. Το δεύτερο αφορά στο κέρδος του πολιτισμού από αυτό το όψιμο ενδιαφέρον των μυστικών υπηρεσιών για την Τέχνη. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο ιστορικός, ίσως οι επιχορηγήσεις της CIA προς καλλιτέχνες και καλλιτεχνικούς οργανισμούς να ήταν οι πιο χρήσιμες που έγιναν ποτέ από υπηρεσίες κράτους. Τουλάχιστον, έστω και με δόλο προωθούσαν κάτι ευγενές: την Τέχνη.

Με στοιχεία από το BBC 

3

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπάμπης Ρετζεπόπουλος: Ένας ανένταχτος, εκλεκτικός και ασυμβίβαστος καλλιτέχνης

Εικαστικά / Η αθώα, ανόθευτη, παιδική ματιά στο έργο του Μπάμπη Ρετζεπόπουλου

Η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων τιμά με μία αναδρομική έκθεση τον, γνωστό και ως Babis R., ζωγράφο και χαράκτη, έναν ανένταχτο καλλιτέχνη που, πέρα από το πολύτιμο εικαστικό του έργο, μάς άφησε παρακαταθήκη την ακεραιότητά του και την απροκατάληπτη στάση του απέναντι στην τέχνη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
H εκρηκτική συνάντηση του Francis Bacon με τον Peter Beard

Σαν σήμερα / Φράνσις Μπέικον: «Σιχαίνομαι εννιά στις δέκα ζωγραφιές που βλέπω, ανάμεσά τους και τις δικές μου»

Σαν σήμερα το 1992 πεθαίνει ο σπουδαίος αιρετικός Βρετανός ζωγράφος και ανατόμος της ανθρώπινης υπαρξιακής αγωνίας. Ο Βασίλης Κιμούλης είχε μεταφράσει αποκλειστικά για τη LIFO αποσπάσματα από τις εκρηκτικές συνομιλίες του Μπέικον με τον φωτογράφο Peter Beard.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΙΜΟΥΛΗΣ
Η Κιμώνα τα μεσάνυχτα γίνεται γάτα

Εικαστικά / Όταν η Κιμώνα ήταν μικρή έκλεβε τους μαγνήτες του παππού της, του γλύπτη Takis

Η τοσοδούλα γκαλερί Red Carpet, με το τέλειο γκράφιτι στον τοίχο, ξεχωρίζει από μακριά στην οδό Σολωμού. Κόρη της εικαστικού Λυδίας Βενιέρη και εγγονή του γλύπτη Takis, η ιδιοκτήτριά της, η Κιμώνα, φιλοξενεί 7 καλλιτέχνες σε 15 τετραγωνικά. Όταν της μιλούν για τα Eξάρχεια τα μάτια της βγάζουν καρδούλες.
ΤΖΟΥΛΗ ΑΓΟΡΑΚΗ
Άγγελος Μεργές: Οff season παραθεριστές με χρώματα που εκπέμπουν ηλεκτρισμένη ενέργεια

Εικαστικά / Παραθεριστές ή πρόσφυγες; Οι αινιγματικές φιγούρες του Άγγελου Μεργέ

Ο 36χρονος Έλληνας ζωγράφος, με έδρα τη Ζυρίχη, εκθέτει στην γκαλερί Καλφαγιάν έργα του με διφορούμενες –έντονα χρωματισμένες και ηλεκτρισμένες– ανθρώπινες φιγούρες σε off season παραλίες, που θυμίζουν ήρωες του Αντονιόνι.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Leigh Bowery: ακόρεστη όρεξη για έρωτα και υψηλή τέχνη από την καλτ φιγούρα που σημάδεψε μια εποχή

Nothing Days / Leigh Bowery: Ακόρεστη όρεξη για έρωτα και υψηλή τέχνη από την καλτ φιγούρα που σημάδεψε μια εποχή

Ο εκκεντρικός καλλιτέχνης που ο Boy George είχε χαρακτηρίσει ως «μοντέρνα τέχνη με πόδια» έζησε μια περιπετειώδη ζωή με εκατοντάδες συνευρέσεις στις τουαλέτες του Λονδίνου, δημιουργώντας ταυτόχρονα τέχνη με τα μοναδικά καλτ κοστούμια του που σημάδεψαν μια γενιά σχεδιαστών και εξακολουθούν να εμπνέουν.
M. HULOT
Project Mycelium: Η διάβρωση, η αναγέννηση και τα μανιτάρια που φυτρώνουν σε μια φανταστική τουαλέτα της Κάλλας

Εικαστικά / Μια πρωτοποριακή συνάντηση τέχνης, επιστήμης, ιστορίας και οικολογίας

Στο Project Mycelium, τρία εντυπωσιακά κοστούμια, που θα μπορούσαν να φοράνε η Μαρία Κάλλας, η βασίλισσα Αμαλία και ο Ιωάννης Καποδίστριας, καταβροχθίζονται από ζωντανούς μύκητες.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Οι αόρατες δυνάμεις στο έργο της Καλλιόπης Παυλίδη

Εικαστικά / Οι αόρατες δυνάμεις στο έργο της Καλλιόπης Παυλίδη

Η 27χρονη εικαστικός μιλά για τη διαδρομή της από την Αθήνα στο Λος Άντζελες, για το πώς το ερωτικό πάθος μεταμόρφωσε την τέχνη της, καθώς και για τη μυστικιστική διάσταση στα έργα της. Για τη γνωριμία της με τη Lana Del Rey απέφυγε να μιλήσει.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
«Η εμμονή του βλέμματος»: Μας αφορά η τέχνη του Τέτση σήμερα;

The Review / Μας αφορά η τέχνη του Τέτση σήμερα;

Ποιο είναι το αποκαλούμενο «εθνικό αφήγημα» που υπηρετεί η Εθνική Πινακοθήκη; Ο Χρήστος Παρίδης συζητά με τον δημοσιογράφο και επιμελητή εκθέσεων Δημήτρη Τρίκα για τη νέα επετειακή έκθεση στη μνήμη του Παναγιώτη Τέτση, η οποία μόλις εγκαινιάστηκε στην Εθνική Πινακοθήκη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Το εξαίσιο ελληνικό φως του Περικλή Βυζάντιου / Περικλής Βυζάντιος: από το Παρίσι της Μπελ Επόκ στο φως της Ύδρας 

Εικαστικά / Το εξαίσιο ελληνικό φως του Περικλή Βυζάντιου

Μια ανασκόπηση της ζωής και του έργου του ζωγράφου, που ήταν γνωστός για τα ελληνικά τοπία και την Ύδρα, με αφορμή την αναδρομική έκθεση του Περικλή και του Ντίκου Βυζάντιου στο Ίδρυμα Θεοχαράκη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
 Μαρία Ελένα Βιέρα ντα Σίλβα: Η Συλλογή Guggenheim επανασυστήνει στο κοινό μια σημαντική ζωγράφο

Εικαστικά / Μαρία Ελένα Βιέρα ντα Σίλβα: Η Συλλογή Guggenheim επανασυστήνει στο κοινό μια σημαντική ζωγράφο

Με αφορμή την αναδρομική έκθεση στη Συλλογή Peggy Guggenheim στη Βενετία, έφτασε η στιγμή να ανακαλύψουμε τη ζωγράφο που θεωρείται εθνικός θησαυρός για την Πορτογαλία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ματίς και Μαργκερίτ: Βλέποντας τον ζωγράφο μέσα από τα μάτια της κόρης του

Εικαστικά / Ματίς και Μαργκερίτ: Βλέποντας τον ζωγράφο μέσα από τα μάτια της κόρης του

Μια νέα έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Παρίσι με πορτρέτα της κόρης του Ανρί Ματίς, Μαργκερίτ, προσφέρει μια νέα οπτική στο έργο του μεγάλου Γάλλου καλλιτέχνη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια άνοιξη γεμάτη τέχνη: 15 σημαντικές εκθέσεις που ξεκινούν τον Απρίλιο

Εικαστικά / Μια άνοιξη γεμάτη τέχνη: 15 σημαντικές εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Αφρικανική τέχνη, κριτική στην αποικιοκρατία, έργα για τα δικαιώματα των ζώων και εμπνευσμένα από διαστημικά ταξίδια, νέοι καλλιτέχνες και αναδρομικές εκθέσεις σε μουσεία και γκαλερί της Αθήνας.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ

σχόλια

1 σχόλια
Πωπω!!! Τώρα καταλάβαμε!!!Οι τάχα "ατομικές ελευθερίες" στον Δυτικό κόσμο δεν ήταν πραγματικές, αλλά κυβερνητική προπαγάνδα!!!Το ίδιο βέβαια και η υλική ευημερία, η βελτίωση της ποιότητας ζωής, η συνεχής ανάπτυξη της τεχνολογίας... ΟΛΑ ένα κυβερνητικό παραμύθι οργανωμένο από την CIA για να αποκρύψουν την ΠΑΤΑΓΩΔΗ αποτυχία του καπιταλισμού! Μπούκωναν τον λαό με υλικά αγαθά και ευημερία για να αποκρύψουν την καπιταλιστική εκμετάλλευση και να καταπνίξουν την ταξική συνείδηση των εργατών! Αν οι λαϊκές μάζες άνοιγαν τα μάτια τους θα έβλεπαν οτι πίσω από την πείνα και τις διώξεις της Σοβιετικής Ενωσης ήταν οι θριαμβευτές εργάτες, ενώ πίσω από την ευημερία της Δύσης ήταν οι εκμεταλλευτές που ρουφούσαν τον ιδρώτα των εργαζομένων με το μπουρί!...
Έχετε πρόβλημα στη στοιχειώδη κατανόηση κειμένων. Το οπαδιλίκι (γιατί περί αυτού πρόκειται) και η συγκινησιακά φόρτισμένη υπεράσπιση του ενός από τους δύο πόλους του λεγόμενου Ψυχρού Πολέμου, δε σε αφήνει να δεις πιο ψύχραιμα τι υποστηρίζει η Saunders σε ό,τι αφορά τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό στις ΗΠΑ.Πουθενά δεν λέει ότι «ΟΛΑ [ήταν] ένα κυβερνητικό παραμύθι οργανωμένο από την CIA για να αποκρύψουν την ΠΑΤΑΓΩΔΗ αποτυχία του καπιταλισμού», ότι «οι τάχα "ατομικές ελευθερίες" στον Δυτικό κόσμο δεν ήταν πραγματικές, αλλά κυβερνητική προπαγάνδα». Τα πράγματα ήταν (και είναι) πολύ πιο σύνθετα από την αφελή καρικατούρα που μας παρουσιάζετe και τον μανιχαϊσμό που σας διακατέχει. Πρώτα απ' όλα, αυτά είναι γνωστά στην ίδια την Αμερική εδώ και πάνω από 20 χρόνια, και τα έχουν παραδεχθεί δημόσια ο ίδιοι πρωτεργάτες τους.«[...]The decision to include culture and art in the US Cold War arsenal was taken as soon as the CIA was founded in 1947. Dismayed at the appeal communism still had for many intellectuals and artists in the West, the new agency set up a division, the Propaganda Assets Inventory, which at its peak could influence more than 800 newspapers, magazines and public information organisations.[...]Until now there has been no first-hand evidence to prove that this connection was made, but for the first time a former case officer, Donald Jameson, has broken the silence. Yes, he says, the agency saw Abstract Expressionism as an opportunity, and yes, it ran with it.[...]The centrepiece of the CIA campaign became the Congress for Cultural Freedom, a vast jamboree of intellectuals, writers, historians, poets, and artists which was set up with CIA funds in 1950 and run by a CIA agent. It was the beach-head from which culture could be defended against the attacks of Moscow and its "fellow travellers" in the West. At its height, it had offices in 35 countries and published more than two dozen magazines, including Encounter.[...]The museum [MOMA] was also linked to the CIA by several other bridges. William Paley, the president of CBS broadcasting and a founding father of the CIA, sat on the members' board of the museum's International Programme. John Hay Whitney, who had served in the agency's wartime predecessor, the OSS, was its chairman. And Tom Braden, first chief of the CIA's International Organisations Division, was executive secretary of the museum in 1949.Now in his eighties, Mr Braden lives in Woodbridge, Virginia, in a house packed with Abstract Expressionist works and guarded by enormous Alsatians. He explained the purpose of the IOD."We wanted to unite all the people who were writers, who were musicians, who were artists, to demonstrate that the West and the United States was devoted to freedom of expression and to intellectual achievement, without any rigid barriers as to what you must write, and what you must say, and what you must do, and what you must paint, which was what was going on in the Soviet Union. I think it was the most important division that the agency had, and I think that it played an enormous role in the Cold War."He confirmed that his division had acted secretly because of the public hostility to the avant-garde: "It was very difficult to get Congress to go along with some of the things we wanted to do - send art abroad, send symphonies abroad, publish magazines abroad. That's one of the reasons it had to be done covertly. It had to be a secret. In order to encourage openness we had to be secret."»Όλο το άρθρο από τον Independent, εδώ: http://www.independent.co.uk/news/world/modern-art-was-cia-weapon-1578808.htmlwikipedia για το CCF: https://en.wikipedia.org/wiki/Congress_for_Cultural_FreedomΚαι ένα ντοκιμαντέρ:https://www.youtube.com/watch?v=KdLB5l2wN3o
καλά, από ταλιμπανάκια των ΗΠΑ μην περιμένετε και καμμιά σοβαρή κριτική - το πρώτο πράγμα που καταργούν είναι η ίδια η λογική και η ζωή τους και οι θεωρίες επιμένουν να ετεροπροσδιορίζονται από έναν εχθρό τον οποίο οι ίδιοι διατείνονται ότι ναι μεν κατατρόπωσαν αλλά εξακολουθεί να είναι επικίνδυνος και να στοιχειώνει τις νύχτες τους... Η αξία των έργων του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού δεν μειώνεται στο ελάχιστο από αυτές τις αποκαλύψεις αλλά η αλήθεια παραμένει μία: αν δεν ήσουν δηλωμένος κομμουνιστής στις ΗΠΑ όντως σε άφηναν να δημιουργείς όπως φαίνεται και από αυτό το άρθρο για τον μεγάλο stand-up κωμικό Lenny Bruce https://sluggerotoole.com/2016/08/03/the-man-who-died-from-an-overdose-of-police/